Η χειρότερη προσφυγική κρίση από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια φαινομενικά ατελείωτη σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων, και η άνοδος του λαϊκισμού ανά την Ευρώπη, απειλούν να φέρουν την κατάρρευση της Συνθήκης Σένγκεν. Εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλει να σώσει την Σένγκεν, πρέπει να γίνει πιο σοβαρή αναφορικά με την προστασία των εξωτερικών της συνόρων και τη διαχείριση της ροής μεταναστών.
Τον Ιούνιο του 1985, εκπρόσωποι πέντε χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης συγκεντρώθηκαν σε ένα πλοίο στον ποταμό Moselle για να υπογράψουν την συνθήκη που θα καταργούσε τον έλεγχο διαβατηρίων στα σύνορά τους -και άλλαξε την φύση των ταξιδιών και του εμπορίου σε όλη την Ευρώπη για γενιές.
Η συμφωνία Σένγκεν, αρχικά μια διακυβερνητική συνθήκη που καλύπτει το Βέλγιο, την Γαλλία, το Λουξεμβούργο, την Ολλανδία και τη Δυτική Γερμανία, έγινε νόμος της ΕΕ το 1997 και θα γινόταν ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Σένγκεν καλύπτει 26 χώρες: τα κράτη-μέλη της ΕΕ (εκτός της Βρετανίας, της Ιρλανδίας, της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας, της Κροατίας και της Κύπρου), καθώς και τα μη μέλη της ΕΕ, Ελβετία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία και Ισλανδία. Η συνθήκη καλύπτει έναν πληθυσμό 400 εκατ. ανθρώπων, σε μια περιοχή τεσσάρων εκατ. τετραγωνικών χιλιομέτρων. Κατέστησε το εμπόριο και την μεταφορά εργατικού δυναμικού μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών ευκολότερη.
Οι νεότερες γενιές πολιτών της Σένγκεν δεν διανοούνται καν ότι πρέπει να σταματούν στα σύνορα όταν ταξιδεύουν στην Ευρώπη: πολλοί δεν έχουν δει ποτέ πώς μοιάζει ένας συνοριακός σταθμός. Για τις παλαιότερες γενιές, που επαναφέρουν στη μνήμη τους μακριές ουρές και επαχθείς ελέγχους ενώ πηγαίνουν για δουλειά ή διακοπές στο εξωτερικό, η Σένγκεν είναι μία από τις πιο εμφανείς συνεισφορές που έχει φέρει η ΕΕ στις ζωές τους.
Μέχρι πριν από δύο χρόνια, όλοι αγαπούσαν την Σένγκεν. Αλλά αυτό το love story φαίνεται να έχει ένα απότομο τέλος, με τους πολιτικούς να φωνάζουν για το κλείσιμο της περιοχής Σένγκεν, και τις χώρες της ΕΕ να επαναφέρουν συνοριακούς ελέγχους.
Τα τελευταία δύο χρόνια ήταν δύσκολα για την ΕΕ. Τέσσερις μεγάλες κρίσεις αμφισβήτησαν την ίδια την επιβίωσή της: η κρίση χρέους, η προσφυγική, η τρομοκρατία, και πιο πρόσφατα, το Brexit.
Μετά από αρκετά χρόνια οικονομικής ύφεσης, η ευρωζώνη γνώρισε στιγμές πανικού όταν η Ελλάδα σχεδόν εκδιώχθηκε από την αδυναμία της να αντιμετωπίσει την κρίση χρέους της. Η Ελλάδα έγινε επίσης το επίκεντρο μιας άλλης κρίσης, όταν εκατοντάδες χιλιάδων πρόσφυγες, κυρίως από τη Συρία, χρησιμοποίησαν την χώρα ως πύλη για να ζητήσουν άσυλο στην Ευρώπη. Τις πρώτες ημέρες του 2015, μια τρομοκρατική επίθεση έπληξε το γαλλικό σατιρικό περιοδικό Charlie Hebdo στο Παρίσι. Ήταν το πρώτο τρομοκρατικό χτύπημα μιας εκστρατείας ενορχηστρωμένης από το Ισλαμικό Κράτος εναντίον της Ευρώπης, η οποία έχει βιώσει επιθέσεις στο Βέλγιο, την Γαλλία και την Γερμανία, και συνεχίζει να απειλεί περαιτέρω την ΕΕ. Τέλος, τον Ιούνιο του 2016, οι Βρετανοί ψήφισαν να εγκαταλείψουν την ΕΕ. Αν και η Βρετανία δεν είναι μέλος της Σένγκεν ή της ευρωζώνης, τα αυξημένα προβλήματα της ΕΕ στην διαχείριση της οικονομίας και των συνόρων της, έπαιξαν ένα βασικό ρόλο για τους αναποφάσιστους στο δημοψήφισμα.
Όλες αυτές οι κρίσεις είναι αλληλένδετες. Έχουν όλες συμβάλλει στις ασθενείς επιδόσεις της ΕΕ τα τελευταία χρόνια, που με τη σειρά τους έχουν αυξήσει την λαϊκή απογοήτευση για το ευρωπαϊκό project και έχουν φέρει την άνοδο του λαϊκισμού σε όλη την ήπειρο.
Το πρόβλημα με την Σένγκεν είναι ότι σχεδιάστηκε με βασικά ελαττώματα τα οποία οι πολιτικοί ήλπιζαν ότι θα επιλυόταν τελικά μόλις η ΕΕ γινόταν πιο "ενοποιημένη” -που σημαίνει, κάτι σαν μια ομοσπονδία κρατών, παρόμοια με τις ΗΠΑ. Η κατάργηση των συνοριακών ελέγχων υποτίθεται πάντα ότι θα συνοδευόταν από ισχυρά εξωτερικά σύνορα, με ενιαία πολιτική μετανάστευσης και ασφάλειας, που θα επέτρεπε σε όλες τις χώρες της ζώνης Σένγκεν να ξέρουν ποιος μπαίνει και γιατί, και θα επέτρεπαν στους Ευρωπαίους και σε άλλους να περιφέρονται ελευθερα μέσα στα σύνορα. Αλλά αυτό ποτέ δεν συνέβη. Η Σένγκεν δεν ήταν προετοιμασμένη για εξωτερικά σοκ, όπως μια μαζική έξοδο προσφύγων και την προηγουμένως αδιανότητα πιθανότητα τζιχαντιστών που είχαν μεγαλώσει στην Ευρώπη, να διεξάγουν τρομοκρατικές επιθέσεις στην ήπειρο.
Η περιοχή Σένγκεν έδειξε αδυναμία στο πρώτο σημάδι ύπαρξης προβλήματος. Επτά χώρες (Αυστρία, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Νορβηγία, Πολωνία και Σουηδία) έχουν επαναφερει συνοριακούς ελέγχουτς -αν και για διαφορετικούς λόγους. Η Γαλλία έκλεισε τα σύνορά της, κηρύσσοντας κατάσταση έκτακτης ανάγκης μετά απο πολυάριθμες τρομοκρατικές επιθέσεις το 2015 και το 2016. Η ΠΟλωνία επανφέρει προσωρινούς ελέγχους λόγω της επίσκεψης του Πάπα Φραγκίκου στην Κρακοβία και λόγω της ΣΥνόδου του ΝΑΤΟ στην ΒΑρσοβία. Και οι υπόλοιπες χώρες εξαιτίας των ανεξέλεγκτων μεταναστευτικών ροών.
Στο αποκορύφωμα της προσφυγικής κρίσης, φέτος τον Φεβρουάριο, ορισμένοι στην ΕΕ ήταν έτοιμοι να αποβάλλουν την Ελλάδα -για πρώτη φορά ποτ μια χώρα θα είχε εκδιωχθεί από την ζώνη Σένγκεν. Οι συζητήσεις για την δημιουργία μιας "μίνι-Σένγκεν” ή μικρότερης ζώνης χωρίς σύνορα μεταξύ λίγων χωρών, κέρδιζε έδαφος ως η μόνη εναλλακτική για την αποκατάσταση της τάξης στην ΕΕ. Η γερμανική κυβέρνηση άφησε να εννοηθεί, προτού προσπαθήσει όλα αυτά, ότι η ΕΕ πρέπει να διαπραγματευτεί με την Άγκυρα για να στέλνει όσων το αίτημα για άσυλο απορρίπτεται, πίσω στην Τουρκία, Στο τέλος, επικράτησε η άποψη της Merkel, και η ΕΕ υπέγραψε μια αμφιλεγόμενη συμφωνία με την Τουρκία που έχει προσωρινώς ανακόψει την ροή προσφύγων. Αλλά η συμφωνία εξαρταται σε μεγάλο βαθμό από την καλή θέληση του Τούρκου προέδρου Recep Tayyip Erdogan -την οποία δεν εχει επιδείξει σε μεγάλο βαθμό τους τελευταίους μήνες.
Για να σωθεί η Σένγκεν, η ΕΕ πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η ιδέα μιας ευρωπαϊκής περιοχής χωρίς σύνορα και χωρίς κατανομή βαρών, ανήκει στο παρελθόν. Η Ευρωπαϊκή ΈΝωση ίσως να ήταν σε θέση να το λύσει το πρ΄βλημα όταν είχε τις συνθήκες υπέρ της. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει πλέον, και ε’ιναι λίγα αυτά που μπορεί να κάνει η ΕΕ για να σώσει την ΕΕ εάν δεν συμφωνήσει σε μια ενιαία πολιτική μετανάστευσης και ασφάλειας. Οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να καταβάλλουν περισσότερη προσπάθεια στο να ελέγξουν τα εξωτερικά σύνορα της Σένγεν. Και θα πρέπει να αποδεχθούν ότι ένα σύστημα ποσοστώσεων για την κατανομή όσων ζητούν άσυλο, είναι απαραίτητο. ΔΙαφορετικά, θα βρεθούν αντιμέτωποι με το αναπόφευκτο: η ΕΕ θα έχει γράψει το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου.
