Η 20η Ιουλίου του 1974 αποτελεί μία από τις πιο μαύρες σελίδες στην ιστορία του σύγχρονου Ελληνισμού. Στη τουρκική εισβολή με την κωδική ονομασία «Αττίλας», συμμετείχαν συνολικά γύρω στους 40.000 άνδρες υπό τη διοίκηση του αντιστρατήγου Νουρετίν Ερσίν.
Τα τουρκικά αποβατικά σκάφη άρχισαν να αποβιβάζουν δυνάμεις ανενόχλητα στην περιοχή Πέντε Μίλι, οκτώ χιλιόμετρα δυτικά της Κερύνειας, λίγο μετά τις 5 το πρωί της 20ης Ιουλίου. Η αντίδραση της ελληνικής πλευράς ήταν ανεξήγητα αργοπορημένη. Παρ’ ότι το ελληνικό Πεντάγωνο γνώριζε τις κινήσεις των Τούρκων, θεωρούσε ότι μπλοφάρουν.
Οι μονάδες της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ, όταν κινητοποιήθηκαν άρχισαν να πολεμούν με ηρωική αυτοθυσία, χωρίς μάλιστα να διαθέτουν αεροπορική κάλυψη και σύγχρονο οπλισμό. Αριθμούσαν γύρω στους 12.000 άνδρες (ελληνοκύπριους και ελλαδίτες), υπό τη διοίκηση του ταξιάρχου Μιχαήλ Γεωργίτση.
Αργά το βράδυ, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εκδίδει το υπ’ αριθμόν 353 ψήφισμα, με το οποίο καλεί σε κατάπαυση του πυρός και σε αποχώρηση από την Κύπρο του «ξένου στρατιωτικού δυναμικού». Παρά την ομόφωνη έγκρισή του, αγνοείται από την Τουρκία, η οποία έχοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων επείγεται να εφαρμόσει πλήρως τα σχέδια της. Γενικά, η διεθνής αντίδραση κατά του «Αττίλα» είναι χλιαρή.
Τουρκική απόβαση
Την επομένη, 21 Ιουλίου, οι μάχες στην Κύπρο συνεχίζονται με ιδιαίτερη σφοδρότητα. Στόχος των ελληνικών δυνάμεων στην Κύπρο είναι να αποκόψουν τον τουρκοκυπριακό θύλακα της Λευκωσίας από το προγεφύρωμα της Κερύνειας. Οι Έλληνες στρατηγοί απορρίπτουν εισήγηση για επέμβαση στην Κύπρο, προβλέποντας αποτυχία του σχετικού εγχειρήματος. Δύο ελληνικά υποβρύχια που πλέουν προς την Κερύνεια διατάσσονται να επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Οι Τούρκοι εισβολείς, παρά την αριθμητική τους υπεροχή και την ποιοτική υπεροχή του οπλισμού τους, αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα. Μάλιστα, από ασυνεννοησία η τουρκική αεροπορία βυθίζει το αντιτορπιλικό Κοτσατεπέ (D-354), το οποίο εξέλαβε για ελληνικό πλοίο και προκαλεί ζημιές σε άλλα δύο τουρκικά αντιτορπιλικά.
Παρότι η Τουρκία υποστήριξε ότι δεν επρόκειτο για εισβολή, αλλά για «ειρηνική επέμβαση», ώστε να επανέλθει η συνταγματική τάξη μετά το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, όλοι γνώριζαν ότι η πραγματικότητα ήταν τελείως διαφορετική και εξαιρετικά ωμή.
Τα «σμήνη» των τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών είχαν μαυρίσει τον ουρανό της Κύπρου, οι επιδρομές των στρατιωτών είχαν βάψει με αίμα τους δρόμους της Κερύνειας και της Λευκωσίας, ενώ οι εισβολείς δολοφονούσαν εν ψυχρώ δεκάδες ανθρώπων και εκτόνωναν τα αρρωστημένα σεξουαλικά τους ένστικτα σε δεκάδες γυναίκες και εκτελούσαν χιλιάδες στρατιωτών.
Ηρωικές στιγμές.
Παρά την εικόνα διάλυσης στις μάχες που έγιναν, υπήρξαν παραδείγματα πραγματικού ηρωϊσμού και θυσίας που δυστυχώς δεν ήταν ικανά να ανατρέψουν τη τραγωδία.
Οι πρώτοι νεκροί ήταν ο υποπλοίαρχος Ε. Τσομάκης και οι ναύτες και οι αξιωματικοί δυο παλιών τορπιλακάτων που βγήκαν στα ανοικτά της Κερύνειας για να αντιμετωπίσουν τον Τουρκικό αποβατικό στόλο. Ήταν μια αποστολή αυτοκτονίας και όμως εκτέλεσαν.
Η Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ) με τεράστιες απώλειες άντεξε στη πρώτη φάση της εισβολής καταφέρνοντας να δημιουργήσει σημαντικό κόστος στις τουρκικές δυνάμεις. Ακόμα και όταν κατά τη περίοδο της εκεχειρίας οι Τούρκοι επιχείρησαν να καταλάβουν το στρατόπεδο, το Γενικό Επιτελείο ζητούσε να μην υπάρξει απάντηση και να τηρηθεί η κατάπαυση του πυρός, κάτι που δεν τήρησαν αυτοβούλως οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες βλέποντας τις τουρκικές δυνάμεις να πλησιάζουν σε απόσταση αναπνοής. Ακολούθησε ο δεύτερος γύρος της εισβολής ο οποίος ήταν καθοριστικός.
Η ΕΛΔΥΚ έδωσε άνιση μάχη και αποδεκατίστηκε αφού αφέθηκε χωρίς αεροπορική κάλυψη και κάλυψη πυροβολικού να αντιμετωπίσει μια επίθεση στην οποία οι Τούρκοι έριξαν τις καλύτερες δυνάμεις τους. Ακόμα και σε αυτή τη χαμένη μάχη της ΕΛΔΥΚ βρέθηκαν άνθρωποι όπως ο λοχαγός Σταυριανάκος που με νύχια και με δόντια πολέμησαν ακόμα και με ένα πιστόλι εναντίον αρμάτων.
Η επιχείρηση “Νίκη
Η επιχείρηση “Νίκη” εκτελέστηκε τη νύχτα της 21/22 Ιουλίου 1974 και ήταν η μοναδική αποστολή μεταφοράς ενισχύσεων στην Κύπρο που πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια της τουρκικής εισβολής.
Σε μια απέλπιδα προσπάθεια σταθεροποίησης της κατάστασης, η χούντα θεωρεί πως η αποστολή Ειδικών Δυνάμεων θα επιφέρει τακτικό πλεονέκτημα χωρίς να χρειαστεί να εμπλακεί επίσημα η Ελλάδα σε πόλεμο.
Μετά την ανεπιτυχή απόπειρα αποστολής της Β’ Μοίρας Καταδρομών με επιστρατευμένα αεροσκάφη της Ολυμπιακής Αεροπορίας, η Α’ Μοίρα Καταδρομών υπό τον Ταγματάρχη Γεώργιο Παπαμελετίου ενημερώνεται πως αντί για τα Δωδεκάνησα θα μεταφερθεί στην Κύπρο.
Μεταγωγικά αεροσκάφη Noratlas της Πολεμικής Αεροπορίας παραλαμβάνουν τους άνδρες και τον εξοπλισμό τους και κατευθύνονται προς την Λευκωσία. Η ελληνοκυπριακή φρουρά του αεροδρομίου δεν ενημερώνεται έγκαιρα και μόλις τα Noratlas προσεγγίζουν εξαπολύει εναντίον τους σφοδρό αντιαεροπορικό πυρ. Το αποτέλεσμα ήταν η κατάρριψη ενός (Νίκη 4) ενώ άλλα τρία προσγειώθηκαν με σοβαρές ζημιές. Σύνολο 4 αεροπόροι και 29 καταδρομείς φονεύθηκαν από φίλια πυρά ενώ άλλοι 10 καταδρομείς τραυματίστηκαν. Μετά τις ανωτέρω απώλειες η μάχιμη δύναμη της Α’ΜΚ ανέρχεται σε μόλις 279 άνδρες.
Όπως σε ανύποπτο χρόνο είπε ο στρατηγός Νικόλαος Ντούβας (πρώην αρχηγός του Στρατού, ο οποίος πήρε μέρος ως νεαρός υπολοχαγός στην αποστολή “Νίκη”): “Για να φτάσει μια Μοίρα Καταδρομών να χάσει το 10% της δύναμής της πρέπει να πολεμάει επί ένα χρόνο”.Στις μάχες που ακολούθησαν η Α’ΜΚ επέφερε καίρια πλήγματα στον εχθρό και κατάφερε να διατηρήσει τον έλεγχο του αεροδρομίου της Λευκωσίας.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ
Στήριξη στους εισβολείς του Αττίλα το 1974 παρείχαν οι βρετανικές στρατιωτικές βάσεις στην Κύπρο, σύμφωνα με αποκαλυπτικό έγγραφο της εποχής. Τα παρακάτω καταγράφει στην αναφορά του ο τότε αρχηγός της Εθνικής Φρουράς υποστράτηγος Ευθύμιος Καραγιάννης για την ανάμειξη των Βρετανών.
– Τα πλείστα των Α/Φ των Τούρκων ανεφοδάζοντο με πυρομαχικά και καύσιμα εις την αγγλική βάση Ακρωτηρίου.
-Τούρκοι πιλότοι και χτυπημένα A/Φ αντικαθίσταντο εκεί και τα αγγλικά σήματα αντικαθίσταντο εκεί δι’ επικολλήσεως αυτοκολλήτου ταινίας με τουρκικά.
-Άνωθεν του τουρκοκυπριακού θύλακος της Λευκωσίας εθεάθη δις να υπερίπταται έν μέγα A/Φ μεταγωγικόν. Τούτο εφωτογραφήθη και εις την φωτογραφία εμφαίνονται τα αγγλικά σήματα.
Ο ΄΄ΦΑΚΕΛΟΣ΄΄ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
Ο αποκαλούμενος ΄΄φάκελος της Κύπρου΄΄, ή μάλλον η δικαστική έρευνα και δίωξη των υπευθύνων, αποκλείστηκε με Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου (αριθ. 45/7-3-75) από το πρώτο διάστημα της μεταπολίτευσης. Πριν ακόμα παρθεί η απόφαση αυτή, μέσα στις ΕΔ είχαν αρχίσει τα μέτρα για συγκέντρωση όλου του υλικού που αφορούσε « το δημιουργηθέν αρχείον εις τας αιθούσας Επιχειρήσεων Αρχηγείων Ενόπκων Δυνάμεων, Στρατού, Ναυτικού και Αεροπορίας κατά την διάρκειαν της Ελληνοτουρκικής-Κυπριακής κρίσεως τους έτους 1974, αφορόν εις πάσης φύσεως πληροφορίας και αλληλογραφίαν επί της κρίσεως ταύτης…»
Τριμελής επιτροπή από τους αντιπλοίαρχο Α. Κωνσταντίνου, αντιπλοίαρχο Δ. Μπεκιάρη και πλωτάρχη Οικονομόπουλο, θα συγκέντρωνε για το Ναυτικό όλο το αρχείο από όλες τις υπηρεσίες που είχαν σχέση με το Κυπριακό, θα το σφράγιζαν με ειδική σφραγίδα που θα γράφει ΄΄Αρχείον Ελληνοτουρκικής Κρίσεως 1974΄΄ και θα το παρέδιδαν μεχρι 15 Μαρτίου 1975 στο ΄΄Υπαρχείον ΕΤΝΑ΄΄. Το έγγραφο φέρει στοιχεία άκρως απόρρητον, αρχίζει με τη φράση «..Κατόπιν αποφάσεως κ.ΥΕΘΑ … » δηλαδή του Αβέρωφ και είναι υπογραμμένο από τον τότε υπαρχηγό του ΑΝ Καψάλη.
Σε όλες τις ΕΔ έγινε μάλλον το ίδιο. Αυτό το υλικό εκτός των σημάτων, πληροφοριών, εγγράφων, περιλάμβανε και όλες τις αναφορές των εμπλακέντων στην κρίση στελεχών των ΕΔ (μερικές από τις οποίες μνημονεύονται εδώ). Στη συνέχεια το αρχείο Κύπρου των ΕΔ και με όλο το αρχείο που συγκέντρωσε αργότερα η Επιτροπή της Βουλής για την Κυπριακή υπόθεση, σφραγίσθηκε σε κιβώτια και φυλάσσεται σε αποθήκη της Βουλής. Αυτό είναι και το υλικό που συνθέτει τον αποκαλούμενο ΦΑΚΕΛΟ ΚΥΠΡΟΥ. Εκφράζονται επιφυλάξεις για το εάν κάποτε, που θα ανοιχτούν τα κιβώτια αυτά θα περιέχουν και το αρχικά συγκεντρωθέν υλικό. Το πιθανότερο είναι πως οι άμεσα ενδιαφερόμενοι θα έχουν φροντίσει για την ΄΄απαλλοτρίωσή του΄΄.
Σε αυτό το σημείο τίθενται πολλά ερωτήματα. Γιατί σε κανέναν εκ των εμπλεκομένων ΕΛΔΥΚαριων δεν αναγνωρίστηκε ότι πολέμησαν και δεν εδόθησαν όλα όσα προβλέπει η Ελληνική Νομοθεσία; Γιατί ενώ ήταν ήδη στην Κύπρο το ελληνικό υπερσύγχρονο υποβρύχιο «Γλαύκος» και θα μπορούσε να είχε αποτρέψει την απόβαση, τελικά έλαβε σήμα για να γυρίσει πίσω;
Γιατί δεν ανοίγει επιτέλους ο ”Φάκελος” της Κύπρου; Ποιος μπορεί να δώσει μία απάντηση στις μάνες και στους συγγενείς που περιμένουν ακόμα να θάψουν τα παιδιά τους;
Η απόβαση των Τουρκικών στρατευμάτων που ολοκληρώθηκε σε δύο φάσεις, με ένα μήνα σχεδόν διαφορά η πρώτη από τη δεύτερη, είχε σαν αποτέλεσμα την παράνομη κατοχή του 37% της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Περίπου 200.000 εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους, έγιναν πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα, περίπου 4.000 νεκροί, και 1.619 δηλώθηκαν αγνοούμενοι.
Πηγή: iThesis, Σημεία Καιρών, Αβέρωφ
