Σχόλιο Τ.Ι.: Δεκάδες οι αποδείξεις του "μύθου", του κρυφού σχολειού. Όποιος έχει μάτια ας διαβάσει και να κατανοήσει.
Ο Πελαγονίτικος ελληνισμός λοιπόν συνέχισε να καλλιεργεί, παρά τη ρητή απαγόρευση και την αρνητική στάση των Σέρβων, κρυφά και κατ’ οίκον τη διδασκαλία της ελληνικής Γλώσσας και της ελληνικής Ιστορίας κυρίως, αλλά και γενικότερα να παραμένει «κοινωνός της Ελληνικής Παιδείας», με κάθε μέσο και κάθε τίμημα. Αυτό το «κρυφά σχολειά» λειτούργησε σε όλα τα κέντρα της Βόρειας Μακεδονίας όπου υπήρχαν ελληνικοί πληθυσμοί.
Για παράδειγμα, στο Μοναστήρι οι ελληνίδες δασκάλες Θάλεια Γκίκα και Ολυμπιάδα Μέξη παρείχαν στα σπίτια τους μαθήματα ελληνικών σε Ελληνοπαίδες [286].
Επίσης, η Φανή Σίρμου, η οποία μάλιστα κατά τη διάρκεια του πρώτου Παγκοσμίου πολέμου είχε οδηγηθεί μαζί με πολλούς άλλους συμπατριώτες της όμηρος στη Βουλγαρία, μετά το 1918, επιστρέφοντας στον τόπο καταγωγής της, το Κρούσοβο, μέχρι και τον θάνατο της, κατά τη διάρκεια της γερμανοβουλγαρικής κατοχής στο δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, συνέχισε, παρά τους διωγμούς και τις απειλές των Σέρβων, να διαπαιδαγωγεί τα ελληνόπουλα του μεγάλου και ιστορικού αυτού βλαχόφωνου κέντρου της Βόρειας Μακεδονίας[287].
Εκεί όμως όπου πρέπει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά είναι το χωριό Γκόπεσι, το οποίο οι σλαβικές πηγές αποκαλούν »κέντρο της ελληνικής προπαγάνδας». Εκεί λοιπόν οι σερβικές αρχές έσυραν δια της βίας τον »Μακεδόνα Βλαχογραικομάνο» Ναούμ Πέιο στα κρατητήρια και τον απείλησαν με τη ζωή του προκειμένου να σταματήσει να διδάσκει ελληνικά και να υπηρετεί τον »ελληνικό αστικό μεγαλοϊδεατισμό» για να καταστεί όργανο της σερβικής προπαγάνδας [288].
Έφτασαν μάλιστα στο σημείο να προχωρήσουν και σε δολοφονίες, όπως τον διευθυντή του αρρεναγωγείου στην περιοχή Σάντη, επειδή δεν συμμορφώθηκε με τις αρχές του Βελιγραδίου [289] καθώς και του δασκάλου του χωριού Τσάκα Γεωργίου. Ο Τσάκας, αν και βρέθηκε κι αυτός αντιμέτωπος τελικά με τους Σέρβους, εξακολούθησε απτόητος να προπαγανδίζει υπέρ των ελληνικών θέσεων με την παροχή από μέρους του ελληνικής παιδείας, καταβάλλοντας ως τίμημα την ίδια του τη ζωή [290].
Παραπομπές:
[286] Βλ. Αντωνίου Μιχ. Κολτσίδα, Ιστορία του Μοναστηρίου της Πελαγονίας και των περιχώρων, Θεσσαλονίκη 2003, σελ 993.
[287] Βλ. Κωνσταντίνου Βαβούσκου, Η συμβολή του ελληνισμού της Πελαγονίας εις την Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος (διάλεξη), Θεσσαλονίκη 1959, σελ. 26.
[288] Βλ. Ivan Katardief, VMRO OBEDINATA, Skopje 1992, σελ. 295-296.
[289] Βλ. VMRO, Dokumenti i Materiali, Skopje 1993, σελ. 501-502.
[290] Βλ. περιοδικό «Makedonija», Skopje 1990, σελ. 25-26.
Πηγή: (Νικόλαος Αναστ. Βασιλειάδης, Η πολιτισμική ταυτότητα των Ελλήνων στην Πελαγονία, Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 165-166, βλ. εδώ), Βλαχόφωνοι Έλληνες, Αβέρωφ
