Στήν πρόσφατη Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, πού συζητήσαµε τό µάθηµα τῶν Θρησκευτικῶν στά Σχολεῖα, πολλοί Ἱεράρχες ἐπέµεναν νά ἀποδεχθῶ τήν πρόταση νά συγκαταλέγοµαι στήν Ἐπιτροπή πού θά κάνη διάλογο µέ τό Ἰνστιτοῦτο Ἐκπαιδευτικῆς Πολιτικῆς γιά τό νέο Πρόγραµµα Σπουδῶν πού ἔχει εἰσαχθῆ στά Σχολεῖα τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπικράτειας καί γιά τά βιβλία τά ὁποῖα θά συγγραφοῦν.
Μέ πολλή λύπη ἀρνήθηκα νά συµµετάσχω σέ αὐτήν τήν Ἐπιτροπή, ὄχι ἀπό κάποια ἀντίδραση, ἀλλά γιατί διεπίστωσα ὅτι δέν ὑπάρχει σαφής εἰκόνα πάνω στό θέµα αὐτό, καί ἕνας διάλογος πού θά γίνη σέ ἄλλη βάση θά εἶναι ἀτελέσφορος.
Ἔχω µελετήσει ἐπισταµένως πάρα πολλά κείµενα, ἤτοι τόν ὀγκώδη φάκελλο ἀπό τίς Συνεδριάσεις τῆς ∆ιαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου τῶν τελευταίων ἐτῶν, τά ὑπάρχοντα βιβλία καί τό νέο Πρόγραµµα Σπουδῶν, ἀλλά καί κείµενα πού προῆλθαν ἀπό τό Ἰνστιτοῦτο Ἐκπαιδευτικῆς...
Πολιτικῆς, τούς ἐµπειρογνώµονες τοῦ Ὑπουργείου, τήν Πανελλήνια Ἕνωση Θεολόγων καί τήν Ἕνωση Θεολόγων Καιρός, διατριβές, γνωµοδοτήσεις νοµικῶν καί πανεπιστηµιακῶν, ἀποφάσεις τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν κλπ.
Παρατήρησα ὅτι ἡ Πολιτεία εἶχε ἕνα συγκεκριµένο στόχο, τόν ὁποῖον ἐφήρµοζε, τόν ὁποῖο παρακολουθοῦσε καί τελικά τόν ὑλοποίησε ἄσχετα ἀπό τίς ἀλλαγές στά Κυβερνητικά σχήµατα καί στήν ἡγεσία τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας.
Στήν συνέχεια θά ἀναφέρω ἕνα µικρό χρονικό θέσεων γιά τό θέµα αὐτό κατά τήν διάρκεια τοῦ ἔτους πού διερχόµαστε.
1. Ἡ ∆ιαρκής Ἱερά Σύνοδος τόν Ἰανουάριο τοῦ 2016, ὕστερα ἀπό κοινή Συνεδρίαση µέ τούς Κοσµήτορας καί τούς Προέδρους τῶν δύο Θεολογικῶν Σχολῶν καί τούς ἐκπροσώπους τῶν συνδικαλιστικῶν ὀργανώσεων τῶν θεολόγων, κατέληξε στήν ἑξῆς ἀπόφαση:
«Νά ἐπικεντρωθεῖ τό ἐνδιαφέρον στό τρέχον Πρόγραµµα Σπουδῶν µέ τήν δική του θεµατική µεθοδολογία, στό ὁποῖο ὅµως νά γίνουν µερικές βελτιώσεις, ἐντάσσοντάς το στά σύγχρονα παιδευτικά δεδοµένα, ὁπότε νά εἰσαχθοῦν σέ κάθε βιβλίο –ὄχι σέ κάθε µάθηµα– µερικά κεφάλαια θρησκειολογικά, ἀνάλογα µέ τήν θεµατολογία τοῦ βιβλίου, ἀφοῦ ὅµως δοθεῖ προτεραιότητα στήν ὀρθόδοξη παράδοση, τήν ὁποία ἀκολουθεῖ ἡ πλειοψηφία τῶν ἑλλήνων πολιτῶν, ἀλλά καί νά χρησιµοποιηθοῦν ὡς ἐφαρµογές καί τά καλά στοιχεῖα τοῦ Νέου Προγράµµατος Σπουδῶν» (∆ελτίον Τύπου Ἱερᾶς Συνόδου, 13-1-2016).
2. Ἡ ∆ιαρκής Ἱερά Σύνοδος ἀπέστειλε ἐπιστολή στόν Ὑπουργό Παιδείας (ὑπ' ἀριθ. Πρωτ. 881/391/22.02.2016), στήν ὁποία µεταξύ τῶν ἄλλων, περιλάµβανε καί τήν ἑξῆς ἀπόφασή της:
«Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος προτίθεται νά συνεργαστεῖ περαιτέρω, στή βάση τῆς ἐπιστηµονικῆς βελτίωσης τοῦ ὑπάρχοντος µαθήµατος καί τῆς στήριξης τῶν καθηγητῶν του. Ἀντιτίθεται στήν κατάργηση καί ἀντικατάστασή τουἀπό ἕνα µάθηµα «γεωγραφίας τῶν θρησκειῶν» ἤ «θρησκευτικοῦ ἐγκυκλοπαιδισµοῦ» µέ κάποια ἁπλῶς ἰδιαίτερη παρουσίαση τῆς παρουσίας τῆς Ὀρθοδοξίας στόν ἑλλαδικό χῶρο».
3. Ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, κατά τήν 8η Μαρτίου 2016 σύµφωνα µέ τό ∆ελτίο Τύπου υἱοθέτησε τήν ἀπόφαση τῆς ∆ιαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου, πού παρατέθηκε προηγουµένως.
Ἐπίσης «ἔγινε ἀποδεκτή ἡ πρόταση τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου γιά "τήν ὑποχρεωτικότητα τοῦ µαθήµατος τῶν Θρησκευτικῶν, τήν τήρηση τῶν ὡρῶν διδασκαλίας στό τρέχον πρόγραµµα καί τόν Ὀρθόδοξο χαρακτήρα του"». Ἡ πρόταση αὐτή ἐντάσσεται µέσα στήν ἀπόφαση τῆς Ἱεραρχίας.
4. Ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυµος µετά τήν συνάντησή του µέ τούς ἐκπροσώπους τῆς Πανελλήνιας Ἕνωσης Θεολόγων µεταξύ τῶν ἄλλων εἶπε:
«Βεβιασµένα τώρα ἀκοῦµε τά νέα προγράµµατα τά ὁποῖα ξέρουµε πῶςἐλήφθησαν καί πώς προωθήθηκαν καί µέ σφραγίδα ποίων ἀνθρώπων προωθήθηκαν αὐτά τά προγράµµατα", εἶπε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος καί συµπλήρωσε: "Ἐγώ µέ µιά λέξη θά ἔλεγα σήµερα ἐπειδή διάβασα τά καινούρια προγράµµατα καί τά εἶδα: εἶναι ἀπαράδεκτα! Εἶναι ἐπικίνδυνα!Εἶναι πράγµατα πού δέν θά ἀποδώσουν καρπούς ἀλλά µεγάλη ζηµιά στήν Παιδεία γενικότερα, στήν κοινωνία καί ρήξη στίς σχέσεις Ἐκκλησίας-Πολιτείας. Γι’ αὐτό καί ἀπό αὐτή τή θέση σήµερα, θά τά πῶ καί στήν Ἱεραρχία τοῦ Ὀκτωβρίου, κάνω ἔκκληση πρός τόν πρωθυπουργό κ. Τσίπρα νά σταµατήσει αὐτήν τήν προσπάθεια, νά ἀναβάλει κάθε µιά πρωτοβουλίαἑνός ἢ µερικῶν ἀνθρώπων καί σέ µιά βάση µεγάλη Ἐκκλησίας καί Πολιτείας νά συνεργαστοῦµε σοβαρά ἐπιτέλους σέ ἕναν τόπο πού ἀκούγονται λόγια, λόγια, λόγια καί λείπει ὁ λόγος!» (skai.gr, 20-09-2016, 14:20).
5. Ὁ Μακαριώτατος κ. Ἱερώνυµος σέ ἐπιστολή του πρός τόν Πρωθυπουργό καί τούς Ἀρχηγούς τῶν Κοινοβουλευτικῶν Ὁµάδων, ἔγραψε, µεταξύ τῶν ἄλλων:
«Το αἴτηµα αὐτό δέν ἀπαντήθηκε ποτέ ἀπό τό Ι.Ε.Π., οὔτε ὑπῆρξε πρόσκληση γιά ἄλλη συνάντηση. Τό αἴτηµά µας γιά ἀνοικτό καί οὐσιαστικό διάλογο παραµένει σέ ἐκκρεµότητα, ἀλλά µέ προαπαιτούµενο τήνἔναρξή του ἀπό µηδενική βάση».
6. Ὁ Μακαριώτατος στήν εἰσήγησή του κατά τήν Ἱεραρχία τοῦ Ὀκτωβρίου 2016 εἶπε γιά τό µάθηµα τῶν Θρησκευτικῶν, µεταξύ ἄλλων:
«Ὁ τρόπος µέ τόν ὁποῖο πρωτοστάτησε ἡ Πολιτεία, τά καινούργια προγράµµατα τά ὁποῖα µελέτησα, µέ ἔπεισαν ὅτι δέν πρόκειται γιά Θρησκευτικά, ἀλλά γιά µιά ἐπιχείρηση ἀλλοιώσεως τῆς πίστεώς µας.
Γιά τό θέµα αὐτό παραπέµπω στήν πολυσέλιδη ἐπιστολή τήν ὁποία ἀπηύθυνα στόν Πρωθυπουργό καί τούς Ἀρχηγούς τῶν Κοµµάτων καί τήν ὁποία πρό ὀλίγων ἡµερῶν σας κοινοποίησα.
Πρότασίς µου: Ἐξ ἀρχῆς ἀντιµετώπιση κάθε ἀναγκαίας ἀλλαγῆς σέ συνεργασία πραγµατική Ἐκκλησίας καί Πολιτείας ὅπως προβλέπει τό Σύνταγµα καί ὁ Καταστατικός µας Χάρτης».
Καί στίς τελικές προτάσεις του συµπεριέλαβε καί τήν ἑξῆς:
«Ὑλοποίηση τῆς ληφθείσης ἀποφάσεως στή Βουλή τήν Τετάρτη 28 Σεπτεµβρίου 2016 σύµφωνα µέ τήν ὁποία θά συνεχισθῆ ἡ συνεργασία µέσα ἀπό ἀµοιβαῖο διάλογο ἀπό µηδενική βάση Ἐκκλησίας – Πολιτείας γιά τό περιεχόµενο τοῦ µαθήµατος τῶν Θρησκευτικῶν».
7. Ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος κατά τήν συνεδρίασή της τήν 5-10-2016, ἀπεφάσισε, ὅπως καταγράφηκε στό ∆ελτίον Τύπου, µεταξύ ἄλλων, «νά ζητηθεῖ συνάντηση τοῦ Μακαριωτάτου µετά τοῦ κ. Πρωθυπουργοῦ ἐντός τῆς ἡµέρας προκειµένου νά τοῦ ἐκθέσει τίς ἀπόψεις καί τήν σύµφωνη γνώµη τῆς Ἱεραρχίας σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τό µάθηµα τῶν Θρησκευτικῶν. Ἐπίσης γιά τό ἴδιο θέµα ἔχει ζητήσει συνάντηση καί µέ τόν Πρόεδρο τῶν ΑΝ.ΕΛ. κ. Πάνο Καµµένο».
Ὁ ἐκπρόσωπος Τύπου τῆς Ἱεραρχίας Μητροπολίτης ∆ηµητριάδος κ. Ἰγνάτιος, ἀπαντώντας σέ ἐρωτήσεις τῶν δηµοσιογράφων, προσδιόρισε τήν πρόταση τήν ὁποία θά ὑπέβαλλε ἡ Ἐπιτροπή τῆς Ἱεραρχίας στήν συνάντησή της µέ τόν Πρωθυπουργό καί τούς Ὑπουργούς. Μεταξύ τῶν ἄλλων εἶπε: «Αὐτό πού ζητᾶµε εἶναι γιά τή χρονιά πού ἄρχισε νάἀνασταλεῖ τό Πρόγραµµα Σπουδῶν τοῦ µαθήµατος τῶν Θρησκευτικῶν»(Desk Vimaorthodoxias, 5-10-2016, 14:51).
8. Ὁ Μακαριώτατος µετά τήν συνάντηση µέ τόν Πρωθυπουργό καί τούς Ὑπουργούς εἶπε στούς δηµοσιογράφους, µεταξύ τῶν ἄλλων:
«∆ηµοσιογράφος: Μηδενική βάση, δηλαδή;
∆ηµοσιογράφος: Φέτος θά ἰσχύση τό πρόγραµµα;
Ἀρχιεπίσκοπος: Θά χρησιµοποιηθοῦν τά παλιά βιβλία καί ἡ προσπάθεια τῶν διορθώσεων θά γίνη ἀπό τώρα καί ἕως ὅτου γραφοῦν τά καινούρια βιβλία θά χρησιµοποιοῦνται τά βιβλία τά σηµερινά».
9. Ὁ Ὑπουργός Παιδείας, Ἔρευνας καί Θρησκευµάτων κ. Φίλης µετά τήν συνάντηση µέ τούς ἐκπροσώπους τῆς Ἱεραρχίας καί τόν Μακαριώτατο ἀνέφερε µεταξύ τῶν ἄλλων:
«∆ΗΜ: Συνεχίζετε µέ τά νέα προγράµµατα φέτος κανονικά;
ΝΦ : Βεβαίως συνεχίζουµε καί δέν ὑπάρχει ζήτηµα διαφωνίας αὐτή τή στιγµή γιά τό ζήτηµα αὐτό. Ἤδη ἔχουν ἐκδοθεῖ τά νέα προγράµµατα, γίνονται οἱ ἐπιµορφώσεις τῶν καθηγητῶν. Ἀλλά ἐπαναλαµβάνω: ∆έν ἔχουµε µία ἀντίληψη δογµατική. Θέλουµε τό διάλογο, θά ξανακούσουµε τίς ἀπόψεις πού θά διατυπωθοῦν ἐπί τῶν συγκεκριµένων προγραµµάτων ἀπό παράγοντες ἐκκλησιαστικούς καί θά προχωρήσουµε στήν ἀξιολόγηση τοῦ µαθήµατος στό τέλος τῆς χρονιᾶς.
∆ΗΜ: Πάγωµα τῶν προγραµµάτων σπουδῶν δέν ὑπάρχει;
ΝΦ: Σᾶς εἶπα ὅτι ἐφαρµόζονται» (ἀπό τήν ἱστοσελίδα τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας).
10. Ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, κατά τήν Συνεδρίαση τῆς 6ης Ὀκτωβρίου, ἀφοῦ ἐνηµερώθηκε ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο καί τούς Ἱεράρχες πού συναντήθηκαν µέ τόν Πρωθυπουργό καί τούς Ὑπουργούς ἀπεφάνθη, σύµφωνα µέ τό ∆ελτίον Τύπου τῆς ἡµέρας ἐκείνης:
«Γιά τήν τρέχουσα χρονιά θά ἀξιοποιηθοῦν τά ὑπάρχοντα βιβλία Θρησκευτικῶν, τά ὁποῖα ἔχουν ἤδη διανεµηθεῖ στούς µαθητές. [...].
Ἀκολούθως ὁ Μακαριώτατος ἀνέφερε ὅτι σέ τηλεφωνική ἐπικοινωνία πού εἶχε νωρίς τό πρωί τό Γραφεῖο Τύπου τῆς Ἱερᾶς Συνόδου µέ τήν Ὑφυπουργό παρά τῷ Πρωθυπουργῷ καί Κυβερνητική Ἐκπρόσωπο κ. Ὄλγα Γεροβασίλη, ἐδόθη ἡ διαβεβαίωση ὅτι γιά τό µάθηµα τῶν Θρησκευτικῶνἰσχύουν τά ὅσα εἰπώθηκαν στή χθεσινή συνάντηση µέ τόν Πρωθυπουργό καί γι’ αὐτό κάθε ἄλλη ἐνέργεια εἶναι προσωπικέςἑρµηνεῖες τοῦ καθενός».
∆ιαβάζοντας κανείς ὅλες αὐτές τίς ἀποφάσεις καί τίς δηλώσεις, διαπιστώνει µερικά χαρακτηριστικά σηµεῖα.
α) Ἡ Ἱεραρχία ἀποφάσισε νά κάνη διάλογο στό παλαιό Ἀναλυτικό Πρόγραµµα, ἐπί τῇ βάσει τοῦ ὁποίου γράφηκαν τά βιβλία. Ὅµως, ἡ Κυβέρνηση µέ ὑπουργική ἀπόφαση ἀπέστειλε σέ ὅλα τά Σχολεῖα τό νέο Πρόγραµµα Σπουδῶν γιά νά ἐφαρµοσθῆ, µέ τήν ὁδηγία νά χρησιµοποιήσουν ὑλικό ἀπό τά παλαιά βιβλία:
«Κατά τή φετινή σχολική χρονιά, ἔχουν διανεµηθεῖ στούς µαθητές τά σχολικά βιβλία τῶν παλαιῶν Προγραµµάτων Σπουδῶν. Οἱ ἐκπαιδευτικοί µποροῦν νά τά ἀξιοποιοῦν κατά τήν κρίση τους, ὡς πηγές στή διδασκαλία, µέ βάση τά νέα Προγράµµατα Σπουδῶν, ἀποκλειστικά στήν περίπτωση πού τά θέµατα τῶν νέων Προγραµµάτων Σπουδῶν σχετίζονται µέ τά περιεχόµενά τους» (Ὑπουργεῖο Παιδείας, Ἔρευνας καί Θρησκευµάτων: Οδηγίες εφαρµογής των νέων Προγραµµάτων Σπουδών του µαθήµατος των Θρησκευτικών στο ∆ηµοτικό, στο Γυµνάσιο και στο Λύκειο, 27-9-2016).
β) Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἔµενε σταθερός στίς ἀπόψεις του καί τίς θέσεις τῆς Ἱεραρχίας, ἀφοῦ ἔκανε λόγο γιά παραµονή τῶν βιβλίων πού ἐγράφησαν µέ τό παλαιό Ἀναλυτικό Πρόγραµµα, καί ἔκανε λόγο γιά διάλογο ἀπό µηδενική βάση, ἀναφερόµενος στό νέο Πρόγραµµα Σπουδῶν. Ἐπίσης, ὁ ἐκπρόσωπος Τύπου τῆς Ἱεραρχίας, ἐνηµέρωσε τούς δηµοσιογράφους ὅτι θά προταθῆ ἡἀναστολή τοῦ νέου Προγράµµατος.
γ) Ἡ Κυβέρνηση παρέµεινε στήν ἀπόφασή της νά ἐφαρµοσθῆ τό νέο Πρόγραµµα, νά γίνουν Σεµινάρια Ἐπιµορφώσεως καί οἱ θεολόγοι καθηγητές νά χρησιµοποιήσουν τά παλαιά βιβλία, τά ὁποῖα εἶχαν ἤδη διανεµηθῆ, στήν προοπτική τοῦ νέου Προγράµµατος Σπουδῶν.
δ) Τελικά, ἀπό ὅ,τι καταλαβαίνω θά γίνη διάλογος µεταξύ ἐκπροσώπων τῆς Ἐκκλησίας καί τοῦ Ἰνστιτούτου Ἐκπαιδευτικῆς Πολιτικῆς ὄχι πάνω στά βιβλία τοῦ παλαιοῦ Προγράµµατος, ὅπως ἀρχικά ἀποφάσισε ἡ Ἐκκλησία, ἀλλά πάνω στό νέο Πρόγραµµα Σπουδῶν, πού ἤδη ἐφαρµόζεται, γιά νά βελτιωθοῦν, ὥστε νά καταρτισθοῦν τά νέα βιβλία.
Παρακαλουθώντας τήν ἐξέλιξη τῆς πορείας τοῦ θέµατος, διεπίστωσα ὅτι ἀποφασίσθηκε κάτι πού εἶναι ἀντικείµενο σεµιναρίου διπλωµατίας καί γι' αὐτό οἱ ἀναλυτές τοῦ γεγονότος αὐτοῦ ἔχουν συγκεχυµένες ἀπόψεις.Ἄλλοι ἀπό αὐτούς ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ Κυβέρνηση ἐπέβαλε τίς ἀπόψεις της καί ἄλλοι ὅτι ὑποχώρησε ἡ Κυβέρνηση στίς ἀπόψεις τῆς Ἐκκλησίας.
Πάντως, κάποιος Ἀρχιερεύς πού συµµετεῖχε στήν συζήτηση πού ἔγινε στό Πρωθυπουργικό Μέγαρο εἶπε ὅτι «τό συµπέρασµα εἶναι ὅτι δέν βγάζω κανένα συµπέρασµα» (kathimerini.gr, 07-10-2016, 10:47). Νοµίζω ὑπάρχουν συµπεράσµατα, τά ὁποῖα ἐξάγονται ἄν δοῦµε τό θέµα µέσα ἀπό ἄλλη ὀπτική γωνιά.
Ἐπειδή, ὅµως, ἤµουν εἰσηγητής καί στήν ∆ιαρκῆ Ἱερά Σύνοδο καί στήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὅπου ἐλήφθη καθαρή ἀπόφαση, εἶχα τήν ἄποψη ὅτι δέν πρέπει νά γίνη νέος ἀτελέσφορος διάλογος καί γι' αὐτό δέν ἀποδέχθηκα νά συµµετάσχω σέ ἕναν διάλογο, ὁ ὁποῖος δέν θά εὐδοκιµήση ὅσον ἀφορᾶ τίς ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας.–
Ὀκτώβριος 2016
