Αρχιστρατηγος Κωνσταντίνος, Ιωάννης Mεταξάς , Ίων Δραγούμης, Δούσμανης και Tαχσιν Pασάς
Χρόνια πολλά Θεσσαλονίκη, χρόνε πολλά Μακεδονία, Χρόνια πολλά Έλληνες, ζήτω η ελληνική Μακεδονία μας, ζήτω το έθνος των Ελλήνων !
Η νίκη στα Γιαννιτσά άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Μολονότι η νίκη των Γιαννιτσών ήταν πολύ σπουδαία για την πρόοδο των ελληνικών επιχειρήσεων, ο δρόμος για τη Θεσσαλονίκη δεν ήταν περίπατος.
Οι Τούρκοι κατά την υποχώρησή τους είχαν καταστρέψει όλες τις γέφυρες του Αξιού και οι πολλές βροχές είχαν φουσκώσει τα νερά του ποταμού. Για να περάσει η ελληνική στρατιά έπρεπε να κατασκευαστούν πρόχειρες γέφυρες και αυτό συνεπαγόταν καθυστέρηση.
Η διάβασις του Αξιού απαίτησε 2 μέρες καί τό βράδυ της 24ης Οκτωβρίου είχαν διαπεραιωθεί στήν ανατολική όχθη όλες σχεδόν οι μονάδες. Τήν επομένη έφθασαν στό Γενικό Στρατηγείο δύο Τούρκοι αξιωματικοί του επιτελείου του Ταξίν πασά γιά διαπραγματεύσεις. Ο Κωνσταντίνος τούς δήλωσε ότι δεχόταν νά παραιτηθεί από τή μάχη, μέ τήν προϋπόθεση νά παραδοθεί ο τουρκικός στρατός, αφοπλισμένος ως αιχμάλωτος πολέμου, εκτός από τούς αξιωματικούς πού θά διατηρούσαν τά ξίφη τους, καί νά μεταφερθεί μέ δαπάνες της ελληνικής κυβερνήσεως σέ λιμάνι της Μικράς Ασίας.
Στίς 26 Οκτωβρίου 1912, ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος έδωσε εντολή στόν ελληνικό στρατό νά προελάσει πρός τή Θεσσαλονίκη. Πέντε αιώνες οθωμανικής κατοχής καί τυραννίας έλαβαν τέλος.
Ήταν τότε στίς 29 Μαρτίου 1430, πού οι Τούρκοι, ύστερα από πολύχρονη πολιορκία είχαν καταλάβει τή Θεσσαλονίκη. Ηταν η τρίτη φοβερή άλωσις της πόλεως μετά από εκείνες των Αράβων καί των Νορμανδών. Ο Ιωάννης Αναγνώστης είχε περιγράψει τήν πολιορκία, τήν χρήση πυρίτιδος υπό των Οθωμανών, τίς ηρωϊκές προσπάθειες των κατοίκων στά τείχη καί τήν άθλια συμπεριφορά των Βενετών οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στά πλοία τους και εγκατέλειψαν τόν πληθυσμό στό έλεος του εισβολέα.
Ειχαν ακολουθήσει λεηλασίες, αρπαγές, βιασμοί, καταστροφές. Οι ναοί είχαν μετατραπεί σέ τζαμιά ενώ είχε ακολουθήσει εποικισμός της πρωτεύουσας της Μακεδονίας από Τούρκους μετανάστες. Οταν όμως η μνήμη καί η εθνική συνείδηση παραμένουν ζωντανές στό τέλος αποδίδεται η δικαιοσύνη καί τά εδάφη επιστρέφουν στούς νόμιμους κατόχους τους.
Τό μεσημέρι της 26ης Οκτωβρίου 1912, ανήμερα του Αγίου Δημητρίου του πολιούχου καί προστάτη της Θεσσαλονίκης, η 7η μεραρχία καί δύο αποσπάσματα ευζώνων απελευθέρωναν τήν πρωτεύουσα της Μακεδονίας, προλαβαίνοντας τούς Βούλγαρους στούς οποίους επετράπη μόνο σέ δύο τάγματα νά εισέλθουν στήν πόλη. Τό βράδυ της ίδιας ημέρας οι Βίκτωρ Δούσμανης καί Ιωάννης Μεταξάς συνυπέγραψαν μέ τόν Ταξίν πασά τό πρωτόκολλο παράδοσης, σύμφωνα μέ τό οποίο παραδίδονταν ως αιχμάλωτοι 25.000 Τούρκοι στρατιώτες, 1000 αξιωματικοί, 70 πυροβόλα καί 70.000 τουφέκια. Ισως αυτή η μέρα νά είναι η σπουδαιότερη ημέρα του 20ου αιώνα γιά τή Ρωμιοσύνη.
Στίς 28 Οκτωβρίου παρουσία του αρχιστράτηγου καί του επιτελείου του, έγινε δοξολογία στό ναό του Αγίου Μηνά, όπου οι Ελληνες κάτοικοι αποθέωσαν τούς ελευθερωτές τους..
Από αφήγηση Έλληνα, κατοίκου της Θεσσαλονίκης, πού περνούσε τις βράδυνες ώρες της 26ης Οκτωβρίου 1912 στο Καφενείο της Θεσσαλονίκης «Όλυμπος – Νάουσα»:
«Αίφνης ανοίγει ή θύρα του καφενείου ορμητικώς και βλέπω εισερχόμενους δύο Έλληνας Αξιωματικούς ακολουθούμενους ύφ’ ενός Δεκανέως. Πάντων τα όμματα εστράφησαν προς αυτούς.
– Καλή εσπέρα σας κύριοι, λέγει ο πρώτος. Είμαι ο Κώνστας Λοχαγός του Ελληνικού Στρατού. Εις το άκουσμα των γλυκύτατων τούτων λέξεων έσπευσεν ο καταστηματάρχης, ήκολούθησα δε αυτόν ασυναίσθητος. Μετά τον πρώτον χαιρετισμού, παρατηρώ εις τον Δεκανέαν φυσιογνωμίαν γνωστότατην. Εκπλήττομαι! Διερωτώμαι!
Πείθομαι τέλος. Ήτο ο κ. Ιωάννης Δραγούμης, τέως Τμηματάρχης του Υπουργείου των εξωτερικών, υπηρετών ως Δεκανεύς καθ’ ολην την έκστρατείαν. Μαθών δε παρ’ αυτού τα καθέκαστα έσπευσα εις τον οίκον μου όπως αναγγείλω το χαρμόσυνον γεγονός,.
Ο γέρων πατήρ μου ένδακρυς ήκροατο της αφηγήσεώς μου και ότε έτελείωσα έστρεψε το βλέμμα του εις το εικονοστάσιον,- Ευλογημένε Μεγαλομάρτυ Δημήτριε, είπε, και άνελύθη εις λυγμούς…»..
Ό Λοχαγός Ιωάννης Μεταξάς Επιτελής του Διαδόχου Κωνσταντίνου σε επιστολή του προς την γυναίκα του με ημερομηνία 29 Οκτωβρίου 1912 έγραφε μεταξύ των άλλων και τα ακόλουθα:
«Πόσο θα σου φαίνεται παράξενο να λαμβάνεις γράμμα μου από την Θεσσαλονίκη! Σήμερα είναι ή πρώτη ήμερα πού ησύχασα και άνεπαύθην. Το τι τράβηξα αυτές τις ημέρας δεν φαντάζεσαι. Στάς 25 έφύγαμεν από το Κιρδζαλάρ από οπού σου είχα γράψει
Το βράδυ είμεθα εις Τοπτσίν, ο στρατός διέβη τον Αξιό. Δυσκολίαι μεγάλοι, τάς οποίας υπερέβημεν ολας. Το βράδυ ήλθαν εις το Στρατηγεϊον Τούρκοι απεσταλμένοι προτείνοντες την παράδοσιν του στρατού καί της πόλεως. Ό Διάδοχος άνέθεσεν εις τον Δούσμανην (Ταγματάρχην του Επιτελείου) και εις έμέ να διαπραγματευθώμεν. Τους έζητήσαμεν καί τό Καραμπουρνοΰ. Δεν έδέχθησαν καί την αλλην ήμέραν έκινήσαμεν προς μάχην. Είχα κάμει την διαταγή της μάχης καί τό απόγευμα της 26 ήσαν κυκλωμένοι.
Προτού όμως αρχίσει το πυρ, έστειλαν πάλιν απεσταλμένους και εδέχθησαν όλους τους όρους μας. Μετέβημεν νύκτα ο Δούσμανης και εγώ εις Θεσσαλονίκη και διεπραγματεύθημεν με τον Τούρκο Αρχιστράτηγο την παράδοσιν του στρατού του, της πόλεως και του Καραμπουρνού, και ύπεγράψαμεν το πρωτόκολλον.
Συγκινητική στιγμή!
Εγυρίσαμεν αμέσως νύκτα…. Είχον σπεύσει και οι Βούλγαροι με ολίγον στρατόν αλλά δεν πρόφθασαν. Μάλιστα με έστειλαν να τους σταματήσω και αυτοί έκαμαν πώς δεν με είδαν και με άρχισαν στις τουφεκιές, έσφύριζαν πλήθος ολόγυρα μου, τόσον πού ήναγκάσθην να γυρίσω. Τέλος τους έσταματήσαμεν. Αλλά στάζει φαρμάκι ή μύτη τους…»..
Ως τίς 10 Νοεμβρίου η ελληνική ζώνη είχε επεκταθεί πρός τά βόρεια ως τή λίμνη της Δοϊράνης καί τή Γευγελή, όπου σταματούσε η σερβική ζώνη καί πρός τά ανατολικά ως τό Στρυμόνα όπου σταματούσε η βουλγαρική ζώνη. Δυτικά όμως η 5η μεραρχία ηττήθηκε στή μάχη της Βεύης μέ απώλειες 168 νεκρούς, αποτυγχάνοντας νά προελάσει μέχρι τό Μοναστήριον πού ήταν ο αντικειμενικός της σκοπός. Οταν ήρθαν ενισχύσεις από τή Θεσσαλονίκη, οι ελληνικές δυνάμεις συνάντησαν τόν εχθρό στό χωριό Κόμανο, στό δρόμο Κοζάνης – Πτολεμαΐδας, όπου είχαν πάλι πολλές απώλειες. Στίς 7 Νοεμβρίου κατελήφθη η Φλώρινα καί στό μεταξύ τό Γενικό Στρατηγείο έλαβε τηλεγράφημα από τό Υπουργείο Στρατιωτικών ότι τό Μοναστήρι κατελήφθη από τούς Σέρβους καί ότι η τουρκική φρουρα 40.000 ανδρών υποχώρησε πρός τήν Κορυτσά.
Πηγή: Τρελογιάννης
