Οι ραγδαίες γεωπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών στην ευρύτερη περιοχή της γειτονιάς της Ελλάδας, θέτουν νέα δεδομένα για την ελληνική εξωτερική πολιτική και την ελληνική στρατηγική.
Η δημιουργία μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας της Ανατολικής Μεσογείου με κύριους πρωταγωνιστές την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ και μελλοντικά την Αίγυπτο και την Ιορδανία, σε συνδυασμό με την πρόσφατη εμβάθυνση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων, διαμορφώνουν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάδειξη του νέου ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει η Ελλάδα στην σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
Αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της νέας ελληνικής στρατηγικής που αναδύεται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, στο πλαίσιο πάντοτε του νεότευκτου και πολλά υποσχόμενου άξονα Ελλάδος - Κύπρου - Ισραήλ, είναι και η ανακήρυξη και οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών δικαιοδοσίας της χώρας μας, στις οποίες περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων και η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.
[1] Πρόχειρος και ενδεικτικός χάρτης της ελληνικής ΑΟΖ, αλιευμένος από το διαδίκτυο. Σημαντικό είναι το ζήτημα της ΑΟΖ του Καστελόριζου.
---------------------------------------------------------------------------------------
Ας σημειωθεί εδώ ότι η έννοια της υφαλοκρηπίδας αποτελεί ειδική περίπτωση επί της οποίας τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους -όπως π.χ. είναι η Ελλάδα- υφίστανται ab initio και ipso facto και συνεπώς δεν απαιτείται ρητή διακήρυξη από το παράκτιο κράτος για την άσκηση των εν λόγω δικαιωμάτων [1].
Είναι σημαντικό επίσης να διασαφηνιστεί εξαρχής ότι για την υλοποίηση του ελληνικού στρατηγικού σχεδιασμού πρέπει πρώτα να πραγματοποιηθεί η ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ, η οποία είναι μια μονομερής πράξη και μετά να ακολουθήσει η οριοθέτηση της ήδη ανακηρυχθείσας ελληνικής ΑΟΖ, η οποία είναι μια διμερής πράξη και πρέπει να γίνει ξεχωριστά με καθεμιά από τις έξι γειτονικές χώρες της Ελλάδος δηλαδή τις Αλβανία, Ιταλία, Λιβύη, Αίγυπτο, Κύπρο και Τουρκία.
Το νομοθετικό πλαίσιο για τις θαλάσσιες ζώνες του πλανήτη μας, ήτοι η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III) υπογραφείσα στο Μοντέγκο Μπέι της Τζαμάικα το 1982, έχει ήδη ενσωματωθεί στην ελληνική έννομη τάξη με τον Ν. 2321/1995 (ΦΕΚ Α’ 136/23.6.1995).
Ειδικότερα αναφέρεται ότι: «Για την εφαρμογή στην εσωτερική έννομη τάξη της διατάξεως αυτής και την εφαρμογή ή εκτέλεση των λοιπών διατάξεων που αφορούν την αιγιαλίτιδα ζώνη καθώς και την συνορεύουσα ζώνη, τα στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας και την ερμηνευτική δήλωση που έκανε η χώρα μας σχετικά με αυτά, την υφαλοκρηπίδα, την θαλάσσια επιστημονική έρευνα, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και κάθε άλλης διατάξεώς της με τον παρόντα νόμο κυρούμενης συμβάσεως, εκδίδονται προεδρικά διατάγματα μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου».
Δεδομένης της ανωτέρω διάταξης του Ν. 2321/1995 προκύπτει ότι αρκεί ένα Προεδρικό Διάταγμα για την ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ κατόπιν προτάσεως του ελληνικού υπουργικού συμβουλίου και η οποία όπως προαναφέρθηκε αποτελεί μια μονομερή πράξη της Ελλάδος και δε χρειάζεται οποιουδήποτε είδους συμφωνία με άλλη χώρα.
Είναι σημαντικό να αποσαφηνιστεί ότι η ανακήρυξη και κατόπιν η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών δεν είναι κρίσιμη μόνο για την εξόρυξη πιθανών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων αλλά και για την αλιεία, την εκμετάλλευση της κυματικής ενέργειας της θάλασσας, την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, τη διεξαγωγή θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας και την προστασία της υποβρύχιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Για την Ελλάδα μετά την ανακήρυξη της ΑΟΖ, σημαντικό και κρίσιμο σημείο είναι, όπως προαναφέρθηκε, η οριοθέτηση αυτής με τις έξι γειτονικές και συνορεύουσες χώρες.
Η πρώτη οριοθέτηση είναι με την γειτονική Αλβανία.
Στις 27 Απριλίου 2009, η Ελλάδα υπό τον Κώστα Καραμανλή και η Αλβανία υπό τον Σαλί Μπερίσα υπέγραψαν συμφωνία οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών τους. Η συμφωνία αυτή, πριν καν ισχύσει, ακυρώθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας στις 15 Απριλίου 2010.
Σύμφωνα με την εν λόγω δικαστική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Αλβανίας οι ελλείψεις της απόφασης έγκειντο στα εξής:
α) έλλειψη πληρεξουσιότητας διότι βάσει του αλβανικού Συντάγματος απαιτείτο εξουσιοδότηση από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και όχι από τον Πρωθυπουργό της χώρας,
β) σοβαρές ελλείψεις και ασάφειες στην συμφωνία,
γ) δεν εφαρμόστηκαν βασικές αρχές του Διεθνούς Δικαίου και,
δ) αναγνωρίστηκε πλήρης επήρεια όλων των νησιών με βάση την συμφωνία, ενώ θα έπρεπε να θεωρηθούν ως ειδικές περιστάσεις και άρα τα νησιά να έχουν μειωμένη επήρεια.
Οι σημαντικότερες αντιφάσεις και παραλείψεις της εν λόγω αποφάσεως εδράζονται σε δύο σημεία:
-Στην απόφασή του το Συνταγματικό Δικαστήριο προκρίνει την αρχή της ευθυδικίας και όχι την αρχή της μέσης γραμμής με βάση την οποία έγινε η ακυρωθείσα συμφωνία. Αφενός, όμως, δεν είναι αρμόδιο για να κρίνει το ουσιαστικό περιεχόμενο της συμφωνίας, αφετέρου η αρχή της μέσης γραμμής αποτελεί την βασική και πρωταρχική μέθοδο οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ κρατών κατά την πάγια διεθνή νομολογία και την πρακτική των κρατών ανά τον πλανήτη.
-Το δεύτερο σημαντικό λάθος της απόφασης είναι ότι δεν αναγνωρίζει πλήρη επήρεια σε όλα τα νησιά. Δυνάμει του άρθρου 121 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III), όλα τα νησιά δικαιούνται αιγιαλίτιδας ζώνης, συνορεύουσας ζώνης, ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, εξαιρετέων δε των βράχων που δεν έχουν οικονομική ζωή και συνεπώς δεν έχουν με βάση το ίδιο άρθρο υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, δικαιούνται ωστόσο αιγιαλίτιδα και συνορεύουσα ζώνη. Το Αλβανικό Συνταγματικό Δικαστήριο επιχειρεί να ανατρέψει αυτόν τον κανόνα κάνοντας λόγο για περιορισμένη επήρεια των νησιών προκρίνοντας ως παράδειγμα την νήσο Κέρκυρα… [2].
Συμπληρωματικά προς τα ανωτέρω υπάρχει και ένα παράδοξο που αφορά την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Αλβανίας. Το παράδοξο έγκειται στο γεγονός ότι η Αλβανία με βάση την ακυρωθείσα συμφωνία λάμβανε το 50,87 % της οριοθετηθείσας περιοχής έναντι 49,12 % που ελάμβανε η Ελλάς, το οποίο αποτελεί και το μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό που θα μπορούσε να λάβει η Αλβανία με βάση το ισχύον διεθνές δίκαιο της θάλασσας και την UNCLOS III [3].
Η δεύτερη οριοθέτηση είναι με το γειτονικό κράτος της Ιταλίας. Τα πραγματικά δεδομένα εν προκειμένω είναι ευνοϊκά δεδομένης της ήδη υπογραφείσας οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας της χώρας μας με την γείτονα χώρα από το έτος 1977 και την τότε κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Η δε οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ με την γειτονική Ιταλία είναι απλή διαδικασία καθότι η ΑΟΖ συμπίπτει πάντοτε με την υφαλοκρηπίδα.
Η τρίτη οριοθέτηση είναι με την Λιβύη. Το κρίσιμο σημείο εν προκειμένω είναι ότι η Λιβύη σε αντίθεση με την Ελλάδα, δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της UNCLOS III, με αποτέλεσμα οι διμερείς σχέσεις των δύο χωρών στο πεδίο του δικαίου της θάλασσας να διέπονται από τους κανόνες του εθιμικού δικαίου. Επίσης, η Λιβύη αντιτίθεται στην πάγια αρχή της UNCLOS III για την πλήρη επήρεια των νησιών στην οριοθέτηση της ΑΟΖ [4].
Η τέταρτη οριοθέτηση είναι με την Αίγυπτο. Το ξεκίνημα των διμερών διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών έγινε από την κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή το 2009, σε μια όχι και τόσο ευνοϊκή συγκυρία για την Ελλάδα, καθότι η τότε αιγυπτιακή κυβέρνηση στήριζε τις αντίθετες με την UNCLOS III απόψεις της Τουρκίας περί μη επήρειας του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελόριζου και της νήσου Στρογγύλης στην οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ. Τα νέα πολιτικά δεδομένα της Αιγύπτου, η σύμπλευση της τελευταίας με τον άξονα Ελλάδος Κύπρου Ισραήλ και η οριοθέτηση Κύπρου-Αιγύπτου το 2003 κάνουν ακόμη ευφορότερο το έδαφος για την οριοθέτηση της ΑΟΖ Ελλάδος – Αιγύπτου.
Η πέμπτη οριοθέτηση είναι με την Κυπριακή Δημοκρατία. Οι άριστες διπλωματικές διμερείς σχέσεις των δύο χωρών εγγυώνται μια εξαιρετική μελλοντική συνεργασία στον τομέα της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών των δύο κρατών.
Το έτος 2004 η Κυπριακή Δημοκρατία ανακήρυξε δια διατάγματος του προέδρου της, Τάσσου Παπαδόπουλου, την κυπριακή ΑΟΖ. Ένα χρόνο πριν, το 2003, η κυπριακή κυβέρνηση του Γλαύκου Κληρίδη έκανε την οριοθέτηση με την Αίγυπτο. Στο πλαίσιο αυτό η τότε ελληνική κυβέρνηση Σημίτη δια του πρωθυπουργού Κ. Σημίτη και του υπουργού Εξωτερικών Γεώργιου Παπανδρέου ζήτησαν από την Κύπρο να οριοθετήσει την ΑΟΖ της με την Αίγυπτο στα 8 ναυτικά μίλια και όχι στα 12 ν.μ. ώστε να μη δοθεί πλήρης επήρεια με την γείτονα Τουρκία! Συγκεκριμένα, η ελληνική κυβέρνηση διεμήνυσε τότε τα εξής στον τότε Κύπριο υπουργό Εξωτερικών, Νίκο Ρολάνδη: «Εάν δεχτούμε την ελλαδική θέση ότι το Καστελόριζο έχει πλήρη επήρεια στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, τότε η μέση γραμμή θα είναι εδώ. Εάν δεχτούμε την τουρκική θέση ότι το Καστελόριζο δεν έχει επήρεια, τότε η γραμμή είναι αλλού. Για αποφυγή των προβλημάτων αυτών προτρέπουμε την κυπριακή πλευρά όπως διορθωθούν οι συντεταγμένες και τα σύνορα δυτικά να σταματήσουν μέχρι τα 8 ν.μ., πιο μέσα από εκεί που έχουν συμφωνηθεί, ούτως ώστε να αποφευχθούν οι οποιεσδήποτε επιπλοκές με γείτονες χώρες» [5].
Σημειωτέον ότι με βάση την UNCLOS III και με βάση την αρχή της μέσης γραμμής που είναι η κυρίαρχη παγκοσμίως στην οριοθέτηση ΑΟΖ, τα δύο κράτη, Κύπρος και Ελλάδα, έχουν κοινά θαλάσσια σύνορα μήκους 27 ναυτικών μιλίων.
Το 2014 πραγματοποιήθηκε τριμερής σύνοδος Ελλάδος, Κύπρου και Αιγύπτου, στο πλαίσιο της οποίας υπογραμμίστηκε ο οικουμενικός χαρακτήρας της Σύμβασης των
Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III) και η Ελλάδα αποφασίζει το ταχύτερο δυνατό να προχωρήσει στις διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών της, όπου αυτό δεν έχει ακόμα γίνει [6].
Υπό αυτά τα δεδομένα και με δεδομένο ότι η Κύπρος είναι έτοιμη να δώσει της συντεταγμένες της οριοθέτησής της με την Τουρκική ΑΟΖ στα Ηνωμένα Έθνη, είναι σαφές ότι η Κύπρος οριοθετεί ΑΟΖ και με την Ελλάδα… καθώς, εφόσον η οριοθέτηση ΑΟΖ Κύπρου Τουρκίας για να είναι σύμφωνη με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III) πρέπει να περιλαμβάνει την πλήρη επήρεια των ακρότατων νησιών της ελληνικής επικράτειας ήτοι των νήσων Μεγίστης και Στρογγύλης, τότε διαμορφώνεται ταυτοχρόνως και η οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου [7].
Η έκτη και κατά γενική ομολογία «δυσκολότερη» οριοθέτηση ΑΟΖ είναι αυτή της Ελλάδας με την Τουρκία. Οι κυμαινόμενες διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών καθώς και ο όψιμος αναθεωρητισμός της γείτονος χώρας καταδεικνύουν ότι δικαίως και η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών των δύο χωρών είναι από μόνη της περίπτωση για μελέτη (case study)… [8].
[2] Ένας ψαράς κοντά στις ακτές της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, στις 3 Αυγούστου 2017. REUTERS/Amr Abdallah Dalsh
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο καθηγητής Χρήστος Ροζάκης [9]: «Είναι αναμφίβολο ότι η ύπαρξη νησιών στο Αιγαίο Πέλαγος που ανήκουν κυρίως στην Ελλάδα, ευνοεί ιδιαίτερα την χώρα. Και τούτο γιατί ο γεωγραφικός σχηματισμός τους δημιουργεί μια συμπαγή παρουσία στην θάλασσα αυτή, που δύσκολα θα μπορούσε να αγνοηθεί σε οποιαδήποτε οριοθέτηση. Η ηπειρωτική Ελλάδα ουσιαστικά προεκτείνεται στην θάλασσα μέσα από το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων, που εκκινούν από –και συμπλέκονται με- το άκρον της Αττικής και της νότιας Εύβοιας και καταλήγουν στα Δωδεκάνησα. Αυτή η γεωγραφική συνέχεια δημιουργεί ένα ενιαίο μέτωπο, που δεν έχει καμία σχέση με τις περιπτώσεις εκείνες μεμονωμένων νησιών που είναι διάσπαρτα σε μια θάλασσα που διαφορετικά θα ήταν ελεύθερη. Η ύπαρξη αυτής της συνέχειας και της πυκνότητας και φυσικά η προσθήκη του συνολικού μήκους των ακτών τους, είναι εξαιρετικά ευνοϊκή για την ελληνική περίπτωση. Η λογική λοιπόν ότι τα ακραία ανατολικά νησιά ευρίσκονται για αυτόν τον λόγο στην λανθασμένη πλευρά της οριοθετικής γραμμής ανάμεσα στις ηπειρωτικές ακτές της Ελλάδας και της Τουρκίας, δεν μπορεί να ισχύσει στην περίπτωσή μας.
Σε κάθε περίπτωση, εάν υπάρξει μια συνολική οριοθέτηση ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία, στην βάση του Διεθνούς Δικαίου, όπως αυτό προσδιορίζεται από τις σχετικές διατάξεις της Σύμβασης, τότε το μήκος των ακτών των νησιών που ευρίσκονται στην ανατολική πλευρά της ανατολικής Μεσογείου θα συνυπολογιστεί, ως τμήμα ενός συνολικότερου υπολογισμού, με το μήκος των άλλων ελληνικών ακτών. Κάτι που πιστεύω ότι ευνοεί την Ελλάδα».
Η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της UNCLOS III, σε αντίθεση με την Ελλάδα που είναι συμβαλλόμενο μέρος. Παρ’ όλα αυτά η Τουρκία έχει ανακηρύξει ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα ήδη από το έτος 1986…
Όσον αφορά τη μέθοδο οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών σε αντίθεση με την Ελλάδα που προκρίνει την αρχή της μέσης γραμμής η οποία είναι και διεθνώς η κυρίαρχη, η Τουρκία προκρίνει την αρχή της ευθυδικίας και μάλιστα την έχει νομοθετήσει ήδη με τον Νόμο 2674/1982.
Όπως προαναφέρθηκε, για την οριοθέτηση της ΑΟΖ της Ελλάδος με Κύπρο, Τουρκία και Αίγυπτο, είναι εξαιρετική σημασίας το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου. Το νησιωτικό αυτό σύμπλεγμα της Ελλάδος αποτελείται από 13 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες, ευρίσκεται στο Λύκιο Πέλαγος (ή αλλιώς Levantine Sea) και όπως προαναφέρθηκε δυνάμει του άρθρου 121 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III), όλα τα νησιά δικαιούνται αιγιαλίτιδας ζώνης, συνορεύουσας ζώνης, ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας [10].
Ως εκ τούτου προκύπτει σαφώς από τα ανωτέρω ότι η ανακήρυξη της ελληνικής ΑΟΖ και η συνακόλουθη οριοθέτησή της με τις έξι συνορεύουσες χώρες, αποτελεί πιθανότατα μια σημαντική και έως τώρα αναξιοποίητη ευκαιρία για την ελληνική εξωτερική πολιτική με στόχο την σταδιακή ανάδειξη της Ελλάδος ως πόλο γεωπολιτικής σταθερότητας, ενεργειακής ασφάλειας και οικονομικής ευημερίας στο γεωγραφικό πλαίσιο των Βαλκανίων, της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1] Αναστασία Στρατή, Ελληνικές θαλάσσιες ζώνες και οριοθέτηση με γειτονικά κράτη, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2012, σελίδα 1
[2] ibid, σελίδες 141-144
[3] Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνης, Αθήνα 2014, σελίδα 209-210
[4] Αναστασία Στρατή, Ελληνικές θαλάσσιες ζώνες και οριοθέτηση με γειτονικά κράτη, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2012, σελίδα 148
[5] Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνης, Αθήνα 2014, σελίδα 201
[6] ibid, σελίδα 203
[7] http://mignatiou.com/2017/10/afti-ine-magkes-i-kipros-ekane-monomeri-ori... [3]
[8] Θεόδωρος Καρυώτης, Η ΑΟΖ της Ελλάδας, Εκδόσεις Λιβάνης, Αθήνα 2014, σελίδα 210
[9] Χρήστος Ροζάκης, Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2014, σελίδα 42
[10] Αναστασία Στρατή, Ελληνικές θαλάσσιες ζώνες και οριοθέτηση με γειτονικά κράτη, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2012, σελίδα 155
Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr [4] αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr [5] και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition [6]
Links:
[1] http://www.foreignaffairs.gr/article-images/08032018-1.jpg
[2] http://www.foreignaffairs.gr/article-images/08032018-2.jpg
[3] http://mignatiou.com/2017/10/afti-ine-magkes-i-kipros-ekane-monomeri-oriothetisi-tis-aoz-me-tin-tourkia-alla-ke-me-tin-ellada/
[4] http://www.twitter.com/foreigngr
[5] http://www.facebook.com/ForeignAffairs.gr
[6] https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition
Πηγή: Foreign Affairs
