Η συνθηματική αυτή φράση σε παραλλαγή μπορεί να δηλώνει εμφάνιση εχθρού ή φάρου ελπίδας. Με τις ερχόμενες εκλογές μπορούμε και να σωθούμε και να χαθούμε. Δεν θα υποδείξω στους ώριμους κατά τη σκέψη αναγνώστες της «Εστίας» τι να ψηφίσουν. Κάτι τέτοιο θα ήταν προσβλητικό και για μένα ατιμωτικό. Απλώς, όπως πάντα συνιστώ: φεύγετε την αναγνωρισιμότητα. Μην αφήνετε τα «μήντια» να διαλέγουν για σας πριν από σας.
Τότε τι νόημα έχει το κείμενο αυτό; Είναι απλό: θέλω να υπενθυμίσω κάτι που εδίδασκα παλιά. Όταν κάποτε ρωτήθηκε ο μεγάλος ιστορικός Ιούλιος Μισελέ, ποιο είναι το πρώτο κεφάλαιο της πολιτικής, αποκρίθηκε: -Η παιδεία. –Ποιο το δεύτερο; -Η παιδεία. –Και ποιο το τρίτο; - Η παιδεία. Όλα, σύμφωνα και με τον Πλάτωνα, αρχίζουν και τελειώνουν με την παιδεία. Διότι, αν αληθεύει το λεγόμενο ότι ο άνθρωπος είναι η παιδεία του, τότε πρέπει να ισχύει και το ακόλουθο: Η ποιότητα ενός κράτους καθορίζεται από την ποιότητα της παιδείας των πολιτών του. Δεν μπορούμε να απαιτούμε καλύτερο κράτος από τους πολίτες του.

Αν το πολίτευμα της δημοκρατίας ευδοκίμησε μόνον στην αρχαία Αθήνα, τούτο οφείλεται όχι τόσο στο γεγονός ότι οι Αθηναίοι είχαν μέση μόρφωση ανώτερη από κάθε άλλο λαό της εποχής τους αλλά κυρίως γιατί είχαν όραμα ανθρώπου. Η «καλοκαγαθία» ήταν ο στόχος της αθηναϊκής αγωγής. Αν, λοιπόν, η Ελλάς θα σωθεί, τούτο δεν θα εξαρτηθεί από τις επόμενες δόσεις του δανείου. Δάνεια κατά την τελευταία τριακονταετία πήραμε πολλά. Τα φάγαμε και, τελικά, αυτά μας ... φάγανε! Η Ελλάς θα σωθεί από την παιδεία της, αρκεί η παιδεία αυτή να δείχνει το «Μονοπάτι του Σωστού Ανθρώπου», όπως έλεγαν οι ινδιάνοι προτού τους αφανίσουν οι «πολιτισμένοι», που ονομάσθηκαν Αμερικάνοι.
Όπως είπα πρόσφατα στην παρουσίαση ενός βιβλίου, ένα σωστό σχολείο δεν μπορεί να αγνοεί την αξία μιας τεχνοκρατικής παιδείας. Πρέπει να είσαι κάτοικος της «Πόλης των Τυφλών» για να το αρνείσαι αυτό. Αλλ’ η τεχνοκρατία δεν πρέπει να υποσκελίζει την παιδεία. Πρέπει να είναι ancilla, θεραπαινίδα της παιδείας. Αλλιώς τον ανθρώπινο θα υποκαταστήσει ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος. Η παιδεία πρέπει να έχει σαν στόχο τον Άνθρωπο, χωρίς να αγνοεί τους αριθμούς. Άλλωστε, ο πρώτος μεγάλος παιδαγωγός της αρχαιότητας, ο Πυθαγόρας τους αριθμούς όρισε ως αρχή των πάντων, όχι για να κάνει τους μαθητές του ικανούς για να ανοίξουν μπακάλικο, αλλά για να μπορούν με την παράλληλη διδασκαλία της μουσικής και της ηθικής εγκρατείας να πετύχουν την ευλογημένη αρμονία και να κάνουν τον κόσμο (ο όρος είναι του Πυθαγόρα) πραγματικό κόσμο, που σημαίνει στολίδι, ομορφιά.
Θα έλεγα, λοιπόν, στον μέλλοντα πρωθυπουργό να γίνει, κατά το πρότυπο του Περικλή, ένας καλός του λαού παιδαγωγός. Και για να το πετύχει αυτό, θα του συνιστούσα να κάνει οδηγητικό άξονα της πολιτικής του τους στίχους του Παλαμά, που απευθύνονται στον Έλληνα Κυβερνήτη –οψέποτε παρουσιασθεί αυτός-, προκειμένου να στεργιωθεί «το σαλεμένο της πολιτείας σπίτι». Ας τους θυμηθούμε:
Η Ελλάδα πήρε την κάτω βόλτα, όταν έπαψε να προσφέρει παιδεία εις ηρωισμόν και άρχισε να προσφέρει παιδεία εις μηδενισμόν και αμοραλισμόν. Πρέπει να γυρίσουμε πίσω, για να πάμε εμπρός. Πρέπει να ξαναδώσουμε παιδεία εις ηρωισμόν και όχι παιδεία φυγής προς το εξωτερικό. Η παρεχόμενη παιδεία έκανε τα παιδιά ανίκανα να ζήσουν στον τόπο τους ή να ζήσουν τον τόπο ή για τον τόπο τους.
Επί 50 και πλέον χρόνια δάσκαλος (ποτέ δεν έπαυσα να διδάσκω) δεν ήθελα τους νέους «δαμασίφρονες», δηλαδή με δαμασμένο χαρακτήρα. Δεν ήθελα παιδιά φρόνιμα. Ήθελα και θέλω παιδιά με γενναίο φρόνημα. Ήθελα και θέλω να τολμούν και να μπορούν να με ξεπερνούν. Γι’ αυτό ένα βιβλίο μου παλιό, το έχω αφιερώσει στους μαθητές μου που στάθηκαν οι καλύτεροι δάσκαλοί μου. ήθελα και θέλω οι μαθητές να αυτενεργούν, να μην κολλάνε στο ένα και μοναδικό βιβλίο που παράγει πνευματικό ραγιαδισμό, πνευματικό υποσιτισμό, αλλά να προσφεύγουν και σ’ άλλα βιβλία. Πάντα εδίδασκα: «Από δύο πέτρες βγαίνει τ’ αλεύρι».
Ας βάλουμε τέρμα στην «παπαγαλία» που σκοτώνει την αυτοβουλία και νεκρώνει την τάση για μάθηση, για περισσότερη μάθηση. Οι παλιοί μας δάσκαλοι απαγόρευαν την «παπαγαλία». Αρχή τους ήταν: «Πεσ’ τα με δικά σου λόγια». Όταν μαθαίνεις να μιλάς με δικά σου λόγια, μαθαίνεις να σκέπτεσαι και με δική σου σκέψη. Μαθαίνεις πώς να μαθαίνεις. Επί 35 χρόνια γράφω και φωνάζω: όχι στην «παπαγαλία», όχι στη δικτατορία του ενός και συνήθως κακογραμμένου ή ύποπτα «συσκευασμένου» βιβλίου. Αν η νέα πολιτική ηγεσία του μέχρι τώρα υπουργείου κακοπαιδείας δεν δώσει στη μάθηση ελευθερία, τότε μας περιμένει νέος «συνωστισμός» σε κάποιο γκρεμό. Ας ελπίσουμε ότι θα βάλουμε μυαλό.