Από την Φανούλα Αργυρού *
28/10/2024
Τελευταίως επανέρχεται στο προσκήνιο ο ισχυρισμός α) ότι ο Ε. Αβέρωφ πρώτος πρότεινε διχοτόμηση και β) ανάμειξη του ΝΑΤΟ στο Κυπριακό…
Ο Ε. Αβέρωφ φέρει τις δικές του ευθύνες στο Κυπριακό ως ΥΠΕΞ. Αλλά αυτός ο τουρκικός ισχυρισμός δεν συμφωνεί με τα αποδεσμευμένα βρετανικά επίσημα έγγραφα στο Βρετανικό Εθνικό Αρχείο και από τον ίδιο στο βιβλίο του.
Σύμφωνα με τον Βρετανό καθηγητή, Robert Holland, η εξορία του Μακαρίου ενόχλησε τους Αμερικανούς και η μη ανάμειξη τού ΝΑΤΟ στο Κυπριακό -(αντίθετα με διαχρονικές θεωρίες κυρίως αριστερών παραγόντων σε Κύπρο και Ελλάδα περί του αντιθέτου)- οφειλόταν μερικώς στον Αμερικανό τότε Υπουργό Εξωτερικών Foster Dulles. Ο οποίος πίστευε ότι, φέρνοντας μέσα το ΝΑΤΟ, διέτρεχαν τον κίνδυνο να χειροτερεύσουν οι διαφορές μεταξύ των ενδιαφερομένων χωρών. Όμως στις 3 Μαΐου 1956 ο Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών προειδοποίησε τη βρετανική κυβέρνηση ότι, εκτός και αν ενεργούσε για καλυτέρευση της κατάστασης, το ΝΑΤΟ αναπόφευκτα θα αναμειγνυόταν.
Γι’ αυτό είναι μεγάλης ιστορικής σημασίας να δούμε πώς ενήργησε η Βρετανία αμέσως μετά την προειδοποίηση του Dulles. Στις 31 Μαΐου 1956, στο Υπ. Εξωτερικών της Βρετανίας, ο αξιωματούχος Σερ Ίβον Κιρκπάτρικ (Sir Ivone Kirkpatrick) ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε σε λύση διχοτόμησης της Κύπρου.
«Αν είναι ν’ "ανακοινώσουμε" λύση, πρέπει, πιστεύω, να σκεφτούμε σοβαρά τη διχοτόμηση» έγραψε.
Στις 18 Ιουνίου 1956, ο Βρετανός Υπ. Εξωτερικών και ο Τούρκος πρέσβης στο Λονδίνο συζήτησαν την πιθανότητα διχοτόμησης. Αλλά ένα χρόνο νωρίτερα, στις 21 Ιουνίου 1955, οι Βρετανοί είχαν ήδη ενημερώσει τους Τούρκους να μην ανησυχούν και τα σχέδιά τους θα έφερναν τους Τούρκους της Κύπρου επί ίσοις όροις (equal footing) με τους Έλληνες. Γι’ αυτό και η επαναφορά της Τουρκίας ως ενδιαφερόμενου μέρους με την Τριμερή τον Αύγουστο του 1955 από τον Σερ Ίβον Κιρκπάτρικ...
Προηγήθηκε και Τούρκος βουλευτής
Στις 30 Ιουνίου 1956, ο Βρετανός πρέσβης στην Άγκυρα απαντά σε ερώτηση του Σερ Ίβον Κιρκπάτρικ κατά πόσον στην Άγκυρα συζητούσαν τη διχοτόμηση. «Εξ όσων γνωρίζω, η μόνη φορά που προβλήθηκε η ιδέα αυτή (διχοτόμησης) ως λύση ήταν σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στην Independent Turkish Weekly “Forum” τον Φεβρουάριο (και σας ενημερώσαμε στις 5 Μαρτίου)...», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Βιβλίο Ευάγγελου Αβέρωφ
Η πληροφορία επιβεβαιώνεται και με όσα κατέθεσε στο βιβλίο του «Ιστορία Χαμένων Ευκαιριών» ο Ευάγγελος Αβέρωφ, στη σελ. 214, με υπότιτλο «Η ιδέα της διχοτόμησης». Δείτε σχετικά το ακόλουθο απόσπασμα:
«Εδώ είναι ίσως η θέση για να τοποθετηθεί στην πραγματική του βάση ένας τουρκικός ισχυρισμός της εποχής εκείνης που έτυχε κάποιας εκμεταλλεύσεως και από ορισμένους δικούς μας κύκλους: Ότι την ιδέα της λύσεως με τη διχοτόμηση της Κύπρου την είχα πρώτος εγώ. Ότι την 6η Οκτωβρίου 1956 και την 22α Απριλίου 1957, σε δύο συνομιλίες μου με τον Τούρκο τότε Πρεσβευτή στην Αθήνα, Ικσέλ, την είχα προτείνει ως λύση.
»Και είναι μεν αλήθεια ότι ουδέποτε αυτό υποστηρίχτηκε επίσημα και ξεκάθαρα από την τουρκική κυβέρνηση, η οποία περιορίστηκε σε σπάνιους σχετικούς υπαινιγμούς... Το έλεγαν Τούρκοι διπλωμάτες σε συναδέλφους τους... Πάντως, είναι βέβαιο ότι η ιδέα είχε προταθεί από διάφορους πολύ πριν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μού αναθέσει τον χειρισμό της εξωτερικής πολιτικής και πριν προβληθεί ο τουρκικός ισχυρισμός που αναφέρθηκε.
»Ενδεικτικά αναφέρω ότι πρόταση διανομής της Κύπρου μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος υπέβαλε ο ανεξάρτητος Τούρκος βουλευτής Μαγνησίας, Κικμέτ Μπαγιούρ, τον Φεβρουάριο 1956 (εφημερίδα "Τζουμχουριέτ", 26 Φεβρουαρίου 1956). Ο βουλευτής του βρετανικού Συντηρητικού Κόμματος, Έλιοτ, στις 17 Ιουλίου 1956, με γράμμα του στους "Τάιμς". Και δύο μέρες αργότερα, ο ίδιος μαζί με τον συνάδελφό του, Ουάλτερ Λέιτς, κατά τη διάρκεια συζητήσεως στη Βουλή των Κοινοτήτων...».
Βρήκα τη συζήτηση στις 19.7.1956 και όντως συζητήθηκε το «carving up of the island» - «μοιρασιά της νήσου» και η ανειλικρινής στάση της βρετανικής κυβέρνησης όταν μιλούσε για «αυτο-διάθεση»… (Το επιβεβαίωσε στις 19.12.1956 - επισκεφθείτε τον ακόλουθο σύνδεσμο: https://api.parliament.uk/historichansard/commons/1956/jul/19/cyprus).
Ο Ε. Αβέρωφ ασφαλώς θα συζήτησε τη διχοτόμηση με τους Βρετανούς και τους Τούρκους εφόσον προέκυψε. Εβδομάδες δε μετά τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου ζήτησε από τους Βρετανούς να δει τα σχέδια διχοτόμησης. Αρνήθηκαν κατηγορηματικά, αυτά «ήταν μόνο για τα μάτια των ιδίων»…
Σχέδιο αυτοδιάθεσης μέσω ΝΑΤΟ πρότεινε ο Αβέρωφ
Ο Ευάγγελος Αβέρωφ ανέλαβε Υπ. Εξωτερικών της Ελλάδας στις 27 Μαΐου 1956, αντικαθιστώντας τον Σπύρο Θεοτόκη, που παραιτήθηκε στις 23 Απριλίου 1956. Επομένως, δεν μπορούσε να ήταν ο πρώτος που προέβαλε την ιδέα της διχοτόμησης, τον πρόλαβε ο Βρετανός Σερ Ίβον Κιρκπάτρικ και ακόμα πιο πίσω ο Τούρκος βουλευτής τον Φεβρουάριο 1956. Επιπλέον, στις 6 Ιουνίου 1956, ο Ε. Αβέρωφ προέβη σε μιαν ανεπίσημη πρόταση προς τον Βρετανό Υπ. Εξωτερικών για λύση του Κυπριακού, στο Παρίσι. Συγκεκριμένα, είπε: «Σε 3-5 χρόνια το Συμβούλιο του ΝΑΤΟ (δίχως την ανάμειξη Ηνωμένου Βασιλείου, Ελλάδας και Τουρκίας) να αποφασίσει ημερομηνία για αυτοδιάθεση της Κύπρου. Αν αυτό γινόταν αποδεκτό, η Ελλάδα δεν θα έφερνε δυσκολίες στο είδος του συντάγματος, παρόλες τις αντιρρήσεις για το τότε προτεινόμενο σύνταγμα».
Στη συνέχεια ανέφερε: «Αν η αυτοδιάθεση είχε ως αποτέλεσμα την Ένωση, η Ελλάδα θα παραχωρούσε στο Ηνωμένο Βασίλειο γενναιόδωρες Βάσεις τόσο στην Κύπρο όσο και όπου ήθελε το Η.Β. στην Ελλάδα με απεριόριστο lease, θα παραχωρείτο ειδική θέση για τα βρετανικά οικονομικά συμφέροντα και ελεύθερο λιμάνι για κάποια περίοδο μετά την Ένωση, οι Τουρκοκύπριοι θα εξαιρούνταν στρατιωτικής θητείας και θα μπορούσαν να έχουν διπλή υπηκοότητα κ.λπ.».
Ο Αβέρωφ τόνισε ότι δεν μιλούσε με εξουσιοδότηση της κυβέρνησης, αλλά έθετε αυτές τις ιδέες προς τη βρετανική κυβέρνηση, αν ήθελε να τις ακολουθήσει... (Η προσφορά αυτή προς τους Βρετανούς για Βάσεις με αντάλλαγμα την Ένωση είχε γίνει και μετά το δημοψήφισμα του 1950, αλλά απορρίφθηκε). Βρίσκουμε ότι τον Ιούλιο του 1956 ακολούθησε και Memorandum προς τη βρετανική κυβέρνηση με την ίδια προσφορά, που επίσης απορρίφθηκε…
Ευάγγελος Αβέρωφ, απεβίωσε 2 Ιανουαρίου 1990.
Το Σχέδιο Ιουνίου 1956 (The June Plan)
Τον Ιούνιο του 1956 το Λονδίνο ετοίμασε ένα άκρως εμπιστευτικό σχέδιο, το οποίο πήρε την ονομασία «Σχέδιο Ιουνίου», για λύση του Κυπριακού, χρησιμοποιώντας εν μέρει τις ιδέες Αβέρωφ και το έστειλε στην Άγκυρα δίχως καμία ενημέρωση της ελληνικής Κυβέρνησης ή συν-διαβούλευση με τον πληθυσμό στην Κύπρο.
Η τουρκική κυβέρνηση το απέρριψε ασυζητητί και η μακροσκελής απάντησή της έφθασε διά χειρός στο Φόρεϊν Όφις, με απεσταλμένο στις 29 Ιουνίου 1956. Και το «σχέδιο Ιουνίου» διπλοκλειδώθηκε ως άκρως εμπιστευτικό στα συρτάρια του Φόρεϊν Όφις, σαν να μην υπήρξε ποτέ!
Συνάντηση στο Λονδίνο 13 Ιουνίου 1956
Προτού σταλεί όμως το σχέδιο στους Τούρκους, προηγήθηκε συνεδρία στο Λονδίνο, στην οποία παρευρέθη και ο κυβερνήτης Sir John Harding (Χάρντινγκ), ο οποίος εισηγήθηκε το σχέδιο να πάρει στην Άγκυρα υψηλόβαθμος στρατιωτικός είτε Αμερικανός είτε Βρετανός. Το πήρε ο Βρετανός Στρατηγός Τέμπλαρ (General Templar), ο οποίος επέστρεψε με άδεια χέρια! Αλλά και οι Αμερικανοί αρνήθηκαν να δεχθούν ανάμειξη...
Απόφαση για σχέδια διχοτόμησης
Στις 30 Ιουνίου 1956, και αφού η Τουρκία απέρριψε το μυστικό σχέδιο λύσης που της παρουσίασε το Λονδίνο, το Κυπριακό συζητήθηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο στο Λονδίνο. Η τελευταία παράγραφος των πρακτικών της συνεδρίας εκείνης γράφει: «Επομένως, το επόμενο βήμα θα είναι να ετοιμαστεί σχέδιο διχοτόμησης. Θα χρειαστεί πολλή δουλειά γι’ αυτό. Θα χρειαστούν κάποιες εβδομάδες προτού το σχέδιο είναι έτοιμο, όταν και θα σκεφθούμε κατά πόσον θα είναι ο καιρός να ανακοινώσουμε ότι οι προσπάθειές μας να εξασφαλίσουμε μια λύση βασισμένη στην ενότητα της νήσου απέτυχαν και ότι δεν υπήρχε άλλη εναλλακτική λύση από τη διχοτόμηση».
Όμως, το Λονδίνο είχε ήδη ζητήσει από τον Harding να ετοιμάσει σχέδια διχοτόμησης. Ο κυβερνήτης αντιπαθούσε τη διχοτόμηση, αλλά υπάκουσε, και οι χάρτες στάλθηκαν στο Λονδίνο στις 12 Νοεμβρίου, για να απορριφθούν από τους Αρχηγούς των Στρατιωτικών Επιτελείων στις 30 Νοεμβρίου 1956!
Αλλά, βέβαια, αυτό δεν σταμάτησε το Λονδίνο να επιμένει και, αφού προηγήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1956 από το βήμα της Βουλής των Κοινοτήτων η δήλωση/δέσμευση ότι σε τελική λύση δεν θα αποκλείεται η διχοτόμηση και η ξεχωριστή αυτοδιάθεση και για τους Τουρκοκύπριους, όπως για τους Ελληνοκυπρίους, ο κυβερνήτης κλήθηκε να επεξεργαστεί ξανά τους χάρτες για διχοτόμηση. Οι νέοι σχεδιασμοί έφθασαν στο Λονδίνο τον Μάιο του 1957...
Το άκρως απόρρητο έγγραφο, 18 Ιανουαρίου 1958, με τις θέσεις του ΓΓ του ΝΑΤΟ για την τουρκική αδιαλλαξία.
Διχοτόμηση η λύση του 20ού αιώνα!
Σε συνάντηση στο Λονδίνο στις 25 Ιουνίου 1956, μεταξύ του Βρετανού Υπ. Εξωτερικών Selwyn Lloyd και του Ιταλού ομολόγου του Signor Martino και άλλων από αμφότερες τις πλευρές και βεβαίως του σερ Ίβον Κιρκπάτρικ, ο Ιταλός ΥΠΕΞ εξέφρασε τις ανησυχίες της κυβέρνησής του ως μέλους του ΝΑΤΟ (για το Κυπριακό) και πρότεινε να βοηθήσει.
Παρέδωσε στους Βρετανούς ένα υπόμνημα πρότασης λύσης βασισμένης ουσιαστικά στις ιδέες Ε. Αβέρωφ για αυτοδιάθεση/ένωση. Η βρετανική πλευρά ευχαρίστησε τον Ιταλό Υπουργό για το ενδιαφέρον του, αλλά απέκλεισε ανάμειξη του ΝΑΤΟ, επικαλούμενη ανάφλεξη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Και ότι ο Λόρδος Radcliffe ετοίμαζε σύνταγμα αυτοκυβέρνησης κ.λπ. και πως η διχοτόμηση «παρέμενε η δοκιμασμένη λύση του 20ού αιώνα» για διεθνή προβλήματα. Υπήρχαν πολλές αντιδράσεις, αλλά ίσως να ήταν η έσχατη λύση.
Στις 13 Οκτωβρίου 1956, η εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς» σε ανταπόκρισή της από το Λονδίνο έγραψε ότι η Αγγλία σχεδίαζε διχοτόμηση με δύο ζώνες στην Κύπρο, μια ελληνική και μια τουρκική... Η αναφορά ήταν όντως έγκυρη και αφέθηκε να διαρρεύσει από το Φόρεϊν Όφις.
Την 1η Νοεμβρίου 1956, ο Σερ Ίβον Κιρκπάτρικ υπενθύμισε στον Τούρκο Πρέσβη στο Λονδίνο πως «όπως γνώριζε πολύ καλά (ο πρέσβης), ο ίδιος προσωπικά (Κιρκπάτρικ) είχε αναφερθεί δοκιμαστικά στην ιδέα της διχοτόμησης, επομένως δεν μπορούσε να την αποκλείσει... αλλά ως έσχατη λύση».
Στις 7 Δεκεμβρίου 1956, ο Σερ Ίβον Κιρκπάτρικ έγραφε: «Έχουμε σκεφτεί ως έσχατη λύση να ενώσουμε την Κύπρο με την Τουρκία; Είναι πολύ ελκυστικό».
Τον Ιανουάριο 1958 εστάλη άκρως εμπιστευτικό τηλεγράφημα από τον Υπουργό Αποικιών από τη βρετανική αντιπροσωπία στο Παρίσι προς το Φόρεϊν Όφις και λοιπούς, που ενημέρωνε για την αντίδραση του ΓΓ του ΝΑΤΟ Paul Henry Spaak όταν τον ενημέρωσαν για την επιμονή της Τουρκίας για διχοτόμηση. Τους είπε ότι «οι Τούρκοι δεν είχαν κάνει καμία σοβαρή προσπάθεια να σκεφθούν τις επιπτώσεις διχοτόμησης. Ήταν σίγουρα ξεπερασμένος ο καιρός στη Δύση όπου πληθυσμοί μπορούσαν να ξεριζώνονται και η οικονομία μιας χώρας να διαταράσσεται, όπως σίγουρα θα γίνει αν επιβληθεί διχοτόμηση. Γι’ αυτό οι Τούρκοι ενδεικτικά δεν είχαν προοδεύσει πέραν της βαλκανικής πολεμικής των νοοτροπίας».
Paul Henry Spaak, Βέλγος Σοσιαλιστής και Διπλωμάτης, απεβίωσε στις 31 Ιουλίου 1972. Υπηρέτησε ως ο δεύτερος ΓΓ του ΝΑΤΟ, αντικαθιστώντας τον Βρετανό λόρδο Ismay.
Πώς μπορεί ένας να ισχυριστεί, λοιπόν, ότι το ΝΑΤΟ προωθούσε διχοτόμηση;
«Ο Τούρκος Υπουργός των Εξωτερικών μας» (Our Turkish Foreign Secretary)
Τέτοιος ήταν ο φιλοτουρκισμός του Υπουργείου Εξωτερικών της Βρετανίας, που στις 13 Ιουλίου 1956 ο γιος του Βρετανού πρώην Πρωθυπουργού Winston Churchill, o Randolph S. Churchill, δημοσίευσε ένα μνημειώδες άρθρο στο περιοδικό Spectator, σελ. 54, με το χαρακτηριστικό τίτλο: «Ο Τούρκος Υπουργός των Εξωτερικών μας», επικρίνοντας όσο δεν πήγαινε τον φιλοτουρκικό ρόλο του Υπουργού Εξωτερικών της Βρετανίας, Selwyn Lloyd, περιγράφοντας σε ποιο βαθμό το Υπουργείο Εξωτερικών βρισκόταν στο έλεος της Τουρκίας. Πιο κάτω ακολουθεί το εν λόγω κείμενο (http://archive.spectator.co.uk/article/13th-july-1956/6/our-turkish-foreign-secretary):
«Our Turkish Foreign Secretary
BY RANDOLPH S. CHURCHILL My master comes like any Turk. And bangs me most severely.
Who is controlling British foreign policy? No one imagines that the Foreign Secretary, Mr. Selwyn Lloyd, has very much to do with it; and the impression has been put around that this does not matter very much since the Prime Minister, Sir Anthony Eden, is supposed to be on top of the job. We can now all see that this secondary idea was a fantasy. The man in charge of British foreign policy is a Turkish gentleman, Mr. Menderes…».
Ο γνωστός δημοσιογράφος των New York Times, Arthur Leo Sulzberger, κάποτε σημείωσε ότι ο γιος Churchill, σε ιδιωτικές συζητήσεις, υπήρξε ακόμα πιο επικριτικός, όταν συνήθιζε να λέει για παράδειγμα πως: «Κανένας δεν κυβερνά το Φόρεϊν Όφις εδώ πια. Είναι εκείνος ο κόπανος. Δεν είναι ο Lloyd. Είναι εκείνος ο σκατάς, ο Μεντερές» (Από άρθρο του ακαδημαϊκού Δρος Μάριου Ευρυβιάδη στον «Φιλελεύθερο», 12 Ιανουαρίου 2014).
Randolph F.E.S. Churchill, απεβίωσε στις 6 Ιουνίου 1968.
Στις δε 19 Ιουλίου 1956 η Εργατική βουλευτής, κα Lina Jeger, δήλωσε στη Βουλή των Κοινοτήτων (https://api.parliament.uk/historichansard/commons/1956/jul/19/cyprus): «Οι Τούρκοι δεν χρειάζεται να ανησυχούν πως θα πάρουν ό,τι θέλουν, όταν ο Υπουργός των Εξωτερικών κάνει ακριβώς ό,τι του λένε εκείνοι. Σε βαθμό, που ένας τζέντλεμαν, ο οποίος μερικές φορές υποστηρίζει το Συντηρητικό Κόμμα, έγραψε ένα άρθρο στο Spectator την περασμένη εβδομάδα με τίτλο ‘‘Ο Τούρκος Υπουργός των Εξωτερικών μας’’».
Τον Ιανουάριο 1958 οι Βρετανοί ενημέρωσαν τον Dulles ότι ήταν δεσμευμένοι προς τους Τούρκους με τη δήλωσή τους της 19ης Δεκεμβρίου 1956… Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ το 1957 είχε απορρίψει ασυζητητί τα βρετανικά σχέδια διχοτόμησης με χάρτη του Σερ Ίβον Κιρκπάτρικ…
Sir Ivone Kirkpatrick, απεβίωσε 25 Μαΐου 1964.
Το 1960 οι Βρετανοί απέρριψαν/αχρήστευαν στην ουσία τη «Συμφωνία Κυρίων» Καραμανλή/Μεντερές στη Ζυρίχη για ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στο ΝΑΤΟ.
Τον Ιούλιο και Αύγουστο του 1974, αμφότεροι οι ΥΠΕΞ Βρετανίας/ΗΠΑ απέκλεισαν ανάμειξη του ΝΑΤΟ στο Κυπριακό…
Πηγές: Βρετανικό Εθνικό Αρχείο, βιβλία «Η Κύπρος στο σφυρί», Φανούλα Αργυρού και Ανδρέας Παπακωνσταντίνου, Λονδίνο, 1991, «Διζωνική vs Δημοκρατία 1955-2019», Φ.Α., Λεμεσός.
* Ερευνήτρια/δημοσιογράφος
Πηγή: simerini.sigmalive.com
