Στην Ιστορία συνήθως μνημονεύονται οι νεκροί των μαχών ειδικά από την πλευρά των Νικητών. Υφίσταται όμως μια ημερομηνία όπου πραγματοποιήθηκε μια σύγκρουση που οι νεκροί της δεν αναφέρονται πουθενά. Είναι η περίπτωση των λεγόμενων Ελληνικών ή Αθηναϊκών εσπερινών ή Νοεμβριανά όπως είναι γνωστή η συγκεκριμένη συμπλοκή στην Ελλάδα.
Τα Νοεμβριανά (αναφερόμενα και σαν «αθηναϊκοί εσπερινοί» ή «ενέδρα της Αθήνας» από την πλευρά των Γάλλων) που ξεκίνησαν την 18η Νοεμβρίου, 1916 (1η Δεκεμβρίου με το Γρηγοριανό ημερολόγιο), είναι οι ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των Ενόπλων Δυνάμεων του επίσημου Ελληνικού Κράτους και των σωμάτων επιστράτων από την μια πλευρά και της αποβατικής δύναμης της Αντάντ στην Αθήνα που αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από Γάλλους και κάποια αποσπάσματα Ιταλών και Άγγλων από την άλλη, με αποτέλεσμα να προκληθούν συγκρούσεις πρώτα στο Ρουφ, μετά στο Γκαζοχώρι, στο πεδίον του Άρεως, στο Αστεροσκοπείο, στου Φιλοπάππου, στο Ζάππειο και στην Ακρόπολη.
Ύστερα από 2 μερόνυχτα οδομαχιών στο κέντρο της Αθήνας αλλά και βομβαρδισμών από τον Γαλλικό στόλο εναντίον των Ανακτόρων, επιτεύχθηκε ανακωχή μεταξύ της επίσημης Ελληνικής κυβέρνησης και των Συμμάχων. Σύμφωνα με την εφημερίδα Αστραπή με ημερομηνία 20/11/1916 σελ. 4, (5) οι Ελληνικές απώλειες ήταν 4 αξιωματικοί ( Δαλιάνης, Τασόπουλος, Παφούλης και Σουμπασιάκος) και 28 στρατιώτες.
Επίστρατοι οπαδοί του Βασιλιά Κωνσταντίνου
Την επομένη ημέρα, στις 21/11/1916, η εφημερίδα Σκρίπ στην σελίδα σελ. 2, (2) αναφέρει ότι « συγκεντρώθηκαν χθες τα ονόματα των τραυματιών οπλιτών, οι οποίοι μετεφέρθησαν και νοσηλεύονται εις το Α στρατιωτικόν νοσοκομείον. Είνε δε ούτοι τραυματίαι των τοποθεσιών Μνημείου Φιλοπάππου, Ζαππείου, Ρουφ, Ακροπόλεως, Αστεροσκοπείου και Νεκροταφείου. Στη συνέχεια δίνεται εκτενής αναφορά στα ονόματα ενώ η εφημερίδα Αθήναι (6) αναφέρει ότι « Χθες την 4ην μ.μ. .ωραν ετελέσθη εκ του ναού της Μητροπόλεως μετά πάσης επιβλητικότητος η κηδεία των γενναίων εκτελεστών του καθήκοντος αξιωματικών αντισυνταγματάρχου Νταλιάνη, υπολοχαγού Σουμπασάκου και ανθυπολοχαγών Τασσόπουλου και Παφούλη. Ταύτην παρηκολούθησαν πάντες σχεδόν οι επίσημοι, μεταξύ των οποίων διεκρίνοντο ο κ. Πρωθυπουργός, ο υπουργός των Εσωτερικών, ο υπουργός των Στρατιωτικών κ. Χατζόπουλος, ο Αυλάρχης της Α.Μ. του Βασιλέως κ. Μερκάτης, ο αρχηγός του Γεν. Επιτελείου κ. Δούσμανης, ο αρχηγός του στρατιωτικού οίκου του Βασιλέως κ. Πάλλης, οι υπασπισταί του Βασιλέως κκ. Λεβίδης, Σκουμπουρδής και Μεταξάς, οι πρώην πρωθυπουργοί κκ. Δραγούμης, Γούναρης και Ράλλης, ο διοικητής του Αου Σώματος στρατού κ. Καλλάρης, ο Μέραρχος κ. Γιανσακίτσας και πλήθος κόσμου. Εφ’ έκαστης σορού των νεκρών είχον κατατεθή περί τους 10 στέφανοι, μεταξύ των οποίων διεκρίνοντο με τα αρχικά μονογράμματα της Α. Μεγαλείοτητος.
Τας τιμάς απέδωκε τάγμα πεζικού του 29ου συντάγματος και ολόκληρος η μουσική της φρουράς με επι κεφαλής τον αρχιμουσικόν κ. Μαυρόχην,
Τα φέρετρα επί των οποίων είχον εναποτεθή τα πτώματα ήσαν περικαλυμμένα δια κυανολευκων σημαιών, τας ταινίας δε των φερέτρων ενείχον αξιωματικοί διαφόρων βαθμών. Η συγκίνησις του κόσμου, καθ’ ην στιγμήν η πομπή εξήλθε του ναού, μετά την νεκρώσημον ακολουθίαν, ήτο μέγιστη. Δάκρυα ερρεον εκ των οφθαλμών πάντων και αυτών ακόμη των πλέον απαθών.
Η πομπή δια της οδού Ερμού, πλατεία Συντάγματος, οδού Φιλελλήνων, Λεωφόρου Αμαλίας εισήλθεν εις την οδον Αναπάυσεως και έφθασεν εις το Νεκροταφείον, όπου εναπετέθησαν οι νεκροί των ηρώων του καθήκοντος αξιωματικοί, ενώ δύναμις εξ ανδρών του πεζικού απέδιδε τα νενομισμένας τιμάς ρίπτουσα τα νενομισμένας βολάς. Αιώνια η μνήμη των γενναίων μαχητών» (5)
Γαλλικά στοιχεία πυροβολικού επιτηρούν
την Αθήνα από τον Λυκαβηττό
Η Κυβέρνηση τότε είχε υποσχεθεί την ανέγερση μνημείου για τους πεσόντες, όμως η κατάληψη της εξουσίας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο με τις ευλογίες των Γάλλων, ακύρωσε το αναφερθέν μνημείο.
Θα πρέπει να αναφερθεί ότι για αυτή την «εισβολή των Γάλλων» ο αντιναύαρχος Λουί Νταρτίζ ντυ Φουρνέ αποπέμφθηκε των καθηκόντων του ως ο βασικός υπεύθυνος για την συμπλοκή αλλά και την ήττα των δυνάμεων της Ανταντ, ενώ στο Λονδίνο ο πρωθυπουργός Χέρμπερτ Χένρι Άσκουϊθ και ένα τμήμα του πολιτικού του συμβουλίου παραιτήθηκαν στις 5 Δεκεμβρίου, και στο Παρίσι πραγματοποιήθηκε αλλαγή του υπουργικού συμβουλίου στις 12 Δεκεμβρίου.
Σημειώνεται δε, ότι ο Γάλλος Ιστορικός Εδουάρδος Ντριώ στο βιβλίο του «Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος-Θρύλος και Ιστορία» (8) μνημονεύει για τα γεγονότα τα εξής:
«Iδού εγώ. Γάλλος, αναγκαζόμενος ν' αφηγηθώ γεγονότα κατά τα οποία εχύθη γαλλικόν αίμα, υποχρεωμένος να είπω ποίος είναι υπεύθυνος αυτού του δυστυχήματος, να αναπλεύσω το ρεύμα της Κοινής Γνώμης, η οποία κατεπόντισεν εξ αρχής πάσας τας αντιρρήσεις και εξακολουθεί παραμένον ισχυρότατον.
Εύρον μόνον στήριγμα, αλλ' αυτό πρέπει να μου αρκέση, τόν νόμον της αληθείας—ne quid veri non audeat historia. -—καθώς επίσης και την πεποίθησίν μου ότι αυτό επιβάλλει το πραγματικόν συμφέρον της Γαλλίας.
Το πραγματικόν συμφέρον της Γαλλίας δεν ημπορεί να είναι η διαιώνισις του ψεύδους, το οποίον της επροξένησε κακόν τεράστιον, ανεπανόρθωτον αναμφιβόλως, καθ' όλην την Ανατολήν. Το κάτω - κάτω, η Γαλλία ηπατήθη, υπήρξε και η ιδία θύμα διαβολικής συνδρομής περιστάσεων και μηχανορραφιών σοφώτατα εξυφανθεισών.
Ας πεισθή πας τις ότι, γράφων τας γραμμάς ταύτας με σφιγμένην την καρδίαν, επαναλαμβάνω τους λόγους του Αρθρούρου Γκρουσσιέ: «Και γίνονται όλ' αυτά εν ονόματι της Γαλλίας!». Φτωχά στρατιωτάκια της Γαλλίας, χρησιμοποιηθέντα και φονευθέντα δι' έργον τόσον ποταπόν! Η αφήγησις της αληθείας ας είναι όσον το δυνατόν μία επανόρθωσις δια τόσας δοκιμασίας ανάξιας ημών.
Την 3)16 Νοεμβρίου, κατόπιν διαταγής εκ Παρισίων, ο ναύαρχος Νταρτίζ ντύ Φουρνέ απηύθυνε προς τον πρόεδρον της ελληνικής κυβερνήσεως Σπυρίδωνα Λάμπρου μίαν διακοίνωσιν υπό το εξής πνεύμα: Η εγκατάλειψις του Ρούπελ και της Καβάλας αφήκεν εις χείρας των εχθρών αξιόλογον πολεμικον υλικόν, το οποίον δημιουργεί υπέρ αυτών σοβαράν διαταραχήν της ισορροπίας δυνάμεων. Πρέπει λοιπόν να παραδώση η Ελλάς εις την Αντάντ, όλον της το πολεμικόν υλικόν, το οποίον, άλλως τε, η ουδετερότης της καθιστά περιττόν: συγκεκριμένως: 16 πεδινάς πυροβολαρχίας με 1000 οβίδας δι' έκαστον τηλεβόλον, 16 ορειβατικάς πυροβολαρχίας, 40.000 τυφέκια, με 220 φυσίγγια δι' έκαστον τυφέκιον, 140 πολυβόλα, 50 μεταφορικά αυτοκίνητα. Εις το τέλος του πολέμου θα της αποδοθή ανάλογον υλικόν εις καλήν κατάστασιν. Εις ένδειξιν της καλής της θελήσεως, θα παραδώση αμέσως 10 ορειβατικάς πυροβολαρχίας εις τον σταθμόν του Λαρισαϊκού σιδηροδρόμου εν Αθήναις.
Δεν γίνεται λόγος εδώ περί «υποχρεώσεων» αναληφθεισών υπό του Βασιλέως. Αλλά θα έλθουν και εις αυτάς. Ο κ. Ρωμάνος εν Παρισίοις διαμαρτύρεται κατά των τοιούτων αξιώσεων και τότε, εκεί του αντιτάσσουν τα περί «υποχρεώσεων» του Βασιλέως,
Την 6)19 Νοεμβρίου, ο Βασιλεύς δέχεται τον πρέσβυν της Γαλλίας Γκυγιεμέν: Είναι «περίλυπος, περίφροντις»». Παραπονείται διότι δεν του παρέχουν καμμίαν από τας ζητηθείσας εγγυήσεις. «Αυτήν την φοράν, λέγει, είναι ξεκομμένη υπόθεσις: Ο λαός και ο στρατός δεν θέλουν να σας παραχωρήσω, δια να τα δώσετε εις ένα αντάρτην, εις ένα προ δότην, κανονιά και τουφέκια, τα οποία, το κάτω - κάτω της γραφής, τοις ανήκουν ' και επειδή δεν μου παρέχεται καμμία από τας απαραιτήτους εγγυήσεις, δεν έχω κανέν μέσον να μεταστρέψω αυτό το ρεύμα της Κοινής Γνώμης».
Αγγέλλεται την στιγμήν εκείνην, ότι το επαναστατικόν κίνημα επεξετάθη και εις την "Υδραν: Ο αναβρασμός οξύνεται έν Πειραιεί .
Οι επίστρατοι ή αποστρατευθέντες έφεδροι διατρέχουν τας οδούς των Αθηνών ένοπλοι. Θα υπερασπίσουν τον Βασιλέα. Οι φοιτηταί του Πανεπιστημίου προβαίνουν εις σφοδράς εκδηλώσεις κατά της Αντάντ, ιδία κατά της Γαλλίας: Θα υπεραμυνθούν του Βασιλέως κατά της βενιζελικής επιθέσεως, έστω και αν όπισθεν αυτής κρύπτωνται ξέναι λόγχαι, Ο εμφύλιος πόλεμος, εξαπολυθείς εκ Θεσσαλονίκης, κρούει τας θύρας των Αθηνών. Διατί ανεμίχθη εις αυτόν η Γαλλία; Διατί τον υπέθαλψε; Αυτό ήτο το μέσον προς σωτηρίαν της Ρουμανίας ;
Ο ναύαρχος Νταρτίζ ντυ Φουρνέ αποβιβάζει 300 ναύτας, τους αποστέλλει εις Αθήνας, τους συγκεντρώνει εις το Δημαρχείον Αθηνών· εκείθεν εκκινήσαντες, διασχίζουν όλην την πόλιν, με τα όπλα ανά χείρας, δια της οδού Σταδίου μέχρι του Ζαππείου. Το πλήθος μαίνεται, συνωθείται απειλητικόν πέριξ αυτών: Παρ' ολίγον να επέλθη εκεί η σύρραξις και να χυθή αίμα.
Την 8)21 Νοεμβρίου, ο πρωθυπουργός Λάμπρος απαντά εις την διακοίνωσιν του ναυάρχου: Η ελληνική κυβέρνησις, εξηγεί, δεν ηδυνήθη ν' αντιταχθή εις την κατάληψιν του Ρούπελ και της Καβάλας υπό των στρατευμάτων των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, καθόσον ετήρει στάσιν ουδετερότητος. Δεν είχεν επίσης αντιταχθή και κατά της καταλήψεως του Μούδρου, της Θεσσαλονίικης, της Κερκύρας και κατά της αφαιρέσεως του ευρισκομένου εκεί πολεμικού υλικού υπό των Συμμάχων. Σήμερον η Αντάντ διαθέτει 213 ελληνικά τηλεβόλα διαφόρων διαμετρημάτων, τα περισσότερα ταχυβόλα και νέου τύπου· οι Γερμανσβουλγαροι έχουν μόνον 112, τα πλείστα παλαιού τύπου, πολλά δε και άχρηστα. Η ελληνική διακοίνωσις εξακολουθεί παρατηρούσα ότι ουδέποτε έπαυσεν έχουσα απέναντι των Συμμάχων διαλλακτικότατας διαθέσεις· εκπλήσσεται δε ότι οι Σύμμαχοι της απαντούν δι' αξιώσεων, των οποίων αυτή αύτη η φύσις τας καθιστά απαραδέκτους. Και συνεπώς εις την απευθυνθείσαν υπό του ναυάρχου αξίωσιν περί παραδόσεως του πολεμικού υλικού, απαντά «δια πλήρως κατηγορηματικής αρνήσεως». Δεν υπήρχεν εν προκειμένω τίποτε το διφορούμενον: Επισήμως η ελληνική κυβέρνησις δηλοί ότι εκουσίως δεν θα παραδώση το πολεμικόν της υλικόν: Θα χρειασθή λοιπόν να της το πάρουν δια της βίας. «Παράδος τα όπλα σου!». — «Μολών λαβέ!».
Την 10)23 Νοεμβρίου, η ελληνική κυβέρνησις έλαβεν αυστηράν προειδοποίησιν: Γάλλοι ναύται απήγαγον το προσωπικόν των πρεσβειών των Κεντρικών Αυτοκρατοριών και το ωδήγησαν εις Πειραιά, οπόθεν το επεβίβασαν πλοίων και το απήλασαν μέσω Τουλώνος εις Ελβετίαν. Φυσικά, η Ελλάς διεμαρτυρήθη εντονώτατα. Οι ανταποκριταί του αμερικανικού Τύπου εξεδήλωσαν ζωηροτάτην αγανάκτησιν, η οποία είχε μεγάλην απήχησιν εις τας Ηνωμένας Πολιτείας, αι οποίαι, εν τούτοις, παρεσκευάζοντο να επέμβουν εις τον πόλεμον υπέρ των Συμμάχων. Αι κυβερνήσεις Βερολίνου, Βιέννης και Σόφιας δεν παρέλειψαν να τονίσουν προς την κυβέρνησιν της Ουάσιγκτων την προσβολήν ταύτην κατά του ανθρωπίνου δικαίου, προσβολήν η οποία επεβάρυνε την εντύπωσιν εκ της κακομεταχειρίσεως των προξένων των αυτών Δυνάμεων εν Θεσσαλονίκη. Εν τω μεταξύ, εις τας Αθήνας η αταξία ηύξανεν από ώρας εις ώραν. Αι περίπολοι των Γάλλων ναυτών επληθύνοντο· οι επίστρατοι είχον λάβη τα όπλα των, καθώς και οι έφεδροι αξιωματικοί ' η οργή των ωξύνετο: Τί είχαν κάμη δια να θέλουν να τους αφοπλίσουν ωσάν να ήσαν ταραχοποιοί; Κανείς δεν θα έθιγε τον Βασιλέα! Τους εχαρακτήριζσν γερμανοφίλους: ψεύδος! Αλλά θα τους έκαμναν γερμανοφίλους με τοιαύτας κακοπραξίας και θα εφώναζαν: «Ζήτω η Γερμανία !». Οι Σύμμαχοι περιέσφιγγαν τον αποκλεισμόν τα τρόφιμα εσπάνιζον, γαιάνθρακες δεν υπήρχον, η ζωή εγίνετο,ακριβότερη από της μιας ημέρας εις την άλληιν ο λιμός, η δυστυχία ήρχοντο... Δια να καταδαμάσουν την Ελλάδα: Αλλ' οι Έλληνες έχουν φιλοτιμίαν. Τί θα έκαμναν οι ιδικοί μας στρατιώται ή αξιωματικοί εις οιονδήποτε μέρος της Γαλλίας, αν ηρχοντο ξένοι και εζήτουν να τους αφοπλίσουν; Τα τουφέκια θα έπαιρναν φωτιά μόνα των...
Την 1 1)24 Νοεμβρίου ο ναύαρχος Νταρτίς ντυ Φουρνέ στέλλει και διακοίνωσιν και η δευτέρα αύτη νότα είναι ρητή πρόσκλησις εις παράδοσιν των όπλων. Η κατηγορηματική άρνησις της ελληνικής κυβερνήσεως, παρατηρείται δια της διακοινώσεως, αντίκειται προς την υπεσχημένην παρ' αυτής ευμενή ουδετερότητα. Εάν η δημοσία εν Ελλάδι Γνώμη διεφωτίζετο καλύτερον, θα ελάμβανεν υπ' όψιν ότι η τταράδοσίς αυτή του πολεμικού υλικού δεν έχει τίποτε το δυνάμενον να θίξη και τον ακραιφνέστερον και τον νομιμοφρονέστερον πατριωτισμόν των Ελλήνων, ουδέ τους κανόνας του διεθνούς δικαίου. —... Η θέσις των όπλων τούτων δεν είναι εις τα βάθη μιάς αποθήκης, άλλ' επί του Μακεδονικού μετώπου "διά την απελευθέρωσιν εδάφους ποτισθέντος με το ευγενέστερον ελληνικόν αίμα". (Διατί ανακατεύονται εις αυτά; Ποιός ήτο δυνατόν να ανεχθή παράμοιον μάθημα από ξένους;) — Και κατέληγεν η διακοίνωσις του ναυάρχου Φουρνέ: — Αι διαταγαί μου δεν επιδέχονται συζήτησιν (τό δίκαιον του ισχυροτέρου!) Και αξιοί όπως αι δέκα ορειναί πυροβολαρχίαι τω παραδόθώσιν εις τον εν Αθήναις σταθμόν του Λαρισαϊκού σιδηροδρόμου ττρο της 18ης Νοεμβρίου, αι δε υπόλοιποι την 3)16 Δεκεμβρίου._ Εάν όχι, θα λάβη από της 18ης Νοεμβρίου τα εκ της καταστάσεως επιβαλλόμενα μέτρα.
Διαταγή λοιπόν ενός ξένου ναυάρχου, όστις, σημειωτέον δεν έχει και την ανεπιφύλακτον συγκατάθεσιν των Δυνάμεων , η Ελλάς οφείλει να παραδώση το πολεμικόν της υλικόν... εις την Αντάντ; Εις την Αντάντ δια την Επαναστατικήν Κυβέρνησιν της Θεσσαλονίκης...
Ο πρωθυπουργός Λάμπρος απαντά την 13)26 Νοεμβρίου. Τολμά να μη συνθηκολόγηση. Υπομιμνήσκει εις περιστάσεις,αι οποίαι τον υποχρεώνουν εις νέαν άρνησιν, κατηγορηματικήν πάντοτε. -— Όσον αφορά τα μέτρα, δι' ων απειλείται η Ελλάς και τα οποία «θα επέβαλλεν η κατάστασις», παρατηρεί εκ προκαταβολής, οτι θά εθεωρούντο, και δικαίως, υπό της Ελλάδος ως πράξις εχθρότητος. Και τούτο επίσης είναι σαφές: Εάν ο ναύαρχος το παρέλθη αδιαφορών, γνωρίζει τι τον περιμένει...
Σπυρίδων Λάμπρος - Πρωθυπουργός κατά τα Νοεμβριανά
Τήν 14)27, ο Βασιλεύς συγκαλεί Συμβούλιον του Στέμματος. Παραπονείται ότι τον εξηπάτησαν και ότι καραδοκούν να τον παραδώσουν δεμένον «χειροπόδαρα» εις τον κ. Βενιζέλον. Οι υπουργοί του ομοφώνως τάσσονται υπέρ της αντιστάσεως: Είναι καθήκον απέναντι της Ελλάδος. Ο κ. Ζαΐμης και ο Γεώργιος Χρηστάκης Ζωγράφος προβαίνουν εις διάβημα προς την γαλλικήν πρεσβείαν. Εις μάτην: Η χαραχθείσα κατεύθυνσις είναι ακάμπτως αμετάβλητος. Ο κόμης Μποσδάρι, όστις αντιπροσωπεύει την Ιταλίαν εν Ελλάδι, ειδοποιεί τον ναύαρχονΝταρτίζ ντυ Φουρνέ: Γνωρίζει πολλούς Έλληνας αξιωματικούς και πρέπει ν' αναμένεται αντίστασις σοβαρά. Ο ναύαρχος απαντά και επαναλαμβάνει: «Έχω αρκετάς δυνάμεις! Έχω αρκετάς δυνάμεις!». Εάν ήτο κύριος των κινήσεων του, ο ναύαρχος Νταρτίζ ντυ Φουρνέ ίσως να μη προέβαινε περαιτέρω, τουλάχιστον χωρίς νεωτέρας οδηγίας. Αλλ' είχε διαταγάς του στρατηγού Σαράϊγ και του υπουργού των Ναυτικών της Γαλλίας, ναυάρχου Λακάζ: Δεν πρόκειται περί διαπραγματεύσεων, αλλά περί εκτελέσεως· δεν θα του συνεχώρουν να σταματήιση εις τον τόσον καλόν δρόμον, εις τον οποίον τον είχον βάλη· αλλ' είναι εξ 'ίσου αληθές οτι δεν θα του συγχωρήσουν και διότι έφθασε μέχρις άκρων. Κρατούν τον Βασιλέα αυτός πρέπει να τον δέση: Δεν υπάρχει άλλο παράγγελμα. Αι ταραχαί εκτραχύνονται· «έφθασεν ο κόμβος εις το χτένι». Τα αντίπαλα μέρη ίστανται αντιμέτωπα αλλήλων, πάνοπλα, Οι υπερασπισταί του Βασιλέως είναι κατά πολύ περισσότεροι, είναι κύριοι των δρόμων. Δια ποίου θαύματος έγιναν βασιλόφρονες όλοι οι επίστρατοι; Ελέγετο, εν τούτοις, πρότερον ότι όλοι γενικώς οι Έλληνες είναι βιενιζελικοί, πλην μιας ελαχίστης μειοψηφίας, της «κλίκας». Όλοι γενικώς οι Έλληνες βενιζελικοί, προ παντός δε όσοι είχον επιστρατευθή, αφού επιστράτευσιν ακριβώς είχον προβάλει ως πρόσχημα της αποχής των από τας εκλογάς της 6ης Δεκεμβρίου οι βενιζελικοί. Απεδεικνύετο λοιπόν ότι όλοι γενικώς οι Έλληνες ήσαν βασιλικοί , πλην της «κλίκας» των θρασέων, οίτινες ερριψοκινδύ-νευσαν το πραξικόπημα της Θεσσαλονίκης. Για την ώραν, οι βενιζελικοί των Αθηνών ευρίσκοντο καταποντισμένοι εντός της μάζης του βασιλόφρονος λαού: τρομοκρατημένοι, απειλούμενοι, κακοποιούμενοι, κρύπτονται, φεύγουν. Πολλοί πηγαίνουν εις το Κερατσίνι, επί της ακτής, αντικρύ της Σαλαμίνος, όπου υπάρχουν δυνάμεις ξέναι και είχεν αγγελθή η άφιξις του κ. Βενιζέλου.... Οι Γάλλοι ναύται είναι υπό τα όπλα εν τω Ζαππείω, περικυκλωμένοι, πολιορκημένοι υπό του πλήθους. Τα Ανάκτορα του Βασιλέως δεν είναι μακράν, 200—300 μέτρα: φυλάσσονται καλά υπό του λαού. «Ισχύς μου η αγάπη του λαού».
Φυσικά, την παραμονήν της 18ης Νοεμβρίου δεν έγινε καμμία παράδοσις πολεμικού υλικού. Ο Βασιλεύς δεν θέλει παρεξηγήσεις: στέλλει τον Αυλάρχην εις τον ναύαρχον Νταρτίζ ντυ Φουρνέ δια να του επιβεβαιώση ακριβώς την άρνησίν του. Ο ναύαρχος απαντά ότι η προθεσμία ην έταξεν εκπνέει το μεσονύκτιον.ώση ακριβώς την άρνησίν των .— O ναύαρχος απαντά οτι η ττροθεσμίαν ην εταξεν εκπνέει το μεσονύκτιον.
Το μεσονύκτιον τίποτε.... Ξεύρουν λοιπόν που πάνε.....
Την 5ην πρωϊνήν ώραν, ο ναύαρχος αποβιβάζει 1.200 άνδρας. Ανέρχονται όπισθεν του Φαλήρου, δια μέσου του Ελαιώνος, προς τον λόφον του Αστεροσκοπείου, προς τον λόφον του Φιλοπάππου, εκείθεν του Σταδίου, άνωθεν των Βασιλικών Ανακτόρων, προς Λυκαβηττόν. Περικυκλώνουν ολόκληρον την πόλιν πανταχόθεν: δεν πρόκειται να παραλάβουν οιονδήποτε παραδιδόμενον πολεμικόν υλικόν πρόκειται να καταλάβουν τας Αθήνας...., και τον Βασιλέα.
Κάτωθεν αυτών, εις τα πόδια των, η οχλοβοή του δρόμου βενιζελικοί και βασιλικοί μαχόμενοι— οι βασιλικοί Ισχυρότεροι—τα πάθη αναμμένα, ο εμφύλιος πόλεμος προ του Θρόνου: —ηφαίστειον εν εκρήξει.
Τα συμμαχικά στρατεύματα προχωρούν, κατέρχονται προς την πόλιν: όπισθεν αυτών θα έλθουν οι βενιζελικοί, συντόμως, αναμφιβόλως, αμέσως δε και ο κ. Βενιζέλος. Αλλ' αι Αθήναι δεν τον θέλουν «ούτε ζωγραφιστόν», προ παντός διότι επιβάλλεται υπό των ξένων.
Στρατιώται των Συμμάχων, Γάλλοι κατά το πλείστον, και Έλληνες στρατιώται αντιμέτωποι. Ποίος επυροβόλησε πρώτος; Αναμφιβόλως, επυροβόλησαν και οι δύο μαζί. Τα όπλα επήραν φωτιά εντελώς μόνα των. Δεν ήτο μάχη, ούτε συμπλοκή : τουφεκοβολισμός κατ' ενωμοτίας, χωρίς διαταγήν- Μία μαρτυρία: ο πρέσβυς της Ιταλίας κόμης Μποσδάρι, παρεκάλεσε τον διοικητήν των μετεχόντων της αποβάσεως Ιταλών ναυτών, να τοις απαγορεύση ν' ανοίξουν πυρ ΄ εις ναύτης επυροβόλησε εις τον αέρα και ετιμωρήθη δια τούτο αυστηρώς. Δεν υπήρξεν ούτε εις Ιταλός μεταξύ των νεκρών και των τραυματιών της ρήξεως. Ο γαλλικός τύπος εζήτησεν εξηγήσεις- ούτε η Ιταλική Κυβέρνησις, ούτε ο διοικητής του ιταλικού αγήματος έθεώρησαν επάναγκες ν' απαντήσουν και ο κόμης Μποσδάρι λέγει σχετικώς: «Η απάντησις θα ήτο απλούστατη- οϊ Ιταλοί ναύται δέν προσεβλήθησαν, διότι δεν προσέβαλον».
Εν συνόλω 40 φονευμένοι εκ των Ελλήνων 35 νεκροί, 80 τραυματίαι, ιδίως Γάλλοι, εκ των Συμμάχων.......... .......... ...... .... .......... (σελ. 135-140)».
Έτσι ο Γάλλος Ιστορικός Εδουάρδος Ντριώ περιέγραψε τα γεγονότα που έμειναν στην Ιστορία ως «Νοεμβριανά».
Οι Έλληνες νεκροί των Νοεμβριανών που πολέμησαν υπέρ Πατρίδας σύμφωνα με την Εφημερίδα Αστραπή με ημερομηνία 24/11/1916 (1) ήταν οι κάτωθι:
- Συνταγματάρχης Δημητρακόπουλος Ι. φέρων τραύμα διαμπερές εις το δεξιόν μέρος της κοιλίας (3)
- Αντισυνταγματάρχης του 34ου Πεζικού Συντάγματος Χρήστος Δαλιάνης ή Νταλιάνης ( φέρων τραύμα διαμπερές εις το μέτωπον της σφαίρας εξελθούσης εκ του όπισθεν μέρους του κρανίου) (3)
- Ανθυπολοχαγός του 29ου Πεζικού Συντάγματος Τασσόπουλος (1)
- Ανθυπολοχαγός του 29ου Πεζικού Συντάγματος Παφούλης (1)
- Έφεδρος Ανθυπολοχαγός του 1ου Πεζικού Συντάγματος Σουμπασιάκος ( φέρων διαμπερές τραύμα εις την κοιλιακήν χώρα (3)
- Δεκανεύς του του 1ου Πεζικού Συντάγματος Καρύδης Γ. (1)
- Εθελοντής στρατιώτης Μπασδέκης Αντωνης. (1)
- Στρατιώτης του 1ου Πεζικού Συντάγματος Σιδέρης Σπ. (1)
- Στρατιώτης του 1ου Πεζικού Συντάγματος Θεοχάρης Αν. (1)
- Στρατιώτης του 1ου Πεζικού Συντάγματος Μπασδέκης Αν. (2)
- Στρατιώτης του 1ου Πεζικού Συντάγματος Γεληδάρης Αθ. (2)
- Στρατιώτης του 1ου Πεζικού Συντάγματος Σπηλιωτόπουλος Ι.
- Στρατιώτης του 1ου Πεζικού Συντάγματος Στριγγάρης Δ. (1)
- Στρατιώτης του 1ου Πεζικού Συντάγματος Βοντέρης Ν. (1)
- Δεκανεύς του 7ου Πεζικού Συντάγματος Αυγουλέας Ν. του Δ. (1)
- Στρατιώτης του 7ου Πεζικού Συντάγματος Αυγουλέας Νικ. Του Ι. (1)
- Στρατιώτης του 7ου Πεζικού Συντάγματος Χιώτης ή Σκλάβος Ν. (1)
- Στρατιώτης του 7ου Πεζικού Συντάγματος Ρουσσουνέλης Νικ. (1)
- Στρατιώτης του 7ου Πεζικού Συντάγματος Παγώνης Ι. (1)
- Στρατιώτης του 7ου Πεζικού Συντάγματος Σκάγιας Ε. (1)
- Στρατιώτης του 7ου Πεζικού Συντάγματος Παλαιολόγος Μ. (1)
- Στρατιώτης του 7ου Πεζικού Συντάγματος Κόρδος Σπ. (1)
- Στρατιώτης του 7ου Πεζικού Συντάγματος Θεοχάρης Α. (1)
- Στρατιώτης του 7ου Πεζικού Συντάγματος Καρύδης Γεωργ.
- Στρατιώτης του 7ου Πεζικού Συντάγματος Καγκελλάριος Ξενοφών (7).
- Εθελοντής Γελαδάκης Α. (1)
- Ιδιώτης Νοάκος Β. (1)
- Βοσκός Δημόπουλος Κ. ( τραυματισθείς εις τα πέριξ του Ρουφ όπου έβοσκε το ποιμνίον του) (2)
Ενώ στο φύλλο της εφημερίδας Σκρίπ με ημερομηνία 21/11/1916 σελ. 2, (2) αναγράφεται πρώτος ο έφεδρος ανθυπολοχαγός κ. Παν Γλυκοφρύδης, ακολουθεί δε εν τη ημερησία διαταγή του Σώματος ο εξής κατάλογος των οπλιτών», οι:
- Αν Παπαδόπουλος- Κων/πόλις
- Σπ. Τσάγκλης -Σύρος
- Γρ. Παχύλος -Αθήναι
- Αν. Δρεπανάς-Θήρα
- Κλεομεν. Πολυδωρόπουλος-Θηρα
- Α. Νομικός-Θήρα
- Γ. Κουτρούκλης-Αθήναι
- Νικ. Αθανασίου-Σούλι
- Χ. Μανδηλάς-Αθήναι
- Παν. Λεβεντάκης-Σύρος
- Περ. Νικόβας-Μεγαλουπολις
- Γεωργ. Γαβαλάς-Σύρος
- Νικολ. Ηλιόπουλος-Κόρινθος
- Ν. Μιχαλόπουλος-Αίγιον
- Ν. Τσακελίνος-Τήνος
- Β. Πλατής-Κόρινθος
- Σ. Μητρόπουλος-Ζαχλωρού
- Ι. Αρμακόλας-Τήνος
- Παν. Δανέζος-Σύρος
- Κ. Μίχας-Αθήναι
- Αν. Τριανταφύλλου-Τήνος
- Ι. Ρεκουνιώτης-Καλάβρυτα
- Βας. Πλότας-Καλάβρυτα
- Ιωάν. Γιαννακόπουλος-Τήνος
- Γ. Χαλβατζής-Σύρος
- Φ. Αθανασόπουλος-Αίγιον
- Παν. Ρουσινός-Ξυλόκαστρον
- Νικολ. Χριστοδούλου-Τουάτσου
- Δημ. Αντωνίου-Σάμος
- Ι. Παπαδάκης-Ναύπλιον
- Εμ. Τσιτιγάκης-Κρήτη
- Ιωάν. Τουρλεντές-Μεγαλούπολις
- Αθ. Καλιάνος-Ναύπλιον
- Νικολ. Ντούνιας-Λαύριον
Οι ιδιώται:
- Γρ. Γρηγορόπουλος-Σπάρτη
- Δημ. Ρήγας-Κων/πολις
- Γ. Ζηρογιάννης-Λιδωρίκιον
Οι εθελονταί στρατιώται:
- Σπ. Λαριτϊόκης-Αθήναι
- Σπ. Γεωργόπουλος-Μεσηννία-Ναυτης
Οι ιδιώται επίσης:
- Χρ. Τραγιάς-Λακωνία
- Δημ. Πάσπαρης-Αμοργός
- Κωνστ. Πανάγος-Κριεκούκιον
- Σπ. Χαλούρας-Καρπενήσι
Στρατιώται:
- Νικολ. Σκαμπαρδόνης-Αθήναι
- Νικολ. Πολυχρόνης-Καπανδρίτι
- Ι . Μακρυγιαννάκης-Κρήτη
- Ο οπλίτης του συντάγματος των Τηλεγραφητών Δ. Σταφανάκης-Κρήτη.
Πέρα των στρατιωτικών υπήρχαν και αρκετοί πολίτες νεκροί ή τραυματίες. Σύμφωνα με την εφημερίδα Αθήναι με ημερομηνία 20/11/1916 σελ. 1, (4) αναφέρονται τα εξής για τους τραυματίες:
«Εις την κλινική Βέργη μεταφέρθηκαν εκ των περι του μνημείου του Φιλοπάππου συμπλοκών, εν όλω τραυματίαι με ελαφρά τραυματα. Εναι οι εξής:
Σταυρος Μανωλάκης πολίτης της συνοικίας Μητροπολεως
Παναγ. Γιαννόπουλος πολίτης της συνοικίας Ψυρρή
Αντώνιος Νομικός, στρατιώτης εκ της συνοικίας Πετραλώνων
Μαρία Θεολογίτου εκ της συνοικίας Ρουφου
Ν. Τραγέας εκ της συνοικίας Ρουφου
Δεκανεύς Ξερογιάννης εκ της συνοικίας Σφαγείων
Εις την Πολυκλινική Αθηνών μεταφέρθηκαν οι εξής τραυματίες:
Αργ. Σιμενίδης
Ισμήνη Μιχαηλίδου
Αθανάσιος Δημόπουλος
Χ. Χαλίδης
Α. Δελφίνης
Α. Τάλαρας
Γ. Παπαζουλάκος
Α.Τριανταφύλλου
Γ. Τζαναβάρας
Δ. κατσιγιαννόπουλος
Γ. Σουλές
Δ. Βρυάκης
Σ. Λαμπίρης
Γ. Βασιλείου
Ματθ. Μελάς
Γ. Γιατράκος
Εις το Πολιτικόν Νοσοκομείον μεταφέρθηκαν οι εξής:
Μιχ. Κατσαρίνης εφεδρος της απογραφής του 1909, φέρων τραύμα διαμπερές εις τον πόδα εκ των συμπλοκών του Ρουφ
Μιχ. Γκοβέτσης, ετών 16, οψοκομιστής φέρων τραυμα διαμπερες εις το στήθος.
Ιω. Ζάννος ετών 20 υποδηματοποιός φέρων 2 σοβαρότατα τραύματα εις την όσφυν και τον πόδα
Μεταξύ των θυμάτων εκ του αστικού πληθυσμού κατά τας συμπλοκάς αριθμούνται και αι εξής γυναίκες:
Μαρία Θεολογίδου
Ευδοκία Βασιλείου
Α. Κανελλοπούλου» (3)
Δυστυχώς, οι στρατιώτες και αξιωματικοί αυτοί, Έλληνες πεσόντες εις το καθήκον, υπερασπίζοντας την Πατρίδα τους απέναντι σε έναν συμμαχικό μεν αλλά ξένο στρατό δε, που πάτησε το πόδι του στην Αττική Γη, 105 χρόνια μετά δεν έχουν αναγνωριστεί ακόμα από την Επίσημη Πολιτεία.
Πηγές
Εφημερίς Αστραπή 24/11/1916
Εφημερίς Σκρίπ 21/11/1916 σελ. 2
Εφημερίς Αθήναι 19/11/1916 σελ. 2
Εφημερίς Αθήναι 20/11/1916 σελ. 1
Εφημερίς Αστραπή 20/11/1916 σελ. 4
Εφημερίς Αθήναι 21/11/1916 σελ. 2
Εφημερίς Σκρίπ 23/11/1916 σελ. 1
Εδουάρδος Ντριώ - «Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος-Θρύλος και Ιστορία», 1930
Πηγή: istorikathemata.com
