Όταν την 1η Δεκεμβρίου του 2016, ο πρόεδρος Αναστασιάδης, αιφνιδιάζοντας την Αθήνα, είχε αποδεχθεί τη σύγκληση Πενταμερούς Διάσκεψης, στην Άγκυρα θεωρούσαν πως θα πετύχαιναν με ένα σμπάρο δύο τρυγόνια. Αφενός θα δρομολογούσαν μία αλά τούρκα συμφωνία για το Κυπριακό. Αφετέρου, με βάση αυτή τη συμφωνία και μέσω των Τουρκοκυπρίων, θα έβαζαν χέρι στον ενεργειακό πλούτο της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Αυτό που δεν είχαν υπολογίσει στην Άγκυρα ήταν ότι ο Κοτζιάς θα επέμενε μέχρι το τέλος στην προϋπόθεση να καταργηθούν οι εγγυήσεις και να αποχωρήσουν πλήρως τα κατοχικά στρατεύματα στο πλαίσιο ενός σφιχτού χρονοδιαγράμματος. Ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών είχε εξαρχής προβάλει αυτή τη θέση. Τόσο ο αμερικανοβρετανικός όσο και ο τουρκικός παράγοντας, όμως, θεωρούσαν πως δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένας διαπραγματευτικός ελιγμός που θα αποσυρόταν από το τραπέζι όταν εξασφαλίζονταν κάποια ανταλλάγματα.
Τα γεγονότα διέψευσαν αυτές τις προσδοκίες. Ο πρόεδρος Αναστασιάδης ικανοποίησε με την πρότασή του τον κορμό των τουρκοκυπριακών απαιτήσεων στην εσωτερική πτυχή του Κυπριακού, αλλά οι υποχωρήσεις του δεν άρκεσαν. Οι δύο Διασκέψεις κόλλησαν στο ζήτημα της Ασφάλειας (εγγυήσεις και κατοχικά στρατεύματα).
“Κόκκινο φως” στην Άγκυρα
Η αδιαλλαξία του καθεστώτος Ερντογάν το έχει φέρει σε δυσμενή θέση. Εάν η γεώτρηση στον στόχο “Ονησίφορος” στο θαλάσσιο οικόπεδο 11 αποδειχθεί επιτυχής θα είναι μία ασφαλής ένδειξη ότι οι εκτιμήσεις για την ύπαρξη γιγαντιαίων κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ είναι βάσιμες. Αυτό θα βάλει δυνατά την Κυπριακή Δημοκρατία στο ενεργειακό παιχνίδι και κατ’ αυτό τον τρόπο θα αναβαθμίσει ποιοτικά και τη σημερινή μειονεκτική θέση των Ελληνοκυπρίων έναντι της Τουρκίας.
Έτσι όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, η Άγκυρα δεν μπορεί να αποτρέψει το πρόγραμμα των ερευνών και γεωτρήσεων. Προ ημερών κυκλοφόρησε και δεν διαψεύσθηκε η πληροφορία ότι το αμερικανικό αεροπλανοφόρο George Bush “τύφλωσε” τουρκικά μαχητικά που πετούσαν κοντά στο σημείο της γεώτρησης. Αλλά και το Παρίσι έστειλε το δικό του διπλό μήνυμα: Πρώτον, δύο γαλλικές φρεγάτες ελλιμενίστηκαν στη Λεμεσσό. Δεύτερον, η Γαλλίδα υπουργός Άμυνας πραγματοποίησε επίσκεψη στην Κύπρο.
Η Δύση, λοιπόν, έχει ανάψει “κόκκινο φως” και η Άγκυρα δεν έχει περιθώρια να το αγνοήσει και να επιχειρήσει με δυναμικά μέσα να σταματήσει τη γεώτρηση. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα κάτσει με σταυρωμένα τα χέρια. Την υπόθεση τη χειρίζεται ο γαμβρός του Ερντογάν υπουργός Ενέργειας Μπεράτ Αλμπαϊράκ. Στις σχετικές συσκέψεις έχει αποφασισθεί μία δέσμη αντιδράσεων.
Τα τουρκικά αντίμετρα
Εντείνεται η τουρκική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή, χωρίς, ωστόσο, να παρενοχληθεί η γεώτρηση, χωρίς δηλαδή να παραβιασθεί ο κανόνας που απαγορεύει είσοδο στο κύκλο ακτίνας 500 μέτρων γύρω από το σημείο της γεώτρησης. Παραλλήλως, εκδόθηκε τουρκική NAVTEX (ειδοποίηση προς ναυτιλομένους), με την οποία δεσμεύονται μέχρι την 16η Δεκεμβρίου τμήματα των θαλασσίων οικοπέδων 4, 5, 6 και 7 της κυπριακής ΑΟΖ για πραγματοποίηση ερευνών.
Υπενθυμίζουμε ότι μέρος αυτών των οικοπέδων, που βρίσκονται δυτικά και νοτιοδυτικά της Κύπρου, διεκδικεί η Τουρκία. Εκεί κινείται αυτές τις ημέρες το ερευνητικό σκάφος Μπαρμπαρός με τη συνοδεία τουρκικής φρεγάτας.
Οι αντιδράσεις αυτές, ωστόσο, δεν δημιουργούν κάποιου είδους τετελεσμένο και ως εκ τούτου κρίνονται και από τους Τούρκους ανεπαρκείς. Επειδή είναι απίθανο διεθνής πετρελαϊκή εταιρεία να δεχθεί να πραγματοποιήσει για λογαριασμό της Τουρκίας γεώτρηση στην κυπριακή ΑΟΖ, στην Άγκυρα έχουν κατ’ αρχήν αποφασίσει να ενοικιάσουν ή και να αγοράσουν πλωτή εξέδρα. Σκοπός τους πάντα είναι να πραγματοποιήσουν γεώτρηση σε σημείο των οικοπέδων της κυπριακής ΑΟΖ, τα οποία αυθαιρέτως διεκδικούν.
Οι σεισμικές έρευνες είναι πρόκληση, την οποία η Λευκωσία αντιμετωπίζει με καταγγελία. Τα πράγματα θα αλλάξουν εάν οι Τούρκοι επιχειρήσουν γεώτρηση. Θα δημιουργήσουν τετελεσμένο, χωρίς να έρθουν ευθέως σε αντιπαράθεση με τη Δύση. Ας σημειωθεί ότι τα δικαιώματα στο οικόπεδο 6 έχει εξασφαλίσει η κοινοπραξία Total-ENI.
Φόβοι για οριζόντια κλιμάκωση
Το σχέδιο αυτό, ωστόσο, δεν είναι του παρόντος. Ακόμα και εάν δρομολογηθεί άμεσα χρειάζεται χρόνο για να υλοποιηθεί. Και ο χρόνος σήμερα δουλεύει υπέρ της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτός είναι ο λόγος που στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών εκφράζουν ανησυχία, μήπως η Άγκυρα προχωρήσει σε «οριζόντια κλιμάκωση», μήπως, δηλαδή, η αιχμή της αντίδρασής της εκδηλωθεί στην περιοχή του Καστελορίζου.
Το έδαφος, άλλωστε, είναι στρωμένο. Η Άγκυρα ισχυρίζεται εδώ και πολλά χρόνια ότι τα ελληνικά νησιά έχουν μόνο χωρικά ύδατα έξι μιλίων. Αμφισβητεί εμπράκτως ότι έχουν δικαίωμα σε υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ, παρότι η σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ρητά ότι κατοικημένα νησιά έχουν τέτοιο δικαίωμα.
Στο πλαίσιο αυτό, οι Τούρκοι έχουν εδώ και χρόνια προσδιορίσει θαλάσσια οικόπεδα νοτίως, νοτιοανατολικά και νοτιοδυτικά της Αττάλειας και έχουν παραχωρήσει δικαιώματα στην κρατική εταιρεία τους ΤΡΑΟ για σεισμικές έρευνες σ’ αυτά. Περιοχές αυτών των οικοπέδων ανήκουν –με βάση τον κανόνα της μέσης γραμμής– τόσο στην ελληνική υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ όσο και στην κυπριακή ΑΟΖ.
Προσπάθεια αποκοπής του Καστελορίζου
Εκτός αυτού, επιχειρούν να αποκόψουν το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου από την αλυσίδα των ελληνικών νησιών του Αιγαίου. Κατά τη διάρκεια των ελληνοτουρκικών διερευνητικών επαφών, μάλιστα, η Άγκυρα είχε ζητήσει την εξαίρεση του Καστελλόριζου από τις διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, με το επιχείρημα ότι είναι στη Μεσόγειο κι όχι στο Αιγαίο.
Επιδίωξη των Τούρκων είναι να παρουσιάσουν το εν λόγω νησιωτικό σύμπλεγμα σαν απομονωμένες ελληνικές νησίδες, οι οποίες βρίσκονται κάτω από την τουρκική ακτογραμμή και ως εκ τούτου δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Ή τουλάχιστον να εξουδετερώσει κατά το δυνατόν την επήρεια του συμπλέγματος του Καστελλόριζου στην οριοθέτηση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, εάν και όποτε αυτό το ζήτημα φθάσει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Όταν τον Μάρτιο του 2011 ο Νταβούτογλου είχε επισκεφθεί την Ελλάδα, είχε φροντίσει να προβεί στην εξής σημαντική δήλωση: «Το Καστελλόριζο βρίσκεται στη Μεσόγειο. Σ’ ό,τι αφορά το νησί του Καστελλόριζου, η Τουρκία έχει βάσιμες νομικές και πολιτικές θέσεις σε συμφωνία με το Διεθνές Δίκαιο και τη νομολογία των διεθνών δικαστηρίων, συμπεριλαμβανομένης και της Χάγης. Και γνωρίζουμε ότι η Ελλάδα και η Τουρκία διαφωνούν σχετικά με τις θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο».
Μία δήλωση του 2008
Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να υπενθυμίσουμε τη δήλωση του τότε Τούρκου αρχηγού ΓΕΝ ναύαρχου Μετίν Ατάτς στις 19 Οκτωβρίου 2008: «Εκτιμώ ότι η Ανατολική Μεσόγειος θα καταστεί εστία προστριβών και συγκρούσεων λόγω της πετρελαϊκής σπουδαιότητας που θα αποκτήσει προσεχώς. Εξαιτίας των πετρελαίων που διαθέτει, θα μετατραπεί σ’ έναν δεύτερο Αραβικό Κόλπο. Η Τουρκία πρέπει να επαγρυπνεί και να αντιδράσει».
Μέχρι τώρα έχει αποφύγει ενέργεια που θα δημιουργούσε κρίση, αν και φροντίζει να υπενθυμίζει εμπράκτως τη θέση της. Πριν μερικά χρόνια το ιταλικό ερευνητικό σκάφος Explora είχε ζητήσει άδεια από την Αθήνα για να πραγματοποιήσει έρευνες σε ελληνική θαλάσσια ζώνη (νοτιοδυτικά του Καστελλόριζου και κοντά στην Κάσο) με σκοπό την πόντιση καλωδίου οπτικών ινών που θα συνδέει το Ισραήλ με την Ιταλία. Η Αθήνα είχε δώσει την άδεια, αλλά τουρκική φρεγάτα είχε εκδιώξει το Explora από την περιοχή, με το επιχείρημα ότι επιχειρούσε σε τουρκική υφαλοκρηπίδα.
Ουσιαστικά, η Άγκυρα διακήρυξε με στρατιωτικού τύπου ενέργειες τη διεκδίκηση της θαλάσσιας περιοχής νότια και νοτιοανατολικά της γραμμής Καστελλόριζο-Ρόδος-Κάρπαθος-Κάσος-Κρήτη. Για να προσδώσουν υπόσταση στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν τετελεσμένα, οι Τούρκοι αναπτύσσουν έντονη αεροναυτική παρουσία στην περιοχή.
Θέλουν να καταστήσουν σαφές ότι έχουν θέσει υπό τον στρατιωτικό έλεγχό τους την περιοχή μεταξύ Ρόδου-Κρήτης και Κύπρου. Αυτές τις ημέρες, μάλιστα, έχουν εκδώσει ΝΟΤΑΜ, με την οποία δεσμεύουν περιοχή μεταξύ Ρόδου και Καστελορίζου για την πραγματοποίθηση άσκησης με πραγματικά πυρά, η οποία, βεβαίως, προκάλεσε ελληνική αντίδραση.
Η στρατηγική σημασία του Καστελορίζου
Μια ματιά στον χάρτη αρκεί για να διαπιστωθεί η στρατηγική σημασία του συμπλέγματος το Καστελλόριζου σε ενδεχόμενη μελλοντική οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο. Με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου εξασφαλίζει στην Ελλάδα μια τεράστια θαλάσσια έκταση (μεταξύ Κρήτης και Κύπρου).
Στο υπέδαφος του βυθού αυτής της θαλάσσιας περιοχής βρίσκονται –σύμφωνα με αξιόπιστες ενδείξεις– μεγάλα κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Ακόμα και εάν το Διεθνές Δικαστήριο δεν δώσει πλήρη επήρεια στο σύμπλεγμα του Καστελορίζου, κατά πάσα πιθανότητα θα δώσει ένα δυσανάλογα μεγάλο (σε σύγκριση με το μέγεθος των νησίδων) κομμάτι θαλάσσιας ζώνης νοτίως του Καστελορίζου.
Όπως προαναφέραμε, το κρίσιμο ερώτημα, που σήμερα απασχολεί το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών είναι εάν η Άγκυρα θα επιχειρήσει σ’ αυτή τη συγκυρία να ανατρέψει τη μέχρι τώρα ασταθή ισορροπία που επικρατεί στην περιοχή, στέλνοντας σκάφος της να πραγματοποιήσει σεισμικές έρευνες στην περιοχή του Καστελορίζου. Μία τέτοια ενέργεια θα πυροδοτούσε ελληνοτουρκική κρίση, δεδομένου ότι η Αθήνα δεν μπορεί να περιορισθεί μόνο σε διπλωματική καταγγελία.
Τετελεσμένο και κατάθεση συντεταγμένων
Προς το παρόν, η Άγκυρα έχει στείλει το σκάφος “Τσεζμέ” για να πραγματοποιήσει επιστημονικές έρευνες σε ελληνική θαλάσσια ζώνη, μεταξύ Ρόδου και Καστελορίζου. Για τη διεξαγωγή τέτοιων ερευνών δεν απαιτείται άδεια, αλλά απαιτείται ενημέρωση του παράκτιου κράτους. Οι Τούρκοι δεν ενημέρωσαν την Αθήνα, ακριβώς για να υπογραμμίσουν την αμφισβήτηση του ελληνικού δικαιώματος.
Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, εάν η Άγκυρα επιχειρήσει να κλιμακώσει τις προκλήσεις στην περιοχή του Καστελορίζου για να δημιουργήσει τετελεσμένο, η ελληνική πλευρά –μεταξύ των άλλων– θα αντιμετωπίσει πολύ σοβαρά το ενδεχόμενο να πράξει αυτό που είχε αποφύγει πριν μερικά χρόνια: να καταθέσει στον ΟΗΕ τις συντεταγμένες των εξωτερικών ορίων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.
Δεν υπάρχει λόγος να δοθούν για το σύνολο της ελληνικής επικράτειας. Μπορεί να δοθούν οι συντεταγμένες των εξωτερικών ορίων της υφαλοκρηπίδας στο τόξο από τον Έβρο μέχρι και το Καστελλόριζο. Θα διευκρινίζεται, μάλιστα, ότι αυτή δεν ισοδυναμεί με μονομερή ιδιοποίηση θαλάσσιου χώρου, αλλά καθορίζει τον θαλάσσιο χώρο που η Ελλάδα θεωρεί ότι της ανήκει με βάση την αρχή της μέσης γραμμής.
Πηγή: Σταύρος Λυγερός
