Μαζί μέ ὁλόκληρη τήν ἀνθρωπότητα, ὁ ὀρθόδοξος λαός μας ἐξουθενωμένος μετά τήν οἰκονομική κρίση, βρίσκεται ἀπό τόν Μάρτιο τοῦ 2020 σέ μιά ἰδιόμορφη κοινωνική, οἰκονομική καί πνευματική αἰχμαλωσία ἐξ αἰτίας τοῦ κορωνοϊοῦ πού ἀπασχολεῖ ὅλον τόν πλανήτη.  Οἱ ἐκκλησίες μας κλειστές.  Οἱ θεμελιώδεις ἀρχές τῆς πίστεώς μας καί τῆς λειτουργικῆς μας ζωῆς στό σύνολό τους-ἡ μετοχή μας στά ἄχραντα  Μυστήρια, ἡ τέλεση τῶν μυστηρίωντοῦ Βαπτίσματος καί τοῦ Γάμου.- βρίσκονται σέ ἀπαγόρευση. Ἔπαυσε ἡ προσευχή στά σχολεῖα καί ὁ ἐκκλησιασμός τῶν παιδιῶν, οἰ ἐθνικές γιορτές ἐξαφανίστηκαν. Ἡ οἰκονομική καί ἡ κοινωνική ζωή νεκρώθηκε, αὐξήθηκε ἡ χρήση ψυχοφαρμάκων. Οἱ ἐλευθερίες τῶν ἀνθρώπων παραδίδονται ἀμαχητί. Εἴδαμε σέ ἕναν τοῖχο - γραμμένο ἀπό κάποιον «φιλόσοφο τοῦ δρόμου» - ἕνα σύνθημα πού μᾶς προβλημάτισε : «τί νά τήν κάνω τήν ὑγεία χωρίς ἐλευθερία καί δικαιοσύνη;».

Θά θέλαμε καί ἐμεῖς σάν Ἑστία Πατερικῶν Μελετῶν νά καταθέσουμε τούς προβληματισμούς μας.

Ἐπιστημονική σύγχυση καί ἀβεβαιότητα.

Ἡ ἀνθρωπότητα ἔγκλειστη ἀναμένει τή λύτρωσή της, ἡ ὁποία κατά τούς κρατοῦντες θά ἔρθει μόνο μέ τό πολυδιαφημισμένο ἐμβόλιο. Ὅμως:

• Δέν ὑπάρχει σύγκλιση ἀπόψεων στήν ἐπιστημονική κοινότητα ὄχι μόνον ὅσον ἀφορᾶ στά ἄμεσα μέτρα ἀντιμετώπισης τοῦ κορωνοϊοῦ (μάσκα, lockdown κλπ) άλλά καί ὅσον ἀφορᾶ στήν ἀποτελεσματικότητα καί τίς πιθανές παρενέργειες τῶν ἕως τώρα διαθεσίμων ἐμβολίων.
• Γιά νά δοκιμαστεῖ σωστά ἕνα ἐμβόλιο χρειάζεται περίπου μία δεκαετία. Σήμερα τό ἐμβόλιο τῆς γρίπης μετά ἀπό τόσα χρόνια κλινικῆς ἐμπειρίας ἔχει μόνον 40%-60% ἀποτελεσματικότητα. Ἐνῶ οἱ τωρινές διαβεβαιώσεις γιά σύντμηση τοῦ ἀπαιτουμένου χρονικοῦ διαστήματος σέ λιγότερο ἀπό ἕνα χρόνο^[1] παραπέμπουν μᾶλλον σέ τεχνικές μάρκετινκ.
• Ὅταν θά πρέπει τήν εὐθύνη παρενεργειῶν νά τήν πάρει ἐνυπόγραφα ὁ ἴδιος ὁ ἐμβολιαζόμενος ποῦ βρίσκεται πλέον ἡ εὐθύνη τῶν ἐπιστημόνων ἀλλά καί τῆς ἴδιας της Πολιτείας γιά τούς πιθανούς κινδύνους βλάβης τῆς ὑγείας τῶν πολιτῶν ἤ ἀκόμη καί τῆς ἀπωλείας ζωῆς;
• Ἐνῶ ἀκολουθήθηκαν κατεπείγουσες διαδικασίες γιά νά ἀδειοδοτηθοῦν τά ἐμβόλια , καμία ἀντίστοιχη προσπάθεια δέν γίνεται γιά τήν εἰσαγωγή τοῦ ἀρκούντως ἀποτελεσματικοῦ φαρμάκου μονοκλωνικῶν ἀντισωμάτων, τή στιγμή πού χάνονται ζωές.

Βαθμός ἀξιοπιστίας καί ἐμπιστοσύνης πρός τήν πολιτεία καί τά ΜΜΕ.

Ἔχει κλονίσει τήν ἐμπιστοσύνη μας στούς πολιτειακούς φορεῖς:

• Τό γεγονός ὅτι προβάλλεται ἀπό τά ΜΜΕ μέ ἀδιαλλαξία καί ὑπερβάλλοντα ζῆλο ἡ μία μόνο ἄποψη καί μέ τρόπο πού ἀπαξιώνει ἀπολύτως ὁποιαδήποτε ἄλλη.
• Τά δυό μέτρα καί σταθμά πού ἐπιβάλλει ἡ πολιτεία. Ἀπό τήν μία κλείνει τίς ἐκκλησίες, ἀπαγορεύει τίς λιτανεῖες καί τίς παρελάσεις, τόν Ἁγιασμό τῶν ὑδάτων καί τή ρίψη τοῦ Σταυροῦ στή θάλασσα. Ἐπεμβαίνει ὁ εἰσαγγελέας καί ἐπιβάλλει δυσβάστακτες κυρώσεις σέ ὅσους παρέκκλιναν ἔστω καί στό κατ’ ἐλάχιστον ἤ ἐξέφρασαν διαφορετική ἄποψη ἀπό τήν ἐπίσημη κυβερνητική. Ἀπό τήν ἄλλη, ἐπιτρέπει κατ΄ἐπιλογήν ἀπίστευτο συνωστισμό ὅπως π.χ. στά σοῦπερ μάρκετ (ἰδιαίτερα τίς γιορτινές ἡμέρες) στή γιορτή τοῦ Πολυτεχνείου, στή δίκη τῆς Χρυσῆς Αὐγῆς κλπ.
• Τό γεγονός ὅτι δεκαετίες ὁλόκληρες βλέπουμε τίς κυβερνήσεις τῆς χώρας μας νά φτωχοποιοῦν τόν ἑλληνικό λαό συσσωρεύοντας τελικά δυσθεώρητα χρέη στίς πλάτες του, μέ ἀποκορύφωμα τήν ὑποδούλωσή του σέ «ἑταίρους» μέσω τῶν Μνημονίων. Μήπως τώρα, ξαφνικά μέ τήν πανδημία καί τό ἐμβόλιο τό Κράτος μεταστράφηκε καί ξεχειλίζει ἀπό ἐνδιαφέρον γιά ἐμᾶς;

Νομικοί προβληματισμοί.

Ὁ ἐμβολιασμός, ὡς ἰατρική πράξη δέν μπορεῖ νά εἶναι ὑποχρεωτικός γιατί ἀπαιτεῖται συναίνεση τοῦ ἐμβολιαζομένου .  Ἡ Σύμβαση γιά τά Ἀνθρώπινα Δικαιώματα καί τή Βιοϊατρική, (σύμβαση τοῦ Ὀβιέδο), τήν ὁποία ἔχει κυρώσει καί ἡ Ἑλλάδα, ἀναφέρει στό ἄρθρο 5 ὅτι ὁποιαδήποτε ἰατρική ἐπέμβαση γίνεται μόνο μέ τήν ἐλεύθερη συναίνεση τοῦ ἐνδιαφερομένου προσώπου, κατόπιν προηγούμενης σχετικῆς ἐνημέρωσής του ὡς πρός τό σκοπό καί τή φύση τῆς ἐπέμβασης, καθώς καί ὡς πρός τά ἐπακόλουθα καί κινδύνους πού αὐτή συνεπάγεται.  Γιά νά ξεπεραστεῖ αὐτό τό ἐμπόδιο, γίνεται προσπάθεια, νά καθιερωθεῖ ὑποχρέωση ἐμβολιασμοῦ γιά τή συμμετοχή σέ βασικές κοινωνικές δραστηριότητες. Δηλαδή νά γίνει ἔμμεσα ὑποχρεωτικό τό ἐμβόλιο, ἀφοῦ ἐκεῖνος πού δέν θά ἔχει τήν πιστοποίηση ἐμβολιασμοῦ, δέν θά μπορεῖ νά ἐργαστεῖ, νά ταξιδέψει, νά εἰσέλθει σέ ὑπηρεσίες, στούς ναούς κ.λπ.

• Ἡ κατεύθυνση αὐτή ἔχει σαφῆ ἀντισυνταγματικό προσανα­το­λι­σμό, ἀφοῦ οὐσιαστικά προσβάλλει τήν ἀξία τοῦ ἀνθρώπου (ἄρ. 2 Σ.), προσβάλλει βασικά δικαιώματα στόν πυρήνα τους (ἐλευθε­ρίας, θρησκευτικῆς ἐλευθε­ρίας κλπ) καί εἶναι ἀντίθετη πρός τό δικαίωμα τῆς ἐλεύθερης ἀνάπτυξης τῆς προσωπικότητας καί μάλιστα σέ σχέση μέ τό εὐαίσθητο ζήτημα τῆς ὑγείας : Καθένας ἔχει δικαίωμα στήν προστασία τῆς ὑγείας καί τῆς γενετικῆς του ταυτότητας. Νόμος ὁρίζει τά σχετικά μέ τήν προστασία κάθε προσώπου ἔναντι τῶν βιοϊατρικῶν παρεμβάσεων (ἄρ.5, παρ. 5 Σ).  Ἐνεργώντας ἔτσι ἡ πολιτεία δέν λαμβάνει ὑπόψη  ἄλλες ἠπιότερες λύσεις γιά τή διαφύλαξη τῆς δημόσιας ὑγείας (συνταγματική ἀρχή τῆς ἀναλογικότητας, .ἄρ.25 παρ. 1 Σ).
• Στά ἀνθρώπινα δικαιώματα ἐντάσσεται καί ἡ λεγομένη ἀρχή τῆς ἰσότητας( ἄρ.4 Σ). Σύμφωνα μέ αὐτήν:
  «…ὅποιος δημόσιος ἤ ἰδιωτικός φορέας προβεῖ σέ διακρίσεις μέ βάση προσωπικά δεδομένα ὅπως εἶναι φυλή, θρησκεία, χρῶμα, ἰατρικά δεδομένα, κλπ ὀφείλει ἀποζημίωση γιά ὑλική καί γιά ἠθική βλάβη».
  Ἑπομένως τό ἄρ. 4 Σ δέν ἐπιτρέπει τή διάκριση σέ ἐμβολιασμένους καί μή ἐμβολιασμένους ἀπέναντι στήν ἀπόλαυση τῶν δικαιωμάτων, ἀτομικῶν καί κοινωνικῶν καί ἄρα ὁ ἀποκλεισμός τῶν μή ἐμβολιαζομένων ἀπό συμμετοχή σέ βασικές κοινωνικές δραστηριότητες εἶναι καθαρά ἀντισυνταγματικός.

• Μέ τήν ἔμμεση ὑποχρέωση ἐμβολιασμοῦ, παραβιάζεται οὐσιωδῶς ἡ ratio (πνεῦμα-σκοπός) τῆς Συμβάσεως τοῦ Ὀβιέδο, ἀφοῦ οὐσιαστικά ὁ πολίτης, χωρίς τήν ἀπαραίτητη ἐνημέρωση καί κυρίως χωρίς τή βούλησή του, ἀναγκάζεται νά «συναινέσει» γιά νά ἐπιβιώσει, γιά νά μή χάσει τήν ἐργασία του ἤ γιά νά μπορεῖ νά

Πνευματική Διάσταση.

Βλέποντας ὅσα συμβαίνουν στίς μέρες μας, δέν μποροῦμε νά μένουμε ἀδιάφοροι σέ αὐτά πού εἶπε προφητικά ὁ ἅγιος Παΐσιος καί γράφτηκαν στίς σελίδες 185-186 τοῦ βιβλίου «Πνευματική Ἀφύπνιση»^[2]: «Σιγά σιγά μετά τήν κάρτα καί τήν ταυτότητα, δηλαδή τό «φακέλωμα», θά προχωρήσουν πονηρά στό σφράγισμα. Μέ διάφορα πονηρά μέσα θά κάνουν ἐκβιασμούς γιά νά δέχονται οἱ ἄνθρωποι τό σφράγισμα στό μέτωπο ἤ στό χέρι.  Θά στριμώξουν τά πράγματα καί θά ποῦν: «Μόνο μέ τίς κάρτες θά κινεῖσθε· τά χρήματα θά καταργηθοῦν».

Στή σελ 181 τοῦ ἴδιου βιβλίου: «Τώρα πάλι παρουσιάστηκε μία ἀρρώστια, γιά τήν ὁποία βρέθηκε ἕνα ἐμβόλιο πού θά εἶναι ὑποχρεωτικό καί, γιά νά τό κάνει κανείς, θά τόν σφραγίζουν». Τά λόγια αὐτά εἰπώθηκαν ὅπως σημειώνουν οἱ μοναχές τήν περίοδο 1981-1994. Δηλ. τό λιγότερο πρίν 26 χρόνια, ὅταν δέν ὑπῆρχε στόν ὁρίζοντα οὔτε ὑποψία εἴτε γιά γρίπη εἴτε γιά τόν κορωνοϊό καί τά ἐμβόλιά του.

Εἶναι αὐτό τό ἐμβόλιο γιά τό ὁποῖο κάνει λόγο ὁ ἅγιος Παΐσιος ἤ ἀναφέρεται σέ ἄλλο;  Εἴτε εἶναι αὐτό εἴτε ἄλλο καί μόνο ὁ  θόρυβος  πού γίνεται γιά τό συγκεκριμένο ἐμβόλιο, μᾶς δημιουργεῖ ὑποψίες ὡς πρός τήν ἀθωότητά του καί μᾶς φέρνει στό νοῦ τό λόγο τοῦ Κυρίου: «Καί προσελθόντες οἱ Φαρισαῖοι καὶ Σαδδουκαῖοι πειράζοντες ἐπηρώτησαν αὐτὸν σημεῖον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐπιδεῖξαι αὐτοῖς. 2 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς· ὀψίας γενομένης λέγετε· εὐδία· πυρράζει γὰρ ὁ οὐρανός· 3 καὶ πρωΐ· σήμερον χειμών· πυρράζει γὰρ στυγνάζων ὁ οὐρανός. ὑποκριταί, τὸ μὲν πρόσωπον τοῦ οὐρανοῦ γινώσκετε διακρίνειν, τὰ δὲ σημεῖα τῶν καιρῶν οὐ δύνασθε γνῶναι;»(Ματθ. ιστ΄, 1-3).

Ὁ ἁγιορείτης ἱερομόναχος Γέρων Εὐθύμιος ἀπό τήν ἔρημο τῆς Καψάλας μᾶς προτρέπει νά μήν κάνουμε τό ἐμβόλιο. Ὅσον ἀφορᾶ τήν γενικότερη κατάσταση, ἔγραψε χαρακτηριστικά: «Ἄν ζοῦσε σήμερα ὁ Ἅγιος Παΐσιος εἶναι ἀδιανόητο νά τόν βλέπαμε μέ μάσκα καί γάντια, νά ἔχη στήν τσέπη του τό μπουκάλι μέ τό οἰνόπνευμα καί νά ἀποφεύγη τούς ἀνθρώπους ἤ νά τούς μιλᾶ ἀπό ἀπόσταση. Εἶναι βέβαιο ὅτι θά εἰρήνευε τούς ἀνθρώπους καί θά βοηθοῦσε νά ἀποβάλλουν τόν φόβο καί πιό πολύ θά ἐλυπεῖτο γιά τό κλείσιμο τῶν Ἐκκλησιῶν. Εἶναι ἀταίριαστος αὐτός ὁ φόβος γιά τούς χριστιανούς πού ἐμπνέονται ἀπό τό παράδειγμα τοῦ Θεανθρώπου καί ἀπό τούς Μάρτυρες τῆς πίστεώς μας».

Ἡ πονηρία αὐτῶν πού διαμορφώνουν τήν καθημερινότητά μας εἶναι φανερή. Τώρα σχεδιάζουν νά καθιερώσουν «ψηφιακό πιστοποιητικό» (μήπως ἕνα εἶδος ἠλεκτρονικῆς ταυτότητας;) γιά ὅσους ἐμβολιάζονται. Ὅσοι δέν θά τό ἔχουν «δέν θά μποροῦν νά πᾶνε οὔτε μέχρι τό περίπτερο» δήλωσε ἡ βουλευτής κ.  Μπακογιάννη. Ταυτόχρονα περιορίζεται, μέ ἀφορμή τόν κορωνοϊό, ἡ χρήση τῶν μετρητῶν. Πορευόμαστε πρός τήν πλήρη κατάργησή τους, ὅπως ἀκριβῶς τό γράφει ὁ ἅγιος : «Μόνο με τίς κάρτες θά κινεῖσθε· τά χρήματα θά καταργηθοῦν».

Ἔχουν προηγηθεῖ καί ἄλλα μέσα ἐλέγχου , ὅπως ὁ ΑΜΚΑ, μέσῳ τοῦ ὁποίου ἡ πορεία τῆς ὑγείας καί τῆς ἐργασίας μας παρακολουθεῖται διαρκῶς. Χωρίς τόν ΑΜΚΑ ἐμποδίζονται ἡ μισθοδοσία, ἡ χορήγηση συντάξεων, ἡ προσφυγή στή δικαιοσύνη κλπ.  Ἀλλά τώρα χωρίς τό ψηφιακό πιστοποιητικό ἀπειλεῖται ἡ συμμετοχή τοῦ πολίτη σέ κάθε δραστηριότητα, ὅπως ὑπονόησε ὁ πρωθυπουργός.  Ἄρα μέ τό ψηφιακό πιστοποιητικό ἐμβολίου καί τήν πιθανή ἐξαφάνιση τῶν μετρητῶν προχωροῦμε σέ μεγαλύτερη στέρηση τῶν ἐλευθεριῶν μας, ἐνῷ συμβαίνει καί κάτι ποιοτικά διαφορετικό.

Μέσῳ τοῦ πιστοποιητικοῦ σοῦ ἐπιβάλλουν ἔμμεσα νά δεχθεῖς μιά ἰατρική πράξη, ἕνα ἐμβόλιο πού συνιστᾶ μία παρέμβαση στό σῶμα σου. Σέ ἐξοικειώνουν στό νά παραδίδεις τό σῶμα σου γιά νά ἔχεις δικαίωμα στήν ἐπιβίωση.

Βλέπουμε ὅτι ἐν μέσῳ COVID ὁ Ὑπουργός Ψηφιακῆς Διακυβέρνη­σης Κος  Πιερακάκης ἐμφανίζεται σέ ἐκπομπή^[3] μαζί μέ τόν Κο Θεοφάνη Τάση (Καθηγητή Σύγχρονης Πρακτικῆς Φιλοσοφίας) νά μιλάει γιά κατασκευή «ὑπερανθρώπων» μέ «σωματική, αἰσθηματική, ἠθική καί διανοητική ἀναβάθμιση στό σταυροδρόμι τῆς φιλοσοφίας, ἀνθρωπολογίας, νευροεπιστημῶν, πληροφορικῆς, μοριακῆς βιολογίας καί γενετικῆς». Τό (κάθε) ἐμβόλιο σήμερα χαρακτηρίζεται ὡς «μία μορφή πρωτόγονης ἀναβάθμισης» μπροστά στήν ἐξέλιξη πού ἔρχεται μέσῳ ἐμφυτευμάτων. Γιατί ἄραγε ἐπιλέχτηκε αὐτή ἡ χρονική στιγμή, κατά την ὁποία ὅποιος ἄλλος μιλήσει γιά παγκοσμιοποίηση, ἐμφυτεύματα, τσιπάκια κλπ θεωρεῖται γραφικός ἤ συνωμοσιολόγος;

Δέν ἀμφισβητοῦμε τήν ἐπικινδυνότητα τοῦ κορωνοϊοῦ. Ὅμως, θεωροῦμε τόν κίνδυνο αὐτόν πολύ μικρότερο ἀπό τόν κίνδυνο νά ἀποκοποῦμε ἀπό τά Ἱερά Μυστήρια, νά βάλουμε σέ δεύτερη μοίρα τήν πνευματική ζωή, νά χάσουμε τήν ἐλευθερία μας καί τό δικαίωμά μας στόν κοινωνικό διάλογο ἀκόμα καί ἀμφισβητώντας.

Ὑπό τήν ἀπειλή τοῦ κορωνοϊοῦ, ἡ σωματική ὑγεία διεκδικεῖ ἠθικά, νομικά, ἀκόμα καί θρησκευτικά γιά κάποιους, τό πρωτεῖο τῶν ἀγαθῶν, ὥστε νά ὀφείλουμε γιά χάρη της νά παρακάμψουμε ὅλα τά ἄλλα. Τήν ἐλευθερία μας, τή θεία λατρεία, τήν ἐργασία μας. Ὅμως γιά Χριστιανούς καί Ἕλληνες, διαχρονικά προτάσσονται τῆς ὑγείας, πού δέν τήν ὑποτιμοῦμε, ἡ πίστη καί ἡ ἐλευθερία.

Τέλος, θά ἦταν μεγάλη παράλειψη νά μήν ἀναφερθοῦμε στήν ἐκκλησιαστική - λειτουργική - πνευματική σύγχυση τῶν ἡμερῶν. Πολύς ὁ λόγος γιά τό ἄν  ἡ Θεία Κοινωνία μεταδίδει τόν ἰό! Ἄν καί ἡ συντριπτική πλειψηφία τῶν Ἱερέων καί Ἀρχιερέων ἀρνεῖται  ὡς βλάσφημη τήν ἀντίληψη περί μεταδόσεως τοῦ ἰοῦ, ἔχει ἀνοίξει συζήτηση περί ἐναλλακτικῶν τρόπων μετάδοσης τῆς Θείας Κοινωνίας. Αὐτό δίνει μιά εἰκόνα τῆς ἀντίχριστης περιρρέουσας ἀτμόσφαιρας ἐν μέσῳ τῆς ἔμμεσης ἀπειλῆς ὑποχρεωτικοῦ ἐμβολιασμοῦ, πού δέν πείθει ὅτι ὅλα γίνονται γιά τό καλό μας.

Συμπέρασμα.

Μετά ἀπό τίς παραπάνω διαπιστώσεις, πρός τό παρόν τουλάχιστον καί ὑπό αὐτές τίς συνθῆκες, παραμένουμε ἐπιφυλακτικοί ἀπέναντι στό ἐμβόλιο.

Παρακολουθοῦμε «τά σημεῖα τῶν καιρῶν» ὅπως μᾶς λέει ὁ ἅγιος Παΐσιος ὄχι μέ ἄγχος, ἀλλά μέ τήν «καλή ἀνησυχία» καί προσευχόμαστε γιά  τήν ἐξ ὕψους φώτιση καί τήν πνευματική πεῖρα πού θά δοθεῖ «τοῖς νήφουσι».  Ἐπίσης ὁ ἅγιος προλέγοντας τίς μελλοντικές δυσκολίες τόνιζε: «Μόνο μέ καλή πνευματική ζωή θά τά βγάλωμε πέρα». «Ἐπέτρεψε ὁ Θεός γιά τίς ἁμαρτίες μας αὐτήν τήν μεγάλη δοκιμασία…». «…Ἔχουμε ἀνάγκη ἀπό εἰλικρινῆ μετάνοια, ὑπομονή ἀνεξάντλητη, προσευχή ἀδιάλειπτη, ἡ ὁποία ἐνισχύει τήν Πίστη μας».^[4]  καί καλό θά εἶναι νά θυμόμαστε ὅτι ὁ Ἅγιος προκειμένου νά μᾶς ἐνισχύσει πνευματικά στό χειρόγραφο κείμενό του «Σημεῖα τῶν καιρῶν» προτάσσει ἕνα δίστιχο αἰσιοδοξίας: «Μετά τήν μπόρα τή δαιμονική, θά ἔρθει ἡ λιακάδα ἡ θεϊκή».

Ἑστία Πατερικῶν Μελετῶν

^[1] Vaccine Effectiveness: How Well Do the Flu Vaccines Work? https://www.cdc.gov/flu/vaccines-work/vaccineeffect.htm.

^[2] Πνευματική ἀφύπνιση. Λόγοι Β', ΓΕΡΩΝ ΠΑΙΣΙΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Ἐκδότης: ΙΕΡΟΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΝ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ - ΣΟΥΡΩΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1999).

^[3] ΕΚΠΟΜΠΗ «Στά Ἄκρα» τῆς ΕΤ2 Δεκέμβριος 2020,  (00:37 καί ἔπειτα) https://www.youtube.com/watch?v=_qpzP6PtJKg

^[4] https://enromiosini.gr/arthrografia/κύριε-σῶσον-λαόν-ἀπεγνωσμένον

Πηγή: orthros.eu