Οι δηλώσεις του νέου υπουργού Εξωτερικών της FYROM στους Financial Times δημιούργησε την εντύπωση στην Αθήνα πως ανοίγει μία προοπτική για την επίλυση του χρονίζοντος ζητήματος της ονομασίας. Χωρίς καμία διάθεση να προτρέξω, η προσεκτική ανάγωνση οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο έμπειρος διπλωμάτης Νίκολα Ντιμιτρόφ ουσιαστικά άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο το γειτονικό κράτος να ζητήσει την ένταξή του στο ΝΑΤΟ με την προσωρινή ονομασία (FYROM).
Υπενθυμίζω ότι στη σύνοδο κορυφής στο Βουκουρέστι το 2008, με την ισχυρή υποστήριξη του τότε Αμερικανού προέδρου Μπους, η κυβέρνηση Γκρουέφσκι είχε επιχειρήσει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ με το όνομα “Δημοκρατία της Μακεδονίας”. Η προσπάθεια είχε ναυαγήσει λόγω όχι μόνο των ελληνικών αντιρρήσεων, αλλά και λόγω του γεγονότος ότι η Αθήνα είχε για πρώτη φορά παρουσιάσει μία συνεκτική και πειστική επιχειρηματολογία.
Εν πάση περιπτώσει, η επίσκεψη του Σλαβομακεδόνα υπουργού Εξωτερικών στην Αθήνα (14 Ιουνίου) θα δείξει εάν πρόκειται απλώς για διπλωματικό ελιγμό ή εάν βρισκόμαστε στην αρχή μίας πραγματικής αλλαγής πολιτικής.
Ο ίδιος δήλωσε: «Θα ζητήσω από την Ελλάδα να επανεξετάσει τι είδους γείτονα θέλει. Θέλει μία σταθερή και φιλική χώρα που προσφέρει ελπίδα για δημοκρατία και δικαιοσύνη; Εάν είμαστε ένας καλός γείτονας, τότε ελπίζω ότι οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα θα κατανοήσουν ότι αυτή είναι μία ιστορική ευκαιρία».
Ο Ντιμιτρόφ έχει απόλυτο δίκιο, υπό την προϋπόθεση ότι η θέση της νέας κυβέρνησης των Σκοπίων θα αντανακλά την πραγματικότητα της περιοχής. Γιατί οι διμερείς σχέσεις δεν πρόκειται να επαναπροσδιορισθούν εάν απλώς πρόκειται για έναν ελιγμό που αποκλειστικό σκοπό έχει την παράκαμψη της ελληνικής αντίρρησης σχετικά με την ένταξη της FYROM στο ΝΑΤΟ. Ας περιμένουμε, λοιπόν, να καθαρίσει περισσότερο ο ορίζοντας για να κρίνουμε.
Το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού
Προς το παρόν, ας μείνουμε στην ουσία της διαφωνίας που ταλανίζει τις σχέσεις των δύο χωρών. Από την αρχή, κεντρικό επιχείρημα των Σκοπίων ήταν το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού. Το δικαίωμα αυτό, όμως, δεν σημαίνει χωρίς περιορισμούς επιλογή ονόματος για το κράτος, την εθνότητα και τη γλώσσα.
Έχω από την αρχή αυτής της διένεξης χρησιμοποιήσει το εξής επιχείρημα: Τί θα έλεγαν τα άλλα εθνικά κράτη στη Γηραιά Ήπειρο εάν η Ελλάδα αποφάσιζε να μετονομασθεί σε Ευρώπη, το ελληνικό έθνος σε ευρωπαϊκό και η ελληνική γλώσσα αντιστοίχως σε ευρωπαϊκή; Θα το αποδέχονταν;
Προφανώς όχι. Θα διαμαρτύρονταν με το βάσιμο επιχείρημα ότι η Ελλάδα ανήκει κι αυτή στη γεωγραφική περιοχή Ευρώπη, αλλά δεν ταυτίζεται με την Ευρώπη. Δηλαδή, θα διαμαρτύρονταν με το βάσιμο επιχείρημα ότι το Μέρος επιχειρεί να οικειοποιηθεί το Όλον.
Με το ίδιο ακριβώς επιχείρημα η Αθήνα ζητάει το γειτονικό κράτος να μην ονομάζεται σκέτα Μακεδονία, η εθνότητα και η γλώσσα να μην ονομάζεται σκέτα μακεδονική. Επειδή η ονομασία ενός κράτους και ενός έθνους συμπυκνώνει την ταυτότητά του, η ελευθερία επιλογής ονόματος σταματάει εκεί που αρχίζει να θίγει άλλους.
Δεν πρόκειται για σχολαστικότητα. Μονοπωλώντας το όνομα “Μακεδονία” για το κράτος και “μακεδονικός” για την εθνότητα και τη γλώσσα, το Μέρος επιχειρεί να εγγράψει υποθήκη επί του Όλου, να νομιμοποιήσει βλέψεις στο σύνολο της γεωγραφικής περιοχής που ονομάζεται Μακεδονία. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι προβάλλει μειονοτικές και καλλιεργεί εδαφικές διεκδικήσεις έναντι της Ελλάδας.
Το ιδεολόγημα του «διαμελισμένου μακεδονικού έθνους»
Η Ελλάδα δεν φοβάται, βεβαίως, το ενδεχόμενο τα Σκόπια να της ασκήσουν δυναμικές πιέσεις. Η δεδομένη οικονομική, στρατιωτική και εν μέρει πολιτική αδυναμία τους δεν αφήνει περιθώρια για κάτι τέτοιο. Και ούτε φαίνεται πως θα έχουν μελλοντικά τέτοια δυνατότητα. Ο δεδηλωμένος αλυτρωτισμός των Αλβανομακεδόνων καθιστά εύθραυστη την ίδια την ενότητά της FYROM.
Παρά το γεγονός, όμως, ότι τα Σκόπια δεν έχουν καμία δυνατότητα να απειλήσουν την ελληνική Μακεδονία, το πρόβλημα δεν είναι ασήμαντο. Όσο οι Σλαβομακεδόνες δεν αντικαθιστούν για όλες τις χρήσεις τα ονόματα “Μακεδονία” και “μακεδονικός/η” δεν πρόκειται να εγκαταλείψουν το ιδεολόγημα περί “διαμελισμένου μακεδονικού έθνους”.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα συνεχίζεται ο φαύλος κύκλος της προπαγανδιστικής πίεσης, που δηλητηριάζει το κλίμα στις διμερείς σχέσεις. Σκοπός δεν είναι να βρεθεί ένας συμβιβασμός για να ξεμπερδεύουμε με ένα χρονίζον πρόβλημα. Σκοπός είναι οι Σλαβομακεδόνες να αποδεχθούν αυτό που πραγματικά αντιπροσωπεύουν στην περιοχή.
Η πολυεθνική Μακεδονία
Η Μακεδονία είναι στους νεότερους χρόνους μία γεωγραφική περιοχή, στην οποία κατοικούν αρκετές εθνότητες. Μία από αυτές είναι και η σλαβομακεδονική. Οι γείτονες παλαιότερα αποδέχονταν το όνομα Σλαβομακεδόνες, που συνιστά έναν εθνογεωγραφικό προσδιορισμό (το πρώτο συνθετικό δηλώνει τον εθνικό προσδιορισμό και το δεύτερο τον γεωγραφικό).
Εάν τώρα δεν τους αρέσει το όνομα Σλαβομακεδόνες (σλαβομακεδονική εθνότητα και γλώσσα) είναι δικαίωμά τους να αντικαταστήσουν τον εθνικό προσδιορισμό “σλαβο-” από κάποιον άλλον. Ουδέν πρόβλημα.
Η Ελλάδα δεν έχει ούτε συμφέρον, ούτε αρμοδιότητα ούτε βεβαίως φιλοδοξία να τους βαφτίσει. Έχει συμφέρον κι αρμοδιότητα, όμως, να τους εμποδίσει να ονομάζονται “Μακεδόνες”. Με άλλα λόγια, να εμποδίσει το Μέρος να αυτοπροβάλλεται σαν Όλον και να το οικειοποιείται.
Πως ακυρώνεται το ιδεολόγημα του «Μακεδονισμού»
Η FYROM δεν είναι εθνικό κράτος. Έστω και ετεροβαρώς είναι συνεταιρικό κράτος. Κύρια εθνική συνιστώσα είναι οι Σλαβομακεδόνες και δεύτερεύουσα οι Αλβανομακεδόνες. Ως εκ τούτου, η ονομασία του κράτους δεν μπορεί να έχει εθνικό προσδιορισμό, δεν μπορεί το κράτος να ονομάζεται π.χ. Σλαβομακεδονία. Η ονομασία του αφενός πρέπει να είναι εθνικά ουδέτερη, αφετέρου να καταδεικνύει πως πρόκειται για Μέρος και όχι για το Όλον.
Με άλλα λόγια η ονομασία πρέπει να είναι σύνθετη και ο επιθετικός προσδιορισμός στο “Μακεδονία” να είναι γεωγραφικός. Το όνομα που αντανακλά καλύτερα την πραγματικότητα είναι το “Άνω Μακεδονία”.
Αντιθέτως, το “Νέα Μακεδονία”, που είχε πέσει παλαιότερα στο τραπέζι, παραπέμπει στο σύνολο της Μακεδονίας, επειδή το “Νέα” είναι χρονικός προσδιορισμός. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αντί να ακυρώνει το ιδεολόγημα του “Μακεδονισμού”, το επικυρώνει.
Το ζητούμενο δεν είναι ούτε να ξεμπερδεύουμε, προσθέτοντας έναν οποιονδήποτε επιθετικό προσδιορισμό, ούτε ο “Μακεδονισμός”, που κυριαρχεί στο γειτονικό κράτος από την ίδρυσή του, να καταστεί πιο ευέλικτος. Ζητούμενο είναι να ακυρωθεί. Αυτό σημαίνει αλλαγή όχι μόνο της ονομασίας του κράτους, αλλά και του ονόματος της εθνότητας/γλώσσας, ώστε τα ονόματα να αντανακλούν την πραγματικότητα της περιοχής.
Πηγή: Σταύρος Λυγερός
