Υπόμνημα της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων προς την Υπουργό Παιδείας
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΕΝΩΣΙΣ ΘΕΟΛΟΓΩΝ
Χαλκοκονδύλη 37. 10432 ΑΘΗΝΑ
Τηλ. 2105224180-FAX. 2105224420
Iστοχώρος: www.petheol.gr
e-mail: panenthe@otenet.gr & : enosis@petheol.gr
Χαλκοκονδύλη 37. 10432 ΑΘΗΝΑ
Τηλ. 2105224180-FAX. 2105224420
Iστοχώρος: www.petheol.gr
e-mail: panenthe@otenet.gr & : enosis@petheol.gr
Αθήνα 11-6- 2010
Αριθμ. Πρωτ.137
Αριθμ. Πρωτ.137
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΠΡΟΣ
την Αξιότιμη Κυρία
Άννα Διαμαντοπούλου
Υπουργό Παιδείας, Διά βίου μάθησης καί Θρησκευμάτων
Ανδρέα Παπανδρέου 37
15180 ΜΑΡΟΥΣΙ
ΠΡΟΣ
την Αξιότιμη Κυρία
Άννα Διαμαντοπούλου
Υπουργό Παιδείας, Διά βίου μάθησης καί Θρησκευμάτων
Ανδρέα Παπανδρέου 37
15180 ΜΑΡΟΥΣΙ
Αξιότιμη κυρία Υπουργέ,
1. Η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων από της αναλήψεως της θέσεως σας έχει ζητηςει να έχει μια συνάντηση μαζί σας, για να σας εκθέσει κάποιες θέσεις και προτάσεις της, σχετικές με τη θρησκευτική εκπαίδευση των παιδιών μας. Επειδή δεν έγινε δυνατή μια συνάντησή μας, πιθανώς και εξαιτίας των γενικοτέρων δυσκολιών, τις οποίες αντιμετωπίζει η χώρα μας, θα μας επιτρέψετε σήμερα να σας υποβάλουμε με το υπόμνημά μας αυτό, τις απόψεις μας, αφού άλλωστε και μετά την ψήφιση από τη Βουλή του Ν. 3848/2010 (ΦΕΚ τ. α' 71/19-5-2010) για την «Αναβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού...κλπ» , ανοίγει ο δρόμος για σημαντικές μεταβολές στην παιδευτική προσπάθεια της χώρας.......
Θα είμαστε απολύτως σύντομοι και περιεκτικοί στις αναφορές μας, ελπίζοντας ότι πάντοτε θα υπάρχει η δυνατότητα της άμεσης επικοινωνίας μας μαζί σας και με τους συνεργάτες σας για περαιτέρω ανάπτυξη και προβληματισμό.
2. Θεωρούμε ως βασικές αρχές στην Εκπαιδευτική διαδικασία τις οποίες οφείλουμε να έχουμε πάντοτε κατά νου:
- την καλλιέργεια της πνευματικής δύναμης του νέου και την ενίσχυση των νοητικών και πνευματικών ικανοτήτων του.
-την καλλιέργεια της συνείδησής του και την ανάπτυξη της ηθικής προσωπικότητάς του.
-και βεβαίως την καλλιέργεια και ανάπτυξη της σωματικής και της βιολογικής του υπόστασης.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες η πορεία της ελληνικής Εκπαίδευσης φαίνεται να υπερτονίζει την πρώτη απ' τις παραπάνω αρχές και να υποβαθμίζει τη δεύτερη. Οι λεγόμενες «επιστήμες του ανθρώπου», δηλαδή τα μαθήματα πού κυρίως (όχι βέβαια αποκλειστικώς) καλλιεργούν τον «έσω άνθρωπο» και αναπτύσσουν αξίες, την κοινωνική ευαισθησία, την εθνική, δημοκρατική και θρησκευτική συνείδηση, ή συρρικνώνονται στο ωρολόγιο πρόγραμμα, ή αποπροσανατολίζονται στο αναλυτικό, ή αποχρωματίζονται, χάνουν την ουσία τους και στοχεύουν σε ανούσιους στοχους με την υλοποίηση των αναλυτικών προγραμμάτων, δηλαδή με τα διδακτικά βιβλία. Ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι όλο και περισσότερο τα σχολεία της εγκύκλιας μόρφωσης εγκαταλείπουν τη φροντίδα διάπλασης του νέου ανθρώπου, του νέου πολίτη, του νέου Έλληνα, ως προς την πνευματική, τη ψυχική του διάσταση και ενδιαφέρονται περισσότερο να οξύνουν το νού του, σαν λειτουργικό όργανο λαμβανόμενο, χωρίς να ενδιαφέρονται εξίσου για το αξιολογικό και ηθικό περιεχόμενό του. Και φαίνεται τούτο, από το ότι τα μαθήματα πού αποβλέπουν στο στοχο αυτό εκτείνονται κατά καιρούς και στο ωρολόγιο πρόγραμμα και στο αναλυτικό. Με τα μαθήματα τούτα προσφέρονται σήμερα στοιχεία λιγότερο χρήσιμα για τη ζωή και πολύ περισσότερο για τις εξετάσεις - υπηρέτηση τούτο στην διαμορφωθείσα ήδη «ανάγκη» για επιστημονικές σπουδές του συνόλου των φοιτούντων στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Και ίσως και στην «ανάγκη» φροντιστηριακής εκπαίδευσης, ή πιο ευγενικά «προετοιμασίας». Ακριβώς όμως αυτό αποδεικνύει ότι ενδιαφερόμαστε να διαμορφώσουμε πολίτες με ικανότητες, πού όμως δεν έχουν περιεχόμενο αξιών και κοινωνικότητας. Και βέβαια επίσης κάθε οξυδερκής παρατηρητής (αλλά σήμερα δυστυχώς όχι μόνο αυτός) βλέπει ότι η κοινωνία η ελληνική το πληρώνει τούτο.
3. Ειδικότερα για το μάθημα των Θρησκευτικών (ΜτΘ), θα σημειώσουμε ότι είναι βέβαια ένα από τα κατ' εξοχήν ανθρωπαγωγικά. Αντιμετωπίζει όμως: α) την απειλή του περιορισμού του στο ωράριο , β) αλλά και την πραγματοποίηση αυτής της απειλής (στην Επαγγελματική Εκπαίδευση και στο Γενικό Λύκειο), γ) τη δυνατότητα απαλλαγής απ' αυτό χωρίς αιτιολογία, και δ) τη δυνατότητα προαιρετικής επιλογής του. Για όλα αυτά γίνονται ήδη από δεκαετίες συνεχείς αγώνες. Και γράφονται πολλά παιδαγωγικά, νομικά, θρησκευτικά και θεολογικά άρθρα για την υπεράσπιση του μαθήματος . Έχουν εκδοθεί και αποφάσεις σχετικές Ανωτάτων Δικαστηρίων. Παρ' όλα αυτά, και παρά τους περιορισμούς πού δέχτηκε (με ιδιαίτερα σημαντική εκείνη του περιορισμού των 2 ωρών σε 1, στη Γ' τάξη του Γενικού Λυκείου), εμείς επιμένουμε στη 2ωρη εβδομαδιαία διδασκαλία σ' όλες τις τάξεις και σ' όλους τους τύπους των σχολείων μας, για να μην υπάρχει διαφορά στη θρησκευτική Εκπαίδευση μεταξύ των παιδιών, ακόμα και της ίδιας κάποτε οικογένειας. Άλλωστε το ποσοστό του χρόνου διδασκαλίας του μαθήματος στο ωρολόγιο πρόγραμμα των ελληνικών σχολείων, πού αφιερώνεται στο μάθημα βρίσκεται κάτω από το μέσο όρο του αντίστοιχου ευρωπαϊκού. Συγκεκριμένα η Ελλάδα καταλαμβάνει τη 13η θέση μεταξύ 19 χωρών με το 4,8% του σχολικού διδακτικού χρόνου να διατίθεται για τη διδασκαλία των θρησκευτικών (Πηγή: «Education and Religion: The Paths of Tolerance», Prospects, Quarterly Review of Comparative Education. Vol. XXXIII, no. 2,p.214, June 2003, IBE, UNESCO)
Κυρία Υπουργέ,
4. Η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων θα ήθελε να προτείνει τα παρακάτω συγκεκριμένα μέτρα:
I. Γενικότερα να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην καλλιέργεια της πνευματικής διάστασης της προσωπικότητας των μαθητών μας, με την ιδιαίτερη προσοχή στην διδασκαλία των Ανθρωπιστικών μαθημάτων, για Ανάπτυξη της ηθικής, κοινωνικής, εθνικής, δημοκρατικής και θρησκευτικής συνείδησής τους.
II. Ειδικότερα για το μάθημα των Θρησκευτικών και επειδή είναι εκείνο πού συμβάλλει καθοριστικά, περισσότερο από άλλα μαθήματα, στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας των μαθητών, θα πρέπει να αποκλειστούν: α) η προαιρετικότητα του ΜτΘ και η τοποθέτησή του μεταξύ των επιλεγόμενων (είτε ευθέως, είτε πλαγίως). Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα στη θρησκευτική διδασκαλία και καλλιέργεια της συνείδησής τους, και κυρίως το κοινωνικό σύνολο έχει την ανάγκη αυτή. β) η δυνατότητα της ελεύθερης απαλλαγής απ' τη διδασκαλία του. (Παρακάτω φαίνεται πως θα επιτευχθεί τούτο).
ΙΙΙ. Τό μάθημα (ΜτΘ) απευθύνεται σε όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές. Είναι όμως αποδεκτό ότι δεν είναι ορθό να υποχρεώνονται να παρακολουθούν ένα πρόγραμμα θρησκευτικής διδασκαλίας οι μαθητές πού οι οικογένειές τους είναι ετερόδοξοι, αλλόθρησκοι ή άθρησκοι, οι οποίοι μέχρι τώρα ζητούν κανονική απαλλαγή. Η απόλυτη υποχρεωτικότητα είναι άλλωστε αντίθετη στις προβλέψεις των Διεθνών Συμβάσεων (Διεθνής Σύμβαση της Ρώμης 4-11-1950), τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ( ΕΔΔΑ) και στους ισχύοντες νόμους της Ελληνικής Πολιτείας. Συνεπώς εάν κάποιοι γονείς επιθυμούν να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους με βάση την ταυτότητα μιας άλλης θρησκείας ή ομολογίας ή φιλοσοφικής αντίληψης, η Πολιτεία οφείλει να σεβαστεί την επιλογή τους. Εξυπακούεται όμως, ότι όσοι απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών, επικαλούμενοι τις πεποιθήσεις τους, θα πρέπει να έχουν σοβαρό και σπουδαίο λόγο θρησκευτικής συνείδησης. Ο όρος «πεποιθήσεις», σύμφωνα με τη νομολογία του ΕΔΔΑ, δεν είναι συνώνυμος με τις λέξεις «γνώμες» και «ιδέες». Ως πεποιθήσεις ορίζονται οι αντιλήψεις του ατόμου που συγκεντρώνουν ένα συγκεκριμένο επαρκή βαθμό πειστικότητας, σοβαρότητας, συνοχής και σπουδαιότητας. ( Γιάννη Κτιστάκη, Θρησκευτική Ελευθερία και Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Αθήνα 2004, 61). Συνεπώς η Πολιτεία οφείλει να προστατεύει το δικαίωμα των παιδιών στη μόρφωση, όταν αυτό προσβάλλεται από γονείς που απαλλάσσουν τα παιδιά τους για λόγους άσχετους με τις προϋποθέσεις πού αναφέραμε ( δυσαρέσκεια για τη βαθμολογία, διαφωνία με κάποιο καθηγητή, ένα μάθημα λιγότερο κλπ.).
IV. Με σκοπό λοιπόν να αποφευχθούν οι προσχηματικές απαλλαγές και να διαμορφωθεί ένα βασικό πλαίσιο θρησκευτικής διδασκαλίας για όλους τους μαθητές της εγκύκλιας παιδείας (Α/θμιας και Β/θμιας), προτείνουμε τα εξής:
α) Να θεσμοθετηθεί μια συγκεκριμένη και αξιόπιστη διαδικασία με την οποία η διοίκηση (ο υπεύθυνος διευθυντής του σχολείου) να ελέγχει τη σοβαρότητα των σχετικών δηλώσεων - αιτημάτων απαλλαγής.
β). Να διατηρηθεί το ΜτΘ ως έχει σήμερα ως Ορθόδοξο Θεολογικό μάθημα διδασκαλίας της πίστης και της παράδοσης του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας (αυτό που συνήθως λέγεται «ομολογιακό» και που περιλαμβάνει και στοιχεία πολιτισμού, θρησκειολογίας, ηθικής κλπ.), το ποίο θα είναι υποχρεωτικό μάθημα για όλους τους μαθητές, πού ανήκουν σε ορθόδοξες οικογένειες καθώς και για όσους επιθυμούν (με αίτησή τους) να το παρακολουθήσουν.
γ). Όπου συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις, όπως ο κατώτερος απαιτητός αριθμός μαθητών και προκειμένου να μην υπάρχει η έννοια της απαλλαγής (με λιγότερη διδακτική ύλη και λιγότερους βαθμούς), προτείνουμε την εισαγωγή ενός εναλλακτικού μαθήματος πολιτιστικού με στοιχεία ιστορίας θρησκειών και πολιτισμού σε σύνδεση με το θρησκευτικό φαινόμενο, καθώς και ηθικής, το οποίο θα διδάσκονται παράλληλα, όσοι δεν παρακολουθούν το προηγούμενο Ορθόδοξο Θεολογικό μάθημα. (Βλ. IV, ii ) . Το μάθημα τούτο θα διδάσκεται, θα εξετάζεται και θα βαθμολογείται κανονικά.
δ). Όπου υπάρχουν συμπαγείς ομάδες πληθυσμού διαφορετικού θρησκεύματος θα πρέπει να εξακολουθήσουν να διδάσκονται τα της δικής τους θρησκευτικής πίστεως, όπως ακριβώς γίνεται στα σχολεία μας μέχρι σήμερα, και όπως επιβάλλουν κάποτε και διεθνείς συμφωνίες.
V. Διδάσκοντες θα πρέπει να είναι οι θεολόγοι καθηγητές του κλάδου ΠΕ01, αφού οι σπουδές τους στις Θεολογικές Σχολές τους καθιστούν ικανούς ( και σε ευρύτητα και σε βάθος) για το έργο αυτό.
5. Όσον αφορά στο Μάθημα των Θρησκευτικών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση προτείνουμε τα εξής: Θα πρέπει να εφαρμοστούν τα ίδια (κατ' αναλογίαν) προγράμματα όπως στη Β/θμια. Επειδή όμως οι δάσκαλοι της Α/θμιας δεν διδάχτηκαν στα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων, ούτε διδάσκονται ακόμη και σήμερα το ΜτΘ ως γνωστικό αντικείμενο και συνεπώς ούτε και τη διδακτική του, και ακόμη επειδή ούτε η όποια αυτομάθηση του αντικειμένου ούτε η καλή προαίρεση των δασκάλων καλύπτουν τις παιδευτικές απαιτήσεις, γι' αυτό προτείνουμε:
α) Να περιληφθεί στα αναλυτικά Προγράμματα των Παιδαγωγικών Τμημάτων όλων των Πανεπιστημίων το ΜτΘ και η διδακτική του,
β) Εφ' όσον δεν καλυφθεί το παραπάνω αίτημα, προτείνουμε το διορισμό θεολόγων (κλ. ΠΕ01) στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση για να διδάσκουν αποκλειστικώς, ως ειδικό, το ΜτΘ.
γ) αυτονόητο ότι δεν θα παραβλέπεται η διδασκαλία του από κανένα διδάσκοντα.
6. Κλείνοντας, θα πρέπει να προσθέσουμε δύο σημαντικά στοιχεία:
α) Η πορεία του μαθήματος κατά τις τελευταίες δεκαετίες αποδεικνύει ότι αυτό ανταποκρίνεται στις παιδευτικές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σύνολο των 1.200.000 μαθητών της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, μεταξύ των οποίων οι 130.000 είναι αλλοδαποί, οι απαλλαγές από το μάθημα κυμαίνονται κατά το σχολ. έτος 2008-2009 σε ποσοστά κάτω του 1%. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν την αποδοχή του μαθήματος, τη συμβολή του στη μείωση των αντιθέσεων και στην ειρηνική συνύπαρξη προσώπων με διαφορετική καταγωγή και πίστη.
β) Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα στη θρησκευτική διδασκαλία και καλλιέργεια της συνείδησής τους, και το έχει κυρίως το κοινωνικό σύνολο. Για το λόγο αυτό, σε ενδεχόμενη αλλαγή της δομής του Λυκείου, με την καθιέρωση μικρού αριθμού υποχρεωτικών μαθημάτων και πολλών επιλεγόμενων, το μάθημά μας θα πρέπει να συγκαταλέγεται στα υποχρεωτικά, όπως άλλωστε συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες με παρόμοια διάρθρωση της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης .
Για το Διοικητικό Συμβούλιο
Ο Πρόεδρος
Mάρκος Ορφανός , Ομότ. Kαθηγητης Πανεπιστημίου
Ο Αντιπρόεδρος
Ηλίας Φραγκόπουλος, τ. Προϊστάμενος Γραφείου Δ.Ε.
1. Η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων από της αναλήψεως της θέσεως σας έχει ζητηςει να έχει μια συνάντηση μαζί σας, για να σας εκθέσει κάποιες θέσεις και προτάσεις της, σχετικές με τη θρησκευτική εκπαίδευση των παιδιών μας. Επειδή δεν έγινε δυνατή μια συνάντησή μας, πιθανώς και εξαιτίας των γενικοτέρων δυσκολιών, τις οποίες αντιμετωπίζει η χώρα μας, θα μας επιτρέψετε σήμερα να σας υποβάλουμε με το υπόμνημά μας αυτό, τις απόψεις μας, αφού άλλωστε και μετά την ψήφιση από τη Βουλή του Ν. 3848/2010 (ΦΕΚ τ. α' 71/19-5-2010) για την «Αναβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού...κλπ» , ανοίγει ο δρόμος για σημαντικές μεταβολές στην παιδευτική προσπάθεια της χώρας.......
Θα είμαστε απολύτως σύντομοι και περιεκτικοί στις αναφορές μας, ελπίζοντας ότι πάντοτε θα υπάρχει η δυνατότητα της άμεσης επικοινωνίας μας μαζί σας και με τους συνεργάτες σας για περαιτέρω ανάπτυξη και προβληματισμό.
2. Θεωρούμε ως βασικές αρχές στην Εκπαιδευτική διαδικασία τις οποίες οφείλουμε να έχουμε πάντοτε κατά νου:
- την καλλιέργεια της πνευματικής δύναμης του νέου και την ενίσχυση των νοητικών και πνευματικών ικανοτήτων του.
-την καλλιέργεια της συνείδησής του και την ανάπτυξη της ηθικής προσωπικότητάς του.
-και βεβαίως την καλλιέργεια και ανάπτυξη της σωματικής και της βιολογικής του υπόστασης.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες η πορεία της ελληνικής Εκπαίδευσης φαίνεται να υπερτονίζει την πρώτη απ' τις παραπάνω αρχές και να υποβαθμίζει τη δεύτερη. Οι λεγόμενες «επιστήμες του ανθρώπου», δηλαδή τα μαθήματα πού κυρίως (όχι βέβαια αποκλειστικώς) καλλιεργούν τον «έσω άνθρωπο» και αναπτύσσουν αξίες, την κοινωνική ευαισθησία, την εθνική, δημοκρατική και θρησκευτική συνείδηση, ή συρρικνώνονται στο ωρολόγιο πρόγραμμα, ή αποπροσανατολίζονται στο αναλυτικό, ή αποχρωματίζονται, χάνουν την ουσία τους και στοχεύουν σε ανούσιους στοχους με την υλοποίηση των αναλυτικών προγραμμάτων, δηλαδή με τα διδακτικά βιβλία. Ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι όλο και περισσότερο τα σχολεία της εγκύκλιας μόρφωσης εγκαταλείπουν τη φροντίδα διάπλασης του νέου ανθρώπου, του νέου πολίτη, του νέου Έλληνα, ως προς την πνευματική, τη ψυχική του διάσταση και ενδιαφέρονται περισσότερο να οξύνουν το νού του, σαν λειτουργικό όργανο λαμβανόμενο, χωρίς να ενδιαφέρονται εξίσου για το αξιολογικό και ηθικό περιεχόμενό του. Και φαίνεται τούτο, από το ότι τα μαθήματα πού αποβλέπουν στο στοχο αυτό εκτείνονται κατά καιρούς και στο ωρολόγιο πρόγραμμα και στο αναλυτικό. Με τα μαθήματα τούτα προσφέρονται σήμερα στοιχεία λιγότερο χρήσιμα για τη ζωή και πολύ περισσότερο για τις εξετάσεις - υπηρέτηση τούτο στην διαμορφωθείσα ήδη «ανάγκη» για επιστημονικές σπουδές του συνόλου των φοιτούντων στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Και ίσως και στην «ανάγκη» φροντιστηριακής εκπαίδευσης, ή πιο ευγενικά «προετοιμασίας». Ακριβώς όμως αυτό αποδεικνύει ότι ενδιαφερόμαστε να διαμορφώσουμε πολίτες με ικανότητες, πού όμως δεν έχουν περιεχόμενο αξιών και κοινωνικότητας. Και βέβαια επίσης κάθε οξυδερκής παρατηρητής (αλλά σήμερα δυστυχώς όχι μόνο αυτός) βλέπει ότι η κοινωνία η ελληνική το πληρώνει τούτο.
3. Ειδικότερα για το μάθημα των Θρησκευτικών (ΜτΘ), θα σημειώσουμε ότι είναι βέβαια ένα από τα κατ' εξοχήν ανθρωπαγωγικά. Αντιμετωπίζει όμως: α) την απειλή του περιορισμού του στο ωράριο , β) αλλά και την πραγματοποίηση αυτής της απειλής (στην Επαγγελματική Εκπαίδευση και στο Γενικό Λύκειο), γ) τη δυνατότητα απαλλαγής απ' αυτό χωρίς αιτιολογία, και δ) τη δυνατότητα προαιρετικής επιλογής του. Για όλα αυτά γίνονται ήδη από δεκαετίες συνεχείς αγώνες. Και γράφονται πολλά παιδαγωγικά, νομικά, θρησκευτικά και θεολογικά άρθρα για την υπεράσπιση του μαθήματος . Έχουν εκδοθεί και αποφάσεις σχετικές Ανωτάτων Δικαστηρίων. Παρ' όλα αυτά, και παρά τους περιορισμούς πού δέχτηκε (με ιδιαίτερα σημαντική εκείνη του περιορισμού των 2 ωρών σε 1, στη Γ' τάξη του Γενικού Λυκείου), εμείς επιμένουμε στη 2ωρη εβδομαδιαία διδασκαλία σ' όλες τις τάξεις και σ' όλους τους τύπους των σχολείων μας, για να μην υπάρχει διαφορά στη θρησκευτική Εκπαίδευση μεταξύ των παιδιών, ακόμα και της ίδιας κάποτε οικογένειας. Άλλωστε το ποσοστό του χρόνου διδασκαλίας του μαθήματος στο ωρολόγιο πρόγραμμα των ελληνικών σχολείων, πού αφιερώνεται στο μάθημα βρίσκεται κάτω από το μέσο όρο του αντίστοιχου ευρωπαϊκού. Συγκεκριμένα η Ελλάδα καταλαμβάνει τη 13η θέση μεταξύ 19 χωρών με το 4,8% του σχολικού διδακτικού χρόνου να διατίθεται για τη διδασκαλία των θρησκευτικών (Πηγή: «Education and Religion: The Paths of Tolerance», Prospects, Quarterly Review of Comparative Education. Vol. XXXIII, no. 2,p.214, June 2003, IBE, UNESCO)
Κυρία Υπουργέ,
4. Η Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων θα ήθελε να προτείνει τα παρακάτω συγκεκριμένα μέτρα:
I. Γενικότερα να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην καλλιέργεια της πνευματικής διάστασης της προσωπικότητας των μαθητών μας, με την ιδιαίτερη προσοχή στην διδασκαλία των Ανθρωπιστικών μαθημάτων, για Ανάπτυξη της ηθικής, κοινωνικής, εθνικής, δημοκρατικής και θρησκευτικής συνείδησής τους.
II. Ειδικότερα για το μάθημα των Θρησκευτικών και επειδή είναι εκείνο πού συμβάλλει καθοριστικά, περισσότερο από άλλα μαθήματα, στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας των μαθητών, θα πρέπει να αποκλειστούν: α) η προαιρετικότητα του ΜτΘ και η τοποθέτησή του μεταξύ των επιλεγόμενων (είτε ευθέως, είτε πλαγίως). Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα στη θρησκευτική διδασκαλία και καλλιέργεια της συνείδησής τους, και κυρίως το κοινωνικό σύνολο έχει την ανάγκη αυτή. β) η δυνατότητα της ελεύθερης απαλλαγής απ' τη διδασκαλία του. (Παρακάτω φαίνεται πως θα επιτευχθεί τούτο).
ΙΙΙ. Τό μάθημα (ΜτΘ) απευθύνεται σε όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές. Είναι όμως αποδεκτό ότι δεν είναι ορθό να υποχρεώνονται να παρακολουθούν ένα πρόγραμμα θρησκευτικής διδασκαλίας οι μαθητές πού οι οικογένειές τους είναι ετερόδοξοι, αλλόθρησκοι ή άθρησκοι, οι οποίοι μέχρι τώρα ζητούν κανονική απαλλαγή. Η απόλυτη υποχρεωτικότητα είναι άλλωστε αντίθετη στις προβλέψεις των Διεθνών Συμβάσεων (Διεθνής Σύμβαση της Ρώμης 4-11-1950), τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ( ΕΔΔΑ) και στους ισχύοντες νόμους της Ελληνικής Πολιτείας. Συνεπώς εάν κάποιοι γονείς επιθυμούν να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους με βάση την ταυτότητα μιας άλλης θρησκείας ή ομολογίας ή φιλοσοφικής αντίληψης, η Πολιτεία οφείλει να σεβαστεί την επιλογή τους. Εξυπακούεται όμως, ότι όσοι απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών, επικαλούμενοι τις πεποιθήσεις τους, θα πρέπει να έχουν σοβαρό και σπουδαίο λόγο θρησκευτικής συνείδησης. Ο όρος «πεποιθήσεις», σύμφωνα με τη νομολογία του ΕΔΔΑ, δεν είναι συνώνυμος με τις λέξεις «γνώμες» και «ιδέες». Ως πεποιθήσεις ορίζονται οι αντιλήψεις του ατόμου που συγκεντρώνουν ένα συγκεκριμένο επαρκή βαθμό πειστικότητας, σοβαρότητας, συνοχής και σπουδαιότητας. ( Γιάννη Κτιστάκη, Θρησκευτική Ελευθερία και Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Αθήνα 2004, 61). Συνεπώς η Πολιτεία οφείλει να προστατεύει το δικαίωμα των παιδιών στη μόρφωση, όταν αυτό προσβάλλεται από γονείς που απαλλάσσουν τα παιδιά τους για λόγους άσχετους με τις προϋποθέσεις πού αναφέραμε ( δυσαρέσκεια για τη βαθμολογία, διαφωνία με κάποιο καθηγητή, ένα μάθημα λιγότερο κλπ.).
IV. Με σκοπό λοιπόν να αποφευχθούν οι προσχηματικές απαλλαγές και να διαμορφωθεί ένα βασικό πλαίσιο θρησκευτικής διδασκαλίας για όλους τους μαθητές της εγκύκλιας παιδείας (Α/θμιας και Β/θμιας), προτείνουμε τα εξής:
α) Να θεσμοθετηθεί μια συγκεκριμένη και αξιόπιστη διαδικασία με την οποία η διοίκηση (ο υπεύθυνος διευθυντής του σχολείου) να ελέγχει τη σοβαρότητα των σχετικών δηλώσεων - αιτημάτων απαλλαγής.
β). Να διατηρηθεί το ΜτΘ ως έχει σήμερα ως Ορθόδοξο Θεολογικό μάθημα διδασκαλίας της πίστης και της παράδοσης του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας (αυτό που συνήθως λέγεται «ομολογιακό» και που περιλαμβάνει και στοιχεία πολιτισμού, θρησκειολογίας, ηθικής κλπ.), το ποίο θα είναι υποχρεωτικό μάθημα για όλους τους μαθητές, πού ανήκουν σε ορθόδοξες οικογένειες καθώς και για όσους επιθυμούν (με αίτησή τους) να το παρακολουθήσουν.
γ). Όπου συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις, όπως ο κατώτερος απαιτητός αριθμός μαθητών και προκειμένου να μην υπάρχει η έννοια της απαλλαγής (με λιγότερη διδακτική ύλη και λιγότερους βαθμούς), προτείνουμε την εισαγωγή ενός εναλλακτικού μαθήματος πολιτιστικού με στοιχεία ιστορίας θρησκειών και πολιτισμού σε σύνδεση με το θρησκευτικό φαινόμενο, καθώς και ηθικής, το οποίο θα διδάσκονται παράλληλα, όσοι δεν παρακολουθούν το προηγούμενο Ορθόδοξο Θεολογικό μάθημα. (Βλ. IV, ii ) . Το μάθημα τούτο θα διδάσκεται, θα εξετάζεται και θα βαθμολογείται κανονικά.
δ). Όπου υπάρχουν συμπαγείς ομάδες πληθυσμού διαφορετικού θρησκεύματος θα πρέπει να εξακολουθήσουν να διδάσκονται τα της δικής τους θρησκευτικής πίστεως, όπως ακριβώς γίνεται στα σχολεία μας μέχρι σήμερα, και όπως επιβάλλουν κάποτε και διεθνείς συμφωνίες.
V. Διδάσκοντες θα πρέπει να είναι οι θεολόγοι καθηγητές του κλάδου ΠΕ01, αφού οι σπουδές τους στις Θεολογικές Σχολές τους καθιστούν ικανούς ( και σε ευρύτητα και σε βάθος) για το έργο αυτό.
5. Όσον αφορά στο Μάθημα των Θρησκευτικών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση προτείνουμε τα εξής: Θα πρέπει να εφαρμοστούν τα ίδια (κατ' αναλογίαν) προγράμματα όπως στη Β/θμια. Επειδή όμως οι δάσκαλοι της Α/θμιας δεν διδάχτηκαν στα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων, ούτε διδάσκονται ακόμη και σήμερα το ΜτΘ ως γνωστικό αντικείμενο και συνεπώς ούτε και τη διδακτική του, και ακόμη επειδή ούτε η όποια αυτομάθηση του αντικειμένου ούτε η καλή προαίρεση των δασκάλων καλύπτουν τις παιδευτικές απαιτήσεις, γι' αυτό προτείνουμε:
α) Να περιληφθεί στα αναλυτικά Προγράμματα των Παιδαγωγικών Τμημάτων όλων των Πανεπιστημίων το ΜτΘ και η διδακτική του,
β) Εφ' όσον δεν καλυφθεί το παραπάνω αίτημα, προτείνουμε το διορισμό θεολόγων (κλ. ΠΕ01) στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση για να διδάσκουν αποκλειστικώς, ως ειδικό, το ΜτΘ.
γ) αυτονόητο ότι δεν θα παραβλέπεται η διδασκαλία του από κανένα διδάσκοντα.
6. Κλείνοντας, θα πρέπει να προσθέσουμε δύο σημαντικά στοιχεία:
α) Η πορεία του μαθήματος κατά τις τελευταίες δεκαετίες αποδεικνύει ότι αυτό ανταποκρίνεται στις παιδευτικές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σύνολο των 1.200.000 μαθητών της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, μεταξύ των οποίων οι 130.000 είναι αλλοδαποί, οι απαλλαγές από το μάθημα κυμαίνονται κατά το σχολ. έτος 2008-2009 σε ποσοστά κάτω του 1%. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν την αποδοχή του μαθήματος, τη συμβολή του στη μείωση των αντιθέσεων και στην ειρηνική συνύπαρξη προσώπων με διαφορετική καταγωγή και πίστη.
β) Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα στη θρησκευτική διδασκαλία και καλλιέργεια της συνείδησής τους, και το έχει κυρίως το κοινωνικό σύνολο. Για το λόγο αυτό, σε ενδεχόμενη αλλαγή της δομής του Λυκείου, με την καθιέρωση μικρού αριθμού υποχρεωτικών μαθημάτων και πολλών επιλεγόμενων, το μάθημά μας θα πρέπει να συγκαταλέγεται στα υποχρεωτικά, όπως άλλωστε συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες με παρόμοια διάρθρωση της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης .
Για το Διοικητικό Συμβούλιο
Ο Πρόεδρος
Mάρκος Ορφανός , Ομότ. Kαθηγητης Πανεπιστημίου
Ο Αντιπρόεδρος
Ηλίας Φραγκόπουλος, τ. Προϊστάμενος Γραφείου Δ.Ε.
