Ο αγωγός EastMed, ένα προτεινόμενο μέσο μεταφοράς αερίου από την ανατολική Μεσόγειο σε νέες αγορές, θα ήταν ένα δαπανηρό και δύσκολο έργο, αλλά είναι εφικτό. Εξετάζονται επίσης ευκολότερες και λιγότερο δαπανηρές λύσεις, αλλά το στοιχείο της ασφαλείας δουλεύει υπέρ του EastMed. Ο EastMed θα επιτρέψει στην Κύπρο, την Ελλάδα και το Ισραήλ να συνεργαστούν, αναπτύσσοντας τους ρόλους τους ως κόμβους σταθερότητας, σε μια ταραχώδη γειτονιά. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ πιθανότατα θα δουν βελτίωση στην ενεργειακή εξάρτηση της Δύσης. Και το Ισραήλ θα έχει την ευκαιρία να βελτιώσει τις σχέσεις του με την ΕΕ, όχι μόνο συμμετέχοντας σε ένα έργο ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, αλλά και βρίσκοντας νέους πελάτες για το δικό του φυσικό αέριο στην ευρωπαϊκή αγορά.
Οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο μεταβάλλουν την περιφερειακή δυναμική. Η μεταφορά του αερίου σε νέους εξαγωγικούς προορισμούς, κυρίως στην Ευρώπη, θα είναι περίπλοκη, αλλά εφικτή.
Με αυτή την πρόκληση, η Κύπρος, η Ελλάδα και το Ισραήλ έχουν εσχάτως εντείνει τις επαφές τους. Διεξάγονται τακτικά τριμερείς διασκέψεις κορυφής με τη συμμετοχή του Κυπρίου Προέδρου Νίκου Αναστασιάδη και των Πρωθυπουργών της Ελλάδας και του Ισραήλ, Αλέξη Τσίπρα και Μπέντζαμιν Νετανιάχου. (Τον Απρίλιο του 2017, η Ιταλία προσχώρησε στο κλαμπ, υπογράφοντας σχετική δήλωση στο Τελ Αβίβ).
Η πρώτη τριμερής σύνοδος κορυφής πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία τον Ιανουάριο του 2016 και η δεύτερη τον Δεκέμβριο του 2016 στην Ιερουσαλήμ. Μία τρίτη πραγματοποιήθηκε μόλις λίγες μέρες πριν στη Θεσσαλονίκη. Κατά την πιο πρόσφατη σύνοδο κορυφής, οι ηγέτες συμφώνησαν να εμβαθύνουν την ενεργειακή τους συνεργασία, διερευνώντας μέσα κατασκευής του υποθαλάσσιου αγωγού "EastMed".
Το έργο προβλέπει 1.300 χιλιόμετρα υποθαλάσσιου αγωγού και 600 χιλιόμετρα χερσαίου, από τις πηγές της Ανατολικής Μεσογείου, προς την Κύπρο, από την Κύπρο προς την Κρήτη, από την Κρήτη στην ηπειρωτική Ελλάδα (στην Πελοπόννησο) και από την Πελοπόννησο προς τη Δυτική Ελλάδα. Στη συνέχεια, το σχέδιο είναι να συνδεθεί η Δυτική Ελλάδα με την Ιταλία, ανατολικά του Otranto, μέσω αγωγού ανοικτής θαλάσσης μήκους 207 χιλιομέτρων δια μέσου του Ιονίου Πελάγους, του λεγόμενου "Ποσειδώνα".
Με μια πρώτη ματιά, το μεγαλύτερο εμπόδιο για την κατασκευή του αγωγού EastMed - ο οποίος, αν κατασκευαστεί, θα είναι ο μακρύτερος και βαθύτερος υποθαλάσσιος αγωγός παγκοσμίως - είναι η τεχνική του βιωσιμότητα. Οι πρακτικές προκλήσεις αφθονούν. Προσεγγίζοντας την Κρήτη, για παράδειγμα, υπάρχει μια έκταση περίπου 10 χιλιομέτρων όπου το βάθος είναι αρκετά μεγάλο, πράγμα που θα μπορούσε να προκαλέσει κατασκευαστικά προβλήματα. Ωστόσο, οι εμπλεκόμενες εταιρείες είναι αισιόδοξες, ότι η τεχνολογία θα προχωρήσει αρκετά ώστε να μπορέσει να κατασκευαστεί ο αγωγός.
Η Εταιρεία Προμηθευτών Φυσικού Αερίου (ΔΕΠΑ) της Ελλάδας περιγράφει το έργο ως "τεχνικά εφικτό", σύμφωνα με μελέτες που έχει πραγματοποιήσει. Για να ενισχύσει την υπόθεση της, η ΔΕΠΑ σημειώνει την επιτυχία του αγωγού Medgaz, που βρίσκεται μεταξύ Αλγερίας και Ισπανίας. Ο Ισραηλινός υπουργός Ενέργειας Yuval Steinitz προσπάθησε επίσης να μειώσει τους φόβους για τα κατασκευαστικά ζητήματα και υποστηρίζει ότι ο EastMed μπορεί να ολοκληρωθεί μέχρι το 2025.
Ωστόσο, η τεχνική εφικτότητα δεν είναι το μοναδικό θέμα ανησυχίας. Μια άλλη πρόκληση είναι το κόστος, το οποίο προβλέπεται να κυμανθεί μεταξύ 4 και 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι χαμηλές τιμές του φυσικού αερίου είναι επίσης ανησυχητικές, καθώς θα μπορούσαν να εμποδίσουν τις ιδιωτικές εταιρείες να υποστηρίξουν το έργο παράλληλα με την ΕΕ (η οποία είναι έτοιμη να προσφέρει συγχρηματοδότηση).
Τα εναλλακτικά σενάρια βρίσκονται στο τραπέζι για την αντιμετώπιση αυτών των προβληματισμών. Οι βάσεις Υγροποίησης Φυσικού Αερίου (ΥΦΑ), είτε στην Κύπρο είτε στο Ισραήλ, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν θεωρητικά, αλλά το απαγορευτικά υψηλό κόστος κατασκευής, δεν τις καθιστά πρώτη επιλογή. Σε πρακτικό επίπεδο, υπάρχουν δύο πραγματικές επιλογές.
Η πρώτη είναι να κατασκευαστεί ένας υποθαλάσσιος αγωγός μήκους 550 χλμ, που ξεκινά από το κοίτασμα Leviathan στα ύδατα του Ισραήλ, διέρχεται από τα κυπριακά ύδατα και φτάνει στη νότια Τουρκία. Το φυσικό αέριο του Ισραήλ θα αποστέλλεται στη συνέχεια από τη νότια Τουρκία στην Ευρώπη, μέσω υφιστάμενων και ίσως και νέων δικτύων αγωγών. Το έργο αυτό εκτιμάται ότι θα κοστίσει το ήμισυ ή ίσως ακόμη και λιγότερο από το ήμισυ του κόστους του EastMed. Ωστόσο, ενόψει της έλλειψης απόφασης για το Κυπριακό, το Ισραήλ διστάζει να προχωρήσει σε συμφωνία με την Τουρκία για το θέμα αυτό.
Η δεύτερη επιλογή είναι να χρησιμοποιηθούν οι ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις ΥΦΑ στην Αίγυπτο. Το αέριο από την ανατολική Μεσόγειο θα μπορούσε θεωρητικά να παραδίδεται στις δύο αιγυπτιακές εγκαταστάσεις στη Damietta και το Idku, μετατρέποντας την Αίγυπτο σε εξαγωγέα αερίου. Αλλά η πρόσφατη ανακάλυψη του πεδίου Zohr αντιπροσωπεύει έναν άγνωστο παράγοντα. Δεν μπορεί να προβλεφθεί ο τρόπος με τον οποίο αυτό το πεδίο θα επηρεάσει τις ενεργειακές προτεραιότητες της Αιγύπτου και την ισορροπία μεταξύ εγχώριας κατανάλωσης και εξαγωγών. Επίσης, ούτε η κατασκευή νέων αγωγών, ούτε η αναστροφή του υφιστάμενου, που συνδέει το Ισραήλ με τις εγκαταστάσεις αιγυπτιακού υγροποιημένου φυσικού αερίου θα ήταν μια εύκολη διαδικασία.
Εάν το Κυπριακό επιλυθεί σύντομα, η τουρκική επιλογή θα κερδίσει έδαφος. Ωστόσο, οι επανειλημμένες συνομιλίες μεταξύ Αναστασιάδη και του τουρκοκύπριου ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί είναι εξαιρετικά απίθανο να οδηγήσουν σε μια σημαντική απόφαση. Εν πάση περιπτώσει, η Τουρκία δεν θα θεωρηθεί αξιόπιστος εταίρος από το Ισραήλ, για όσο διάστημα ο πρόεδρος Tayyip Erdoğan κυριαρχεί στην πολιτική σφαίρα, παρά την προσέγγιση που επιτεύχθηκε το περασμένο καλοκαίρι. Το Ισραήλ έχει επίσης επιφυλάξεις έναντι της Αιγύπτου: ο αυξανόμενος ρόλος της Ρωσίας στον ενεργειακό τομέα της Αιγύπτου δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Το Ισραήλ έδωσε πάντα μεγάλη σημασία στις πολιτικές και τις παραμέτρους ασφαλείας. Εάν αναπτυχθεί το έργο EastMed, θα βελτιώσει ασφαλώς τις σχέσεις του Ισραήλ με την ΕΕ. Ο αρμόδιος Επίτροπος για τη δράση για το κλίμα και την ενέργεια Miguel Arias Cañete δήλωσε ότι η κατασκευή αυτού του αγωγού θα συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια, ένα δυνητικό αποτέλεσμα το οποίο εξέτασαν και οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Η παραδοσιακή διαίρεση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, όσον αφορά την άποψή τους για τη Μόσχα, μπορεί να λειτουργήσει υπέρ του EastMed. Ενώ η Γερμανία εξετάζει ευνοϊκά το Nord Stream II, ο οποίος θα συμπληρώσει το Nord Stream I στη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα, η ΕΕ θα μπορούσε να δώσει έμφαση στην ενεργειακή ασφάλεια και να ωθήσει (με την υποστήριξη των ΗΠΑ) τον EastMed.
Το Ισραήλ είναι η κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της ενέργειας στην ανατολική Μεσόγειο και οι επιλογές του στο θέμα αυτό θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις, όσον αφορά, τόσο τους στρατηγικούς υπολογισμούς, όσο και τον μακροπρόθεσμο οικονομικό σχεδιασμό. Συνεργαζόμενη με αξιόπιστες δημοκρατικές χώρες, η Ιερουσαλήμ θα μπορέσει να μετριάσει τον κίνδυνο αστάθειας, να εξασφαλίσει πελάτες στην ηπειρωτική Ευρώπη, να ενισχύσει τις σχέσεις της με την ΕΕ και να βελτιώσει την εικόνα της στην Ευρώπη.
Ο Γεώργιος Ν. Τζογόπουλος είναι Λέκτορας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και Επισκέπτης Λέκτορας στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο της Νίκαιας.
