Τοῦ Παπακυριάκου Κυριάκου, Θεολόγου Καθηγητῆ

 

1.  Ἡ  ἀγάπη  ἔχει  τὴν πρώτη θέση  στὴν παιδαγωγική

 

       Γιὰ νὰ εἶναι κανεὶς ἄριστος παιδαγωγὸς καὶ ἀληθινὸς δάσκαλος ὡς γονέας ἢ ἐκπαιδευτικὸς πρέπει νὰ ἔχει καὶ νὰ δείχνει γνήσια ἀγάπη, στοργὴ καὶ εὔνοια πρὸς τὰ παιδιά του  καὶ τοὺς μαθητές του.

Μπορεῖ νὰ εἰπωθοῦν πολλὰ λόγια στοὺς νέους , ἀλλὰ τὸ θέμα εἶναι πὼς θὰ εἰπωθοῦν, ψυχρὰ ἢ θερμά, κρύα ἢ ζεστά, βγαλμένα ἀπὸ τὴ καρδιὰ ἢ ἁπλῶς ἀπὸ τὰ χείλη, ἀπὸ ἐπαγγελματικὴ ὑποχρέωση. Θὰ εἰπωθοῦν ἄραγε μὲ παλμὸ ψυχῆς καὶ ἀγάπης ἢ ἐξ ἐπαγγέλματος καὶ ὑποχρεώσεως, κούφια ἀπὸ ἀγάπη; Ἔχει μεγάλη σημασία  αὐτὸ γιατί χωρὶς ἀγάπη δὲν ἐπιτυγχάνεται  τίποτε στὸ παιδαγωγικὸ ἔργο.

 Συνηθίζουμε νὰ λέγουμε ὅτι ὄργανο τῆς διδασκαλίας εἶναι  ἡ γλώσσα, ἀλλὰ στὴ πραγματικότητα πρέπει νὰ εἶναι καὶ ἡ καρδιά. Καὶ ἐδῶ καρδιὰ τῆς διδασκαλίας εἶναι ἡ ἀγάπη. Ἂν οἱ εἰκόνες εἶναι θεραπαινίδες καὶ τὸ παράδειγμα ἀπαραίτητο βοήθημα τῆς παιδαγωγικῆς ἡ ἀγάπη εἶναι ἡ καρδιά της.

 Ὁ παιδαγωγικότερος τρόπος ἀγωγῆς εἶναι ἡ ἀγάπη λέγει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος.  «Οὐδέν γάρ πρὀς διδασκαλίαν ἐπαγωγόν ὡς τό φιλεὶν καί φιλεῖσθαι.» (Χρυσοστόμου Ἅπαντα τόμ. Ε΄ 265). Θεωρεῖ μάλιστα τὴν ἀγάπη τοῦ παιδαγωγοῦ περισσότερο ἀναγκαία ἀπὸ τὴν ἀγάπη τῶν γονέων καὶ γι’ αὐτὸ λέγει: «Εἰ δὲ ἔνθα φύσις ἀγάπης χρεία πολλῶ μᾶλλον ἔνθα χάρις.» (Ε.Π. 63, 765). Στὴ πνευματικὴ σχέση χρειάζεται μεγαλύτερη ἀγάπη ἀπ’ ὅτι στὴ φυσικὴ σχέση. «Οὐδὲν γὰρ δείκνυσι τὸν τὴν ἀρχὴν ἔχοντα ὡς φιλοστοργία ἡ περὶ τοὺς ἀρχομένους.» (ἔνθα ἀνωτ.)

       Ἡ πατρικὴ ἀγάπη εἶναι φυσική, ἔμφυτος, ἐνῶ τοῦ παιδαγωγοῦ πρέπει νὰ προέλθει ἀπὸ μία αὐθόρμητη πηγὴ τῆς ψυχῆς του. Τὸ νὰ ἀγαπᾶς τούς μαθητές σου καὶ νὰ ἀγαπᾶσαι ἀπ’ αὐτοὺς εἶναι ὁ ἰδανικότερος τρόπος ψυχικῆς ἐπικοινωνίας δασκάλου καὶ μαθητῶν. Πρόκειται γιὰ τὸ παιδαγωγικότερο ἀξίωμα. Ἡ ἀγάπη ἡ «μείζων πάντων», ὅπως τὴ χαρακτηρίζει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀρετὴ τοῦ δασκάλου καὶ κάθε χριστιανοῦ ποὺ μπορεῖ νὰ ἀναπληρώσει ὅλα τὰ κενὰ. Στὸ παιδαγωγικὸ ἔργο  τοῦ δασκάλου  συμβάλλει περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλο προσὸν.

 Ὅλα τὰ ἄλλα προσόντα μπροστὰ στὴ ἀγάπη εἶναι δευτερεύοντα, γιατί ὅταν ἀγαπᾶ κανεὶς κάνει τὰ ἀδύνατα δυνατὰ γιὰ νὰ συμπληρώσει τὰ προσόντα ποὺ τοῦ λείπουν προκειμένου νὰ ἀνταποκριθεῖ σ’ αὐτοὺς ποὺ ἀγαπᾶ. Ὅταν ἀγαπᾶ ὁ δάσκαλος τοὺς μαθητές του, ἡ ἀγάπη τὸν ἐμπνέει, τοῦ θερμαίνει τὸ ζῆλο, τὸν κάνει νὰ σκέπτεται νὰ βρεῖ τρόπους γιά νὰ ἐπιτελέσει ὅσο τὸ δυνατὸν καλύτερα τὸ καθῆκον του.  Μειώνονται καὶ ἀχρηστεύονται σχεδὸν ὅλα  τὰ ἄλλα προσόντα τοῦ δασκάλου στὰ μάτια τῶν μαθητῶν ὅταν  δὲν ὑπάρχει σὲ αὐτὸν ἡ ἀγάπη. Τὸν θεωροῦν  ὅτι εἶναι «χαλκὸς ἠχῶν  ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον»

Χωρὶς ἀγάπη  ὁ δάσκαλος  δὲ  ἔχει κίνητρο  νὰ ἀναπτύξει περισσότερο τὰ προσόντα του  ἀλλὰ μόνο νὰ λέγει μεγάλα λόγια γιὰ τὸν ἑαυτό του    καὶ  νὰ   ἀποδίδει μέτρια  στὸ ἔργο του

Ἡ ἀνταπόκριση τοῦ μαθητῆ στὴν ἀγάπη

       Τὸ παιδὶ ὅταν διαπιστώσει ὅτι τὸ ἀγαπᾶς εἰλικρινὰ εἶναι ἕτοιμο πρὶν ἀκόμη χτυπήσεις τὴ θύρα τῆς ψυχῆς του νὰ δεχθεῖ τὸ λόγο σου σὰν μήνυμα καὶ σύνθημα τῆς ζωῆς του. Θὰ σὲ περιμένει στὸ κατώφλι τῆς θύρας τῆς ψυχῆς του καὶ θὰ ἀγκαλιάσει μὲ ἀγάπη τὰ λόγια σου γιὰ νὰ τὰ κάμει κτῆμα του καὶ νὰ τὰ ἐφαρμόσει σὰν θεόσδοτες ἐντολὲς στὴ ζωή του. Ἂν ἐμεῖς οἱ μεγάλοι ἐνθουσιαζόμαστε ὅταν μας δείχνουν ἀγάπη, πόσο μᾶλλον τὸ παιδὶ, ὅταν βλέπει ὅτι τὸ ἀγαποῦμε εἰλικρινά. Ἐνθουσιάζεται καὶ εἶναι ἕτοιμο καὶ στὴ φωτιὰ ἀκόμη νὰ πέσει.

       Ἡ  ἀγάπη ὅμως στὴν ὑπηρεσία τῆς παιδαγωγικῆς δὲ παραγγέλνεται στὸ ἐπιπλοποιεῖο, οὔτε πωλεῖται στὰ καταστήματα, δὲ διατάσσεται, οὔτε ἐπιβάλλεται μὲ τὴ βία, ἀλλὰ μόνο ἐμπνέεται ἀπὸ τὸ παιδαγωγὸ στὸ παιδὶ καὶ ἐλέγχεται ἡ γνησιότητά της καὶ τὸ μέγεθός της ἀπὸ τὸ παιδὶ μὲ καταπληκτικὴ ἀκρίβεια.

 Καταλαβαίνει τὸ παιδὶ ἂν ἡ ἀγάπη ποὺ τοῦ δείχνουμε εἶναι πραγματικὴ ἢ ὑποκριτική, γνήσια ἢ κάλπικη, ἀνιδιοτελὴς ἢ συμφεροντολογική, αὐθόρμητη πηγαία ἢ ὑστερόβουλη.

 Τίποτε δὲν εἶναι τόσο ἰσχυρὸ καὶ ἀποτελεσματικὸ στὸ νὰ προκαλέσεις τὴν ἀγάπη τῶν μαθητῶν  ὅσο ἡ διάθεση ἀνταποδόσεως  τῆς ἀγάπης, λέγει ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. «Οὐδὲν γὰρ οὕτως ἰσχυρὸν πρὸς ἀγάπην, ὡς ἀντιδιδομένη διάθεσις.» (Γρηγορίου  τοῦ Θεολόγου Ε.Π.Ε. 1, 198 στίχος 4.)

Ἡ ἀγάπη στό ἔργο τῆς διαμόρφωσης τοῦ χαρακτῆρα τῶν παιδιῶν

  

Ἡ εἰλικρινὴς ἀγάπη μπορεῖ νὰ μεταβάλει καὶ τὶς πιὸ δυσμενεῖς διαθέσεις τοῦ παιδιοῦ. Ὅταν συμβουλεύεις τὸ παιδὶ πολλὲς φορὲς γιὰ τὸ ἴδιο πράγμα καὶ ἐπεμβαίνεις στὴ ζωὴ του φορτικά, ἀπὸ ἁπλὸ καθῆκον ἢ ἀπὸ θέσεως ἰσχύος, τότε ἀποτυγχάνεις ὁπωσδήποτε, ἐνῶ ὅταν τὸ συμβουλεύσεις μὲ ἀγάπη, μὲ πολὺ λεπτότητα καὶ καλοσύνη θὰ ἐπιδράσεις θετικά.

 Ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος γράφει: «Καὶ τὰ μὲν τῆς συμβουλῆς ἔστω ἐν βραχεῖ· οὐδὲ γὰρ δεῖται διδασκαλίας πολλῆς · τὰ δὲ τῆς συγγνώμης πάλιν πολλὰ καὶ ἐπάλληλα· καὶ ἐπὶ τὴν ἀγάπην κατέφευγε συνεχῶς, συσκιάζων τὸ φορτικὸν τῶν εἰρημένων, καὶ τὴν ἐξουσίαν αὐτῶ διδούς,  καὶ λέγων.  Ὅτι ἐγὼ μὲν ταῦτα παραινῶ  καὶ συμβουλεύω,  τοῦ δὲ πεισθῆναι κύριος αὐτὸς . Οὐδὲ γὰρ καταναγκάζω καὶ βιάζομαι, ἀλλὰ τὴ οἰκία σου τὸ πᾶν ἐπιτρέπω γνώμην …» (Χρυσόστομου Ε.Π.Ε. τ.  18 Α΄σ. 764 στὶχ 12-19).

       Ὅταν ἡ συμβουλὴ ἔχει ὡς μοναδικὸ κίνητρο τὴν ἀγάπη, τότε θὰ ἐπακολουθήσουν δάκρυα ἀγάπης καὶ προσευχῆς γιὰ τὸ παιδὶ καὶ γι’ ὁποιονδήποτε ἄλλον. «Βούλει διορθῶσαι τὸν ἀδελφόν; Δάκρυσον, εὖξαι τῷ Θεῷ κατ’ ἰδὶαν λαβῶν παραίνεσον, συμβούλευσον, παρακάλεσον… Δεῖξον ἀγάπην περὶ τὸν ἡμαρτηκότα· Πεῖσον αὐτὸν ὅτι κηδόμενος καὶ φροντίζων, οὐκ ἐκπομπεῦσαι βουλόμενος, περὶ τῆς ἁμαρτίας αὐτῶν ὑπομνήσκεις· κάτεχε πόδας καὶ φίλησον, μὴ ἐπαισχυνθῆς, εἶγε ἀληθῶς ἰατρεῦσαι βουλόμενος.» (Χρυσοστόμου Ε.Π.Ε.  τ. 32, σέλ. 36 στ. 10-11, καὶ 15-19).

 Ὅταν θέλεις εἰλικρινὰ νὰ διορθώσεις τὸ  παιδί σου ἢ τὸ  μαθητή σου ἀπὸ μεγάλα σφάλματα προσευχήσου καὶ μετὰ  φρόντισε νὰ τοῦ μιλήσεις κατιδίαν. Νουθέτησέ το , συμβούλεψέ το, παρακάλεσέ το . Δεῖξε τὴν εἰλικρινῆ ἀγάπη  στὸ παιδὶ ποὺ ἔσφαλε σοβαρὰ καὶ δῶσε του νὰ καταλάβει ὅτι  τὸ ἀγαπᾶς καὶ φροντίζεις εἰλικρινὰ  γιὰ τὸ καλό του καὶ οὐδέποτε γιὰ  τὸ κακό του

       Ὅσο περισσότερο ἐνοχλητικὴ εἶναι μία ἐντολὴ γιὰ τὸ παιδὶ καὶ γιὰ ὁποιονδήποτε ἄλλον  ἀδελφό μας  μὲ τόση περισσότερη ἀγάπη πρέπει νὰ τὴν ποῦμε. Λέγοντας στὸ παιδὶ τὴν συμβουλὴ νὰ τὸ φιλήσουμε, νὰ τὸ ἀγκαλιάσουμε, νὰ τὸ σφίξουμε στὸ στῆθος μας γιὰ νὰ τοῦ δείξουμε ἔμπρακτα τὴ μεγάλη μας ἀγάπη. Ἡ ἀγάπη καὶ ἡ ἐπιείκεια εἶναι τό θεμέλιο τῆς παιδαγωγικῆς. «Οὐδὲν οὕτως ὡς ἐπιείκεια θεραπεῦσαι δύναται. Ἐπιείκεια γὰρ πάσης βίας δυνατωτέρα…» «Δεῖ τοίνυν μετ’ ἐπιεικείας ἐξαίρειν τὸ νόσημα. Ὁ γὰρ φόβω γενόμενος ἀνθρωπίνω βελτίων ταχέως ἐπανύξει πρὸς τὴν πονηρὶαν πάλιν.» Καὶ ἀλλοῦ λέγει: «Ὁ γὰρ αὐστηρῶς ἐπιπληττόμενος, ἀπεγνωκῶς ἑαυτοῦ, θρασύτερος γίνεται καταφρονῶν· διὰ τοῦτο καὶ τῆ νουθεσία χρὴ ἠδὺ κατασκευάζειν τὸ φάρμακο… Μακροθυμεῖτε φησὶ πρὸς πάντας καὶ πρὸς τοὺς ἀτάκτους. Καὶ σφόδρα. Οὐδὲν γὰρ τούτου τοῦ φαρμάκου ἴσον διδασκάλω μάλιστα, οὐδὲν οὕτω τοῖς ἀρχομένοις ἐπιτήδειον· πάντας ἐντρέψαι δύναται, πάντας δυσωπῆσαι, καὶ τῶν πάντων ἀγριώτερον καὶ ἀναισχυντότερον.» . (Χρυσοαστόμου Ε.Π.Ε. 22,  552 στ.-33 καὶ 554 στ.15-18). Ὁ ἱερό Χρυσόστομος μας συνιστᾶ  να μή  φερόμαστε  βίαια  στό παιδί, διότι  με τό φόβο  θα το κάνουμε  θρασύτερο, θα μας  περιφρονήσει   και θα γίνει χειρότερο ἤ θα ἀπελπισθεῖ και θα στραφεῖ  περισσότερο πρός το κακό. Συνιστᾶ τήν ἀγάπη, την ἐπιείκειά και τη μακροθυμία  προς τους ἀτάκτους.

Γιὰ νὰ ὑπάρχει ὅμως ἐπιείκεια  και μακροθυμία στὴ ψυχὴ τοῦ δασκάλου προϋποτίθεται ὅτι ὑπάρχει ἡ ἀγάπη. Γιατί; Διότι  «Ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, ἡ ἀγάπη οὐ ζηλοί, ἡ ἀγάπη οὐ περπερεύεται, οὐ φυσιοῦται, οὐκ ἀσχυμονεῖ, οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς, οὐ παροξύνεται, οὐ λογίζεται τὸ κακόν, οὐ χαίρει ἐπὶ τὴ ἀδικία, συγχαίρει δὲ τὴ ἀλήθεια· πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει. Ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει.» (Α΄ Κορινθίους ΙΓ΄ 4-8).

       Ἀπὸ τὸ στίχο αὐτὸ φαίνεται ὅτι τὸ χαρακτηριστικὸ γνώρισμα τῆς παιδαγωγικῆς, ἡ ἀπαραίτητος καὶ ἀναντικατάστατη φωτισμένη ἀγάπη τοῦ διδασκάλου ἔχει τὶς ρίζες της στὴ χριστιανικὴ ἀγάπη, ποὺ κάνει τὸν ἄνθρωπο νὰ γίνεται κατὰ τὸν ἀπόστολο Παῦλο  «τοὶς πάσι γέγονα τὰ πάντα  ἴνα πάντως  τινὰς σώσω.» (Κορινθίους Α 9, 22)

       Γι’ αὐτὸ οἱ πατέρες ἐπιμένουν. «Τὸν διδάσκαλον χρὴ μηδὲν ἐπαχθὲς λογίζεσθαι τῶν πρὸς σωτηρίαν τῶν μαθητῶν συντεινόντων.»

Σ’ ἄλλα σημεῖα προτρέπουν τοὺς γονεῖς καὶ τοὺς δασκάλους τὰ ἑξῆς: «Μὴ τοίνυν πρὸς ἐκείνους (τοὺς νέους) ἀγριαίνωμεν μηδὲ θυμὸν προβαλώμεθα, ἀλλὰ μετ’ ἐπιεικείας καὶ πραότητος ἰσχυρότερον… Ἔκτεινον τὴν τῆς ἀγάπης σαγήνην, ἴνα μὴ τὸ χωλὸν ἐκτραπῆ ἰαθῆ δὲ μᾶλλον. Ἐπίβαλε τὸ γλυκὺ ἄγγιστρον τῆς συμπαθείας καὶ οὕτως ἐρευνήσας τὰ κεκρυμμένα ἀνάσπασον ἐκ τοῦ βάθους τῆς ἀπωλείας τὸν καταδύντα τὸ φρόνημα».

       Δὲν πρέπει ὅμως ὁ ἐκπαιδευτικὸς νὰ ἀκολουθεῖ τὰ ἄκρα της ἐπιεικείας καὶ τῆς αὐστηρότητος. Γι’ αὐτὸ ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος  μᾶς προτρέπει: «Ποιῆσαι καὶ τὴν ἐπιτίμησιν πατρικὴν καὶ τὸν ἔπαινον ἀρχικόν· μήτε τὸ ἁπαλὸν ἔκλυτον, μήτε στυφὸν τὸ αὐστηρόν· ἀλλὰ τὸ μὲν ἐπιείκειαν, τὸ δὲ φρόνησιν καὶ φιλοσοφίαν ἀμφότερα.» 

 

Ἡ  ἀγάπη τῶν γονέων  καί διδασκάλων στή διαπαιδαγώγηση

 τῶν παιδιών  

 

Ἡ ἀγάπη τῶν γονέων  καὶ τῶν δασκάλων πρὸς τὸ παιδὶ  δὲν πρέπει νὰ εἶναι μόνο συναισθηματικὴ ἀλλὰ καὶ λογικὴ. Δὲν πρέπει  νὰ περιορίζεται μόνο στὸ σῶμα καὶ στὴν ὑγεία τοῦ παιδιοῦ, ἀλλὰ νὰ ἐπεκτείνεται περισσότερο στὴ ψυχή του.

 Πολλοὶ γονεῖς φροντίζουν μόνο τὸ πὼς νὰ θρέψουν  καλὰ τὸ παιδί τους , νὰ μὴν τοῦ λείψει τίποτε, νὰ μὴν κρυολογήσει καὶ νὰ μὴν ἀρρωστήσει. Γι’ αὐτὰ μόνον ἀνησυχοῦν καὶ ἐνδιαφέρονται, γιὰ τὶς ὑλικές τους μόνον ἀνάγκες. Εἶναι μάλιστα πρόθυμοι νὰ συμμορφωθοῦν καὶ στὶς πιὸ παράλογες ὑλικὲς ἀπαιτήσεις τῶν παιδιῶν των γιὰ νὰ μὴν τὰ στερήσουν τίποτε καὶ τὰ στενοχωρήσουν. Ἔτσι ἡ ἀγάπη τους περιορίζεται μόνο στὸ σῶμα τοῦ παιδιοῦ, στὴν ὕλη καὶ ὄχι στὴ ψυχὴ καὶ στὸ χαρακτήρα αὐτοῦ. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως δὲν ἀποτελεῖται μόνο ἀπὸ σῶμα ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ψυχή, ἡ ὁποία μέ τὸν παραπάνω τρόπο τῆς συμπεριφορᾶς τῶν γονέων μένει ἀτροφική.

Ἐπιβάλλεται  ἡ ἀγάπη τῶν γονέων και τῶν δασκάλων  νά στραφεῖ συγχρόνως  και  πρὸς τὴν καλλιέργεια τοῦ χαρακτήρα τοῦ παιδιοῦ , στὴ διαμόρφωση ἑνὸς πλουσίου σὲ ἀρετὲς χριστιανικοῦ ἐσωτερικοῦ κόσμου, μιᾶς ὁλοκληρωμένης προσωπικότητας καὶ ὄχι μόνον στη μετάδωση  εγκυκλοπαιδικῶν  γνώσεων και στὴν διάπλαση τοῦ σώματος μέ πλούσιο διαιτολόγιο και ἀθλητισμό .

Τὰ ἀποτελέσματα τῆς ὑλιστικῆς ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν φάνηκαν και  φαίνονται στὴ σημερινὴ κοινωνία. Τὰ παιδιὰ παίρνουν κακὸ δρόμο, δὲν ἱκανοποιοῦνται μὲ τίποτε, ἔχουν παράλογες ἀπαιτήσεις, σπαταλοῦν τὴν ζωὴ τους ἄσκοπα, χωρὶς ἰδανικὰ καὶ ἀνώτερες ἀρχές, ὁδηγοῦνται μοιραία πρὸς τὸ χειρότερο.

Πολλοὶ γονεῖς τὸ ἀντιλήφθηκαν αὐτό καὶ ἀνησυχοῦν δικαιολογημένα για τά παιδιά τους . Ἡ ἀρρωστημένη τυφλὴ  αἰσθηματικὴ ἀγάπη  τά προκάλεσε και τά προκαλεῖ  μεγάλο κακό. Ἂν ἀγαποῦμε πραγματικὰ τὰ παιδιὰ, πρέπει  νὰ  συνεργαζόμαστε   μαζί τους στὸν τομέα τῆς καλλιέργειας τοῦ χαρακτήρα τους. Νὰ συμπαριστάμεθα  σὰν ἐγκάρδιοι φίλοι μέ ἀγάπη στὶς προσπάθειες των για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους και  ὄχι  να τα   συμεριφερόμαστε σἄν δικτάτορες καί νά τά παρακολουθοῦμε σἄν κατάσκοποι.

 Πρῶτα ἀπὸ ὅλα νὰ φροντίσουμε  νὰ κερδίσουμε   τὴν ἐμπιστοσύνη τους καὶ  τὴν εἰλικρινῆ ἀγάπη τους γιὰ νὰ μὴν μᾶς φοβοῦνται πλέον, ἀλλὰ νὰ  ἐπικοινωνούν ψυχικά μαζί μας και να μᾶς εκμυστερεύονται  τὸ κάθε τί ποὺ τὰ συμβαίνει.

Ἡ ἀγάπη ἀμφοτέρων, γονέων καὶ παιδιῶν, πρέπει νὰ εἶναι πνευματικὴ καὶ ὄχι ὑλιστική και συμφεροντολογική. Νὰ εἶναι πηγαία, γνήσια, καθαρή, φωτισμένη ἀπὸ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ, Να εἶναι αμοιβαία  ὑγιῆς αγάπη για να  διακρίνουν τοὺς σημερινούς  κινδύνους τῆς  κοινωνίας καὶ  ἀπὸ κοινοῦ νὰ φροντίζουν  με κάθε  τρόπο γιὰ τὴν προφύλαξή των ἀπό αυτούς .

Ἡ ἀγάπη  τῶν γονέων καὶ τῶν δασκάλων  εἶναι τὸ ἀποτελεσματικότερο μέσο στήν ἐπίδραση  διαμόρφωσης  ἐναρέτου χαρακτήρα.

 Ἡ γνήσια ἀγάπη τῶν γονέων καὶ τῶν δασκάλων  εἶναι ἐκείνη ποὺ ξέρει νὰ χειρίζεται καί νά επιλύει  σωστά τό κάθε πρόβλημα τῶν παιδιῶν. Ἡ ἀγάπη εἶναι τὸ καλίτερο  παιδαγωγικὸ μέσον, μὲ τὸ ὁποῖον μεταδίδεται ἀθόρυβα καὶ ἀνεπαίσθητα ἕνα μέρος ἀπὸ τὴ καρδιὰ καὶ τὴν ψυχὴ τῶν γονέων καὶ τῶν δασκάλων  στὸ παιδί. Οὐδὲν ἐπαγωγότερο ὅσον «τὸ φιλεὶν καὶ φιλεῖσθαι» τὸ νὰ ἀγαπᾶς καὶ νὰ ἀγαπιέσαι ἀπὸ τὸ παιδί σου. Τότε μόνο μπορεῖς νὰ ἀφήσεις τὴν σφραγίδα τῆς προσωπικότητάς σου ἐπάνω στὸ παιδί.

Ὅταν  τὸ παιδὶ διαπιστώσει ὅτι τὸ ἀγαπᾶς εἰλικρινὰ  καὶ νὰ τὸ τιμωρήσεις ἀκόμη  δέχεται εὐχαρίστως τὴν ποινή, διότι καταλαβαίνει  ὅτι τὸ κάνεις ἀπὸ ἀγάπη καὶ ὄχι ἀπὸ ἐκδίκηση. Πολλὲς φορὲς τὴν στιγμὴν τῆς τιμωρίας, κατὰ συγκινητικὸ τρόπον, ἀγκαλιάζονται ἡ μάνα μὲ τὸ παιδὶ μὲ τὸ ἀσύλληπτο ἐκεῖνο στὴ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου σύμπλεγμα τῆς ἀγάπης σφίγγοντας ὁ ἕνας στὸ στῆθος τοῦ ἄλλου, διότι ἀγαπιόνται εἰλικρινὰ καὶ γι’ αὐτὸ συγχρόνως πονοῦν καὶ οἱ δυὸ καὶ ἡ μάνα ποὺ τιμωρεῖ ἀλλὰ καὶ τὸ παιδὶ ποὺ τιμωρεῖται. Αὐτὸ δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ ἡ ἐγγύηση τῆς ἐπιδράσεως τῆς ἀμοιβαίας ἀγάπης στὴν κοινὴ προσπάθεια τῆς ἀγωγῆς τοῦ παιδιοῦ.

Μὲ μία τέτοια συνεργασία ἀγάπης γονέων καὶ παιδιῶν ἢ δασκάλων καὶ μαθητῶν δὲν μπορεῖ νὰ ἀποτύχει ἡ ἀγωγή. Τὴν ἔχουμε ὅμως αὐτὴ τὴν ἀμοιβαία ἀγάπη μὲ τὰ παιδιά μας καὶ μὲ τοὺς μαθητές μας  ἤ μας ἀγριοκοιτάζουν μὲ μίσος ὅταν τὰ τιμωροῦμε; Ἄρα δὲν τιμωροῦμε ἀπὸ ἀγάπ, ἀλλὰ ἀπὸ θυμό,  ἐγωισμὸ, αὐταρχισμὸ και  ἀπὸ ἐκδίκηση ἐπειδὴ δὲν γίνεται τὸ δικό μας.

Οἱ ὡραιότερες μέρες τῆς ζωῆς ἑνὸς παιδιοῦ καὶ ἑνὸς μαθητῆ  εἶναι οἱ ὧρες τῆς ἐκδηλώσεως τῆς  στοργῆς τῶν γονέων, καὶ  τῆς πνευματικῆς  πατρικῆς ἀγάπης τοῦ δασκάλου. Αὐτὲς  οἱ στιγμὲς μένουν ἀνεξήτιλες στὴ μνήμη τοῦ παιδιοῦ, τοῦ μαθητὴ  καὶ εἶναι οἱ ἰσχυρότερες καὶ ἀποφασιστικότερες στιγμὲς ἀναμνήσεως  στὴ μετέπειτα ζωή. Ἔχουμε παράδειγμα παραστρατημένων παιδιῶν ποὺ ὅταν ἐνθυμήθηκαν αὐτὲς τὶς ὧρες τῆς ἄπειρης  ἀγάπης τῶν γονέων  καὶ τῶν  παιδαγωγῶν τους,  δασκάλων καὶ καθηγητῶν,   συγκλονίσθηκαν, ἦλθαν στὸν ἑαυτό τους σὰν τὸν ἄσωτο υἱὸ τῆς παραβολῆς   ἀποφάσισαν νὰ διορθωθοῦν γιὰ πάντα .