Η ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΤΗΣ ΖΑΧΟΥΜΛΙΕ-ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗΣ υπάρχει, χωρίς διακοπή, από τον 13^ο αιώνα. Ο ποταμός Νέρετβα χωρίζει την Ερζεγοβίνη σε Ανα­τολική και Δυτική. Στην Ανατολική Ερζεγοβίνη οι ορθόδοξοι Σέρβοι αποτελούν το 85% του πληθυσμού, στην Δυτική το 10-15% και στα παράλια της Αδριατικής, γύρω από το Ντουμπρόβνικ, το 5-6%. Ο συνολικός σερβικός πληθυσμός της περιοχής είναι περί τις 75 με 80 χιλιάδες (η μικρή απόκλιση των αριθμών οφείλεται στον ακαθόριστο αριθμό αθέων ανάμεσα στους Σέρβους). Από τους υπολοίπους κατοίκους της Ερζεγοβίνης το μεγαλύτερο ποσοστό είναι Κροάτες, ενώ υπάρχουν και λίγοι Μουσουλμάνοι. Η έδρα της Επισκοπής βρίσκεται στην πρωτεύουσα της Ερζεγοβίνης, το Μόσταρ, όπου και στις δύο όχθες του ποταμού Νέρετβα, πριν τον εμφύλιο, ζούσαν 24 χιλιάδες Σέρβοι, 30 χιλιάδες Κροάτες και 32 χιλιάδες Μουσουλμάνοι. Οι περισσότεροι Σέρβοι κατοικούσαν στην ανατολική όχθη του Νέρετβα.

Όταν άρχισαν οι διαμάχες, τον Μάρτιο του 1992, οι Κροάτες άρχισαν να διώχνουν τον σέρβικο πληθυσμό στη δεξιά πλευρά του Νέρετβα και περικύκλωσαν τα στρατόπεδα του γιουγκοσλάβικου στρατού. Ο γιουγκοσλαβικός στρατός τότε βομβάρδισε το Μόσταρ, καθώς και άλλες περιοχές στις οποίες ήταν συγκεντρωμένος κροατικός πληθυσμός. Ο ίδιος στρατός, τον προηγού­μενο χρόνο, κατέλαβε τις γειτονικές ακτές γύρω από το Ντουμπρόβνικ, το οποίο και βομβάρδισε. Το Ντουμπρόβνικ βρίσκεται μέσα στα σύνορα της Κροατίας, όπως αυτά καθορίστηκαν από το κομμουνιστικό καθεστώς του Τίτο.

Στις 19 Μαΐου 1992, ο γιουγκοσλαβικός στρατός αποσύρθηκε από τις κροατικές ακτές και την περιοχή της Ερζεγοβίνης, με εξαίρεση την συνο­ριακή περιοχή με το Μαυροβούνι που ονομάζεται Πρέβλακα. Αμέσως μετά, τόσο ο τακτικός στρατός της Δημοκρατίας της Κροατίας από τις ακτές της Αδριατικής, όσο και κροατικές ένοπλες ομάδες από τη Δυτική Ερζεγοβίνη (από οπού οι ίδιοι είχαν ήδηεκδιώξει όλους τους Σέρβους), επετέθησαν στη σερβική πλειοψηφία της Ανατολικής Ερζεγοβίνης και, από τις αρχές του Ιουνίου 1992 μέχρι σήμερα, έχουν καταλάβει το 1/4 του εδάφους της.

Οι περιοχές που κατέλαβαν είναι: όλο το Μόσταρ και από τις δύο πλευρές του Νέρετβα, καθώς και όλοι οι σέρβικοι καταυλισμοί στην κοιλάδα τού Νέρετβα (και από τις δύο πλευρές τού ποταμού), νότια και νοτιοανατολικά κατά μήκος τού ποταμού Bregava, η πύλη Stoca, τα περίχωρα της πόλεως Ljubinje, το 1/3 του Popovo Polje, η περιοχή τού Bobani και τα περίχωρα τού Τρέμπινιε, από όπου και το σφυροκοπούν άγρια. Στην περιοχή τού Τρέμπινιε ζουν περίπου 22 χιλιάδεςκάτοικοι, από τους οποίους 1.800 είναι Μουσουλμάνοι, 1000 περίπου Κροάτες και οι υπόλοιποι Ορθόδοξοι Σέρβοι. Στην βορειοανατολική Ερζεγοβίνη εξακολουθούν μέχρι και σήμερα συγκρού­σεις μεταξύ ενόπλων Σέρβων και Μουσουλμάνων στα κεντρικά και πάνω μέρη τού Νέρετβα.

Σήμερα στην Επισκοπή μου έχουν καταστραφεί ολοσχερώς δεκαπέντε (15) εκκλησιαστικά κέντρα: 

Mostar και περίχωρα: τρεις ενορίες, ο μεγάλος Καθρεδικός Ναός, το Επισκοπικό Κέντρο (ισοπεδώθηκαν στις 15 και 16 Ιουνίου 1992), τρεις μικρότερες εκκλησίες. Η πλειοψηφία των ορθοδόξων κατοίκων εγκατέλειψε την πόλη, μερικοί είναι φυλακισμένοι σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως και αρκετές χιλιάδες σκοτώθηκαν. Τα χωριά της δυτικής όχθης τού Neretva που καταστράφηκαν είναι: Rastani, Bogodo, Raska Gora, Dobric, Biograci Medjine, Vihovici, Slipcici, Bacevici με δύο εκκλησίες. 

Duvno (Tomislavgrad) στη Δυτική Ερζεγοβίνη, μία ενορία με δύο εκκλησίες. Οι άνθρωποι είναι φυλακισμένοι σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως ή έχουν φύγει. 

Konjic στη βόρεια καμπή τού Neretva (Σέρβοι 16%, Κροάτες 22%, οι υπόλοιποι Μουσουλμάνοι). Bradina και 25 σερβικά χωριά (περίπου 3,5 χιλιά­δες Σέρβοι, μικρή κροατική μειονότητα και μουσουλμανική πλειοψηφία), ολοσχερώς καταστράφηκαν. Τα χωριά αυτά είναι: Brdjani, Zukici, Djepi (ή Cepi), Blacc, Vrdolje, Zagorice, Zivanje, Ljuta, Ovcari, Ribari, Sitnik, Donjc Selo, Gerici, Bjelovcani, Celebici, Pokojisle, Obri, Nevizdraci, Idbor, Ostrozac, Dobrigosce, Paprasko, Repovac, SHunje και Hondici. Στις 25 και 26 Μαΐου 1992 τρεις εκκλησίες καταστράφηκαν, περισσότεροι από 100 άνδρες, γυναίκες και παιδιά σκοτώθηκαν, περί τις τρεις χιλιάδες αρχικά φυλακίστηκαν σε ένα τούνελ τού τραίνου στο όρος Ivan και αργότερα μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως Celebici, Butrovic Polje, Konjic και Ljuta (υπάρχει κατάλογος ονομάτων από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό με 412 ονόματα αιχμαλώτων, που έλαβα τέλη Αυγούστου). Τα παραπάνω χωριά κάηκαν και ολοσχερώς καταστράφηκαν, οι γηραιότεροι Σέρβοι κάτοικοι θανατώθηκαν από τους Μουσουλμάνους, όπως μάθαμε πρό­σφατα αναφορικά με το χωριό Djepi (Cepi).

Bjelo Polje πάνω από το Mostar με μία εκκλησία και τα κοντινά χωριά Potoci, Salakovac, Vrapcici κ.α., που κάηκαν πρόσφατα και μετάισοπεδώθη­καν από μπουλντόζες των κροατικών δυνάμεων. Οι κάτοικοι τα εγκατέλειψαν.

Blagaj και τα 4 χωριά κάτω από το Mostar: Cnojnica, Buna, Hodbina, Pijesci, καταστράφηκαν από τις κροατικές δυνάμεις, εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους τους και είναι άγνωστη η τύχη της εκκλησίας.

Το χωριό Zitomislic και το 16^ου αιώνος, βυζαντινής αρχιτεκτονικής, Μοναστήρι κάηκαν ολοσχερώς και καταστράφηκαν. Οι κάτοικοι τα εγκατέλειψαν.

Η πόλη Gapljina και η εκκλησία της ισοπεδώθηκαν, από τους κατοίκους άλλοι αιχμαλωτίσθηκαν και κλείστηκαν στους πρώην στρατώνες του Dretelj, και άλλοι έφυγαν.

Τα αμιγή σερβικά χωριά Tasovcic, Klepci και Prebilovci στην ανατολική όχθη του ποταμού Neretva, νότια τού Mostar, καταστράφηκαν μαζί με 2 εκκλησίες, 30 άνδρες και γυναίκες σκοτώθηκαν, ενώ οι υπόλοιποι έφυγαν. Στις 7 και 8 Ιουνίου 1992 οι κροατικές δυνάμεις ανατίναξαν με εκρηκτικά όλα τα σπίτια, εκκλησίες και κοιμητήρια και στη συνέχεια ισοπέδωσαν την περιοχή με μπουλντόζες. Τα οστά 2000 σχεδόν Σέρβων νεομαρτύρων από τη γενοκτονία των ετών 1941-1945, που βρήκαν σε μία από τις εκκλησίες, τα έκαψαν και σκόρπισαν τη στάχτη στο χώμα.

Η πόλη Metkovic και η παλαιά κωμόπολη Gabela με 2 εκκλησίες που καταστράφηκαν και άλλες 2 που δεν ξέρουμε τι απέγιναν. Από τους κατοί­κους, άλλοι αιχμαλωτίσθηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως και άλλοι έ­φυγαν.

Η πόλη Stοlak και τα εξής 10 τριγύρω χωριά: Dracevo, Recice, Burmazi, Paprati, Oplicici, Osanici, Donji και Cornji Poplat, Pljesevac, Prenj,καταστράφηκαν και κάηκαν κατά ένα μέρος τους. Οι Σέρβοι κάτοικοι διώχθηκαν και σε 4 εκκλησίες προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές.

Το Cornje Hrasno και τα εξής 3 χωριά στο Κάτω Popovo Polje: Cavas, Dvrsnica, Orasje καταλήφθηκαν και κάηκαν από τον κροατικό στρατό. Οι κάτοικοι έφυγαν και δεν γνωρίζουμε ακόμη τι απέγινε η εκκλησία.

Το 15^ου αιώνος μοναστήρι Zavala, με βυζαντινή άρχιτεκτονική και τοιχογραφίες fresco, το χωριό Zavala και τα τριγύρω χωριά: Cvaljina, Orahov Do κ.α. υπέστησαν σοβαρότατες ζημιές από τους κροατικούςόλμους. Όταν καταλήφθηκαν από τους Κροάτες αρκετοί άνθρωποι σκοτώθηκαν, ενώ οι υπόλοιποι αναγκάσθηκαν να φύγουν.

Στην περιοχή του οροπεδίου Bohani, τα εξής 16 αμιγή σερβορθόδοξα χωριά: Colubinac, Belenici, Kijev Do, Corogaze, Dobromiri, Pozarno, Baljivac, Rapti, Scenica, Suse, Misite, Copice, Podosoje, Slivnica και Lopoc καταστρά­φηκαν ολοσχερώς. Τα σπίτια κατεδαφίστηκαν και 3 εκκλησίες ισοπεδώθηκαν.

Τα χωριά Zaplanik, Ivanjica, Zacula καθώς και τα ακόλουθα, αποκλειστικά σερβικά χωριά του δάσους του Trebinje: Kaladjurdjevici, Slavogoblici, Vukovici, Nevada, Οrah, οι 2 εκκλησίες τού Zaplanik και του Zacula, κάηκαν και ισοπεδώθηκαν από μπουλντόζες των κροατικών δυνάμεων. Ταυτόχρονα οι Κροάτες εκτόξευαν πυραύλους εναντίον των σερβικών χωριών: Velicane, Dracevo, Drijenjani, Tulje, Zakovo, Dohromani, Mrkonjici, Police, Sedlari, Crinljani, Diklici, Jasenica Lug, Hum, Cerovac, Mesari, Staro Slano, στο Ροpovo Polje από τα οποία ο άμαχος πληθυσμός έχει αναγκασθεί να φύγει, ενώ έχουμε και περιστατικά τραυματισμών.

Στο Dubrovnik στο κέντρο της παλαιάς πόλεως κατεδαφίστηκαν η παλαιά ορθόδοξη εκκλησία και 2 εκκλησιαστικά κτίρια, ενώ οι 4.000 Σέρβοι που έμεναν εκεί αναγκάστηκαν να φύγουν.

Είναι αλήθεια ότι οι Σέρβοι της Ερζεγοβίνης δεν καταδίωξαν τους Κροάτες που ζούσαν στις περιοχές τους και επί πλέον ότι όλες οι Ρωμαιοκαθολικές εκκλησίες σε σερβικό έδαφος βρίσκονται στις θέσεις τους. 

Οι σχέσεις μεταξύ των Σέρβων και των Μουσουλμάνων, στα χωριά γύρω στο Nevesina και το Catsko στη βόρεια Ερζεγοβίνη καθώς και στις περιοχές τού άνω Nevetva, δεν είναι καλές, εξ αιτίας των αιφνιδιαστικών τρομοκρατι­κών επιθέσεων των Μουσουλμάνων και των τρομερών σφαγών που διέπραξαν στους σερβικούς πληθυσμούς των εξής χωριών: Podvelezje πάνω από το Mostar, Zaborani του Neresinje, Izgori πάνω από το Catsko. Αυτές οι σφαγές προκάλεσαν την εκδίκηση των Σέρβων και την εκδίωξη των μουσουλμανικών πληθυσμών. Η πλειοψηφία των μουσουλμανικών τζαμιών βρίσκονται ακόμα στη θέση τους, ενώ μερικά έχουν υποστεί ζημιές από σφαίρες και μερικά άλλα έχουν κατεδαφιστεί.

Ακολουθεί η περιγραφή της καταστάσεως στην οποία βρίσκονται οι Σέρβοι αιχμάλωτοι στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως των Κροατών και των Μουσουλμάνων στην Ερζεγοβίνη.

Σέρβοι αιχμάλωτοι δεν υπήρξαν μόνο στρατιώτες, αλλά ακόμη και γυναί­κες και παιδιά και ανάπηροι, που κλείστηκαν σε αρκετά στρατόπεδα συγκε­ντρώσεως και φυλακές: στο Dretelj κοντά στην Caplina, στην Celovina κοντά στο Mostar, στο Ljubuski, στο Butrovic Polje που βρίσκεται ανάμεσα στη λίμνη Jahlanica και στο Prozor. Οι Κροάτες και οι Μουσουλμάνοι ίδρυσαν από κοινού αυτά τα στρατόπεδα για τους Σέρβους στο Celebici, στο Konjic (Αθλητικό Κέντρο), στη Ljuta και στη Bradina (έχουμε στη διάθεσή μας έναν κατάλογο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού με ονόματα 412 Σέρβων που κρατήθηκαν αιχμάλωτοι στο Celebici και στο Konjic).

Μερικοί από τους αιχμαλώτους Σέρβους, άνδρες και γυναίκες, κατάφεραν να διαφύγουν από τα πιο πάνω στρατόπεδα (είτε με τη μέθοδο της ανταλλαγής αιχμαλώτων είτε καταβάλλοντας υψηλά λύτρα σε γερμανικά μάρκα) και μας αφηγήθηκαν ύστερα τα φρικιαστικά βασανιστήρια και τις αγριότητες που υπέστησαν. Έχουμε στην κατοχή μας την αναφορά και την επίσημη βεβαίωση της Σερβίδας Olga Drasko (γεννημένης το 1956) από το Tasovcici κοντά στην Caplinja, πτυχιούχου μικροβιολόγου, η οποία κρατήθηκε για τέσσερεις μήνες(από 5 Μαΐου μέχρι 18 Αυγούστου 1992) στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως του Dretelj. Έχουμε επίσης στην κατοχή μας την ένορκη βεβαίωση του αυτόπτη μάρτυρα Stevan Antic, Σέρβου από το Konjic γεν­νημένου το 1903, ο οποίος κρατήθηκε στη φυλακή του Ljubuski 122 ημέρες (από 19 Απριλίου μέχρι 18 Αυγούστου 1992).

Έχουμε ακόμη λάβει τις προφορικές αναφορές τού αυτόπτη μάρτυρα Τσιόρτζιο Σέτσεζ από το Konjic (γεννημένου το 1967), ο οποίος κρατήθηκε 10 μέρες στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως Celebici και κατόπιν 4 μήνες σε απομόνωση στο Konjic, από όπου αφέθηκε ελεύθερος αρχές Αυγούστου του 1992 με τη βοήθεια Κροατών φίλων και γερμανικών μάρκων.

Οι αυτόπτες μάρτυρες σε όλες τους τις αναφορές μιλούν για σωματικούς βασανισμούς αυτών των ίδιων όσο και όλων των Σέρβων αιχμαλώτων. Ο Stevo Antic έχασε 23 κιλά βάρους μέσα σε τρεις μήνες και τώρα έχει σπασμέ­να τα οστά της δεξιάς του πλευράς καθώς επίσης ουλές και διαστρέμματα σε όλο του το κορμί. Η δρ. Olga Drasco μιλάει για τις γυναίκες που βασανίστη­καν και βιάστηκαν κατ’ επανάληψη, όπως η Andja Vojinovic, η Vera Brstina, η Jelena Mrstic και άλλες. Έμπηξαν καρφιά και καρφίτσες κάτω από τα νύχια τηςOlga και με μαχαίρι χαράκωσαν κατ’ έπανάληψη το πρόσωπό της και τους μαστούς της. Μπροστά στα μάτια της χτύπησαν με ρόπαλα τον Rade Bulot από το Prebilovci, τον Dragan Rudan από το Stolac, τον Srecko Maric από το Klepci και τον Bozo Balaban από το Mostar, ο οποίος πέθανε από τα χτυπήματα, καθώς και άλλους.

Ο Stevan Antic, που τον χτυπούσαν κάθε μέρα, ταπεινώθηκε εκ προθέσεως σαν άντρας, σαν Σέρβος και σαν Ορθόδοξος από τους Ρωμαιοκαθολικούς Κροάτες και τους Μουσουλμάνους τού Ισλάμ. Υπάρχουν πολλά παραδείγ­ματα ομαδικών βιασμών Σέρβων, παιδιών, γυναικών και ηλικιωμένων καθώς επίσης και παραδείγματα απάνθρωπων σεξουαλικών εξευτελισμών και τα­πεινώσεων που επιβλήθηκαν με την βία. 

Πολλές είναι οι αναφορές για θανάτους και αυτοκτονίες Σέρβων αιχμαλώ­των που υπήρξαν απόρροια αυτής της κτηνωδίας. Είναι ιδιαίτερα γνωστό ότι στα στρατιωτικά στρατόπεδα οι Κροάτες και οι Μουσουλμάνοι στρατιώτες από κοινού παίρνουν Σερβίδες γυναίκες και παιδιά και τα χρησιμοποιούν για κτηνώδεις ασέλγειες (π.χ. στο Mostar, στο Konjic, στο Ravno-Popovo Polje).

Η στάση των Ρωμαιοκαθολικών Κροατών και των εξτρεμιστών Μου­σουλμάνων απέναντι στις εκκλησίες, στα μοναστήρια, στα κοιμητήρια και στους άλλους ιερούς σερβικούς τόπους είναι στάση βαρβάρων που προσβάλλει τα ορθόδοξα θρησκευτικά συναισθήματα και την ανθρώπινη συνείδηση.

Στο Konjic, όπως μας είπαν πρόσφυγες αυτόπτες μάρτυρες που διέφυγαν, η Ορθόδοξη Εκκλησία μας μετατράπηκε σε δημόσιο αποχωρητήριο. Σε άλλους τόπους, όπως στην Bradina, οι αιχμαλωτισμένοι Σέρβοι ορθόδοξοι υποχρεώθηκαν από τους Μουσουλμάνους να βγάλουν τα ρούχα τους και μέσα στον κήπο της Σέρβικης Ορθόδοξης Εκκλησίας να ταπεινωθούν και να ασκήσουν τις μουσουλμανικές θρησκευτικές πρακτικές. Στο Trnovo οι φανα­τικοί μουσουλμάνοι χόρευαν σαν δερβίσηδες ενώ ταυτόχρονα κατεδάφιζαν την Ορθόδοξη εκκλησία, υμνώντας τον Αλλάχ. 

 Επισκόπου Ερζεγοβίνης Αθανασίου Γιέβτιτς

28 Σεπτεμβρίου 1992

ΠΗΓΗ: Περιοδικό «ΣΥΝΑΞΗ» ΟΚΤ.-ΔΕΚ 1992 ΤΕΥΧΟΣ 44