του Σταύρου Λυγερού
Μια καθημερινή μάχη στα σύνορα της χώρας (κυρίως στο Αιγαίο) αποκαλύπτεται από την επίσημη έκθεση των ελληνικών αρχών προς τον «ευρωπαϊκό οργανισμό για τη λαθρομετανάστευση» (FRONTEX). Μόνο πέρυσι συνελήφθησαν 146,337 λαθρομετανάστες, αριθμός ρεκόρ από το 2003, ενώ για τη διακίνησή τους συνελήφθησαν περισσότεροι από 2,000 Ελληνες, Βούλγαροι, Αλβανοί και Τούρκοι. Οι επιχειρήσεις των διωκτικών αρχών στο Αιγαίο καθίστανται προβληματικές -σύμφωνα με την ελληνική έκθεση- και επειδή στην πλάτη των λαθρομεταναστών φαίνεται πως παίζεται ένα πολιτικό παιχνίδι από την 'Αγκυρα, η οποία ανέχεται (αν δεν διευκολύνει) στρατιές μουσουλμάνων λαθρομεταναστών να περάσουν στην Ελλάδα. Τα προβλήματα συνεχίζονται και για όσους συλληφθούν, αφού οι περισσότεροι πλαστογραφούν το χαρτί διοικητικής απέλασης, με το οποίο τους εφοδιάζουν οι ελληνικές αρχές (ώστε εντός μηνός να εγκαταλείψουν την Ελλάδα) και στη συνέχεια, το χρησιμοποιούν ως άτυπη άδεια παραμονής επ' άπειρον.
Πάνω από 5.000.000 σε μία δεκαετία!
Η πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων προκάλεσε στη δεκαετία 1990 ένα μεγάλο κύμα λαθρομετανάστευσης από ανατολικοευρωπαϊκές χώρες προς την Ελλάδα. Οι ροές αυτές δεν έχουν σταματήσει, αλλά τα τελευταία χρόνια είναι σαφώς μικρότερες. Αντιθέτως, διογκώνονται με εντυπωσιακό ρυθμό οι ροές λαθρομεταναστών από ισλαμικές χώρες, κυρίως από το Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Μπανγκλαντές, την Παλαιστίνη, την Σομαλία και την Ερυθραία.
Οι Ανατολικοευρωπαίοι λαθρομετανάστες, που σε μεγάλο βαθμό έχουν πια νομιμοποιηθεί, λόγω πολιτισμικής ταυτότητας και τρόπου ζωής, έχουν εισέλθει σε τροχιά κοινωνικής ενσωμάτωσης. Δεν αναμένεται να συμβεί το ίδιο με την συντριπτική πλειοψηφία των μουσουλμάνων.
- Πρώτον, επειδή η πολιτισμική-θρησκευτική τους ταυτότητα δεν διευκολύνει την ενσωμάτωσή τους, όπως έχει αποδείξει και η πείρα με παλαιότερες μουσουλμανικές κοινότητες σε δυτικοευρωπαϊκές χώρες.
- Δεύτερον, επειδή ο αριθμός τους στην Ελλάδα είναι ήδη πολύ μεγάλος και ζουν σε ιδιότυπα γκέτο.
Οι λαθρομετανάστες εισέρχονται στην Ελλάδα με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Μία μειοψηφία (κυρίως Αιγύπτιοι) φθάνει με πλοιάρια στα νότια παράλια της χώρας. Αρκετοί λαθρομετανάστες έρχονται με ποντοπόρα φορτηγά πλοία, που τους αποβιβάζουν σε έρημες ακτές ανά την επικράτεια. Ορισμένοι (κυρίως Πακιστανοί) έρχονται αεροπορικώς, συνήθως από χώρες του Κόλπου, εφοδιασμένοι με πλαστά έγγραφα ότι δήθεν εργάζονται στην Ελλάδα. Ο μεγάλος όγκος, όμως, διοχετεύεται στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας με τους εξής τρόπους:
- Πρώτον, με βάρκες και πλοιάρια από τα μικρασιατικά παράλια στα νησιά του Αιγαίου, ενίοτε και δυτικότερα. Όταν εντοπίζονται, βουλιάζουν τις βάρκες, γεγονός που υποχρεώνει τους λιμενικούς να περισυλλέξουν τους ναυαγούς. Συνήθως, οι δουλέμποροι διαφεύγουν με ταχύπλοα.
- Δεύτερον, μέσω του Έβρου. Ορισμένοι εισέρχονται με λεωφορεία, που έχουν διπλή οροφή. 'Αλλοι εισέρχονται με βάρκες στο δέλτα του ποταμού. Οι περισσότεροι διασχίζουν τον ποταμό από καθορισμένα σημεία με την συνοδεία ένοπλων οδηγών. Τα καραβάνια αυτά συχνά προειδοποιούν με ταμπούρλα τα στρατιωτικά φυλάκια, προκειμένου να αποφευχθούν ανεπιθύμητες συναντήσεις! Αυτό σημαίνει, βεβαίως, ότι στο κόλπο είναι πολλοί.
- Τρίτον, μέσω της χερσαίας διαδρομής Τουρκία-Βουλγαρία-Ελλάδα.
Επειδή μόνο ένα ποσοστό συλλαμβάνεται, οι αριθμοί (ανά έτος) όσων εισήλθαν παρανόμως στην Ελλάδα είναι πολλαπλάσιοι όσων γράφονται στον γράφημα. Λαμβάνοντας υπ' όψιν την μεγάλη αυξητική τάση, το γεγονός ότι έρχονται πια ολόκληρες οικογένειες και τον πολύ υψηλό δείκτη γεννητικότητας, το πρόβλημα των λαθρομεταναστών σε μερικά χρόνια θα έχει προσλάβει εφιαλτικές διαστάσεις. Εάν συνεχισθεί η ροή με το σημερινό ρυθμό, οι μουσουλμάνοι λαθρομετανάστες στην Ελλάδα θα είναι σε μία δεκαετία πάνω από πέντε εκατομμύρια. Ας σημειωθεί ότι ο ανά έτος αριθμός των συλληφθέντων για παράνομη είσοδο στην Ιταλία είναι περίπου 30,000 άτομα σε πληθυσμό που υπερβαίνει τα 60 εκατομμύρια. Εκεί το πρόβλημα της λαθρομετανάστευσης θεωρείται κρίσιμο και λαμβάνονται αυστηρά μέτρα, όπως και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Αντιθέτως, στην Ελλάδα αντιμετωπίζεται σαν πρόβλημα ρουτίνας και με ανέξοδες «αντιρατσιστικές» ρητορικές, που στην πράξη τροφοδοτούν τον ρατσισμό.
Η μεγάλη πλειοψηφία των λαθρομεταναστών που έρχονται στην Ελλάδα έχουν τελικό προορισμό άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Μόνο ένα μικρό ποσοστό τους, όμως, καταφέρνει να φύγει από τη χώρα μας. Εχει αποδειχθεί στην πράξη ότι είναι πιο εύκολη η παράνομη είσοδος από την παράνομη έξοδο. Με άλλα λόγια, η Ελλάδα αντιμετωπίζεται σαν χώρα–τράνζιτ, αλλά καταλήγει να γίνεται τελικός προορισμός, με αποτέλεσμα να λιμνάζει εδώ ο κύριος όγκος των λαθρομεταναστών, που έρχεται εξ ανατολών.
Ακόμα και όσοι καταφέρνουν να μεταβούν σε άλλες κοινοτικές χώρες, εάν συλληφθούν εκεί, η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να τους δεχθεί πίσω. Με βάση τη συμφωνία «Δουβλίνο ΙΙ» (2003) την ευθύνη για κάθε λαθρομετανάστη έχει η πρώτη χώρα εισόδου. Εκτός αυτού, το ποσοστό επαναπροώθησης είναι ασήμαντο, επειδή τα κράτη προέλευσης των λαθρομεταναστών κατά κανόνα αρνούνται να τους δεχθούν πίσω.
Διάγραμμα: Το πρόβλημα της λαθρομετανάστευσης τα τελευταία έξι χρόνια
Ο... παράδεισος της Ομόνοιας
Μετά το πέρασμα των συνόρων, η πλειοψηφία των λαθρομεταναστών εγκαθίσταται στην Αθήνα, κυρίως στις περιοχές κάτω από την Ομόνοια. Σ' αυτές τις περιοχές, περίπου το 70% των κατοίκων είναι αλλοδαποί. Συνολικά, στον δήμο Αθηναίων έχει υπολογισθεί ότι σήμερα περίπου το 30%-35% των κατοίκων είναι νόμιμοι -και κυρίως παράνομοι- μετανάστες. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται ταχύτατα και χωρίς κανένα έλεγχο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στο επίπεδο της εγκληματικότητας, της υγιεινής και της κοινωνικής ισορροπίας.
Η κατάσταση είναι χαοτική, γεγονός που λειτουργεί σαν θερμοκήπιο για την ανομία και την ασυδοσία. Το «τμήμα αλλοδαπών» δεν είναι σε θέση να ασκήσει έστω και στοιχειώδη έλεγχο. Ουσιαστικά λειτουργεί ως γραφειοκρατικός μηχανισμός διεκπεραίωσης και όχι αντιμετώπισης του προβλήματος.
Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, η Ελλάδα είχε ένα αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο για τη μετανάστευση, το οποίο ακυρώθηκε στην πράξη από το πρώτο κύμα λαθρομεταναστών. Σήμερα, η νομοθεσία (3386/2005) είναι πολύ ελαστική, αλλά δεν συμβάλλει στην επίλυση του προβλήματος. Στην πραγματικότητα, η πολιτεία έχει χάσει παντελώς τον έλεγχο. Συνήθως αδρανεί κι όταν, σπανίως, αντιδρά, αντιδρά σπασμωδικά, χωρίς σχέδιο και προοπτική.
Ας σημειωθεί ότι το αδίκημα της παράνομης διακίνησης λαθρομεταναστών δεν τιμωρείται με την επιβαλλόμενη αυστηρότητα. Τα κυκλώματα, άλλωστε, όπως συμβαίνει με το οργανωμένο έγκλημα, έχουν εξασφαλίσει τις υπηρεσίες γνωστών δικηγόρων. Κι αυτό, όταν νόμιμοι μετανάστες με χρόνια παραμονής στην Ελλάδα, που καταβάλλουν φόρους και ασφαλιστικές εισφορές, υφίστανται πολλές ταλαιπωρίες και διακρίσεις.
Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και μη-κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) κατηγορούν συχνά την Ελλάδα για τις συνθήκες διαβίωσης λαθρομεταναστών. Οι συνθήκες είναι συχνά άθλιες, αλλά είναι βαθύτατα υποκριτικό να ασκείς κριτική και να κάνεις υποδείξεις στη χώρα που υφίσταται την μεγαλύτερη πίεση και στην πράξη πληρώνει το υψηλότερο κόστος για να συγκρατεί τη ροή των λαθρομεταναστών προς την κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Ας σημειωθεί ότι η Ελλάδα, που είναι στην πρώτη γραμμή, εισπράττει ένα ασήμαντο ποσοστό από το σύνολο των σχετικών κοινοτικών κονδυλίων. Αντιθέτως, χώρες όπως η Σουηδία και η Δανία, που δέχονται ασήμαντη πίεση, εισπράττουν μέχρι και οκταπλάσια κονδύλια απ' όσα η Ελλάδα!
Παρ' όλα αυτά, η ελληνική πλευρά απολογείται και ιδρύει νέα πρότυπα κέντρα υποδοχής και φιλοξενίας. Στην πραγματικότητα, κάνει «μια τρύπα στο νερό»: Η είσοδος λαθρομεταναστών είναι τόσο μεγάλη, που ακόμα κι αν η κυβέρνηση διέθετε πολλαπλάσια κονδύλια δεν θα μπορούσε να εξασφαλίσει ανθρώπινες συνθήκες παραμονής.
Αντί να θέσει τους εταίρους της ενώπιον του προβλήματος και να απαιτήσει τη χάραξη ολοκληρωμένης κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την μετανάστευση, η Αθήνα είναι εγκλωβισμένη σε μια αφελή και αδιέξοδη πολιτική.
Οι σχέσεις των δουλεμπόρων με το τουρκικό παρακράτος
Αναφορικά με τις γειτονικές χώρες, τα Τίρανα εφαρμόζουν σε γενικές γραμμές τη συμφωνία για την επαναπροώθηση αλβανικής ιθαγένειας λαθρομεταναστών (τέθηκε σε ισχύ στις 1/5/2006). Δεν ισχύει το ίδιο με την Τουρκία. Αν και έχει υπογράψει «πρωτόκολλο επανεισδοχής» (8/11/2001), δεν το εφαρμόζει.
Από τον Απρίλιο 2002, που το πρωτόκολλο κυρώθηκε και ετέθη σε ισχύ, μέχρι και τον Φεβρουάριο 2009 υπεβλήθησαν στην 'Αγκυρα 4,163 αιτήματα επανεισδοχής 60,875 λαθρομεταναστών, που με αδιάσειστα στοιχεία είχαν εισέλθει στην Ελλάδα από την Τουρκία. Οι τουρκικές αρχές συμφώνησαν να δεχθούν 7,472 και τελικώς δέχθηκαν μόνο 2,206 άτομα. Όπως προκύπτει και από τους αριθμούς, η 'Αγκυρα αρνείται συστηματικά να συμμορφωθεί με τις διατάξεις του πρωτοκόλλου.
Δεν πρόκειται, όμως, μόνο γι' αυτό. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι ανέχεται, εάν δεν ενθαρρύνει, τη διοχέτευση μουσουλμάνων λαθρομεταναστών στην Ελλάδα. Το 2008, το λιμενικό έχει καταγράψει σκάφη του τουρκικού λιμενικού να μεταφέρουν λαθρομετανάστες. Τα σχετικά βίντεο έχουν διαβιβασθεί στο FRONTEX.
Τα περιστατικά αυτά συνδυάζονται με πληροφορίες για τις διασυνδέσεις των δουλεμπορικών κυκλωμάτων με το τουρκικό παρακράτος. Στην Κωνσταντινούπολη, οι διαμετακομιστικοί σταθμοί των λαθρομεταναστών είναι στις περιοχές Κουμ-Καπί και Γελσίκοϊ. Ενα από τα ξενοδοχεία είναι το «Μερβέ». Στη Σμύρνη είναι κυρίως στην περιοχή Μπασμάν. Δύο από τα ξενοδοχεία είναι τα «Χοριγιάτ» και «Όνκα».
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, προκαλεί απορία που η Αθήνα δεν έχει διασυνδέσει την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας με τον σεβασμό του «πρωτοκόλλου επανεισδοχής». Πρόκειται, άλλωστε, για ευρωτουρκικό και όχι διμερές πρόβλημα.
Το δουλεμπόριο είναι μία «βιομηχανία» με τεράστιο τζίρο, αφού για κάθε λαθρομετανάστη το κύκλωμα εισπράττει από 3,000 έως 7,000 ευρώ ανάλογα με την περίπτωση. Η μη εξόφληση του ποσού ή η απειθαρχία τιμωρείται με θάνατο. Τα κυκλώματα έχουν πλοκάμια στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό, όμως, που τους εξασφαλίζει πελατεία είναι η στενή συνεργασία τους με τα -σε φυλετική βάση- δίκτυα των ίδιων των λαθρομεταναστών. Τα δίκτυα έχουν ιεραρχία, και αναπαράγουν την παραδοσιακή φυλετική δομή προστασίας των μελών, έναντι υπακοής και ανταλλαγμάτων.
Σχεδόν όλοι όσοι συλλαμβάνονται για παράνομη είσοδο δεν έχουν χαρτιά. Κατά κανόνα δηλώνουν ψεύτικα ονόματα και εθνικότητα για να αποφύγουν την απέλαση. Οι ελληνικές αρχές τους δίνουν ένα μικρό χρηματικό βοήθημα και τους εφοδιάζουν με ένα έγγραφο διοικητικής απέλασης, σύμφωνα με το οποίο πρέπει με δικό τους μέσο να εγκαταλείψουν την Ελλάδα εντός ενός μηνός! Στην πραγματικότητα, το απλό αυτό χαρτί, που πλαστογραφείται συστηματικά, χρησιμοποιείται σαν άτυπη άδεια μόνιμης παραμονής. Αρκετοί απ' όσους συλλαμβάνονται για παράνομη είσοδο υποβάλλουν αίτηση για παροχή ασύλου. Εάν δεν ολοκληρωθεί η διαδικασία εξέτασης του αιτήματος δεν απελαύνονται. Η συντριπτική πλειοψηφία όσων υποβάλλουν αιτήσεις δεν έχουν ταυτότητα ή διαβατήρια. Από τις αιτήσεις για παροχή ασύλου ελάχιστες γίνονται δεκτές, επειδή κρίνονται καταχρηστικές ή δεν υποστηρίζονται από τους ενδιαφερόμενους (9% δεν εμφανίζονται στην προβλεπόμενη συνέντευξη).
Είναι αξιοσημείωτο ότι πριν από λίγο καιρό εντοπίσθηκε στο τμήμα αλλοδαπών μουσουλμάνος, που οι Αμερικανοί τον καταζητούσαν ως στέλεχος της «αλ κάιντα». Ο εν λόγω ζητούσε την παροχή ασύλου με ψευδή στοιχεία. Το περιστατικό επιβεβαίωσε την εκτίμηση ότι από την στιγμή που δεν υπάρχει αποτελεσματικός έλεγχος, εγείρεται ζήτημα εθνικής ασφαλείας. Ήταν μάλιστα η αιτία για σχετικές αναφορές σε αμερικανικές εκθέσεις για την τρομοκρατία.
Πολιτική ημιμέτρων από την ΕΕ
Τα κύματα των λαθρομεταναστών που διεισδύουν από κάθε ρωγμή στις ανεπτυγμένες κοινωνίες της δύσης προκαλούνται από την μεγάλη διαφορά βιοτικού επιπέδου. Πρόκειται για τη μεταφορά στο κοινωνικό επίπεδο της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων. Η λαθρομετανάστευση θα διογκώνεται συνεχώς, καθιστώντας την αναχαίτισή της σισύφειο έργο. Πρώτον, γιατί το χάσμα στην κατανομή του πλούτου διευρύνεται και δεύτερον, γιατί η δημογραφική έκρηξη των υπανάπτυκτων χωρών παροξύνει το πρόβλημα.
Το δράμα των λαθρομεταναστών έχει ωθήσει τις ευρωπαϊκές χώρες σε μία πολιτική ημιμέτρων. Ενώ λαμβάνουν μέτρα εναντίον της παράνομης εισόδου, στην πράξη ανέχονται όσους λαθρομετανάστες καταφέρουν τελικώς να εγκατασταθούν στην επικράτειά τους. Πίσω από την ρητορική περί ανθρωπισμού, συχνά κρύβεται το γεγονός ότι οι λαθρομετανάστες συμπιέζουν το κόστος εργασίας.
H αντιφατική αυτή πολιτική της Ευρώπης τροφοδοτεί τη λαθρομετανάστευση. Tο γεγονός ότι αρκετοί καταφέρνουν να εγκατασταθούν στη «Γη της Eπαγγελίας» διατηρεί ζωντανό το όνειρο μιας νέας ζωής και σ' όσους μένουν στις πατρίδες τους. Tο αποτέλεσμα είναι ότι έτσι ωθούνται ολοένα και περισσότεροι κάτοικοι του τρίτου κόσμου να επιχειρήσουν το άλμα.
H δύση οφείλει να απαντήσει το κρίσιμο ερώτημα: ή να ανοίξει τα σύνορά της, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, ή να εφαρμόσει αυστηρά την πολιτική της επαναπροώθησης. Για να φέρει αποτέλεσμα αυτή η πολιτική, όμως, πρέπει να υπάρξει αυστηρός διαχωρισμός της έννοιας του πολιτικού πρόσφυγα και του λαθρομετανάστη.
Δεύτερον, πρέπει οι έλεγχοι να είναι και εντατικοί και αυστηροί.
Tρίτον, απαιτείται η άσκηση πιέσεων στις χώρες-αγωγούς, όπως η Tουρκία, να δέχονται πίσω τους λαθρομετανάστες και να τους επαναπροωθούν με τη σειρά τους.
Eιδικά σε περιπτώσεις κρίσεων και πολέμων, η δύση οφείλει να αναλάβει το κόστος κατασκευής και συντήρησης καταυλισμών για την υποδοχή και την ανακούφιση των προσφύγων στην περίμετρο της ανασφαλούς περιοχής.
Γενικότερα, όμως, η πολιτική αναχαίτισης θα φέρει μόνο πρόσκαιρα αποτελέσματα, εάν δεν συνδυασθεί με την παροχή γενναίας αναπτυξιακής βοήθειας για την άμβλυνση των διαφορών. Aυτό επιβάλλει όχι μόνον ο ανθρωπισμός της δύσης, αλλά και το ιδιοτελές συμφέρον της.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 10/05/2009)
