Πόσες διακοπές θα μεσολαβήσουν μέχρι να διαβάσετε αυτό το άρθρο; Τηλέφωνα, ίντερνετ, ραδιόφωνο, τηλεό­ραση, μαγείρεμα, τουαλέτα. Τί απ' όλα αυτά θα κάνετε σωστά και ολοκληρωμένα; Τίποτα, ούτε καν την ανάγνωση αυτού του άρθρου. Που πραγματεύεται ακριβώς αυτό: την ταυτόχρονη ενασχόληση με χιλιάδες πράγματα, το βομβαρδισμό του εγκεφάλου μας με χιλιάδες πληροφορίες που είναι αδύνατο να ταξινομηθούν / αξιολογηθούν / απομνημονευθούν. Ακούγεται σαν σχέδιο εξόντωσης...

Η εγωκεντρική «γενιά Χ» του τέλους του 20ού αιώνα ενη­λικιώθηκε, χρεώθηκε, «κάη­κε» ή αποτοξινώθηκε. Οι σύγ­χρονοι έφηβοι έχουν ήδη ο­νομαστεί «γενιά Μ» / multitasking generation, από τη ζογκλερική τους ικανότητα να χειρίζονται πολλές συσκευές και πληρο­φορίες ταυτόχρονα. Το multitasking δεν έχει καμία σχέση με την ελληνική έννοια της πολυπραγμοσύνης. Η δεύτερη ονομασία τους είναι «ψηφιακοί ιθαγενείς» / digital natives ή ψηφιακή γενιά / net-gen. Είναι τα παιδιά που μεγάλωσαν έχοντας πρόσβα­ση στο ίντερνετ, που εξοικειώθηκαν πρώ­τα με την οθόνη και το πληκτρολόγιο και μετά με το χαρτί και το μολύβι.

Η 16χρονη Κατερίνα έχει κλειστεί στο δωμάτιό της για να διαβάσει τα μαθήματά της. Η μουσική δεν ακούγεται, γιατί φοράει headset, ακουστικά με ενσωματωμένο μι­κρόφωνο, για να μιλάει και στο Skype. Τσεκά­ρει ανά πεντάλεπτο το msn και το facebook για μηνύματα, το κινητό της είναι σε απόστα­ση αναπνοής και, για να ξελασκάρει, χαζεύ­ει βιντεάκια στο youtube. Την ίδια στιγμή ο υπολογιστής της, με τον «τετραπύρηνο» επεξεργαστή του, κάνει το δικό του multitasking: κατεβάζει δύο νέες ταινίες, «τρέχει» τρία προγράμματα ταυτόχρονα και στην ο­θόνη έχει οχτώ παράθυρα ανοιχτά.
Από τον πατέρα της ξέρει ότι είναι ΟΚ να μιλάμε στο κινητό ενώ οδηγούμε· η μαμά της είναι η μετενσάρκωση της θεάς Κάλι με τα πολλά χέρια, αφού μπορεί να φτιάχνει καφέ ενώ ταυτόχρονα ντύνει την κόρη της, βλέπει τηλεόραση και ετοιμάζεται να φύγει για τη δουλειά. Το multitasking δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο της ψηφιακής γενιάς· βλάπτει τους εφήβους, αλλά εξίσου εξαντλεί και τους ενηλίκους. Πλέον είναι επίσημο: σπεύδε βραδέως για να φτάσεις και ασχολήσου με ένα πράγμα κάθε φορά, το μυαλουδάκι σου να μην κάψεις.

Στις ΗΠΑ, αλλά και στην Ευρώπη, η «γε­νιά Μ» έχει γίνει αντικείμενο δεκάδων άρθρων, που συνδέουν το multitasking με μαθησιακές δυσκολίες, εξασθένηση της πρόσφατης μνήμης, αδυναμία συγκέντρω­σης, ακόμη και με ψυχιατρικές διαταραχές, όπως η διάσπαση της προσοχής. Η Διατα­ραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα, γνωστή ως ΔΕΠ-Υ ή ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) είναι μια αμφιλεγόμενη ψυχιατρική διαταραχή, που έχει διχάσει τον ιατρικό κόσμο. Αρκε­τοί θεωρούν ότι η διάγνωσή της, όταν γίνε­ται επιπόλαια, συνδέεται με τις φαρμακοβιο­μηχανίες και την υπερσυνταγογράφηση αμφεταμινούχων ψυχοφαρμάκων, ακόμη και σε εφήβους και παιδιά, με καταστροφικά ενίοτε αποτελέσματα.

Πριν από περίπου 10 χρόνια εμφανίστη­καν στις ΗΠΑ τα πρώτα δημοσιεύματα για το ADHD που ανέφεραν ότι 3-5% των μαθη­τών πάσχει από κάποια μορφή διαταραχής της προσοχής, ενώ άλλες στατιστικές ανε­βάζουν το ποσοστό στο 7%. Στη δεκαετία που διανύουμε η χορήγηση αμφεταμινούχων σε υπερκινητικά παιδιά έφτασε στα ύψη: 78 εκατομμύρια συνταγές διακινήθηκαν σε 5 χρόνια σε παιδιά 5-18 χρόνων σύμ­φωνα με τον FDA (τον αμερικανικό ΕΟΦ), ενώ περίπου 5 εκατομμύρια νέοι και έφη­βοι ακολουθούν αγωγή με Ritalin. Φάρμα­κα όπως το Ritalin, το Aderall, το Provigil συνταγογραφούνται αφειδώς για να ενισχύ­σουν την ικανότητα συγκέντρωσης, ενώ πολλοί φοιτητές και διανοητικά εργαζόμε­νοι τα παίρνουν χωρίς συνταγή από το ίντερ­νετ, ως «τονωτικά του εγκεφάλου».
Το πρώτο κύμα αντιδράσεων έχει σκά­σει: τα περισσότερα απ' αυτά τα φάρμακα έχουν σοβαρές παρενέργειες, δημιουργούν εθισμό· ακόμη και αν προσφέρουν προσω­ρινά την αίσθηση της διαύγειας και της οξυ­μένης ευφυΐας, μακροπρόθεσμα βλάπτουν τα εγκεφαλικά κύτταρα και μειώνουν τις διανοητικές ικανότητες.

Από την άλλη, η λάμψη του multitasking έχει ξεθωριάσει. Αυτό που μόλις πριν από λίγα χρόνια θεωρούνταν ως το βασικό πλεονέκτημα των νέων τεχνολογιών (σου επιτρέ­πουν να κάνεις πολλά πράγματα ταυτόχρο­να), σήμερα κατηγορείται ως κύρια αιτία της διανοητικής σύγχυσης που χαρακτη­ρίζει την εποχή μας.
«Το multitasking είναι ένας μύθος» επι­σημαίνει ο καθηγητής David Meyer του πανεπιστημίου του Michigan, που με την ερευ­νητική του ομάδα μελετά τη νευρολογία του εγκεφάλου και την ικανότητα διαχείρι­σης πληροφοριών. Για τον καθηγητή, που θεωρείται ο υπ' αριθμόν 1 ειδικός στο multitasking, όταν εμείς θεωρούμε ότι κάνου­με πολλά πράγματα ταυτόχρονα, απλώς περνάμε πολύ γρήγορα από τη μία διανοη­τική εργασία στην άλλη, σαν να ανοιγοκλεί­νουμε διακόπτες. Με κάθε κλικ του διακό­πτη σπαταλάμε διανοητικές δυνάμεις, γινό­μαστε απρόσεκτοι, ξεχνάμε, κάνουμε λάθη.
Ο Meyer συγκρίνει το multitasking με τον έλεγχο εναέριας κυκλοφορίας. Ο εγκέφα­λός μας διαχειρίζεται την πληροφορία ανά­λογα με το είδος της: την ακουστική πληρο­φορία μέσα από το ακουστικό κανάλι, την οπτική από το οπτικό κανάλι κ.λπ. Όταν συσσωρεύουμε υπερβολικές πληροφορίες σε ένα κανάλι, η σύγκρουση είναι αναπό­φευκτη. Το πιο συχνό και επικίνδυνο είδος multitasking, είναι το να μιλάμε στο τηλέφω­νο ενώ οδηγούμε· έχει, εξάλλου, καταγρα­φεί ως μία από τις πρώτες αιτίες ατυχημάτων. Για τον Meyer το μόνο εφικτό είδος multitasking είναι αυτό που καταλαμβά­νει διαφορετικά νοητικά κανάλια· π.χ., το να διπλώνεις ρούχα ενώ συγχρόνως ακούς τον καιρό στις ειδήσεις.
Όπως επισημαίνουν έρευνες για τις επι­πτώσεις του multitasking στην εκπαίδευ­ση, τα παιδιά που διαβάζουν τα μαθήματά τους και ταυτόχρονα ακούν μουσική, τσεκάρουν το ίντερνετ κι έχουν ανοιχτή την τη­λεόραση, το πιθανότερο είναι την επόμε­νη μέρα να μη θυμούνται σχεδόν τίποτα. Οι αμερικανοί έφηβοι αφιερώνουν στα ηλε­κτρονικά μέσα περίπου 6,5 ώρες την ημέρα· αν υπολογιστεί το μιντιακό multitasking, ο χρόνος αυτός ισοδυναμεί με 8,5 ώρες - σχεδόν το σύνολο του ελεύθερου χρόνου.

ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ;

Ποιά, όμως, η σχέση των Ελληνόπουλων με το multitasking και κατά πόσο μας έχει αγγίξει η (υπαρκτή ή κατασκευασμένη) α­σθένεια της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας; Ο νευρολό­γος ψυχίατρος δρ Δημήτρης Κουντούρης δέχεται καθημερινά εφήβους και νέους που παραπονιούνται -οι ίδιοι ή οι γονείς τους- για αδυναμία συγκέντρωσης, σύγχυση και συναισθηματικές διαταραχές: «Αυτό που λέτε multitasking, στις επιστήμες του εγκε­φάλου το ερμηνεύουμε ως λανθάνουσα α­ναστολή. Είναι η δυνατότητα του εγκεφά­λου μας να επεξεργάζεται πληροφορίες, ξεχωρίζοντας το πρωτεύον από το δευτερεύ­ον. Όπως όταν πας σε ένα γήπεδο ή σε μια συναυλία. Κάποιοι θα συγκεντρωθούν μόνο στην μπάλα ή τη μουσική· κάποιοι θα δουν και το παιχνίδι, θα προσέξουν και τι γίνεται στις κερκίδες. Κάποιοι θα τα δουν όλα, αλλά δεν θα τους μείνει τίποτα.
Ετσι συμβαίνει και με τη λανθάνουσα αναστολή. Αν είναι μεγάλη, απορροφάς πολλές πληροφορίες και -ανάλογα με την ευφυΐα- τις διαχειρίζεσαι, τις κατατάσσεις σε μνημονικές κατηγορίες βιωμάτων. Αν υπάρχει αναντιστοιχία ευφυΐας και λανθάνουσας αναστολής, τότε δημιουργούνται παθολογικές καταστάσεις: σύγχυση, κα­τάθλιψη, σχιζοειδείς διαταραχές. Η υπερ­κινητικότητα και η μειωμένη προσοχή του παιδιού δεν είναι παρά αυτή η ανισορροπία στο ισοζύγιο των ερεθισμάτων που δε­χόμαστε και εκείνων που μπορούμε να δια­χειριστούμε».


Για να μην πάθουμε έμενταλ!

Σύμφωνα με τον δρα Κουντούρη, το πληροφοριακό σοκ της εποχής μας έχει αρνητικές συνέ­πειες - ειδικά στα παιδιά. «Ακόμη και το πιο έξυπνο παιδί δεν μπορεί να διαχειριστεί παρά έναν ορισμένο όγκο πληροφοριών. Δεν είναι μόνο θέμα ευφυΐας, αλλά και εμπειρίας. Γι’ αυτό είναι καταλυτικός ο ρόλος του γονέα και του εκπαιδευτικού. Όπως μαθαίνουμε στο παιδί σωστή υγιεινή και κανόνες διατροφής, πρέπει να το μαθαίνουμε πώς να φιλτράρει την πληροφορία. Σημαντικό ρόλο παίζει η σωστή υγιεινή του ύπνου. Ένα παιδί χρειάζεται τουλάχιστον 4 ώρες βαθέος ύπνου, οπωσδήποτε από τις 11 ως τις 3 τη νύχτα.
Το δεύτερο σημαντικό είναι η ορθολογική διαχείριση της διδακτέας ύλης. Μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά που μαθαίνουν δεύτερη και τρίτη γλώσσα σπαταλούν επί πλέον ενέργεια.Εννοείται ότι πο­τέ δεν διαβάζουμε με το κομπιούτερ ή τη μουσική ανοιχτή- κάνουμε αυστηρά ένα πράγμα κάθε φορά. Οι πολλές ώρες στο ίντερνετ, ειδικά τη νύχτα, καταπονούν επί πλέον τον εγκέφαλο και αποδυναμώνουν τη μνήμη.Αν όλα αυτά δεν βοηθήσουν, μπορούμε να συμβουλευτούμε έναν επι­στήμονα, που θα διαγνώσει το πρόβλημα με σοβαρότητα και χωρίς ποτέ να χορηγήσει φάρμακα όπως η ριταλίνη. Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για μια εντελώς λανθασμένη θεραπεία, που μα­κροπρόθεσμα αλλοιώνει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Στο εξωτερικό πρόκειται ήδη για τεράστιο πρό­βλημα. Οι αμφεταμίνες δεν λέγονται τυχαία "ηρωίνη του φτωχού"- για τον εγκέφαλο είναι ό,τι και το κρακ. Ευτυχώς, στην Ελλάδα δεν τις συνταγογραφούμε·όμως, γνωρίζω ότι πολλοί φοιτη­τές τις προμηθεύονται μέσω του ίντερνετ. Φανταστείτε ότι στη Γερμανία πριν από 20 χρόνια ει­σήγαγαν 20 κιλά αμφεταμίνης για φαρμακευτική χρήση, ενώ σήμερα εισάγουν 25 τόνους! Δεν υπάρχει Γερμανόπουλο που να μην την έχει δοκιμάσει».
Για να μη φτάσουμε ως εκεί, η συνταγή είναι απλή: συγκεντρωνόμαστε σε ένα πράγμα κάθε φο­ρά, περιορίζουμε όσο γίνεται το multitasking, κοιμόμαστε καλύτερα και αποφεύγουμε χημικές ουσίες. Για να μη μετατραπεί η σημερινή «generation Μ» στην αυριανή «generation Emmental».


Τελικά, υπάρχει ή δεν υπάρχει;

Σύμφωνα με τον καθηγητή Ψυχιατρικής Θανάση Καράβατο, εκδότη του περιοδικού «Σύναψις», η Διαταραχή Ελλειμματικής Προοοχής - Υπερκινη­τικότητα (ΔΕΠ-Υ) είναι μια αμφιλεγόμενη κατάσταση που έχει διχάσει τον ιατρικό κόσμο. Ο ίδιος μας παραπέμπει σε ένα άρθρο του γάλλου πανε­πιστημιακού Boris Cyrulnik («La Recherche», νο 412, Οκτώβριος 2007), του οποίου δημοσιεύουμε μια εκτεταμένη περίληψη.

• Όταν γεννήθηκε αυτή η έννοια, στις αρχές του 20ού αιώνα, ο ορισμός ήταν σαφής: το παιδί που λέει «όχι» σε όλα, το φασαριόζικο παιδί πάσχει από μία «εκ γενετής κινητική ανισορροπία». Σήμερα ο ορισμός είναι πιο περίτεχνος, ενώ διαθέτουμε και κώδικες αξιολόγησης που μας επιτρέπουν να αποφανθούμε ότι ένα παιδί που πάσχει από Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) έχει σοβαρό πρόβλημα κοινωνικο­ποίησης και ρέπει προς τα ατυχήματα. Πόσο λογικό είναι το να αναζητού­με οργανικά αίτια για να εξηγήσουμε το φαινόμενο; Ας εξετάσουμε κάποιες πολιτισμικές παραμέτρους.

• Στις αραβικές οικογένειες της Μέσης Ανατολής τα παιδιά μεγαλώνουν με αγάπη, αλλά και με αυστηρότητα. Τα παιδιά πρέπει να ακούν τους μεγαλύ­τερους και να μη μιλούν αν δεν τους απευθύνεται ο λόγος. Στις χώρες αυτές δεν υπήρχε σύνδρομο υπερκινητικότητας μέχρι που ο Παγκόσμιος Οργα­νισμός Υγείας υπολόγισε ότι αυτό εμφανίζεται στο 5% των παιδιών. Πριν από μερικές δεκαετίες η ζωηράδα των μικρών Παλαιστινίων εκφραζόταν με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο. Σήμερα, ιδίως μετά τη δεύτερη Ιντιφάντα, ο αριθμός των παιδιών με ΔΕΠ-Υ έχει εξακοντιστεί στα ύψη. Τάχα πρόκειται για κάποια γενετική μετάλλαξη, μια εγκεφαλική αλλοίωση που εμφανίζε­ται στο 30% των αγοριών; Ή, μήπως, για μια πολιτισμική μετάλλαξη που α­ποδιοργανώνει τις οικογενειακές δομές; Και στη Μέση Ανατολή η τηλεόρα­ση έχει τη δύναμη να μαγνητίζει τα παιδιά. Μαρμαρωμένα, αμίλητα, περιμένουν το τέλος της εκπομπής για να αποχαλινωθούν. Τα παιδιά που τα ανατρέφει η τηλεόραση θα υποφέρουν στα εφτά τους χρόνια απ' αυτό το σύνδρομο. Όσο πιο φτωχή είναι μια οικογένεια τόσο θα καθηλώνεται μπροστά στην τηλεόραση και τόσο περισσότερο θα θεριεύει η ΔΕΠ-Υ.

(Πηγή: Ένθετο περιοδικό «Ε» της «Ελευθεροτυπίας» 22/11/2009 http://www.alopsis.gr)