Αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τη Ναυμαχία της Έλλης
Το Θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ όπως είναι σήμερα στο Φλοίσβο Φαλήρου
Σε κρίσιμες στιγμές της ιστορίας της ανθρωπότητας παρεμβαίνουν δυνάμεις που δε μετρούνται με αριθμούς και κανόνια, συμβάλλουν όμως αποφασιστικά στην τροπή και την έκβαση των πραγμάτων. Από τα ομηρικά χρόνια οι άνθρωποι πίστευαν πως οι θεοί παρενέβαιναν και καθόριζαν το αποτέλεσμα της μάχης και από τότε η πείρα της ανθρωπότητας επιβεβαιώνει πως η ιστορία δεν γράφεται πάντα με τη λόγχη του υλικά ισχυροτέρου. Εμείς ως χριστιανοί πιστεύουμε πως ο Θεός όχι μόνο επηρεάζει τη προσωπική μας ζωή (και τις τρίχες της κεφαλής μας έχει αριθμημένες, κατά το Ματθ. ι΄30), αλλά βρίσκει τρόπους να παρεμβαίνει στο αποτέλεσμα μιας πολεμικής σύγκρουσης με τρόπο έκτακτο και να καθορίζει ακόμα τις πορείες ολόκληρων λαών. Αυτό συνέβη όχι μόνο με το όραμα και τη μεταστροφή του Αποστόλου Παύλου ή με το όραμα του σταυρού και την επιγραφή “ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ” επί Μεγάλου Κωνσταντίνου, αλλά και με την ιστορική πορεία του έθνους μας. Ο Άγγλος ιστορικός Γεώργιος Φίνλεϋ στην Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως (τ. Β΄, σ. 200) γράφει πως κανένας άλλος παράγων δεν δικαιολογεί την επιτυχία της Ελληνικής Επαναστάσεως παρά μόνον το ότι το ήθελε ο Θεός. ΄΄Ουδείς δύναται να θεωρήσει την επιτυχίαν της ως αποτέλεσμα των στρατιωτικών και ναυτικών κατορθωμάτων των επαναστατών΄΄, αλλά επέτυχε η επανάσταση διότι: ΄΄ουδέποτε υπήρξε τρανοτέρα εκδήλωσις της του Θεού προνοίας εις την πρόοδον της ανθρωπίνης κοινωνίας΄΄ από την Ελληνική Επανάσταση.
Στην κρίσιμη λοιπόν στιγμή, στην καμπή της νεότερης ελληνικής ιστορίας, φρόντισε η Πρόνοια του Θεού να έχει ο Ελληνικός Στόλος αρχηγό όχι μόνο έναν ικανότατο Αξιωματικό και ασυναγώνιστο πολεμιστή, κατά ομολογία και αυτών των αντιπάλων του, αλλά ταυτόχρονα και ένα πιστό χριστιανό, βαθειά θρησκευόμενο, το Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, ο οποίος διέθετε όλες τις ψυχικές προϋποθέσεις για την επιτέλεση του θαύματος. Σε όλη του τη ζωή ήταν παράδειγμα πιστού χριστιανού και όπως ομολογεί ο ίδιος στη διαθήκη του:
΄΄Έζησα πιστός εις την Χριστιανικήν Θρησκείαν και εις την Ανατολικήν Ορθόδοξον Ελληνικήν Εκκλησίαν. Ηγάπησα δι΄ όλης της ψυχής μου την Πατρίδα μου. Κατά το μέτρον των δυνάμεών μου και τη βοηθεία του Θεού εξετέλεσα το καθήκον μου…΄΄
Τα χριστιανικά αισθήματα της τότε ελληνικής κοινωνίας, αλλά και οι προσωπικές πεποιθήσεις των Αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού, και όχι μόνο του Π. Κουντουριώτη, φρόντισαν ώστε στο νέο εύδρομο του Στόλου, το Θωρηκτό Γ. ΑΒΕΡΩΦ να υπάρχει εκκλησία επί του καταστρώματος παρ΄ ότι δεν προβλεπόταν από τα αρχικά σχέδια του πλοίου, τα οποία προσαρμόστηκαν κατόπιν σχετικής επιθυμίας και παραγγελίας του Πολεμικού Ναυτικού. Η εκκλησία αυτή του Αγίου Νικολάου επέδρασε ουσιαστικά στη ψυχολογία του πληρώματος και συνετέλεσε στην επιτυχία της αποστολής του. Καθ΄ όλη τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων επέβαινε του πλοίου στρατιωτικός ιερέας, ως κανονικό μέλος του πληρώματος, και λειτουργούσε Κυριακές και γιορτές. Ο Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Δάφνος, προλύτης της θεολογίας και επί έτη καθηγητής σε Γυμνάσια του Πειραιά, ιεροκήρυκας στον Ι. Ναό Αγίας Τριάδας, διορίστηκε μετά από πρόταση της Ιεράς Συνόδου Αρχιμανδρίτης του Στόλου και τοποθετήθηκε στις 8 Ιουνίου 1912 στην Ναυαρχίδα του Στόλου, το Θωρηκτό Γ. ΑΒΕΡΩΦ.
Οι τακτικές λειτουργίες και ομιλίες που πραγματοποιούσε προς το πλήρωμα του πλοίου καλλιεργούσαν όχι μόνο τη θρησκευτικότητα και τη χριστιανική πίστη του πληρώματος, αλλά συνέβαλλαν αποφασιστικά και στην ομοψυχία και στην προθυμία προς επιτέλεση του καθήκοντος. Όπως ομολογεί στο ημερολόγιό του ο ίδιος ο Κυβερνήτης του πλοίου κατά την περίοδο του πολέμου Σ. Δούσμανης ο ιερέας του πλοίου Αρχιμανδρίτης Δ. Δάφνος ήταν ουσιαστικός συνεργάτης του στην επίτευξη πειθαρχίας και ομοψυχίας στο πολυμελές, εξ 700 περίπου ανδρών, πλήρωμά του, το οποίο στο άμεσο παρελθόν, κατά την έλευση του πλοίου στην Ελλάδα, είχε επιδείξει κρούσματα απειθαρχίας.
’’Όσον όμως αφορά, γράφει ο Δούσμανης, ειδικώς το πλήρωμά μου, όπως ελαττώσω κατά το δυνατόν την επ’ αυτού κακήν της αργίας επίδρασιν, είχον απ’ αρχής συνεννοηθή μετά του Ιερέως του πλοίου, Αρχιμανδρίτου Δ. Δάφνου, όπως ούτος διαρκώς νουθετή και συμβουλεύη το πλήρωμα και παντί σθένει φροντίζη περί της δια παντός τρόπου εξουδετερώσεως των ένεκα του ανωτέρου λόγου δυναμένων να προκύψουν κακών. Οφείλω δε να ομολογήσω ότι ο Ιερεύς εξετέλεσε την αποστολήν του ταύτην λίαν επιτυχώς και μετά πολλού ζήλου. Εκτός όμως τούτου, απ’ αρχής της εκστρατείας είχον διατάξει τον ιερέα να κάμνη τακτικά θρησκευτικάς ομιλίας εις το πλήρωμα, αίτινες πολύ ωφέλησαν. Δεν είχομεν ανάγκην να τιμωρώμεν και δεν ετιμωρήσαμεν καθ’ όλην την διάρκειαν του πολέμου!΄΄.
Το θαυμαστό περιστατικό του κάδου με την εικόνα του αγίου Νικολάου
Μετά την κήρυξη του πολέμου, στις 4 Οκτωβρίου 1912 και τη ραγδαία εξέλιξη των γεγονότων με την απελευθέρωση των νησιών του Αιγαίου από τον Ελληνικό Στόλο κάποια γεγονότα ήλθαν να εκφράσουν, αλλά και να αναθερμάνουν τα θρησκευτικά αισθήματα του πληρώματος του Αβέρωφ λίγο πριν την επιτέλεση του πραγματικού ’’θαύματος’’, τον θρίαμβο του Αβέρωφ, την κατατρόπωση δηλαδή του πολύ ισχυρότερου τουρκικού στόλου με τις ναυμαχίες της Έλλης (Ελλησπόντου) στις 3 Δεκεμβρίου 1912 και της Λήμνου στις 5 Ιανουαρίου 1913. Όπως αναφέρει ο Επαμεινώνδας Μπαμπούρης συγγραφέας εκατοντάδων σελίδων ναυτικής ιστορίας και ακριβής γνώστης των περιστατικών της εποχής, η εντύπωση που προξένησε το θαυμαστό περιστατικό ήταν τόση που όλο το πλήρωμα άρχισε να σταυροκοπιέται και να θαυμάζει το γεγονός. Να πως ο Ε. Μπαμπούρης περιγράφει το γεγονός: «Ήσαν ακόμη αι προ της Ναυμαχίας της «Έλλης» ημέραι και συγκεκριμένως αι τελευταίαι ημέραι του Νοεμβρίου 1912 και όλοι ανέμενον μετ΄ ανυπομονησίας την εμφάνισιν του εχθρού δια να αναμετρηθούν προς αυτόν.
Αι ημέραι όμως παρήρχοντο και ο εχθρός ουδαμού ενεφανίζετο, γεγονός όπερ εκράτει εις μέγαν εκνευρισμόν αξιωματικούς και πληρώματα. Μίαν των ημερών εκείνων παρουσιάσθη εις τον επί του «Αβέρωφ» υπηρετούντα Αρχιμανδρίτην του Στόλου και ήδη Μητροπολίτην της Σπάρτης Σεβ. Διονύσιον Δάφνον ο δίοπος πτυχιούχος πυροβολητής Σωτήριος Κ. Σκόδρας και τω ανέφερεν ότι ενώ ησχολείτο με τον καθαρισμόν των πυριτιδαποθηκών και των διανομείων πυρομαχικών παρετήρησεν εις ένα κάδον (μαστέλον) κάτι τι όμοιον προς σκιάν αγίου. Εξήτασεν επισταμένως τούτον και διεπίστωσε μετά καταπλήξεώς του ότι η σκιά εκείνη ωμοίαζε κατά πολύ προς την εικόνα του Αγίου Νικολάου. Ανέφερε αμέσως το γεγονός εις τους συναδέλφους του Β. Ρίζον και Σ.Τ. Λουΐζον αλλ’ εκείνοι εδυσπίστησαν ισχυρισθέντες ότι επρόκειτο περί νερών του κάδου τα οποία εδημιούργησεν η οξύδωσις της λαμαρίνας του. Επειδή όμως αυτός επέμενεν οι δύο συνάδελφοί του πλησίασαν και παρετήρησαν τον κάδον μείναντες έκθαμβοι προ του φαινομένου. Ο Άγιος εφαίνετο καθαρά εσχηματισμένος επί του εξωτερικού περιβλήματος του κάδου. Ο δίοπος Σκόδρας προσέθεσεν εις τον Αρχιμανδρίτην ότι το γεγονός διεπιστώθη και υφ’ όλων των άλλων ανδρών του πληρώματος, το οποίον συγκεντρωθέν εν τω μεταξύ εις το διανομείον παρετήρει σταυροκοπούμενον την εικόνα του Αγίου.
Ο Αρχιμανδρίτης κατηυθύνθη αμέσως προς το διανομείον και αφού διεπίστωσε και αυτός το γεγονός κατηυθύνθη εις το καρρέ και το ανεκοίνωσεν εις τον Ναύαρχον Κουντουριώτην. Ο Ναύαρχος ιδών και αυτός τον κάδον έδωσε διαταγήν να τοποθετηθή αμέσως εις την εκκλησίαν του θωρηκτού και να γίνουν σχετικαί ομιλίαι εις το πλήρωμα με θέμα ότι ο Θεός πλειστάκις δια πολλών σημείων λαλεί το θέλημά του και εξαγγέλει την βοήθειάν του εις τους πιστεύοντας Αυτόν».
Αυτό λοιπόν ήταν το μήνυμα το οποίο έλαβε ο πιστός Ναύαρχος από το συγκεκριμένο περιστατικό και φρόντισε να το μεταδώσει και στο πλήρωμά του, ότι ο Θεός μάς παρακολουθεί και είναι μαζί μας. Με κάθε τρόπο μας εκφράζει το θέλημά του και μας προαναγγέλλει τη βοήθειά του στο σπουδαίο έργο μας. Αποδέχεται αμέσως τα αισθήματα του πληρώματός του, που εκφράζονται με την έκπληξη και τα σταυροκοπήματα, ασπάζεται και ο ίδιος προσωπικά αυτά και τα αξιοποιεί ως μέσον προς επιτέλεση της υψηλής αποστολής του. Η διαταγή να τοποθετηθεί το συγκεκριμένο σκεύος ΄΄αμέσως΄΄ στην εκκλησία του πλοίου χωρίς να αναλωθεί, παραμονές της μάχης, σε εξετάσεις για την πιθανή προέλευση του φαινομένου αποτελεί έκφραση της μεγαλοσύνης του ανδρός που αξιοποιεί τα πάντα ως καλό οιωνό για τη νίκη. Ακόμα και το ευτελές αυτό σκεύος πυρόσβεσης, όπως χαρακτηρίζεται ο συγκεκριμένος κάδος στην ορολογία του πλοίου, γίνεται μέσον για να εκτοξευτεί στα ύψη η πεσμένη ψυχολογία του πληρώματος και να θριαμβεύσει αμέσως μετά, στην επικών διαστάσεων ηθική και ψυχολογική κυρίως νίκη της περίφημης Ναυμαχίας της Έλλης, η οποία και επιδρά καταλυτικά στο ηθικό του αντιπάλου.
Σε μία από τις σπάνιες αναφορές του περιστατικού στη μετέπειτα βιβλιογραφία η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Κατερίνα Καραπλή στο πολύ καλό βιβλίο της Κατευόδωσις στρατού, Η οργάνωση και η ψυχολογική προετοιμασία του βυζαντινού στρατού πριν από τον πόλεμο (610-1081), (τομ. Α΄, Αθήνα 2010) κατατάσσει το θαυμαστό γεγονός επί του Αβέρωφ ανάμεσα στα μεγάλα περιστατικά θεοσημιών, όπως το «Εν τούτο νίκα» και η χρήση θαυματουργών Αχειροποίητων εικόνων της Θεοτόκου Νικοποιού κ.ά., ή λειψάνων αγίων καθώς και άλλων θρησκευτικών συμβόλων, τα οποία πάντα χρησιμοποιούσε ο Βυζαντινός στρατός για να εξασφαλίζει τη νίκη κατά των βαρβάρων. Η ύπαρξη όμως ιερών αντικειμένων πάντα, όποτε τα χρειάζονταν στη μάχη, αφήνει υπόνοιες στους ιστορικούς ότι αυτά μπορεί να κατασκευάζονταν και να διαφημίζονταν από την αυτοκρατορική αυλή γι’ αυτό και τα αναφέρουν συχνά-πυκνά και οι βυζαντινοί χρονογράφοι. Κάτι τέτοιο όμως καθόλου δεν μειώνει την αποτελεσματικότητά τους , η οποία ήταν ζωντανή και θαυματουργή όσο ζωντανή ήταν και η πίστη αυτών που αγωνίζονταν. Όσον αφορά το περιστατικό του Αβέρωφ η κ. καθηγήτρια το χρησιμοποιεί ως παράδειγμα από τη νεώτερη ελληνική ιστορία για να ΄΄φωτίσει καλύτερα΄΄ τον τρόπο λειτουργίας αυτών των μεθόδων για την επίτευξη της νίκης του χριστιανικού στρατεύματος κατά τους Βυζαντινούς χρόνους και να καταδείξει ΄΄Τη φροντίδα των ιθυνόντων να «εκμεταλλευθούν», για τις ανάγκες του πολέμου, τη θαυμαστή επίδραση της εικόνας ενός αγίου προσώπου στις ψυχές των στρατευμένων΄΄.
Παραπέμπει όμως η κ. Καραπλή στην αναφορά που έκανε στο γεγονός αυτό κατά το έτος 2003 ο τότε αρχηγός ΓΕΝ ναύαρχος Αν. Αντωνιάδης στην ομιλία του κατά τον επίσημο εορτασμό του Αγίου Νικολάου στις 6 Δεκεμβρίου (βλ. Ναυτική Επιθεώρηση, τ. 159, Νοεμβρίου –Δεκεμβρίου 2003). Ο Ναύαρχος μετά από μία σύντομη περιγραφή του περιστατικού αναφέρει: «Ο στόλαρχος χωρίς καν να ζητήσει να δει τον κουβά διέταξε να τοποθετηθεί αμέσως στο παρεκκλήσι του πλοίου και να γίνει γενική κλήση και σχετική ομιλία στο πλήρωμα. Ο κουβάς αυτός εξακολουθεί και σήμερα να βρίσκεται στα εκθέματα του θ/κ «Αβέρωφ» για να μας θυμίζει, όχι βέβαια τη μεταφυσική διάσταση του θέματος - την οποία άλλωστε ούτε ο ίδιος ο ναύαρχος πίστεψε - αλλά ότι ο έλληνας ναυτικός έχει την ανάγκη να αισθάνεται, πως ο προστάτης άγιός του είναι παντού και πάντα δίπλα του». Πέρα από τις ανακρίβειες που περιέχονται στην αναφορά αυτή, ότι δήθεν ο Κουντουριώτης έσπευσε να υιοθετήσει τις αντιλήψεις του πληρώματος χωρίς καν να ζητήσει να δει ο ίδιος τον συγκεκριμένο κάδο (η σαφής αναφορά σε αυτοψία του Κουντουριώτη υπάρχει στο κείμενο του Ε. Μπαμπούρη, το οποίο είναι τοποθετημένο μέχρι και σήμερα ακριβώς δίπλα στον κάδο με την απεικόνιση του Αγίου Νικολάου στο Μουσείο του Θ/Κ Αβέρωφ και από το οποίο κείμενο αντλεί προφανώς επιλεκτικά πληροφορίες και ο Α. Αντωνιάδης) υπάρχουν, σε πολύ πιο εμφανές και επίσημο σημείο, αποδείξεις για την πίστη του Κουντουριώτη και την προσωπική πεποίθησή του τη συγκεκριμένη στιγμή στη Βοήθεια του Θεού. Αμέσως μετά την θαυμαστή παρουσία του Αγίου Νικολάου στο σκεύος του Θ/Κ Αβέρωφ, ακριβώς το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου 1912, ημέρα της Ναυμαχίας της Έλλης σημειώνονται στο ημερολόγιο του Αβέρωφ τα εξής:
«0825 «ΑΒΕΡΩΦ» σημαίνει προς τα αντιτορπιλικά: ΕΧ, ΕΧ, ΕΧ (Εχθρός! Έλθετε πλησίον μας) …………………….
0900 «ΑΒΕΡΩΦ» αποστέλει το ακόλουθον ιστορικόν σήμα του Ναυάρχου
= ΠΛΟΙΑ ΣΤΟΛΟΥ. Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως και εν ονόματι του δικαίου, πλέω μεθ΄ ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης εναντίον του εχθρού του Γένους. ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ =
…………………..
0915 «ΑΒΕΡΩΦ» συγκλίνει προς τον εχθρόν (σήμα στροφής μοιρών προς τα δεξιά) Ναύαρχος Παύλος ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ
από 0910–15 αυτοπροσώπως περιέρχεται τας διαφόρους θέσεις, με τον Σταυρόν του Παναγίου Τάφου αναρτημένον εις το στήθος του, ακολουθούμενος υπό του Υπάρχου Βούλγαρη και του αρχιμανδρίτου Δάφνου.
0922 Ο Τουρκικός στόλος αρχίζει π υ ρ. Απόστασις 12.000μ…..»
Ένας Ναύαρχος ο οποίος επικαλείται στο ιστορικό του σήμα, λίγο πριν τη σύγκρουση με τον εχθρό, πρώτα-πρώτα την Δύναμιν του Θεού και αμέσως μετά δεν αφήνει τα θρησκευτικά καθήκοντα στον παρευρισκόμενο στρατιωτικό ιερέα, αλλά παραλαμβάνει ο ίδιος προσωπικά τα θρησκευτικά σύμβολα και τα περιφέρει προς προσκύνηση από όλο το πλήρωμα, επτά μόλις λεπτά πριν αρχίσει το πυρ! αποδεικνύει ότι δεν πρόκειται για έναν ευκαιριακό, πολιτικάντη, Αρχηγό. Ο Κουντουριώτης είναι ένας Ναύαρχος συνεχιστής των μεγάλων παραδόσεων του γένους, ένας Βυζαντινός Στρατάρχης, που δε χρησιμοποιεί μόνο τα Σύμβολα του Γένους, αλλά πιστεύει σ΄ αυτά, είναι έτοιμος να θυσιαστεί γι΄ αυτά, ταυτιζόμενος απόλυτα με τη ψυχολογία και με την πίστη του πληρώματός του και δια της πίστεως αυτής νικά τελικά και επιτυγχάνει το Θαύμα!
Στη διαθήκη του ο μεγάλος αυτός Έλληνας ο Παύλος Κουντουριώτης αφήνει μια παρακαταθήκη «Όλη μου η στοργή,γράφει κλείνοντας τη διαθήκη του το 1926, ανήκει εις την Ύδραν, όλη μου η ψυχή εύχεται προς τον Θεόν διαπύρως να φυλάττει την Ελλάδα». Και θα φυλάσσει την Ελλάδα ο Θεός εάν υπάρχουν και σήμερα Ναύαρχοι και πολιτικοί και λαός εμπνεόμενοι από την ίδια πίστη και τα ίδια ιδανικά, τα οποία ενέπνεαν τον μεγάλο Έλληνα και το ηρωικό πλήρωμα του Θωρηκτού πλοίου Γ. ΑΒΕΡΩΦ.
Για τη διάσωση της ιστορικής μνήμης σημειώνουμε τα εξής. Μετά τις ηρωικές ναυμαχίες του 1912-13 ο κάδος με την επ΄ αυτού αποτυπωμένη εικόνα του Αγίου Νικολάου παρέμεινε εντός του παρεκκλησίου του Αβέρωφ, όπου την τοποθέτησε ο Ναύαρχος Κουντουριώτης. Ο Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Δάφνος εξελέγη μετά τον πόλεμο Μητροπολίτης Γυθείου και Οιτύλου το έτος 1914, λόγω των υψηλών υπηρεσιών του προς την Πατρίδα. Σε μια επίσκεψη του Στόλου στο Γύθειο, κατά το θέρος του 1914, σημειώνει ο Ε. Μπαμπούρης, ο Μητροπολίτης Διονύσιος Δάφνος ανέβηκε στο Θωρηκτό Αβέρωφ και ζήτησε και έλαβε από τον Ναύαρχο τον κάδο ΄΄προς τόνωσιν του θρησκευτικού και πατριωτικού αισθήματος του ποιμνίου του΄΄. Όταν ο Διονύσιος ανέλαβε Μητροπολίτης Σπάρτης, το έτος 1936, μετέφερε στη Σπάρτη και το θαυμαστό κάδο του Αγίου Νικολάου. Τα αμέσως επόμενα έτη, τέλη της δεκαετίας του ’30 επισκέφτηκε ο Βασιλιάς τη Μητρόπολη Σπάρτης βρήκε εκεί τον ιστορικό κάδο με την εικόνα του αγίου και ζήτησε να τον μεταφέρει στο φυσικό χώρο του στο παρεκκλήσι του Θωρηκτού Αβέρωφ. Ο Ε. Μπαμπούρης περιγράφει με τη γλώσσα της εποχής ΄΄Η Α.Μ. ο Βασιλεύς κατά την τελευταίαν επίσκεψίν Του εις την Σπάρτην είδε (τον κάδον) τούτον εις το Μητροπολιτικόν μέγαρον και εξέφρασε την Βασιλικήν επιθυμίαν όπως αποτεθεί εις την εκκλησία του «Αβέρωφ» ίνα οι επιγιγνόμενοι αντιλαμβάνονται ποία ήσαν τα θρησκευτικά αισθήματα των ανδρών εκείνων, οίτινες ενέγραψαν τας ενδοξοτέρας σελίδας της νεωτέρας ιστορίας». Κατόπιν ΄΄τοιαύτης Βασιλικής επιθυμίας΄΄ ο κάδος μεταφέρθηκε και παραδόθηκε στο Υπουργείον Ναυτικών και με διαταγή του Ναυάρχου κ. Σακελλαρίου (Α/ΓΕΝ 1937-42) εναποτέθηκε στη μικρή εκκλησία του Αβέρωφ, ΄΄εντός υαλίνης προθήκης΄΄. Η θρησκευτική τελετή της επαναφοράς του ιστορικού αυτού κειμηλίου στο Αβέρωφ, την οποία παρακολούθησαν ΄΄μετ΄ ευλαβείας και πίστεως΄΄ οι αξιωματικοί και οι ναύτες του, ήταν η αφορμή για να δημοσιεύσει, λίγες ημέρες μετά, ο Ε. Μπαμπούρης τις ιστορικές πληροφορίες που είχε σχετικά με το θαυμαστό γεγονός του κάδου από τα παραλειπόμενα του έργου του Το Ναυτικό μας κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913 Ιστορική μελέτη γραφθείσα επί τη βάσει ημερολογίων και εκθέσεων των Ελληνικών και Τουρκικών Αρχείων, εν Αθήναις 1939. Από το δημοσίευμά του προκύπτει η πίστη όχι μόνο του αυτόπτη, Μητροπολίτη πλέον, Διονυσίου Δάφνου στην αξία του κάδου, αλλά και η πίστη του τότε Βασιλέως, προφανώς του Γεωργίου Β΄, ο οποίος τον αναγνωρίζει ως αξιόλογο θρησκευτικό κειμήλιο, ενδεικτικό της πίστεως των μεγάλων εκείνων ανδρών.
Οι πληροφορίες σχετικά με την μετέπειτα πορεία του κάδου πρέπει να είναι θετικές αφού ως δημοσιογράφος τις καλύπτει ο Μπαμπούρης, με μια μικρή προφανώς μετάθεση της ημερομηνίας αποβιβάσεως του κάδου στο Γύθειο, αφού ο Μητροπολίτης Διονύσιος Δάφνος που τον παρέλαβε χειροτονήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου του 1914, σε μια πάνδημη συρροή Πειραιωτών, που τον υπεραγαπούσαν, στη Μητρόπολη Αθηνών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ν. Α. Σταθάκη, Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ, Χρονικό του θωρηκτού της νίκης, έκδοση Πολεμικού Ναυτικού 1987.
Σ.Ι. Δούσμανη, Το ημερολόγιον του Κυβερνήτου του «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» κατά τους πολέμους 1912-1913, Αθήναι 1940.
Ε. Κωσταρίδου, Η σύγχρονος Ελληνική Εκκλησία, εν Αθήναις 1921.
Κατερίνας Καραπλή, Κατευόδωσις στρατού, Η οργάνωση και η ψυχολογική προετοιμασία του βυζαντινού στρατού πριν από τον πόλεμο (610-1081), τομ. Α΄, Αθήνα 2010.
Ν. Παπανικολόπουλου, Υποναυάρχου Λ.Σ. (ε.α.), Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, ο χριστιανός ήρωας των Βαλκανικών πολέμων, εν ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ,τ.32, Ιούλ. Αύγ. 2012.
π. Μελετίου Κουράκλη, Θρησκευτικοί λειτουργοί στο στράτευμα δια μέσου των αιώνων, Αθήνα 2010.
Ε. Μπαμπούρη, Ο Κάδος του «Αβέρωφ» με τον άγιο, άρθρο εποχής (προθήκη Θ/Κ Αβέρωφ, δεν κατέστη δυνατή η ταυτοποίηση του δημοσιεύματος)
Περιοδικό ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ.
Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία.
Γ. Φίνλεϋ Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. Α΄-Β΄, έκδοση Ιδρύματος Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2008.
