Η Λίστα του... Σπίρερ!
της Χριστιάννας Λούπα


Η αληθινή ιστορία του Σίντλερ, που έσωσε 1100 Εβραίους από τα νύχια των ναζί, απασχολώντας τους στο εργοστάσιό του, είναι βέβαια γνωστή σε όλους μας, όπως την απολαύσαμε στην αριστουργηματική ταινία του Σπίλμπεργκ «Η Λίστα του Σίντλερ». Για τον Σπίρερ όμως γνωρίζει άραγε κανείς;

Όταν το καταραμένο εκείνο Φθινόπωρο του 1922, οι πύλες της κολάσεως είχαν ανοίξει στην «καθ’ ημάς Ανατολή» και η πανέμορφη πρωτεύουσα της Ιωνίας έπνεε τα λοίσθια, παραδομένη στις φλόγες, όταν οι Τσέτες σεργιάνιζαν πάνω στ’ άλογα λογχίζοντας όποιον έβρισκαν μπροστά τους, όταν τα πτώματα επέπλεαν στο λιμάνι, όταν οι Σύμμαχοι παρακολουθούσαν αμέτοχοι από τις ναυαρχίδες τους κι όταν οι μανάδες έτρεχαν αλλόφρονες πάνω κάτω στην προκυμαία με τα μωρά στην αγκαλιά, όταν η Σμύρνη φαινόταν εγκαταλελειμμένη πια από θεούς κι ανθρώπους, ένα χέρι σωτηρίας απλώθηκε για να κρατήσει όσους περισσότερους μπορούσε στη ζωή. Ήταν το χέρι του Χέρμαν Σπίρερ.

Γεννημένος στη Σμύρνη από γονείς Εβραίους ελβετικής καταγωγής, ο Σπίρερ ήταν από τους μεγαλύτερους καπνέμπορους της εποχής. Διατηρούσε ιδιόκτητες καπναποθήκες στη Σμύρνη και καπνομάγαζα σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Όταν ξέσπασε ο χαμός και η αντάρα δεν δίστασε καθόλου να ανοίξει τις αποθήκες του και να προσφέρει άσυλο σε εκατοντάδες γυναικόπαιδα, που διαφορετικά θα είχαν γίνει βορά στα νύχια των αδηφάγων Αγαρηνών. Φέροντας ελβετική σημαία, οι αποθήκες του ήταν απροσπέλαστες στους Τούρκους.

Αρκετές μέρες τούς κράτησε εκεί προστατευμένους ο εξαίρετος αυτός άνθρωπος, αψηφώντας κάθε κίνδυνο, παρέχοντάς τους τροφή και ό,τι μπορούσε για να τους διευκολύνει, ενώ ολόγυρα η Σμύρνη σωριαζόταν σε ερείπια και στάχτες. Μέχρι που ναύλωσε ατμόπλοια με δικά του έξοδα για να τους φυγαδεύσει στη μητέρα πατρίδα. Κι ενώ οι Τούρκοι απειλούσαν θεούς και δαίμονες, χωρίς όμως να τολμούν να κάνουν τίποτα, ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, λίγο πριν το μαρτύριό του, πρόλαβε να χαρακτηρίσει τον Σπίρερ σαν «μέγα εθνικό ευεργέτη».

Όμως η μεγαλοψυχία του ανθρώπου αυτού δεν σταμάτησε εδώ. Όχι μόνο κατάφερε να φυγαδεύσει έναν μεγάλο αριθμό προσφύγων στην Ελλάδα, αλλά τους στήριξε κιόλας στα πρώτα τους βήματα, προσφέροντάς τους εργασία στα καπνεργοστάσιά και τα μαγαζιά του σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας όπως τη Θεσσαλονίκη, τη Δράμα και ασφαλώς το Βόλο.
Πράγματι, το 1926 ανεγείρεται το καπνεργοστάσιο Σπίρερ και Σια στο Βόλο, το οποίο θα απασχολήσει πολλούς πρόσφυγες, βοηθώντας τους να επιβιώσουν στους δύσκολους καιρούς του μεσοπολέμου και της οικονομικής ύφεσης.

«Οι Βολιώτες ποτέ δεν ξέχασαν αυτή την ευγενική χειρονομία ανθρωπιάς του Σπίρερ. Ίσως αυτός να είναι και ένας από τους λόγους που ο Βόλος και ο νομός μας αποτελούν παράδειγμα ειρηνικής συνύπαρξης και ανεκτικότητας», παρατήρησε πολύ εύστοχα ο κ. Απόστολος Ζουπανιώτης, πρόεδρος του συλλόγου «Αργοναύτες», στην εκδήλωση που έγινε στην Αστόρια πριν λίγες μέρες για την επέτειο του Ολοκαυτώματος.

Κι επειδή πολύ εύκολα στη ζωή μας αντιστρέφονται οι ρόλοι, μερικά χρόνια αργότερα ήρθε η σειρά των χριστιανών του Βόλου να βοηθήσουν τους Εβραίους συμπολίτες τους. Και το έκαναν με όλη τους την καρδιά, όταν στα χρόνια της γερμανικής κατοχής οι ναζί προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να εξολοθρεύσουν το εβραϊκό στοιχείο της πόλης.

Το 1940 η εβραϊκή κοινότητα του Βόλου αριθμούσε 882 άτομα. Μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τον Άξονα, ο Βόλος πέρασε στην κατοχή της Ιταλίας και οι Εβραίοι έζησαν με σχετική ασφάλεια ως το 1943, οπότε συνθηκολόγησαν οι Ιταλοί και τους υποκατέστησαν οι Γερμανοί. Στο διάστημα αυτό μάλιστα, στην προσπάθειά τους να γλιτώσουν, είχαν καταφύγει στην πόλη και πολλοί Εβραίοι από τη Θεσσαλονίκη.

Το προγραμματισμένο πογκρόμ, ωστόσο, που εξαπέλυσαν οι ναζί κατά των Εβραίων στις 25 Μαρτίου 1944 απέτυχε παταγωδώς, αφού ο Αρχιεπίσκοπος Ιωακείμ, σε συνεργασία με τον ραββίνο Πεσσάχ, τους κατοίκους της πόλης και το ΕΑΜ, κατάφερε να φυγαδεύσει τους περισσότερους Εβραίους στα χωριά του Πηλίου. Μόνο 130 μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, που αυτόματα σημαίνει πως σώθηκε το 80% της κοινότητας. Αργότερα, το Ίδρυμα για τη διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος στο Ισραήλ απένειμε στον Αρχιεπίσκοπο Ιωακείμ τον τίτλο του «Δικαίου μεταξύ των Εθνών» και πολύ σωστά έκανε. Με τον Σπίρερ όμως τι έγινε;

Ούτε μία εκδήλωση προς τιμή του! Ούτε μία προτομή στον προαύλιο χώρο του συγκροτήματος των κτιρίων Σπίρερ! Πόσοι από μας γνωρίζουν στ’ αλήθεια την προσφορά του; Μήπως το ελληνικό κράτος θα έπρεπε να ευαισθητοποιηθεί, έστω και όψιμα – δεν είναι η πρώτη φορά άλλωστε – και να αποδώσει στη μνήμη του την τιμή που θα έπρεπε και θα άρμοζε σε έναν εθνικό ευεργέτη, όπως είχε προτείνει άλλωστε και ο κύριος Σούρλας;

Γιατί το χέρι βοήθειας είναι τόσο πολύτιμο στην κοσμοχαλασιά και τόσο εύκολο να ξεχαστεί όταν όλα καταλαγιάσουν. Ή μήπως η αχαριστία και η λησμονιά είναι χαρακτηριστικά της φυλής μας;