Το Άγιο Όρος, το Περιβόλι της Παναγίας, αποτελεί αυτοδιοίκητο τμήμα του Ελληνικού Κράτους, υπαγόμενο στο Υπουργείο Εξωτερικών. Διέπεται από ένα ιδιότυπο νομικό καθεστώς, με βασικότερα κανονιστικά κείμενα τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους (Ν.Δ 10/16 Σεπτ 1926) και το Σύνταγμα της Ελλάδος (άρθρο 105).
Η διαφύλαξη της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, ανήκει αποκλειστικά στο Ελληνικό κράτος, και ανάλογα με την καθ’ ύλη και κατά τόπο αρμοδιότητα ενεργείται από πλευράς ΕΛ.ΑΣ, από το Αστυνομικό Τμήμα Αγίου Όρους με έδρα τις Καρυές και δέκα (10) Αστυνομικούς Σταθμούς (Δάφνη, Βατοπέδι, Ζωγράφου κλπ) ενώ από πλευράς Λιμενικού Σώματος, από τη Λιμενική Αρχή Δάφνης η οποία ως αυτόνομη υπηρεσία (Υπολιμεναρχείο) λειτούργησε μόνο την περίοδο 1991-2014 (ΠΔ 338/1991 και ΠΔ 81/2014). Από 29 Αυγούστου 2014, θα λειτουργεί ως Γ’ Λιμενικό Τμήμα του Λιμεναρχείου Ιερισσού.
Άγιο Όρος και θάλασσα
Όλες οι Μονές, έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με τη θάλασσα. Η είσοδος και για τις είκοσι (20) Μονές, γίνεται αποκλειστικά δια θαλάσσης και ο επισκέπτης πρέπει να έχει εκδώσει διαμονητήριο από την Ιερά Επιστασία.
Οι περισσότερες είναι χτισμένες κοντά στη θάλασσα εκτός από τις Μονές Ζωγράφου, Κωνσταμονίτου, Φιλοθέου, Καρακάλου, Κουτλουμουσίου και Χιλανδαρίου. Όλες όμως, παραθαλάσσιες και μη, διαθέτουν Ταρσανά ή Αρσανά, δηλαδή παράκτιο κτιριακό συγκρότημα με ιδιότυπη αρχιτεκτονική, σύνηθες από τη Βυζαντινή εποχή, για τις λειτουργικές ανάγκες των θαλασσίων δραστηριοτήτων της κάθε Μονής, όπως αλιεία, διακίνηση προσώπων και φορτίων, ελλιμενισμό και συντήρηση μικρών σκαφών κλπ. Αρχαιότερος από τους αρσανάδες του Αγίου Όρους είναι ο αρσανάς της Μ. Βατοπεδίου (1496), το μεγαλύτερο όμως ενδιαφέρον παρουσιάζει ο αρσανάς της Μ. Ιβήρων (1625) με τον επιβλητικό πύργο του.
Οι μοναχοί του Αγίου Όρους δεν τρώνε κρέας γεγονός το οποίο χαρακτηρίζει και τις αυξημένες ανάγκες σε ψάρι. Όλοι οι μοναχοί ανεξαιρέτως έχουν ένα ή περισσότερα «διακονήματα» δηλαδή εργασίες που σχετίζονται με την εύρυθμη λειτουργία της μοναστικής ζωής. Παραδείγματα διακονημάτων είναι εκκλησιαστικός, φούρναρης, μάγειρας, ψαράς, ράφτης κλπ.
Άγιο Όρος και αλιεία
Ολόκληρη η θαλάσσια περιοχή της χερσονήσου του Άθω, με συνολικό ανάπτυγμα ακτών 66 μίλια (38 μίλια προς Αιγαίο και 28 προς Σιγγιτικό Κόλπο, περίπου 1230 χιλιόμετρα) για πολλά χρόνια παρέμενε ανέπαφη, εξυπηρετώντας τις διατροφικές ανάγκες των μονών και λειτουργώντας ως σταθμός αναπαραγωγής εκατοντάδων θαλάσσιων ειδών.
Οι αλιείς μοναχοί, εδώ και αιώνες ψαρεύουν με τις ίδιες ήπιες και αειφορικές αλιευτικές πρακτικές, εξασφαλίζοντας έτσι την επάρκεια της τροφής τους. Παράλληλα, ωφελούν και την ευρύτερη περιοχή του Βορείου Αιγαίου, καθώς η συγκεκριμένη θαλάσσια ζώνη, λόγω της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας της, είναι ο βασικός τροφοδότης των ιχθυαποθεμάτων της ευρύτερης θαλάσσια περιοχής. Στην ουσία, η θάλασσα γύρω από το Άγιο Όρος αποτελεί τη μοναδική αειφορικά διαχειριζόμενη αλιευτική περιοχή της Ελλάδας, η οποία δυστυχώς σήμερα, και αυτή, έχει υποβαθμιστεί σε τέτοιο βαθμό που τα αλιεύματα πλέον δεν επαρκούν ούτε καν για τους ίδιους τους μοναχούς.
Κύρια αιτία, οι «σύγχρονοι πειρατές», Έλληνες και ξένοι εφοδιασμένοι με εργαλεία τελευταίας τεχνολογίας που “σκανάρουν” το βυθό και εντοπίζουν τα πάντα. Αυτοί, λεηλατούν τους θαλάσσιους θησαυρούς του Αγίου Όρους.
Στο βυθό των ελληνικών θαλασσών, ιδιαίτερα πέριξ του Αγίου Όρους, υπήρχε – σήμερα σπανίζει - το κόκκινο κοράλλι. Ένα πολύτιμο υλικό για την κοσμηματοποιία, που αποκαλείται και κόκκινο χρυσάφι. Τη δεκαετία 1980-1990 για τη συλλογή του κοραλλιού από τη θαλάσσια περιοχή του Άγιου Όρους, δραστηριοποιούντο ελληνικά αλιευτικά σκάφη στα οποία επέβαιναν κυρίως ιταλοί δύτες -γνώστες του αντικειμένου- βοηθούμενοι από έλληνες αλιείς. Έτσι το πολύτιμο κόκκινο κοράλλι, άρχισε να εξαφανίζεται από τον ελληνικό βυθό.
Τότε, το Λιμενικό Σώμα αν και προσπαθούσε να αποτρέψει το κακό, δεν είχε στη διάθεση του το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο. Δεν υπήρχε ειδική νομοθεσία για την αλιεία κοραλλιών παρά μόνο γενικές διοικητικές κυρώσεις σύμφωνα με το ΒΔ 666/1966 «Περί αδειών αλιευτικών σκαφών» και το ΝΔ 420/1970 «Αλιευτικός Κώδιξ». Έτσι, οι παραβάτες, ακόμη κι όταν είχαν την ατυχία να πιαστούν, «καθάριζαν» με πρόστιμο μερικών χιλιάδων δραχμών (που δεν μπορούσε να υπερβεί τις 100.000 και 200.000 δραχμές), ενώ από την εμπορία των κοραλλιών, απεκόμιζαν κέρδη εκατομμυρίων.
Το Δεκέμβριο του 1987, εκδόθηκε για πρώτη φορά ο Ν.1740/1987 «Αξιοποίηση και προστασία κοραλλιογενών σχηματισμών, ιχθυοτρόφων υδάτων, υδατοκαλλιεργειών και άλλες διατάξεις». Προέβλεπε : (ι) καταβολή ανταποδοτικού τέλους, ενός εκατομμυρίου (1.000.000) δρχ., το χρόνο, υπέρ του Δημοσίου, για την έκδοση ειδικής άδειας για κοράλλια. (ιι) σε περίπτωση παραβάσεων την επιβολή διοικητικών κυρώσεων (πρόστιμο μέχρι δέκα εκατομμύρια 10.000.000 δραχμές) και ποινικών (φυλάκιση τουλάχιστον 3 μηνών).
Μεταγενέστερα, με το Ν. 2040/1992 το διοικητικό πρόστιμο αυξήθηκε σε δεκαπέντε εκατομμύρια (15.000.000) δραχμές, και με την έκδοση του ΠΔ 324/1994 «Εκμετάλλευση κοραλλιογενών σχηματισμών» ολοκληρώθηκε το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο. Δηλαδή, με απλά λόγια : Η Ελληνική Πολιτεία – σκόπιμα ή όχι – αδιαφορούσε επί σειρά ετών. Όταν ευδόκησε να νομοθετήσει, τα κοράλλια είχαν πλέον εξαφανιστεί.
Η ιστορία της αδιαφορίας της Ελληνικής Πολιτείας, για θέματα αλιείας και μάλιστα πάλι στο Άγιο Όρος, δυστυχώς επαναλαμβάνεται . Το καλοκαίρι του 2013 πρώτο το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» http://archipelago.gr δημοσιοποίησε και ενημέρωσε, τις αρμόδιες κρατικές αρχές για τα συνεχιζόμενα περιστατικά παράνομης και καταστροφικής αλιείας στην περιοχή του Αγίου Όρους. Το «Αρχιπέλαγος», επανήλθε με ‘’δελτίο τύπου’’ την 13-5-2014 (http://archipelago.gr/agion-orossto-apirovlito-ke-me-methodous-mafias-i-paranomi-aliia/ και http://www.efsyn.gr/?p=197743).
Μεταξύ άλλων αναφέρει «…συγκεκριμένα αλιευτικά σκάφη (κυρίως γρι-γρι), αν και είναι γνωστά πλέον στις αρχές, καθώς το «Αρχιπέλαγος» τις έχει ενημερώσει πολλές φορές για τα στοιχεία τους (όνομα, αρ. νηολογίου κ.λπ.), συνεχίζουν απροκάλυπτα και ασταμάτητα για περισσότερο από ένα χρόνο τις πρακτικές παράνομης αλιείας…. Είναι αξιοσημείωτο ότι η ανοχή σε αυτές τις καταστρεπτικές αλιευτικές πρακτικές δεν οφείλεται μόνο σε συμφέροντα, αλλά σε έναν συνδυασμό αναποτελεσματικότητας και ανικανότητας των αρμόδιων κρατικών αρχών για θέματα αλιείας. Η αφαίμαξη των αλιευτικών αποθεμάτων που γίνεται ακόμα και στο Άγιο Όρος δεν αποτελεί μεμονωμένο γεγονός, αλλά είναι ενδεικτικό της ευρύτερης κατάστασης που επικρατεί στην Ελλάδα…»
Για τη θαλάσσια περιοχή του Αγίου Όρους, το 1980, εκδόθηκε η 1328/14-4-1980 Απόφαση του Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας - αστυνομικής φύσεως - με τη μορφή ‘’Ειδικού Κανονισμού Λιμένα Στρατωνίου’’ (ΦΕΚ 407Β/25-4-1980). Στο άρθρο 30, υπήρχαν απαγορευτικές διατάξεις για την διέλευση, παραμονή και αγκυροβολία, κάθε πλοίου και πλωτού μέσου σε απόσταση μικρότερη των πεντακόσιων (500) μέτρων από τις ακτές του ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ, με εξαίρεση αυτά που ανήκουν στην Ιερά Κοινότητα και τις Μόνες του ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ. Η διάταξη αυτή με μικρές τροποποιήσεις, χωρίς να αναφέρεται ειδικά σε θέματα αλιείας, ισχύει μέχρι σήμερα ως αριθ. 14‘’Ειδικος Κανονισμός Λιμένα Ιερισσού’’ (ΦΕΚ 511Β/25-8-1987).
Όμως η παράβαση διατάξεων που έχουν εκδοθεί με τη μορφή «Κανονισμού Λιμένα», ακόμα και για τους παρανομούντες αλιείς, συνεπάγεται μόνο μικρές διοικητικές ποινές (χρηματικό πρόστιμο). Αντιθέτως, η παράβαση αλιευτικών διατάξεων οι οποίες εκδίδονται με μορφή ΠΔ ή ΥΑ από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (πρώην Γεωργίας) εκτός από την επιβολή υψηλού προστίμου έχει και παρεπόμενες ποινές τόσο για τον κυβερνήτη όσο και για το σκάφος (αφαίρεση αδειών ατομικών και σκάφους, πειθαρχική ποινή για απογεγραμμένους ναυτικούς, κατάσχεση, εκποίηση ή καταστροφή αλιεύματος, αυστηρότερες ποινές σε περίπτωση υποτροπής κ.α). Οι παρεπόμενες ποινές είναι αυτές που κυρίως αποτρέπουν την παράνομη αλιεία και όχι ένα απλό χρηματικό πρόστιμο.
Συμβούλιο Αλιείας και Άγιον Όρος
Για τη θαλάσσια περιοχή του Αγίου Όρους, δεν υπάρχει ειδική αλιευτική νομοθεσία με τοπικούς ή χρονικούς περιορισμούς.
Τέτοιες διατάξεις μπορεί να εκδίδονται μόνο από το αρμόδιο Υπουργείοτο οποίο έχει την ευθύνη της επιστημονικής παρακολούθησης και της νομοθετικής ρύθμισης όλων των δράσεων της αλιείας.
Για τα θέματα αλιευτικής πολιτικής και την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η αλιεία, έχει θεσμοθετηθεί από το 1969 με το άρθρο 5 του Β.Δ 152/1969 (ΦΕΚ 43 Α/8-3-1969) το Συμβούλιο Αλιείας. Σκοπός του, ήταν και είναι, σύμφωνα με το άρθρο 17 «Σύνθεση του Συμβουλίου Αλιείας» του Ν. 3147/2003 (ΦΕΚ 135 Α /5-6-2003), να γνωμοδοτεί στον αρμόδιο Υπουργό. Στην ουσία, το Συμβούλιο Αλιείας, είναι η θεσμοθετημένη διαδικασία διαβούλευσης του κράτους με τους φορείς της αλιείας, πριν την υιοθέτηση των πολιτικών του.
Επείγοντα μέτρα για αποτελεσματική περιφρούρηση :
- Το Υπουργείο Εξωτερικών, να αναλάβει πρωτοβουλία για την προστασία και της αλιείας στο Άγιο Όρος. Για παράδειγμα, της έκδοσης της αστυνομικής φύσεως απόφασης του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας το 1980, προηγήθηκε το Φ7614/11/ΑΣ 157/1-3-1980 έγγραφο του ΥΠΕΞ.
- Το Συμβούλιο Αλιείας, λαμβάνοντας υπόψη του την ανάγκη προστασίας των ιχθυοαποθεμάτων για λόγους βιώσιμης και αειφόρου διαχείρισης, να εισηγηθεί την έκδοση απαγορευτικών διατάξεων (ΠΔ ή ΥΑ) στην περιοχή του Αγίου Όρους. Για παράδειγμα, σε απόσταση ενός (1) ναυτικού μιλίου από τις ακτές του ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ να επιτρέπεται η αλιεία, με τις επιτρεπόμενες και αειφορικές αλιευτικές μεθόδους, μόνο από τα σκάφη των Μονών.
- Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, να αναλάβει έγκαιρα πρωτοβουλία για τη νομοθετική ρύθμιση του θέματος, λαμβάνοντας υπόψη τις φωνές διαμαρτυρίας (π.χ του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος»)
- Η Διεύθυνση Ελέγχου Αλιείας (Κλάδος Αστυνομίας και Τάξης) του Αρχηγείου Λιμενικού Σώματος - Ελληνικής Ακτοφυλακής, μέσω της εποπτείας των Λιμενικών Αρχών, να μεριμνά για την κατά το δυνατόν καλύτερη αστυνόμευση της περιοχής του Αγίου Όρους .
Αλεξανδρούπολη Ιούνιος 2014
ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Υποναύαρχος Λ.Σ (ε.α)
