Οι τρομοκρατικές ενέργειες στις Βρυξέλλες έχουν προκαλέσει στην Ελλάδα την ανησυχία ότι μία από τις παράπλευρες απώλειες θα είναι η άρνηση μετεγκαταστάσεως προσφύγων προς τις άλλες χώρες της Ε.Ε. Για να φθάσουμε στην μετεγκατάσταση, πρέπει πρώτα η συμφωνία της 18ης Μαρτίου μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας να λειτουργήσει σε πολλά άλλα επίπεδα, πράγμα αδύνατον για ένα απροσδιόριστο αλλά οπωσδήποτε σημαντικό χρονικό διάστημα.

Η συμφωνία είχε μόνον μία πιθανότητα επιτυχίας: να χαρακτηρισθεί η Τουρκία «ασφαλής τρίτη χώρα». Τότε η Ελλάδα θα είχε το δικαίωμα να στείλει στην Τουρκία τους αιτούντες άσυλο, για να εξετασθούν εκεί επί της ουσίας. Ενώ μέχρι σήμερα καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν έχει αποδώσει αυτόν τον χαρακτηρισμό στην Τουρκία, οι Ευρωπαίοι ζητούν εμμέσως από την Ελλάδα να προχωρήσει σε αυτή τη διαπίστωση. Η Τουρκία, όμως, δεν εφαρμόζει τη σύμβαση του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες του 1951 στους προερχόμενους από τη Μέση Ανατολή. Αυτό καθιστά εξαιρετικά επιπόλαιο τον χαρακτηρισμό της ως «ασφαλούς τρίτης χώρας».

Μέχρι τότε, 2.500 αξιωματούχοι της Ε.Ε., μαζί με τους Ελληνες συναδέλφους τους, θα προσπαθούν να διεκπεραιώνουν σε σύντομο χρονικό διάστημα τον αναμενόμενο τεράστιο όγκο αιτήσεων ασύλου. Η διαδικασία θα γίνεται στα νησιά, για να μπορούν να επιστρέφουν αμέσως στην Τουρκία οι οικονομικοί μετανάστες που δεν παίρνουν άσυλο. Οι υπόλοιποι, που θα θεωρούνται πρόσφυγες (διότι κινδυνεύει η ζωή τους εάν επιστρέψουν στην πατρίδα τους), θα μπουν στη διαδικασία μετεγκαταστάσεως σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Σημειώνεται απλώς ότι μέχρι σήμερα η συγκεκριμένη διαδικασία έχει αποτύχει.

Επιπλέον, ο σχεδιασμός της συμφωνίας δημιουργεί πολλά πρακτικά προβλήματα. Οι αξιωματούχοι που θα έλθουν θα χρειασθούν χιλιάδες γραφεία, χώρους, υπολογιστές, συνδέσεις με το Διαδίκτυο, που σήμερα δεν υπάρχουν. Απαιτείται αλλαγή του υπάρχοντος νομικού πλαισίου ιδίως ως προς τη διαδικασία συνεντεύξεων των αιτούντων άσυλο. Επίσης, πρέπει να επαναλειτουργήσει η επιτροπή που εξετάζει σε δεύτερο βαθμό τις προσφυγές κατά των αποφάσεων ασύλου. Χωρίς αυτήν δεν μπορεί να θεωρηθεί περαιωθείσα η αίτηση για το άσυλο. Είναι άγνωστο πόσες εβδομάδες ή μήνες θα χρειασθούν για να γίνουν όλα αυτά.

Τέλος, η συμφωνία απαιτεί ένα επίπεδο συνεργασίας Ελλάδας - Τουρκίας που οι δύο χώρες δεν έχουν επιτύχει ουδέποτε κατά τα τελευταία 60 χρόνια.

Την ίδια περίοδο, θα συνεχίζεται η ροή προσφύγων και μεταναστών, που απλώς θα σωρεύονται στα νησιά περιμένοντας πότε θα εξετασθεί η αίτηση ασύλου τους. Ενώ η Ελλάδα έχει πάψει να είναι χώρα διελεύσεως, κανείς δεν ασχολείται με απλά ερωτήματα: Τι θα γίνει τον Σεπτέμβριο, οπότε ανοίγουν τα σχολεία; Χιλιάδες αλλόγλωσσα παιδιά απλώς θα εγγραφούν χωρίς τμήματα εντάξεως (με αποτέλεσμα την καταβαράθρωση του ήδη προβληματικού επιπέδου δημοσίας εκπαιδεύσεως); Δεν πρέπει από τώρα να αναζητηθούν χρήματα από την Ε.Ε., καθώς δεν υπάρχει περίπτωση να λειτουργήσουν με άλλον τρόπο τα τμήματα εντάξεως;

Η συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας θα οδηγήσει και σε υποχρεωτική αλλαγή λειτουργίας των πολυδιαφημισμένων hotspots. Ξεκίνησαν ως κέντρα καταγραφής όπου οι παρανόμως εισελθόντες θα παρέμεναν για 2-3 ημέρες μέχρι να ταυτοποιηθούν και δακτυλοσκοπηθούν. Εξελίσσονται σε χώρους μακροχρόνιας διαμονής των αιτούντων άσυλο.

Το παράλογο της συμφωνίας είναι ότι θα δημιουργηθούν τεράστιες υποδομές στα νησιά, ενώ είναι άγνωστο εάν το ρεύμα ροών προς Ελλάδα θα συνεχισθεί. Ο χαρακτηρισμός της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας» και η επαναπροώθηση όλων των εισερχομένων θα αποτελούσαν σοβαρούς αποτρεπτικούς παράγοντες για όσους θέλουν να έλθουν σε Ελλάδα/Ε.Ε. Αντιθέτως, η απόδοση ασύλου σε κάποιο σημαντικό αριθμό και η μετεγκατάσταση εξακολουθούν να αποτελούν κίνητρα για να συνεχισθούν οι είσοδοι. Η δημιουργία αυτών των δομών από την Ε.Ε. θα είχε πολύ περισσότερο νόημα στις μικρασιατικές ακτές, αφού αυτή τη στιγμή στη γείτονα χώρα βρίσκονται 2.700.000 πρόσφυγες από τη Συρία.

Τέλος, επιβεβαιώνεται ο προβληματισμός για την αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων του Frontex και του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο. Υποτίθεται ότι στόχος είναι να χτυπηθούν τα δίκτυα των λαθροδιακινητών. Οι επιχειρήσεις, όμως, γίνονται στη θάλασσα και δεν αγγίζουν τους λαθροδιακινητές, οι οποίοι απλώς δεν επιβιβάζονται στα σκάφη που γίνεται η λαθροδιακίνηση. Η Τουρκία έχει αποδείξει ότι ξέρει να τους σταματάει.

Το είδαμε κατά τη διάρκεια των συμβουλίων Ε.Ε. - Τουρκίας τον Νοέμβριο του 2015 και στις 17-18 Μαρτίου 2016. Το διαπιστώνουμε μετά τις 8 Μαρτίου, οπότε ξεκίνησε η νατοϊκή επιχείρηση στο Αιγαίο. Εκτοτε είναι σχεδόν μηδενικές οι ροές σε Κω και Λέρο. Η Τουρκία θεωρεί ότι τα δύο αυτά νησιά (όπως και όλα τα Δωδεκάνησα) είναι αποστρατιωτικοποιημένα. Σε περίπτωση που συμπεριληφθούν στον νατοϊκό σχεδιασμό, ανατρέπεται η τουρκική θεωρία. Για να αποφύγει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, πολύ απλά διέκοψε εντελώς τις ροές προς αυτά τα νησιά, και έτσι δεν χρειάζεται να είναι το ΝΑΤΟ στην περιοχή...

* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.