Η ιστορική διαδρομή του νεοοθωμανισμού είναι μακρά και είναι αδύνατο να περιγραφεί εντός του παρόντος. Προς τούτο, θα επανέλθω σε επόμενα κείμενα. Για την ώρα θα αναφερθώ σε ορισμένες γενεσιουργές πτυχές κατά τον 19ου αιώνα.
Με άλλα λόγια, ο οθωμανισμός αφορούσε την εγκαθίδρυση ενός οθωμανικού έθνους το οποίο θα εγκόλπωνε το σύνολο των υποκειμένων της αυτοκρατορίας υπό μια κοινή ταυτότητα, και θεωρητικά επί ισοτίμου βάσεως.
Δεν χωρά αμφιβολία ότι η συγκεκριμένη ιδέα αποτελούσε μία ακόμη πρόταση διάσωσης της αυτοκρατορίας από την άνοδο του εθνικισμού, μια πρόταση ανταγωνιστική προς τις προτάσεις εκδυτικισμού κατά την προηγηθείσα περίοδο του Τανζιμάτ. Οι διαλυτικές τάσεις είχαν ξεκινήσει ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα με τη σερβική και την ελληνική επανάσταση, και εν γένει με την ανάδυση των εθνικισμών και τον άμεσο κίνδυνο για την εσωτερική συνοχή της αυτοκρατορίας. Σε αυτές τις προσπάθειες ανήκε και ο πανισλαμισμός του Αμπντουλχαμίτ Β΄ όπως εμφανίστηκε στη συνέχεια.
Οι «Νέοι Οθωμανοί» του 19ου αιώνα υπερασπίστηκαν την ιδέα διατήρησης και ανάταξης του οθωμανικού κράτους όντας προσηλωμένοι στην άποψη ότι οι Ali και Fuat –ιδεολογικοί φορείς και εκτελεστές του προγράμματος του Τανζιμάτ– οδηγούσαν την αυτοκρατορία στον όλεθρο μέσω της τυφλής μίμησης των δυτικοευρωπαϊκών προτύπων. Ερχόμενοι στο προσκήνιο το 1860, ανέλαβαν το ρόλο παραγωγής μεταρρυθμιστικών ιδεών εκ νέου και σε ρήξη με το προηγούμενο καθεστώς.
Μεταξύ των «Νέων Οθωμανών» σημαντική φυσιογνωμία κατέστη ο Namık Kemal, ο οποίος μέσω κειμένων του στην εφημερίδα τού İbrahim Şinasi, την Tasvir-i Efkar, στηλίτευε την ουσία του εκτυλισσόμενου μεταρρυθμιστικού προγράμματος. Με πρόταγμα την προάσπιση των παραδοσιακών αξιών και την εναντίωση στη διακήρυξη περί εξίσωσης των υπηκόων της αυτοκρατορίας πέραν θρησκευτικών προσδιορισμών, οι θέσεις του οθωμανισμού του Namık Kemal συμπυκνώνονται στην ανάγκη φιλελευθεροποίησης δίχως την απομάκρυνση από το δρόμο του Ισλάμ.
Άλλωστε, ο Namık Kemal εξέφραζε απόψεις περί της αδικίας που εμπεριέχει η θέση αναφορικά με την κατωτερότητα του ισλαμικού έναντι του Δυτικού πολιτισμού, θεμελιώνοντας το επιχείρημα ότι η οπισθοδρόμηση του Ισλάμ είναι σχετική και όχι απόλυτη, ενώ είναι απότοκο όχι πολιτισμικών χαρακτηριστικών, αλλά πολιτικών και στρατηγικών. Με άλλα λόγια, η κυρίαρχη θέση της Δύσης στη διεθνή εξίσωση ισχύος ήταν εκείνη που καθόρισε τον υποβιβασμό του ισλαμικού πολιτισμού σε μειονεκτική θέση.
Ο Namık Kemal κατέστη, προς το σκοπό τούτο, γνωστός όντας ο πρώτος ο οποίος εισήγε νέους όρους για τις έννοιες «πατρίδα» (vatan), «ελευθερία» (hürriyet) και «έθνος» (millet), η χρήση των οποίων έμελλε να καθιερωθεί κατά τις επόμενες δεκαετίες. Παρ’ όλη την ευθεία επιρροή από τη γαλλική τυπολογία και τη ρητορική της Γαλλικής Επανάστασης, οι συγκεκριμένοι όροι δεν απεκδύονταν –στη συνείδηση του Namık Kemal– την άρρηκτη σχέση με το Ισλάμ, και κατά συνέπεια δεν προτάχθηκε η μετεξέλιξη του οθωμανικού κράτους στα πρότυπα, επί παραδείγματι, του γαλλικού κράτους του 19ου αιώνα υπό την έννοια του πλήρους διαχωρισμού θρησκείας και κράτους.
Επίσης, ταυτίστηκαν πλήρως οι έννοιες «Τούρκος» και «μουσουλμάνος» με τον εξοβελισμό των μη μουσουλμάνων. Η θέση αυτή απετέλεσε την απαρχή της «εθνικοποίησης» της έννοιας «Οθωμανός» και της σύζευξής της με εκείνη του «Τούρκου».
Το δίδαγμα για το σήμερα είναι ότι ο οθωμανισμός του 19ου αιώνα συνυφάνθηκε με την πρώιμη εισροή της εθνικιστικής ιδεολογίας μεταξύ των Τούρκων δίχως να απεκδύεται το ισλαμικό στοιχείο. Ο τουρκικός εθνικισμός καλλιεργήθηκε συνυπάρχοντας με τη θρησκεία, και γι’ αυτό δεν πρέπει να ξενίζει κανέναν η σύγχρονη συμπόρευση υπό το μανδύα του λεγόμενου «ισλαμοφασισμού».
Πηγή: Pontos News
