Ὁ Ὑπουργός Παιδείας κ. Φίλης ἔγινε πρόσφατα ἰδιαίτερα ἀποκαλυπτικός ὡς πρός τό ὅραμα πού ἔχει γιά τήν Παιδεία αὐτοῦ τοῦ τόπου. Στήν ἐκπομπή «Καλημέρα Ἑλλάδα» τῆς 11-5-16, μιλῶντας γιά τή θεωρία τοῦ Δαρβίνου γιά τήν ἐξέλιξη, δήλωσε: «Ἐκεῖ τό σχολεῖο στηρίζεται, στή θεωρία τοῦ Δαρβίνου γιά τήν ἐξέλιξη, τά μαθήματα». Ἐκδηλώνοντας στή συνέχεια μέ ἀποφασιστικότητα τήν πρόθεσή του γιά τήν προστασία τῶν ἑλληνόπουλων ἀπό τούς ἱερωμένους δήλωσε: «Δέν θά μπαίνει ἕνας ἱερωμένος μέσα, γιά νά μᾶς λέει ἄλλα πράγματα, καί μάλιστα χωρίς ἀντίλογο. Αὐτό δέν εἶναι σχολεῖο, αὐτό εἶναι ξέφραγο ἀμπέλι. Αὐτό δέν εἶναι ἀνοιχτό σχολεῖο, αὐτό πού τό θέλουμε». Καί λίγο παρακάτω μετά ἀπό παρέμβαση τοῦ κ. Παπαδάκη, ὅτι θά μποροῦσε νά δημιουργηθεῖ ἀντιδικία μεταξύ τῶν μαθητῶν καί τοῦ ἱερέα, ὁ ὁποῖος, ἀμφισβητῶντας τή θεωρία τοῦ Δαρβίνου, κηρύττει τή χριστιανική διδασκαλία: «Γι’ αὐτό δέν πρέπει νά πηγαίνει ὁ ἱερέας ἤ ὁ ἀρχιερέας νά κάνει κήρυγμα στό σχολεῖο. Τά κηρύγματα στήν Ἐκκλησία. Ἔχει μαθήματα τό σχολεῖο. Ἐπί κοινωνικῶν προβλημάτων καμία ἀντίρρηση, νά συμμετέχουν καί παράγοντες ἐκκλησιαστικοί, ὅπως καί ἄλλοι παράγοντες, ἀλλά ὁ ρόλος τοῦ σχολείου εἶναι ἡ μάθηση καί ὄχι τά κηρύγματα. Κηρύγματα στήν Ἐκκλησία»!
Σχετικά μέ τίς δηλώσεις αὐτές τοῦ κ. Ὑπουργοῦ θά ἤθελα νά θέσω τούς ἑξῆς προβληματισμούς:
Ὁ κάθε ὑπουργός μπορεῖ νά θέσει καί νά πραγματοποιήσει δικό του ὅραμα γιά τήν Παιδεία, ἄσχετο ἀπό τό Σύνταγμα τῆς χώρας, τό ὁποῖο ἔχει δώσει ὅρκο – ἄν ὄχι θρησκευτικό, τουλάχιστον ὅρκο στήν συνείδησή του – ὅτι θά τό τηρήσει; Τό Ἑλληνικό Σύνταγμα δέν ξεκινάει στό προοίμιό του: «Εἰς τό ὄνομα τῆς Ἁγίας καί Ὁμοουσίου καί Ἀδιαιρέτου Τριάδος » καί προφανῶς στό ὄνομα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ ὁρίζει τό σκοπό τῆς Παιδείας (ἄρθ.16, πάρ.2); Ἡ συνείδηση τοῦ κ. Ὑπουργοῦ, πάνω στήν ὁποία στηρίζεται ὁ ὅρκος του νά φυλάει τό Σύνταγμα τῆς χώρας εἶναι τόσο ἐλαστική, ὥστε νά μπορεῖ νά συμβιβάσει τό σκοπό τῆς Παιδείας πού ἔχει ὁριστεῖ στό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὅπως προείπαμε, μέ τή δήλωσή του, ὅτι τό σχολεῖο καί τά μαθήματα στηρίζονται στή θεωρία τοῦ Δαρβίνου γιά τήν ἐξέλιξη; Ἐκφράζοντας τίς παραπάνω ἀπόψεις γιά τούς ἱερωμένους καί τό σχολεῖο, ὁ κ. Ὑπουργός δέν διατυπώνει μιά βαθύτατη περιφρόνηση πρός τόν ἑλληνικό λαό, ὁ ὁποῖος μέ τό προοίμιο τοῦ Συντάγματος ἔχει ὁρίσει τόν ἑαυτό του, τήν ταυτότητά του σέ ἄμεση ἐξάρτηση ἀπό τόν Τριαδικό Θεό; Ἡ ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ στό προοίμιο τοῦ Συντάγματος δέν δηλώνει ὅτι ἐπιθυμεῖ ὅλες τίς πλευρές τῆς ζωῆς του νά θέτει κάτω ἀπό τήν σχέση μέ τόν Τριαδικό Θεό; Πῶς ἐνάντια στήν ἐπιθυμία αὐτή πού ἐκφράζεται συνταγματικά, ἕνας ὑπουργός Παιδείας πάει νά κάνει πλύση ἐγκεφάλου στόν λαό αὐτό μέ βάση τίς δικές του προσωπικές ἰδεοληψίες;
Ἐάν εἶχε ρωτήσει κανείς πρίν ἀπό 500 χρόνια τούς ἀνθρώπους σχετικά μέ τήν προέλευση τοῦ κόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου, θά εἶχε λάβει ὁπωσδήποτε σχεδόν στό 100% τῶν περιπτώσεων τήν ἀπάντηση, ὅτι προέρχεται ἀπό τόν Θεό, ὅτι ἔχει δημιουργηθεῖ ἀπό τόν Θεό. Ἐάν κάνει κανείς σήμερα τό ἴδιο σέ ὅλο τόν κόσμο πάλι ἡ μεγάλη πλειοψηφία τῆς ἀνθρωπότητας θά ἀπαντήσει ἔτσι. Ἐάν ὅμως τό κάνει στή λεγόμενη “χριστιανική” Εὐρώπη, τά πράγματα προφανῶς θά ἔχουν ἀλλάξει σέ ἀρκετά μεγάλο βαθμό. Ὁ ἄνθρωπος πρίν ἀπό 500 χρόνια στεκόταν μέ θαυμασμό μπροστά στό φαινόμενο τῆς ζωῆς καί τό μυστήριο πού συνδέεται μέ αὐτό. Σήμερα ἡ ἀνθρωπότητα μέσω τῆς ἐπιστήμης ἔχει συσσωρεύσει ἕνα μεγάλο ὄγκο γνώσεων σχετικά μέ τά δεδομένα πού κάνουν δυνατή τή ζωή πάνω στή γῆ καί τό ἴδιο τό βιολογικό φαινόμενο τῆς ζωῆς. Σήμερα, λοιπόν, ἀκριβῶς λόγω αὐτῶν τῶν γνώσεων γιά τήν περιπλοκότητα ὅλων αὐτῶν τῶν δεδομένων καί ταυτόχρονα γιά τίς ἀπειροελάχιστες δικές του δυνατότητες συγκριτικά μέ τά παραπάνω, θά ἔπρεπε κανονικά νά σταθεῖ μέ ἀπείρως μεγαλύτερο θαυμασμό. Ἀλλά συμβαίνει ἀκριβῶς τό ἀντίθετο. Τό φαινόμενο αὐτό πού λογικά μοιάζει ἐντελῶς ἀνεξήγητο, ἤ μᾶλλον πρέπει νά χαρακτηριστεῖ ὡς παράλογο ἐξηγεῖται πνευματικά ἀπό τήν Ἁγία Γραφή μέ τά ἑξῆς λόγια: «ἡ γνῶσις φυσιεῖ». Ὁ ἄνθρωπος καταλαμβάνεται ἀπό ἰδεοληψίες καί ἡ λογική του βιάζεται ὥσπου νά προσαρμοστεῖ στήν κοσμοθεωρία του. Ἀλλά ἄς δοῦμε μερικά ἀπό τά ἀξιοθαύμαστα αὐτά φαινόμενα πού κάνουν τή ζωή δυνατή στόν πλανήτη μας:
Ἡ κλίση τοῦ ἄξονα τῆς γῆς πού εἶναι ἀκριβῶς 23,45 βαθμούς καί μένει σταθερή ἐξαιτίας τῆς περιστροφῆς τῆς σελήνης γύρω ἀπό αὐτή. Αὐτή ἡ κλίση πού θά μποροῦσε νά εἶναι καί μεγαλύτερη, μικρότερη ἤ καί ἀνύπαρκτη μᾶς ἐξασφαλίζει τό εὔκρατο κλίμα μέ τίς τέσσερεις ἐποχές τοῦ χρόνου. Ἐάν δέν ὑπῆρχε ἡ κλίση αὐτή, δέν θά ὑπῆρχαν καθόλου ἐποχές, ἐάν ἡ κλίση θά ἦταν π.χ. στούς 70 βαθμούς θά εἴχαμε θερμοκρασίες μέχρι καί 80 βαθμούς.
Τό πολύ λεπτό στρῶμα τοῦ ὄζοντος, χωρίς τό ὁποῖο ὅλοι μας ἐδῶ καί πολύ καιρό θά εἴχαμε πεθάνει ἀπό καρκίνο τοῦ δέρματος.
Ὅλοι μας γνωρίζουμε ὅτι χωρίς τό ὀξυγόνο, πού ἀποτελεῖ τό 21% τῆς ἀτμόσφαιρας τῆς γῆς, δέν θά μποροῦσε νά ὑπάρχει ζωή. Ἀλλά γιατί ὄχι 25%, δέν θά ἦταν καλύτερα; Ἐάν ἦταν 25%, δέν θά ὑπῆρχε πλέον σχεδόν κανένα δένδρο, ἐπειδή τό ὀξυγόνο συμβάλλει καί στίς πυρκαγιές. Μέ 1% περισσότερο ὀξυγόνο στήν ἀτμόσφαιρα αὐξάνει ὁ κίνδυνος πυρκαγιῶν τῶν δασῶν κατά 70%. Λίγο λιγότερο, π.χ. 15% θά εἶχε ὡς ἐπίπτωση τό θάνατο τῶν περισσότερων ἀνθρώπων. Τό 21% εἶναι ἡ τέλεια τιμή γιά μᾶς. Ἀλλά, ἀφοῦ χρησιμοποιοῦμε τό ὀξυγόνο, γιατί δέν μειώνεται; Λόγω τῶν φυτῶν πού παράγουν ὀξυγόνο. Καί ὑπάρχει ἀπόλυτη ἰσορροπία σ’ αὐτό. Ὅ,τι οἱ ἄνθρωποι καί τά ζῶα καταναλώνουν ἀπό ὀξυγόνο, εἶναι ἀκριβῶς ἐκεῖνο πού παράγουν τά φυτά.
Στοιχεῖο τῆς ἀτμόσφαιράς μας εἶναι καί τό διοξείδιο τοῦ ἄνθρακα μέ 0,04%. Σήμερα γνωρίζουμε ὅτι αὐτή ἡ περιεκτικότητα εἶναι ὑπεύθυνη γιά τό φαινόμενο τοῦ θερμοκηπίου. Ἕνας Γάλλος μαθηματικός τόν 19ο αἰώνα ὑπολόγισε μέ βάση τόν ἥλιο, τό νερό, τή στερεά κ.λπ. ὅτι ἡ θερμοκρασία πάνω στή γῆ θά ἔπρεπε νά εἶναι κατά μέσο ὅρο -18 βαθμούς. Κατά μέσο ὅρο ὅμως ἔχουμε +20 βαθμούς. Ἔτσι βρέθηκε, ὅτι πρέπει νά ὑπάρχει κάτι στήν ἀτμόσφαιρα πού κρατάει τή θερμότητα στή γῆ, καί αὐτό εἶναι τό διοξείδιο τοῦ ἄνθρακα. Ἡ περιεκτικότητά του βρίσκεται μόνο στό 0,04%, ἀλλά αὐτό εἶναι ὑπεύθυνο γιά τή διαφορά τῆς θερμοκρασίας ἀπό -18 σέ +20 βαθμούς.
Ἐάν δεῖ κανείς τό ἴδιο το βιολογικό φαινόμενο τῆς ζωῆς, τά πράγματα εἶναι ἀκόμα ἀπείρως πιό ἀξιοθαύμαστα.
Τό ἀνθρώπινο κύτταρο π.χ. σήμερα μέ βάση τίς ἐπιστημονικές γνώσεις περιγράφεται ὡς ὁλόκληρο ἐργοστάσιο μέ ὅλα πού συμβαίνουν σ’ αὐτό (βλ. https://www.youtube.com/watch?v=APohEKI7ojs). Ὑπάρχει τμῆμα σχεδιασμοῦ δομικῶν στοιχείων τοῦ κυττάρου, τμῆμα παραγωγῆς ἐνέργειας, τμῆμα ἀποθήκευσης, τμῆμα ἀνακύκλωσης, ὑπάρχουν ἐργάτες πού κάνουν συντήρηση, ὑπάρχει περίπλοκο σύστημα ἀσφάλειας, τό ὁποῖο ἀφήνει μόνο ἐντολοδόχους συνεργάτες νά εἰσχωροῦν στό κύτταρο καί ὅλα αὐτά σε μορφή καί περιπλοκότητα πού μόνο δύσκολα μπορεῖ νά φανταστεῖ κανείς. Ἐάν ἐπισκεπτόταν κανείς ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα ἐργοστάσια τοῦ κόσμου, θά διαπίστωνε, ὅτι ἀπό πλευρᾶς περιπλοκότητας δέν μπορεῖ νά συναγωνιστεῖ τό πιό ἁπλό ἀνθρώπινο κύτταρο. Ἐάν δέν μπορεῖ νά παραδεχθεῖ ὁ ἀνθρώπινος νοῦς ὅτι ἕνα ἐργοστάσιο φτιάχνεται μέ τό νά πετᾶς σέ ἕνα μέρος μαζί τούς δομικούς λίθους του, κάνοντας ἔστω αὐτή τήν δουλειά ἐπί ἑκατομμύρια χρόνια, πολύ λιγότερο ἀκόμα μπορεῖ νά παραδεχθεῖ, ὅτι μπορεῖ νά γίνει αὐτό μέ ζωντανό κύτταρο.
Πολύ πιό περίπλοκο γίνεται τό φαινόμενο τῆς ζωῆς ἐάν συνειδητοποιήσουμε ὅτι ὁ ἀνθρώπινος ὀργανισμός ἀποτελεῖται ἀπό περίπου 30 τρισεκατομμύρια κυττάρων πού συνεργάζονται καί εἰδικεύονται σέ διάφορους τομεῖς τῆς ζωῆς. Λένε τώρα οἱ θιασῶτες τῆς θεωρίας τῆς ἐξέλιξης ὅτι μέσα σέ τεράστια χρονικά διαστήματα ἀπό τό ἕνα κύτταρο μέσω τῶν τυχαίων ἀλλαγῶν καί τῆς φυσικῆς ἐπιλογῆς μέ τήν ἐπικράτηση τῆς ἑκάστοτε πιό κατάλληλης μορφῆς ζωῆς φτάσαμε στούς σημερινούς ὀργανισμούς, φυτά, ζῶα καί ἀνθρώπους. Κάποτε ὅμως πρέπει νά ὑπῆρξε ἡ πρώτη καρδιά σέ κάποιο ὀργανισμό καί ὄχι μόνο ἡ καρδιά, ἐπειδή ἀπό μόνη της δέν ἔχει νόημα, ἀλλά καί τό σύστημα τῶν ἀρτηριῶν καί βέβαια καί τό αἷμα πού πρέπει νά παράγεται κάπου, στό μυελό τῶν ὀστῶν, γιά νά μπορέσει νά κυκλοφορήσει μέσα στίς ἀρτηρίες. Ἐφόσον ὅμως τό αἷμα μεταφέρει ὀξυγόνο, ἔπρεπε νά ὑπάρχουν ταυτόχρονα καί οἱ πνεύμονες γιά νά ἐμπλουτίζουν τό αἷμα μέ τό ὀξυγόνο. Καί ὅλα αὐτά καί πολλά ἄλλα ἔπρεπε νά ὑπάρχουν ταυτόχρονα τήν ἴδια στιγμή σέ ἕνα ὀργανισμό, ἐπειδή τό κάθε ἕνα μόνο του δέν ἔχει κανένα νόημα. Μόνο ἡ συμβίωση καί τέλεια προσαρμογή τοῦ ἑνός πρός τό ἄλλο δίνει νόημα.
Κατά τήν ἀναπαραγωγή ὁ κάθε ὀργανισμός, ὁ κάθε ἄνθρωπος ξεκινάει μέ ἕνα κύτταρο πού γίνονται 2,4,8 κ.λπ. ἀκριβῆ ἀντίγραφα, ὁλόιδια κύτταρα. Ἐνῶ στόν διαμορφωμένο ἄνθρωπο βλέπουμε ὅτι τά κύτταρα δέν εἶναι ἴδια, ἄλλο τό κύτταρο στό μάτι, ἄλλο στήν τρίχα τῶν μαλλιῶν, ἄλλο στό νύχι κ.λπ. Ὅταν ἀρχίζει νά μεγαλώνει ὁ ὄγκος αὐτῶν τῶν κυττάρων, κάποια στιγμή ἀρχίζουν αὐτά τά κύτταρα νά εἰδικεύονται. Γνωρίζουμε τόν μηχανισμό, μέ τόν ὁποῖο γίνεται αὐτό, ἀλλά ἀπό ποῦ γνωρίζει τό κάθε κύτταρο ἀκριβῶς σέ τί πρέπει νά εἰδικευτεῖ; Γιατί τό κύτταρο π.χ. τῆς τρίχας τῶν μαλλιῶν δέν εἶπε, ὅτι θά γίνω κύτταρο ματιοῦ. Μποροῦσε νά τό κάνει, εἶχε ὅλες τίς προϋποθέσεις.
Αὐτά εἶναι ἐλάχιστα ἀπό τά χτυπητά ἐπιχειρήματα πού δείχνουν φανερά, ὅτι ἡ πολυπλοκότητα τῶν προϋποθέσεων τῆς ζωῆς καί πολύ περισσότερο ἡ ἀσύλληπτη γιά τόν ἀνθρώπινο νοῦ πολυπλοκότητα τῆς ἴδιας τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς – καί ἔχουμε ἐξαιρέσει ἀπό αὐτήν τό μυστήριο τοῦ ψυχικοῦ κόσμου τοῦ ἀνθρώπου – ἀποκλείουν στόν στοιχειωδῶς λογικά σκεπτόμενο ἄνθρωπο τήν ἀνόητη ἐκδοχή διαδικασιῶν τῆς τύχης, ἀλλά παραπέμπουν μέ ἀπόλυτη σαφήνεια σέ “ἀπείρως” εὐφυῆ κατασκευαστή, στόν Τριαδικό Θεό μας ὡς δημιουργό τοῦ κόσμου καί κέντρο τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου.
Μέ ὅλα τά παραπάνω ἀπορεῖ κανείς ὄντως μέ τή θέση τοῦ κ. Ὑπουργοῦ. Ἀρνεῖται τήν ὁποιαδήποτε ἀμφισβήτηση μιᾶς ἐπιστημονικῆς θεωρίας εἰδικά σέ ἱερωμένους, τούς ἀπαγορεύει τρόπον τινά νά ἐκφράζουν ἐπιστημονικά τεκμηριωμένες ἀπόψεις ἐνώπιον μαθητῶν ἐναντίον αὐτῆς τῆς συγκεκριμένης θεωρίας ἤ νά ἀσκήσουν κριτική ἐναντίον της στηριγμένοι πάνω σε μιά εὐρύτερη λογική βάση. Αὐτή τή θεωρία, ὅπως φαίνεται ἀπό τή διατύπωσή του στήν παραπάνω ἐκπομπή, θεωρεῖ ὡς θέσφατο τῆς Παιδείας. Σ’ αὐτήν στηρίζει τήν Παιδεία πού παρέχει τό ἑλληνικό σχολεῖο. Εἶναι, βέβαια, πρωτάκουστο, ἡ Παιδεία ἑνός τόπου νά μή στηρίζεται σέ τεκμηριωμένα ἐπιστημονικά δεδομένα, ἀλλά σέ μιά ἐπιστημονική θεωρία, ἡ ὁποία δέν στηρίζεται παρά μόνο στή φαντασίωση ἐπιστημόνων περί τυχαίων γεγονότων καί μάλιστα ἀκυρώνεται ἀπό τόν ἴδιο τόν δημιουργό της. Γράφει ὁ Κάρολος Δαρβίνος: «Τό νά ὑποθέσουμε, ὅτι τό μάτι μέ ὅλες τίς ἀμίμητες ἐπινοήσεις γιά τήν προσαρμογή τῆς ἑστίασης σέ διάφορες ἀποστάσεις γιά τήν ρύθμιση εἰσδοχῆς διαφορετικῶν ποσῶν φωτός, καθώς καί γιά τή διόρθωση τῶν σφαιρικῶν καί χρωματικῶν ἐκτροπῶν θά μποροῦσε νά ἔχει σχηματιστεῖ μέσω φυσικῆς ἐπιλογῆς, φαίνεται, μπορῶ ἀνοιχτά νά ὁμολογήσω, παράλογο στό μέγιστο βαθμό» (Περί τῆς Καταγωγῆς τῶν Εἰδῶν μέσω τῆς φυσικῆς ἐπιλογῆς, ἤ ἡ διατήρηση τῆς Εὐνοουμένων φυλῶν στόν ἀγώνα τῆς ζωῆς, 1859, σέλ. 155).
Δέν μποροῦμε, βέβαια, νά κατανοήσουμε, πῶς μέ βάση αὐτή τή θεωρία μπορεῖ νά στηρίζονται ἠθικές ἀξίες, ἀφοῦ ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος εἶναι προϊόν ἐξέλιξης καί ὑπό ἐξέλιξη. Ποιές ἀξίες θά εἶναι αὐτές πού σήμερα εἶναι ἀξίες καί αὔριο δέν εἶναι; Ἀξίζουν τό ὄνομα ἀξίες; Προφανῶς ὄχι, ἀφοῦ δέν ἀξίζουν. Εἶναι παροδικές καί ἐξυπηρετοῦν βασικά μόνο τίς ἑκάστοτε ἐπιδιώξεις τῶν ἀνθρώπων. Πραγματικές ἀνθρώπινες ἀξίες πρέπει νά ἰσχύουν γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους ὅλων τῶν ἐποχῶν. Μποροῦν νά προκύπτουν μόνο ἀπό τόν Θεό πού ἔχει πλάσει τόν ἄνθρωπο καί εἶναι ὁ ΜΟΝΟΣ πού εἶναι σέ θέση νά ὁρίζει τόν ἀληθινό τρόπο λειτουργίας του, ὅπως ἄλλωστε τό ἐκφράζει καί τό Ἑλληνικό Σύνταγμα μέ τήν ἐπίκληση τῆς Ἁγίας Τριάδος στό προοίμιό του.
Δέν μποροῦμε νά κατανοήσουμε, πῶς μέ βάση αὐτή τή θεωρία μπορεῖ νά στηρίζεται ἡ διαμόρφωση τῆς δημοκρατικῆς συνείδησης, ἕνα σχολικό κλίμα πού θά εὐνοεῖ τή δυνατότητα συνεργασίας ἀνάμεσα στά παιδιά καί ὄχι τό σκληρό ἀνταγωνισμό, ὅλα ὅσα δηλαδή συνδέει ὁ κ. Ὑπουργός μέ τήν Παιδεία. Ὅλοι μας γνωρίζουμε, ὅτι ἡ θεωρία τοῦ Δαρβίνου γιά τήν ἐξέλιξη θέτει ὡς βασικές προϋποθέσεις τῆς δυνατότητας ἐξέλιξης: τήν τυχαία ἀλλαγή, τή φυσική ἐπιλογή μέσῳ τοῦ ἀγώνα ἐπιβίωσης καί τήν ἀπομόνωση πληθυσμῶν. Ἰδιαίτερα ἡ δεύτερη θέση βρίσκεται σέ ριζική ἀντίθεση μέ τίς παραπάνω θέσεις τοῦ κ. Ὑπουργοῦ.
Πηγή: («ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 166-167 Ἰούνιος-Ἰούλιος 2016), Ακτίνες
