Ημερίδα Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Έγκωμης για το μέλλον της Ελληνορθόδοξης Παιδείας στην Κύπρο
Λευκωσία (15-3-2009)
Μακαριώτατε Αρχιεπίσκοπε Κύπρου,
Πανιερώτατε Μητροπολίτα Πάφου,
Σεβαστοί πατέρες,
Αξιότιμοι εκπρόσωποι των κυβερνητικών αρχών και των εκπαιδευτικών,
Κυρίες και κύριοι,
Ευχαριστώ πάρα πολύ για την πρόσκληση, είναι τιμή κι ευλογία για μένα να βρίσκομαι σ’ αυτή την όμορφη εκδήλωση για ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα.
Με συγκινεί το γεγονός, η σύμπτωση θα έλεγα της ημερομηνίας, επειδή γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη, ότι σήμερα η Εκκλησία μας τιμά τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης. Θα έλεγα ότι μας δίνει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και μία πρώτη απάντηση στα ερωτήματά μας, διότι γνωρίζουμε ότι σ’ ένα ταξίδι του με το πλοίο του συνελήφθη από τους Τούρκους τότε, κι έζησε για ένα διάστημα μαζί τους. Έκανε και διαλόγους θεολογικούς με μουσουλμάνους θεολόγους και μάλιστα με μία αίρεση μουσουλμανική, τους Χιόνας. Γράφει, λοιπόν, αφού ελευθερώθηκε ο Άγιος Γρηγόριος, ότι έκανε διάλογο και κάποια στιγμή του λέει ένας εκ των συνομιλητών του ίσως κάποτε και να συναντηθούμε τόσο πολύ στις απόψεις μας, αν και διαφωνούμε. Μπορεί κάποτε και να ενωθούμε. Όταν ελευθερώθηκε ο Άγιος Γρηγόριος γράφει: Τότε και εγώ απήντησα ευγενικά, μακάρι, αλλά το είπα κατ’ ανάγκην γιατί ήμουν αιχμάλωτος. Ξέρω πολύ καλά ότι υπάρχουν και όρια και δεν είναι αυτό το πράγμα εύκολο να γίνει. Δηλαδή, ο Άγιος Γρηγόριος μάς δίνει το στίγμα και μάς λέει: Διάλογο έκανα, αλλά δεν τον έκανα για να υποχωρήσω, δεν τον έκανα για να φτιάξω ένα συνονθύλευμα διαθρησκειακό. Το έκανα, απλώς, για να ομολογήσω την αλήθεια και να δείξω ότι κατ’ άνθρωπον, κατά πρόσωπον, με κάθε άλλον συνδιαλέγομαι και θέλω να έχω γέφυρες, όχι όμως να αφομοιωθώ. Και μ’ αυτόν τον τρόπο θα έλεγα ότι βλέπουμε την ιδιαιτερότητα της ορθοδόξου παραδόσεως ως προς το θέμα της εθνικής ταυτότητος.
Είναι αναμφίβολο, ότι ο Χριστός ήρθε για να σώσει όλους τους ανθρώπους, ασχέτως φυλής, καταγωγής, ιδιότητος, προελεύσεως, επαγγέλματος και γι’ αυτό μιλούμε για την οικουμενικότητα της ορθοδόξου παραδόσεως. Όμως, η οικουμενικότητα συνδυάζεται άριστα και με την τοπικότητα και με τον σεβασμό στον υγιή πατριωτισμό. Οι ορθόδοξοι άγιοί μας και οι πατέρες μας μάς διδάσκουν τον υγιή πατριωτισμό και όχι τον φανατισμό.
Να θυμίσω ότι ένας μεγάλος Πατήρ της Εκκλησίας μας, ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, είναι ο πρώτος που έδωσε τον πρώτο χριστιανικό ορισμό του έθνους. Κάνει ένα διάλογο με τον Ιουλιανό τον Παραβάτη ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και του αποστέλλει δύο επιστολές, δύο ομιλίες, προς Ιουλιανόν βασιλέα στηλιτευτικός Α’ και Β’. Στον πρώτο, στον Α’, το θέμα ήταν ότι ο Ιουλιανός απηγόρευσε στους Χριστιανούς και να διδάσκουν και να διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά κείμενα και τον ερωτά ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Ναζιανζηνός. Τελικά, του λέει, τίνος τοῦ ἑλληνίζειν εἰσὶν οἱ λόγοι; (Ποιος έχει το δικαίωμα να μελετά και να διδάσκει τα αρχαία ελληνικά κείμενα;) Θα μας πεις ότι είναι ή οι οπαδοί της αρχαίας θρησκείας ή εκείνοι που ανήκουν στο έθνος. Και δίνει μόνος του την απάντηση: Οὐ γὰρ θρησκείας εἰσὶν οἱ λόγοι, (δεν είναι δικαίωμα μόνο των οπαδών της αρχαίας θρησκείας), οι λόγοι, τα κείμενα, είναι και του έθνους. Άρα, λοιπόν, δίνει την έννοια του έθνους όχι φυλετικά, ρατσιστικά, βιολογικά, αλλά πολιτιστικά. Δίνει την έννοια ότι και εμείς που μελετούμε αυτά τα κείμενα ανήκουμε σε μια ευρύτερη εθνική ταυτότητα που έχει έννοια πολιτιστική. Θα θυμίσω επίσης ότι ο ίδιος μας δίνει και μια θαυμάσια έννοια του υγιούς πατριωτισμού. Όταν λέει ο Άγιος Γρηγόριος στην τριακοστή εβδόμη επιστολή του ότι «μητέρα τιμᾶν τῶν ὁσίων, μὴτηρ δέ ἄλλη μὲν ἄλλου, κοινὴ δὲ πάντων πατρίς». (Είναι φυσικό για κάθε ευλαβή άνθρωπο να τιμά τη μητέρα του· αλλά, η μητέρα του καθενός είναι διαφορετική. Κοινή μητέρα όλων είναι η πατρίδα· άρα, πολύ περισσότερο είναι χαρακτηριστικό των οσίων, των ευσεβών να τιμούμε την πατρίδα.)
Ο σπουδαίος άγιος της Κύπρου, ο Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος, σε μια δύσκολη εποχή για την ιστορία της Ρωμιοσύνης, του Βυζαντίου, της Ρωμανίας όπως ελέγετο τότε το κράτος, και της Κύπρου, μας δίνει μεταξύ άλλων μέσα στα πολλά θεολογικά του κείμενα κι ένα ιστορικό: Περὶ τῶν κατὰ χώραν Κύπρον σκαιῶν (Για τα δεινά που βρήκαν τη χώρα της Κύπρου). Εκεί, λοιπόν, μας δίνει το στίγμα του υγιούς πατριωτισμού, τονίζει το εθνικό κι ορθόδοξο φρόνημα, κι έχει μια φράση στο τέλος που μου ’κανε εντύπωση σ’ αυτό το σύντομο κείμενο, που λέει ότι λαὸς ἀλλότριος ἐπληθύνθη ἐν τῇ γῇ ἡμῶν. Προσεύχεται ο άγιος, αγαπά τους πάντες, αλλά μας τονίζει να προσέξουμε. Με θλίψη λέει ότι κάποιος αλλότριος λαός ήρθε να μας αλλοτριώσει, κι επληθύνθη στη χώρα μας· κατακτητές της εποχής εκείνης. Και τονίζει ως επίκεντρο, με το οποίο μετρά τις αποστάσεις, τη Ρωμανία. Ήρθε, λέει, ο Ιγγλίνος που είναι μακριά από τη Ρωμανία, ήρθαν οι Άγγλοι που απέχουν από το Βυζάντιο, διότι η Κύπρος είναι κομμάτι της Ρωμανίας, του Βυζαντίου.
Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός μας τονίζει πάνω απ’ όλα ότι πρέπει να έχουμε ως στόχο την ουράνια πατρίδα μας, αλλά, ο ίδιος ο Άγιος Κοσμάς λέει να παύσετε σπίτι σας να μιλάτε άλλες γλώσσες και να μιλάτε μόνο ελληνικά. Και εγώ, λέει, παίρνω επάνω μου τις αμαρτίες σας. Σοβαρή κουβέντα για πνευματικό, να μιλάτε ελληνικά στο σπίτι σας. Ταυτότητα, ανάγκη παιδείας ελληνικής. Και ο Άγιος Νεκτάριος, έτσι να αναφέρω ενδεικτικά, το 1896 γράφει δοκίμιο για τη σημασία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, στο οποίο δοκίμιο τονίζει ότι ο Ελληνισμός έχει αποστολή να βοηθήσει τον πολιτισμό της ανθρωπότητος.
Ενδεικτικά, λοιπόν, δίνω αυτά τα στοιχεία, ότι οι άγιοι κι οι πατέρες μας μάς καλλιεργούν ένα υγιή πατριωτισμό, μια αίσθηση ταυτότητος μακριά από τα δύο άκρα. Το ένα άκρο είναι ο εθνοφυλετισμός, ο ρατσισμός, η εθνική αλαζονεία· αλλά, υπάρχει και το άλλο άκρο που ’ναι η αποκοπή από τη ρίζα μας, που είναι η απόρριψη της ταυτότητος, που είναι η απόρριψη της πατρίδος. Κατά καιρούς στην ανθρωπότητα διάφορες ιδεολογίες εμφανίστηκαν και μίλησαν για διεθνισμούς, για απόρριψη του έθνους, απόρριψη της πατρίδος, αλλά νομίζω ότι αυτές οι ιδεολογίες πάντοτε περιείχαν μία σκοπιμότητα. Σ’ ένα βιβλίο του κου Καργάκου, που θα μας μιλήσει μετά, διάβασα το εξής ενδιαφέρον. Λίγο πριν από τη ρωμαϊκή κατάκτηση, στην ελληνιστική περίοδο, εμφανίστηκε η ιδεολογία του κοσμοπολιτισμού. Κάποιοι φιλόσοφοι καλλιεργούσαν την ιδέα να είμαστε κοσμοπολίτες, πολίτες του κόσμου, να μην έχουμε πατρίδα, να μην έχουμε ταυτότητα. Αυτοί που καλλιεργούσαν τον κοσμοπολιτισμό ήταν οι πρώτοι που έγιναν υπηρέτες των Ρωμαίων κατακτητών. Οι διεθνισμοί, πολλές φορές, είναι ουσιαστικά η προπαγάνδα του εθνικισμού του γείτονα! Αλλά υπάρχει και η παγκοσμιοποίηση, η οποία ήρθε τα τελευταία χρόνια και μας λέει με την οικονομία τα λύνουμε όλα! Επειδή είμαι απ’ τη Μακεδονία άκουγα με ανησυχία το επιχείρημα να κάνουμε, λέει, επιχειρήσεις στα Σκόπια και θα λυθεί το Μακεδονικό. Όχι μόνο δεν λύθηκε, ανοίξαμε επιχειρήσεις, αλλά αποθρασύνθηκε ο σκοπιανός εθνικισμός. Οι μεγάλες χώρες, η Αμερική, για παράδειγμα, που εξάγει παγκοσμιοποίηση, για τον εαυτό τους κρατούν την έννοια του εθνικού συμφέροντος. Μόλις εξελέγη ο Ομπάμα, τον πρώτο νόμο που έβγαλε ήτανε το «buy American». Προσέξτε ακόμη και στην οικονομία όπου υποτίθεται ότι το χρήμα, δεν έχει πατρίδα, εν μέρει ναι, αλλά ο Ομπάμα τί είπε; Όλες οι κρατικές εργασίες, τα δημόσια έργα του κράτους και των δήμων και κοινοτήτων θα γίνονται μόνον με τσιμέντο, χαλκό, ατσάλι, οτιδήποτε αμερικανικό. Θα αγοράζετε αμερικανικά προϊόντα. Η παγκοσμιοποίηση, ειδικά στη σημερινή οικονομική κρίση αρχίζει και υποχωρεί. Ωραία τα συνθήματα, αλλά να βλέπουμε την πραγματικότητα, να βλέπουμε την ιστορία. Έτσι, λοιπόν, η ταυτότητά μας η ελληνορθόδοξη μάς οδηγεί να αποφεύγουμε τα άκρα που είναι ο εθνοφυλετισμός, αλλά και ο ακραίος διεθνισμός· Να έχουμε αίσθηση ταυτότητος με σεβασμό και στην ταυτότητα του οποιουδήποτε άλλου.
Ερώτημα: Τι είναι η πολυπολιτισμικότητα; Είναι γεγονός; Είναι σύνθημα; Είναι κάτι που έχει επιτυχία; Είναι κάτι που, μήπως, ξεπερνιέται; Η πολυπολιτισμικότητα εμφανίστηκε ως μία από τις πολλές απαντήσεις, δεν είναι η μόνη, στο ερώτημα της παρουσίας μεταναστών στις κοινωνίες μας. Φοβούμαι ότι στην Ελλάδα και στην Κύπρο έχουμε υπερτονίσει την αξία αυτού του συνθήματος το οποίο στην Ευρώπη υποχωρεί, θεωρείται μάλλον αποτυχημένη λύση ως έννοια και ως γεγονός. Η πραγματικότητα λέει ναι, ότι στις ευρωπαϊκές κοινωνίες έχουμε και ανθρώπους που δεν είναι όλοι της επικρατούσης εθνότητος. Έχουμε μετανάστες, έχουμε μια ετερότητα, μια διαφορετικότητα, και πρέπει να μάθουμε πράγματι, όλοι συμφωνούμε, να σεβόμεθα και την ετερότητα αυτή, ότι δεν είναι όλοι μέτοχοι της πλειοψηφίας στη θρησκεία, στην εθνικότητα. Όμως, πώς θα αντιμετωπίσουμε στην παιδεία το πρόβλημα αυτό;
Η πολυπολιτισμικότητα είναι μία από τις απαντήσεις. Πώς ξεκίνησε; Ότι δεν θέλουμε μία γραμμή, μία συνισταμένη, μία ενιαία ταυτότητα, ότι ο καθένας τραβάει όπου θέλει. Η άλλη απάντηση που κατά την άποψή μου είναι η πιο σωστή είναι η έννοια της ενσωμάτωσης, της ένταξης. Τους μετανάστες, τους ανθρώπους που έρχονται στην Ελλάδα ή στην Κύπρο από άλλες κοινωνίες, που είναι κι αυτοί άνθρωποι του Θεού και πρέπει να τους βλέπουμε με αγάπη, τους μετανάστες, η Ευρώπη προσπαθεί να τους εντάξει, να τους ενσωματώσει. Αυτό που απαιτείται, λοιπόν, είναι να έχουμε συμφωνήσει σε μια βασική ταυτότητα, σε κάποιες θεμελιώδεις αρχές και αξίες. Οι μετανάστες που έρχονται στην Ελλάδα και στην Κύπρο πρέπει να ξέρουν ότι έρχονται σε μια κοινωνία η οποία έχει μια ελληνορθόδοξη ταυτότητα και δεν θα μας αλλάξουν εκείνοι. Θα σεβαστούμε, βεβαίως, τη δική τους προσωπικότητα, αλλά θα πρέπει κι εκείνοι να κατανοήσουν ότι πρέπει να αποδεχθούν μερικές βασικές αρχές και αξίες. Γι’ αυτό, στην Ευρώπη σήμερα η πολυπολιτισμικότητα βρίσκεται σε υποχώρηση, δεν είναι η επικρατούσα αντίληψη στην παιδεία. Η επικρατούσα αντίληψη είναι η ένταξη, η ενσωμάτωση στην κουλτούρα, στην παράδοση, στην ταυτότητα, την οποία η χώρα έχει ήδη διαμορφώσει επί αιώνες. Η Γερμανία, επί παραδείγματι, έχει την έννοια της «leit Kultur», δηλαδή υπάρχει μια βασική ταυτότητα, ένας πολιτισμός ενιαίος τον οποίο πρέπει και ο αλλοδαπός να σεβαστεί. Δίνουν εξετάσεις στην ιστορία, στη γλώσσα της χώρας όσοι θέλουν να πάρουν άδεια και να εργασθούν. Επίσης, στη Βρετανία η κυβέρνηση του Μπλερ είχε διακηρύξει ότι επανερχόμαστε στη βρετανικότητα, να τονιστεί από την παιδεία η εθνική ταυτότητα και εκεί να ενσωματωθούν και όσοι δεν ανήκαν μέχρι τώρα στη βρετανικότητα. Η πολυπολιτισμικότητα, επαναλαμβάνω, στην Ευρώπη βρίσκεται σε υποχώρηση. Και αυτό δεν το λένε μόνο κάποιοι συντηρητικοί, διότι ακούμε μερικές φορές ότι αυτά είναι των συντηρητικών, των ακραίων, όχι! Αυτό το λεν και κόμματα, τα οποία εντάσσονται στον χώρο της ευρύτερης αριστεράς. Το λέω σαν παράδειγμα, έτσι σαν είδηση. Πριν από ένα μήνα διαβάσαμε ότι το ολλανδικό κόμμα της αριστεράς αποφάσισε να καταγγείλει την πολυπολιτισμικότητα και μ’ επικεφαλής την αρχηγό, την κυρία Πλούμεν, λέει ότι επιτέλους πρέπει να έχουμε μία βασική ταυτότητα και πρέπει να εκθέσουμε τις αξίες της ολλανδικής κοινωνίας, και να μη φοβόμαστε να συγκρουστούμε μ’ όσους σκέφτονται διαφορετικά. Τα λέει το αριστερό κόμμα της Ολλανδίας.
Η διανόηση, επίσης, στην Ευρώπη αρχίζει και αμφισβητεί την πολυπολιτισμικότητα. Παράδειγμα ένας διεθνώς γνωστός καθηγητής των πολιτικών επιστημών, ο Τζοβάνι Σαρτόρι , καθηγητής και στο Columbia της Αμερικής και στη Φλωρεντία της Ιταλίας. Δήλωσε στην ελληνική εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» πριν από τρία χρόνια: Ο πολυπολιτισμός δεν είναι φάρμακο, είναι αρρώστια, είναι ένας τρόπος να χειροτερεύουν τα πράγματα. Όμως, υπάρχουν πολιτικοί αρχηγοί που κάνουν καριέρα σ’ αυτή τη βάση. Και δηλώνει αυτός ο καθηγητής: Ο αρχηγός της αριστεράς στην Ιταλία, ο Μάσιμο Ντ’Αλέμα, παλιά διαφωνούσε μαζί μου, αλλά τώρα συμφωνεί. Βλέπουμε, λοιπόν, και πολιτικοί και διανοούμενοι αρχίζουν και αμφισβητούν το πολυπολιτισμικό μοντέλο και καταλήγουν ότι πρέπει η κάθε κοινωνία να έχει μία βασική ταυτότητα, μία εθνική ταυτότητα, στην οποία σιγά-σιγά να ενσωματωθούν κι εκείνοι οι οποίοι θέλουν να έλθουν να δουλέψουν και να σεβαστούν κάποιες βασικές αξίες. Δεν θα τους αλλάξουμε τη θρησκεία τους, φυσικά, είναι σεβαστή, αλλά πρέπει όλοι να σέβονται ορισμένες βασικές αξίες που κάθε κοινωνία έχει κι εκεί θα ενσωματωθούν κι όσοι έρχονται.
Στην Κύπρο αντιλαμβάνομαι το ερώτημα γίνεται πολύπλοκο και λόγω της συζητήσεως για το εθνικό ζήτημα. Ακούμε τελευταία, και στην Ελλάδα και στην Κύπρο, μια πρόταση να αλλάξουν τα βιβλία της Ιστορίας. Μα, το πρόβλημα δεν είναι, μόνο η συζήτηση με κάποιες γειτονικές κοινότητες. Κατ’ αρχάς, όλοι γνωρίζουμε, το πρόβλημα στην Κύπρο είναι θέμα εισβολής και κατοχής, μην το ξεχνούμε. Δεύτερον, η αλλαγή της ιστορίας δεν ξεκινά από ειλικρινείς σκοπούς. Είναι γνωστό, αλλά το επαναλαμβάνω, ότι τη χρηματοδότηση του Παμβαλκανικού Σχεδίου για μια αλλαγή της Ιστορίας την κάνει, κι αυτό το έχει παραδεχθεί και το Ευρωκοινοβούλιο σε περσινό του κείμενο, ένας Αμερικανοούγγρος χρηματιστής, ο κύριος Σόρος. Δικαίωμά του να κερδίζει, να είναι καλός χρηματιστής. Αλλά, όταν έναν χρηματιστή, που άλλη είν’ η δουλειά του, ξαφνικά τον πιάνει ο πόνος για την ιστορία μας και δημιουργεί τετράτομη ιστορία, χρηματοδοτεί τετράτομη ιστορία των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, στην οποία εξαγνίζεται η Οθωμανική Αυτοκρατορία, εκεί εγώ προβληματίζομαι. Την Ιστορία, να τη μελετούν οι επιστήμονες το καταλαβαίνω, οι εκπαιδευτικοί, να συζητούν, ίσως, αλλά, ένα ίδρυμα χρηματιστηριακό να χρηματοδοτεί τετράτομη ιστορία, που απ’ ό,τι έμαθα κάποιοι θέλουν και στην Κύπρο να εισαγάγουν, αυτό με προβληματίζει Στην Ελλάδα το Υπουργείο Παιδείας είπε: Όχι δεν θα εισαχθεί στα σχολεία, στα Σκόπια και στην Αλβανία νομίζω την έχουν εισαγάγει. Έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, αλβανικά, τουρκικά, σερβικά κ.α. και σε αυτό το έργο κυρίως νομιμοποιείται η πάσης φύσεως Τουρκοκρατία, κι εξαγνίζονται οι Οθωμανοί, αλλά και ο σκοπιανός εθνικισμός.
Οι Γερμανοί και οι Γάλλοι προβάλλονται ως πρότυπο, ότι αποφάσισαν να συγγράψουν κοινό βιβλίο ιστορίας. Υπάρχουν ορισμένες διαφορές με τα θέματα Ελλάδος - Τουρκίας ή το θέμα της Κύπρου. Οι Γερμανοί κι οι Γάλλοι, κατ’ αρχάς, απεφάσισαν να συγγράψουν κοινό βιβλίο ιστορίας, πράγματι, διότι θέλουν να συνυπάρξουν και ήδη συνυπάρχουν ειρηνικά μέσα στην Ευρώπη μετά από δύο παγκοσμίους πολέμους και από άλλες συγκρούσεις. Αλλά, προσέξτε, το βιβλίο αυτό πρώτον ξεκινά από το 1945 και μετά, δεν ασχολείται με το παρελθόν. Ενώ το βιβλίο που είδαμε στην ΣΤ’ Δημοτικού πριν από δύο χρόνια ξεκινούσε από το 1453 για να αθωώσει τους Οθωμανούς. Στη Μικρά Ασία μιλούσε για συνωστισμούς, ότι δεν έγινε γενοκτονία. Δεύτερον, οι Γερμανοί έχουν ζητήσει συγγνώμη για τα εγκλήματα του ναζισμού. Από την Τουρκία δεν έχουμε δει τέτοιες εκφράσεις συγγνώμης για οτιδήποτε, για Πόντο, για Μικρά Ασία, για Κύπρο, για Αρμενίους. Και τέλος, η Γερμανία δεν κατέχει κάποιο χώρο που δεν της ανήκει, η Τουρκία κατέχει τη Βόρειο Κύπρο, παρανόμως. Έτσι, λοιπόν, ας μη χρησιμοποιούμε παραδείγματα που δεν ευσταθούν στην ελληνοτουρκική και κυπριακή πραγματικότητα.
Με το να ψαλιδίζουμε ήρωες, αγίους και μάρτυρες δεν βοηθούμε την κατανόηση. Δεν είναι δυνατόν να αλλοιώσουμε την ιστορία, διότι ο ίδιος ο εθνικός μας ύμνος λέγει στη δεύτερη στροφή του ότι από τα κόκαλα βγαλμένη είναι αυτή η Ελευθερία. Τι θα λέμε στα παιδιά μας, πλέον; Ότι η ελευθερία έρχεται με το πάτημα ενός κουμπιού σ’ ένα videogame ή σ’ ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι;! Πρέπει να ξέρουν την πραγματικότητα, αλλά πρέπει να τους τονίζουμε στο τέλος ότι, παρά ταύτα, εμείς ως Χριστιανοί Ορθόδοξοι, ως Έλληνες, ως δημοκρατικοί πολίτες θέλουμε να συνυπάρξουμε ειρηνικά όταν και η οποιαδήποτε άλλη πλευρά θέλει ειλικρινά να συνυπάρξει. Το ερώτημα είναι: οι άλλες πλευρές με τις οποίες συζητούμε, και κυρίως εδώ στην Κύπρο, είναι ειλικρινείς; Αυτό θα μας το απαντήσουν οι πολιτικοί. Όμως, μια και μιλούμε για την παιδεία, η διδασκαλία της ελληνικής ιστορίας ή των ορθοδόξων θρησκευτικών ουδέποτε έβλαψαν την προσέγγιση και την οποιαδήποτε επαναπροσέγγιση.
Η ελληνορθόδοξη παιδεία στην ιστορία απεδείχθη ότι είναι παιδεία η οποία διδάσκει δύο τινά. Όταν καταπιέζεται η αξιοπρέπειά σου να είσαι αντιστασιακός, να είσαι αγωνιστικός. Χθες όλοι θυμηθήκαμε τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Τα παιδιά αυτά ξεκίνησαν απ’ τα κατηχητικά, το ξέρετε καλύτερα από μένα πώς ξεκίνησε η παιδεία των παιδιών αυτών των νέων του ’55-’59. Αλλά, παράλληλα, σε εποχές που έπρεπε να ζούμε ειρηνικά, η ελληνορθόδοξη παιδεία έχει καλλιεργήσει την κουλτούρα της συνύπαρξης, όπως λέμε. Απ’ το 1850, όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ιδρύει μεγάλα σχολεία στην Κωνσταντινούπολη, μέχρι το 1955 όταν με τα Σεπτεμβριανά άρχισαν οι Κωνσταντινουπολίτες, οι Ρωμηοί να φεύγουν, επί έναν αιώνα συνυπήρχαν αυτοί οι άνθρωποι ειρηνικά. Τι παιδεία έπαιρναν; Διαβάστε τα προγράμματα των σχολείων της Κωνσταντινουπόλεως του 1880 για παράδειγμα. Αρχαία ελληνική ιστορία, τους καλλιεργούσαν την περηφάνια για τη Μακεδονία και τον Μεγαλέξανδρο. Ορθόδοξα θρησκευτικά, όχι θρησκειολογία που ακούω σήμερα. Τι θα πει θρησκειολογία; Η θρησκειολογία δεν καλλιεργεί πρότυπα. Γιατί να αλλάξουμε τα ορθόδοξα θρησκευτικά, και έχει επηρεάσει κάποιους μια μόδα να λένε θρησκειολογία, θρησκειολογία. Κάνω παρένθεση, στην Ευρώπη ελάχιστες χώρες διδάσκουν θρησκειολογία. Οι μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης διδάσκουν μάθημα ομολογιακό με βάση την επικρατούσα θρησκεία, στη δε Γερμανία οι δυο μεγάλες εκκλησίες, η Ρωμαιοκαθολική και η Ευαγγελική, γράφουν τα βιβλία των θρησκευτικών! Στην Ελλάδα και στην Κύπρο δεν νομίζω να ζητούμε κάτι τέτοιο, αλλά, τουλάχιστον να μείνει το μάθημα στη βάση της Ορθοδοξίας με πολλά στοιχεία καλλιέργειας της ανοχής και της γνώσεως και των άλλων, φυσικά.
Ακούω, τώρα τελευταία, και μια άλλη ιδέα, ελπίζω να είναι ανέκδοτο, ελπίζω να είναι αστείο και να ’κανα λάθος, αλλά, διάβασα και σε κάποιες κυπριακές εφημερίδες ότι κι ένας Άγγλος βουλευτής πέρασε από την Κύπρο κι άρχισε να συζητά, για να δημιουργηθεί κυπριακή εθνική ταυτότητα! Θα φτιάξουμε νέα έθνη στον 21ο αιώνα; Θα παύσουμε να μιλούμε για την ελληνική ιστορία και παράδοση και την ορθόδοξη παράδοση της Κύπρου και θα φτιάξουμε νέα έθνη; Δηλαδή τι θα λέμε; Ότι η Σαλαμίνα της Κύπρου δεν έχει καμία σχέση με τη Σαλαμίνα της Αττικής, αλλά, με το... σαλάμι;! Δεν ξέρω, δηλαδή, τι θα πούμε;
Ξέρετε, τα νέα, τα κατασκευασμένα έθνη είναι και αντιδημοκρατική σύλληψη. Ο Τίτο κατασκεύαζε «μακεδονικό» έθνος σ’ ένα καθεστώς μη δημοκρατικό· κι ο Στάλιν του έλεγε μπράβο! Έχουν εκδοθεί τα πρακτικά, αυτά τα αρχεία έχουν βγει στο φως. Ο Στάλιν σε πλήρη ολοκληρωτισμό κατασκεύαζε έθνος Λευκορώσων. Κι έλεγε ο ένας μπράβο στον άλλο. Οι ολοκληρωτισμοί κατασκευάζουν τεχνητά έθνη.
Η απάντηση στο να έχουμε σεβασμό στην ετερότητα, χωρίς να χάσουμε την ταυτότητά μας, είναι η οικουμενικότητα της Ελληνορθόδοξης Παιδείας. Η παιδεία μας είναι οικουμενική. Η ελληνορθόδοξη παιδεία, κατ’ αρχάς, καλλιεργεί και ήθος, όχι μόνο γνώσεις. Όταν μαθαίνουμε στην Αντιγόνη το οὔτοι συνέχθειν, ἀλλὰ συμφιλεῖν ἔφυν (δεν γεννήθηκα για να μισώ, αλλά, για να αγαπώ) τι καλλιεργούμε; Όταν διδάσκουμε στο Ευαγγέλιο το αγαπάτε τους εχθρούς ημών, ή τον καλό Σαμαρείτη, όλα αυτά, τι καλλιεργούμε; Αγάπη, ανεκτικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη· αυτό είναι το αντίδοτο στον ρατσισμό, όχι το να σβήσουμε την Ορθοδοξία και την Ελληνική Παιδεία.
Μας λένε μερικοί ότι η Ευρώπη δημιουργήθηκε, κυρίως, από τον Διαφωτισμό, κι ότι αυτή είναι η πρόοδος Και εγώ σας λέω: Πολύ πιο προοδευτική είναι η ελληνορθόδοξη παράδοση. Το 1789 έγινε η Γαλλική Επανάσταση. Δημιουργεί σύνταγμα η Γαλλική Επανάσταση. Και το σύνταγμα αυτό ξέρετε τι λέει; Μεγάλη πρόοδος, να έχουμε δημόσια σχολεία για τα αγόρια! Όχι για τα κορίτσια, μη βιάζεστε. Πάμε τώρα πολύ πιο πριν, το 1100 μ.Χ. Στην Κωνσταντινούπολη την ορθόδοξη, στη Μονή του Παντοκράτορος δημιουργούν οι Κομνηνοί νοσοκομείο, περίφημο. Σύγχρονός μας Αμερικανός συγγραφεύς μελέτησε το Τυπικόν, το καταστατικό, και αναφέρονται γυναίκες ιάτραιναι. Η ορθόδοξη παράδοση το 1100 θεωρούσε ότι ήταν πολύ λογικό οι γυναίκες να γίνονται γιατρίνες, να πηγαίνουν στο Πανεπιστήμιο. Εφτακόσια χρόνια μετά ο Διαφωτισμός ανεκάλυψε ότι πρέπει να πηγαίνουν τα αγόρια στο Δημοτικό! Μην είμαστε συμπλεγματικοί. Βεβαίως και η Γαλλική Επανάσταση είναι σημαντική, αλλά, η ελληνορθόδοξη παιδεία και η ιστορία μας, και η αρχαία ελληνική και η βυζαντινή και η ρωμαίικη, έχουν δώσει πολλά πρότυπα που πολλές φορές δεν τα γνωρίζουμε.
Ακόμη, θα μου πείτε, μα σήμερα είναι εποχή πληροφορικής, θετικών επιστημών, χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Εδώ στην Κύπρο ανθούν οι τράπεζες, οι ασφαλιστικές, οι χρηματιστηριακές εταιρίες και εύγε, είναι κι αυτό μια αλκή, μια δύναμη, μια δύναμη επιβιώσεως Αρκεί να μη γινόμεθα υλόφρονες και μόνον υλιστές και ευδαιμονιστές και να μη ξεχνούμε τα προβλήματά μας. Θα σας πω ότι η ελληνορθόδοξη παιδεία δίνει πνευματικό νόημα στον χειριστή της τεχνολογίας. Μόνος του ο χειριστής του κομπιούτερ μπορεί να βγει επικίνδυνος. Τεχνολογία έχουν κι οι εγκληματίες. Πρέπει να έχει ήθος αυτός που χειρίζεται την τεχνολογία. Η ελληνορθόδοξη παιδεία είναι εκείνη που έφερε τις θετικές επιστήμες στον χώρο μας. Τη Φυσική την έφερε ο Ευγένιος Βούλγαρης, ένας κληρικός. Την πρώτη σχολή Διοικήσεως Επιχειρήσεων στον χώρο του Ελληνισμού την ίδρυσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1850. Ήταν η Εμπορική Σχολή της Χάλκης. Σχολάρχης: Βαρθολομαίος Κουτλουμουσιανός. Δίδασκε και αρχαία, και θρησκευτικά και μετέφραζε και βιβλία άλγεβρας και φυσικής από τα γαλλικά. Η ελληνορθόδοξη παιδεία τα πάντα μπορεί να συμπεριλάβει. Αν την καταργήσουμε, τι θα δημιουργήσουμε; Ανθρώπους που θα έχουν πληροφόρηση πολλή, χωρίς όμως ήθος. Και το ρομπότ έχει πληροφόρηση Ρομπότ θέλουμε να κάνουμε τους ανθρώπους; Οι στρατηγοί του Χίτλερ ήξεραν απ’ έξω τον Όμηρο. Απήγγελλαν Όμηρο, έπαιζαν κλασική μουσική και εκτελούσαν μετά χιλιάδες Έλληνες στην Κρήτη ή στο Δίστομο! Θέλουμε, λοιπόν, ελληνορθόδοξη παιδεία, η οποία θα καλλιεργεί το ήθος.
Ποια άλλη πρόταση έχουμε καλύτερη; Αν καταργήσουμε την ελληνορθόδοξη παιδεία θα δημιουργήσουμε πειθήνιους καταναλωτές προϊόντων ή ανθρώπους ακραίους. Πιστεύω ότι αν η παιδεία δεν καλλιεργήσει την ιστορία του τόπου και αν τη θρησκεία μας δεν τη διδάσκει το σχολείο, τότε θα οδηγούνται τα παιδιά σε ακραίες καταστάσεις για να μάθουν την ιστορία ή να διδαχτούν την πίστη. Παρ’ όλα αυτά, παρ’ όλα τα προβλήματα, προσωπικά είμαι αισιόδοξος για την παιδεία στην Κύπρο και πιστεύω ότι το μέλλον υπάρχει ακριβώς επειδή υπάρχουν πρωτοβουλίες και υπάρχουν άνθρωποι όπως εσείς που αγωνίζεστε.
Για να ευθυμήσουμε λίγο, θα κλείσω, έτσι, με μία ιστορική διαπίστωση, και λίγο λογοτεχνική. Δεν είπα πολλά για τη γλώσσα, αλλά πρέπει να στηρίξουμε και την ελληνική μας γλώσσα, αυτή τη συνέχεια της διαχρονίας. Στα τέλη του 19ου αιώνος, φαίνεται ότι πάλι απασχολούσαν την Κύπρο τα θέματα της φραγκολεβαντίνικης ταυτότητας. Κατά καιρούς, διάφορες δυνάμεις και στην Ελλάδα και στην Κύπρο ήθελαν να μας αποκόψουν από την ταυτότητά μας και να μας κάνουν ένα χυλό, για να μην μπορούμε ν’ αντισταθούμε, να μην έχουμε αξιοπρέπεια. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο εθνικός ποιητής του Ελληνισμού, ο Κύπριος Βασίλης Μιχαηλίδης, είχε επισημάνει τον κίνδυνο αυτό, και μου ’κανε εντύπωση που είχε ανησυχήσει από μια προσπάθεια να αλλοιωθεί η γλώσσα και να γίνει ένα μείγμα αγγλο-τουρκο-ελληνικής γλώσσας. Λέει, λοιπόν, και κλείνω μ’ αυτό, μ’ ένα ποίημα, το οποίο ειρωνευόταν την προσπάθεια της φραγκολεβαντινοποιήσεως των Ελλήνων της Κύπρου: Συμβουλή εις το Δημαρχείον είναι ο τίτλος.
Μπιρ thank you γκιουζέλ γκιουζέλ διά το δημαρχείον
σχιου μαυρομμάτανιν σουγιού πουϊντέτ to bring το κρύον
σαμπάκ σεφλέρ χαΐρ ολσούν, goodmorning, καλημέρα
πελετιέ of Limassol του δήμου μας πατέρα
all the σεχιέρ οφ Limassol plenty ευχαριστήσεις
because θα φέρεις ουζαχτάν water να την ποτίσεις.
Έτσι θέλουμε να καταντήσουμε; Έτσι θέλουμε να γίνουμε; Όχι, βέβαια! Γι’ αυτό επανέρχομαι και κλείνω με τον Βασίλη Μιχαηλίδη. Ελπίζουμε, έχουμε μέλλον, διότι η Ρωμηοσύνη εν να χαθεί, όντας ο κόσμος λείψει!
Ευχαριστώ και καλή Ανάσταση.
