Η πρόοδος κατά τα τελευταία έτη στην επιστημονική ερευνά σε θέματα γενετικής, αναπαραγωγής του ανθρώπου και παράτασης της ζωής (παρεμβατική ιατρική) έχει δημιουργήσει ηθικά προβλήματα πού απαιτούν επαναπροσδιορισμό της ιατρικής ηθικής και δεοντολογίας.
Τόσο ο επιστημονικός κόσμος όσο και οι άνθρωποι της Εκκλησίας επιχειρούν την χάραξη πορείας στα εγειρόμενα ερωτήματα και προτάσσουν λύσεις σε θέματα πρακτικής εφαρμογής. Δεν είναι δυνατόν τόσο σημαντικά θέματα με σοβαρές επιπτώσεις τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον για την ανθρώπινη ζωή ΝΑ αφήνονται στην αγαθή προαίρεση ερευνητών και βιομηχανίας· η ευθύνη αναλογεί σε όλους γι΄ αυτό και πρέπει νά υπάρχει ολοκληρωμένη αντίληψη απόψεων και θέσεων. « Επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι χωλή, θρησκεία χωρίς επιστήμη είναι τυφλή» ( Αϊνστάιν). Η χριστιανική ηθική Δεν προσφέρει κώδικα ηθικής, ούτε κώδικα ιατρικής δεοντολογίας αλλά έχει ως κεντρικό της άξονα ότι ο άνθρωπος είναι εικόνα του Θεού και έχει μοναδική και ανεπανάληπτη αξία ως ψυχοσωματική οντότητα.
στα πλαίσια αυτού του σκεπτικού ο καθηγητής του Τομέα Χριστιανικής Λατρείας, Αγωγής και Διαποιμάνσεως του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών α.Μ. Σταυρόπουλος (πού είναι και μέλος της Επιτροπής ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ του Υπουργείου Ανάπτυξης) με τούς συνεργάτες του, ανέλαβε νά μελετήσει άρθρα πού αναφέρονται στην Βιοηθική και είναι δημοσιευμένα στον Θεολογικό - Εκκλησιαστικό Τύπο αλλά και άλλα δημοσιεύματα πού περιέχονται σε αυτοτελείς η συλλογικούς τόμους. Το υλικό, προερχόμενο από το ερευνητικό Αρχείο πού τηρείται στον Τομέα για πρώτη φορά κυκλοφόρησε στις 7 Απριλίου 1998 υπό τη μορφή ενός Δελτίου Βιοηθικης Ενημέρωσης, με τίτλο « Αναφορές του Θεολογικού και Εκκλησιαστικού Τύπου σε θέματα Βιοηθικης». είναι κατανεμημένο σε πέντε ενότητες (Α. Γενικά άρθρα, Β. Κλωνοποίηση, Γ. Μεταμοσχεύσεις, Δ. Ευθανασία, Ε. Δημοσιογραφικά - ενημερωτικά άρθρα των προηγούμενων κατηγόριων) και από τότε συνεχώς εμπλουτίζεται με ότι νεώτερο δημοσίευμα σχετίζεται με το συγκεκριμένο αντικείμενο. Δεν εξαντλεί, βεβαίως, την υπάρχουσα βιβλιοαρθρογραφία.
Κάθε νέα κατάκτηση χαιρετίζεται με ικανοποίηση σαν ένα ακόμη επίτευγμα του ανθρώπου, αρκεί ο άνθρωπος νά μη σταθεί αυτόνομα και εξουσιαστικά αλλά με διάθεση διακονίας και σωστής σχέσης προς κάτι πού Δεν έχει την αφετηρία του στον ίδιο τον επιστήμονα, αλλά προϋπάρχει, κι όσο κι αν μπορεί νά δεχτεί παρεμβάσεις και επεμβάσεις έχει τούς δικούς του κανόνες πού η μελέτη του μας τούς αποκαλύπτει και απαιτεί τον σεβασμό τους.
Α. ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
1.ΓΙΑΜΒΡΙΑ Χρήστου, Οι σύγχρονες εξελίξεις των βιολογικών επιστημών πρόκληση για τον σημερινό άνθρωπο, περ. Ακτίνες, Μάρτιος 1997, σ. 73-77.
Ύστερα από μία συνοπτική αλλά επιστημονικά τεκμηριωμένη ιστορική αναφορά στην γενετική μηχανική γίνεται λόγος για τις ηθικές και κοινωνικές επιπτώσεις της βιοτεχνολογίας στη ζωή μας. είναι φυσικό νά υπάρξουν επιφυλάξεις, αντίθετες απόψεις, αντιδράσεις. Γι' αυτό σαν λύση προτείνεται νά βρεθούν τρόποι προσέγγισης στις σχέσεις ανάμεσα στη τεχνολογία και επιστήμη με το κοινωνικό όλο. Θα πρέπει νά υπάρξει ενημέρωση όλων των ενδιαφερομένων και εκείνων πού ασχολούνται με τη βίοϊατρική και εκείνων των επιστημόνων πού το αντικείμενό τους άπτεται τέτοιων θεμάτων
2.ΓΙΑΜΒΡΙΑ Χρήστου, Η βιοτεχνολογία στη γεωργία, περ. « Ακτίνες», Φεβρουάριος 1999, σ. 33-38.
Τα γεωργικά προϊόντα φυτικής παραγωγής πού προέρχονται από φυτά τα οποία με τις νέες μεθόδους της βιοτεχνολογίας, έχουν τροποποιηθεί γενετικώς, είναι ένα θέμα πού ενδιαφέρει και προβληματίζει το σύγχρονο άνθρωπο. Ύστερα από μία αναζήτηση των αιτίων για τη δημιουργία αυτών των μεθόδων και μία κατανοητή στον απλό αναγνώστη καταγραφή της τεχνικής του γονιδιώματος, συμπεριλαμβανομένων και πρακτικών εφαρμογών της (σόγια, πατάτα, αραβόσιτος), το άρθρο καταλήγει ότι τα γονίδια είναι ένα θαυμαστό εργαλείο στα χέρια του ανθρώπου, φτάνει οι ειδικοί γενετιστές και μοριακοί βιολόγοι νά εμπνέονται από αίσθημα ευθύνης και ηθικής δεοντολογίας, ώστε νά ενεργούν για την επίτευξη υψηλών στόχων, πού θα είναι γενικώς αποδεκτοί από το κοινωνικό σύνολο και σύμφωνοι με τούς ηθικούς νόμους.
3. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ Νικολίτσα, Ελπίδες και φόβοι από τη γενετική μηχανική, στης ιδίας Ηθική της οικολογικής συνείδησης, εκ. Θυμέλη, Αθήνα 1995, σ. 161-176.
σε μία εποχή κρίσης πού ο κόσμος έχει αποθέσει τυφλά τις ελπίδες επιβίωσής του στην επιστημονική έρευνα, σε κατακτήσεις όπως η ατομική ενέργεια και η Γενετική Μηχανική είναι επόμενο νά τίθεται το πρόβλημα της ηθικής της επιστημονικής έρευνας και της σχέσης ηθικής και επιστήμης. Η θέση ότι η επιστήμη είναι αξιολογικά ουδέτερη Δεν μπορεί νά γίνει αποδεκτή, αφού κάθε επιστημονική γνώση έχει και πρακτική εφαρμογή.
4. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Φιλολάου, Τεχνητή διακοπή της κυήσεως : δικαίωμα η έγκλημα; περ. Ακτίνες, Δεκέμβριος 2000, σ. 345-355.
Τόσο από τον Αστικό κώδικα όσο και από την Π.Δ. και Κ.Δ. ( Υμνολογία - Πατέρες) και τη Φιλοσοφία καταφαίνεται ως εγκληματική ενέργεια η τεχνητή διακοπή της κυήσεως πού συγχρόνως είναι πρόξενος και άλλων παρενεργειών (δημογραφικό - οικογενειακά δράματα - υγεία).
5.EFTYCHIADIS Aristotelis , Perennial principles of medical bioethics as guidelines for the modern researchers, περ. Θεολογία, τ. 69, τευχ. 4, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 1998, σ. 752-756.
Μέσα από μία πληθώρα επιστημονικά τεκμηριωμένων βιβλιογραφικών υποσημειώσεων το άρθρο αναφέρεται σε μία σύγκριση στις διήκουσες ηθικές αρχές ιατρικής και φιλοσοφίας μέσω των αιώνων και συμπερασματικά καταλήγει ότι στη σύγχρονη βιοιατρική ερευνά υπάρχουν κάποια «παραδεκτά» (admissible) ηθικά όρια αλλά συγχρόνως και κίνδυνος παρεκκλίσεων· γι΄ αυτό και οι « αναλλοίωτες» αυτές αρχές της ιατρικής φιλοσοφίας και Βιοηθικης είναι εξαιρετικά ουσιώδεις και αναγκαίες για νά καθοδηγούν.
6. ΕΥΘΥΜΙΟΥ Κώστα, Μικρόβια και Μικροβιολογία. στην υπηρεσία του περιβάλλοντος, περ. Ακτίνες, Δεκέμβριος 1999, σ. 337-344.
Το τέλος της χιλιετηρίδας συμπίπτει με το κλείσιμο μιας περιόδου 150 περίπου ετών από την γένεση μιας νέας βιολογικής επιστήμης, της Μικροβιολογίας πού από την αρχή πήρε ένα χαρακτήρα αλτρουϊστικό και ιδιαίτερα ανθρωπιστικό με την σωτήρια προσφορά της στον δοκιμαζόμενο και πάσχοντα άνθρωπο στον ευαίσθητο τομέα της υγείας του. Η συμβολή της συγχρόνως είναι μεγάλη και στην επούλωση «πληγών» πού προέρχονται από τη ρύπανση και μόλυνση του φυσικού περιβάλλοντος του ανθρώπου πού διαφαίνεται μέσα από μία άριστα επιστημονικά τεκμηριωμένη περιγραφή των μεθόδων της. Το συμπέρασμα όμως πού συνάγεται είναι ότι το πρόβλημα της προστασίας του περιβάλλοντος Δεν είναι κατά βάση τεχνικό αλλά έχει αιτιολογική σχέση με την υπερκαταναλωτική νοοτροπία σπατάλης και την άνευ ορίων ευδαιμονιστική βιοθεωρία του σύγχρονου ανθρώπου. είναι πρόβλημα ιεράρχησης και σεβασμού αξιών και απαιτεί ένα πνευματικότερο πολιτισμικό προσανατολισμό.
7. ΙΩΑΝΝΟΥ Μητροπολίτου Περγάμου, Εξ ουκ όντων, περ. Διάβαση, τ. 10, Νοέμβριος - Δεκέμβριος 1997, σ. 9-23.
Το άρθρο χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στον ορισμό της εννοίας του δόγματος, στη διαφορά του από Το κήρυγμα, στη σχέση δόγματος και Αγίας Γραφής, στη συμβολή του Αγίου Πνεύματος και της Εκκλησίας για τη διατύπωση των δογμάτων. Το δεύτερο μέρος αναφέρεται στο συγκεκριμένο δόγμα «περί δημιουργίας» κάνοντας μία ιστορική αναδρομή τόσο εντός όσο και εκτός των κόλπων της Εκκλησίας. στη συνέχεια ερμηνεύεται θεολογικά η εκ του μηδενός δημιουργία, γίνεται διαχωρισμός κτιστού - ακτίστου, υλικότητας - κτιστότητας, τονίζεται η θέση του ανθρώπου στη δημιουργία, ερμηνεύεται Το κατ΄ εικόνα, ακόμα και μέσα από τη θεωρία της εξέλιξης και την οικολογία και συμπερασματικά καταλήγει ότι ο «κτιστός» άνθρωπος διαθέτει ελευθερία με τη μορφή επιλογής μεταξύ Ναι και Όχι πού είναι ο τρόπος ζωής του από τον Παράδεισο και μετά.
8. ΚΑΤΣΟΥΦΗ Ηλία, Επιστήμες, τεχνολογίες αιχμής και Ορθοδοξία, περ. Ακτίνες, Μάρτιος 2001, σ. 85-89 και Απρίλιος 2001 σ. 108-113.
Ενδεικτικά ενημερωτικά στοιχεία από τις εισηγήσεις των συνεδρίων στο τετραήμερο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, με τον πιο πάνω τίτλο πού έλαβε κυρίως χώρα στο μεγάλο αμφιθέατρο του Εθνικού Κέντρου Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» τον Οκτώβριο του 2000 και οργανώθηκε στα πλαίσια του εορτασμού από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος των 2000 ετών από της γεννήσεως του Χριστού, υπό την αιγίδα του Μακαρ. Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Χριστοδούλου. Σκοπός του, η παρουσίαση από διακεκριμένους επιστήμονες αντιπροσωπευτικών σημαντικών επιτευγμάτων, αλλά και ανοιχτών προβλημάτων των θετικών επιστήμων και της τεχνολογίας και η διερεύνηση της σχέσης τους με την ορθόδοξη πίστη.
9. ΚΟΪΟΥ Νικολάου, Θεώρηση των αρχών της Βιοηθικης υπό Το φως της Ορθόδοξης Ηθικής Σκέψης, περ. «Γρηγόριος ο Παλαμάς», τευχ. 784, Σεπτ. - Οκτωβρ. 2000, σ. 835 - 859.
Μία επιστημονικά και θεολογικά θετικά τεκμηριωμένη προσπάθεια της εξέτασης της βιοηθικης σκέψης όπως αυτή έχει αναπτυχθεί στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, σε σχέση με τις αρχές της ορθόδοξης ηθικής με σοβαρές επισημάνσεις διαφορών η τυχόν ομοιοτήτων, πού θα μπορούσαν ίσως ν΄ αποτελέσουν τη βάση για γόνιμο διάλογο.
10.ΛΙΑΡΟΜΜΑΤΗ Δημ., Η προστασία του ανθρώπου από τούς κινδύνους καταχρήσεων της ιατρικής και γενετικής τεχνολογίας, περ. « Ακτίνες», Απρίλιος 1998, σ.111-119.
Στο πρώτο μέρος του άρθρου γίνεται μία συνοπτική αλλά συγχρόνως επιστημονική αναφορά στις εφαρμογές της γενετικής τεχνολογίας στον άνθρωπο. Αναλυτικά αναφέρεται στην εξέταση του ανθρωπίνου γονιδιώματος, στην γονιδιακή θεραπεία των σωμαικων και των γεννητικών κυττάρων και σε άλλες γενετικές επεμβάσεις πού δεν έχουν θεραπευτικούς σκοπούς (Κλωνοποίηση, δημιουργία υβριδίων και χιμαιρών, προεπιλογή φύλου παιδιού). Στο δεύτερο μέρος του άρθρου μέσα από μία κοινωνικοηθική επισκόπηση γίνεται φανερή η ευθύνη του Κοινοβουλίου και της νομοθεσίας σε μία δημοκρατική κοινωνία για την προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Έμφαση δίνεται στο Ελβετικό Σύνταγμα με Το νέο άρθρο 24 Navies πού εκφράζει κατά τον καλύτερο τρόπο τις χριστιανικές αντιλήψεις για την ιερότητα της ανθρώπινης ζωής, την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, Το σεβασμό της προσωπικότητάς του, την αξιοπρέπεια του θεσμού της οικογένειας αλλά και την «αξιοπρέπεια της δημιουργίας» πού περιλαμβάνει όλα εκείνα τα μέτρα πού είναι αναγκαία νά λάβει η Πολιτεία για την προστασία των αξιών αυτών από τούς κινδύνους καταχρήσεων συγχρόνων βιοιατρικων εξελίξεων.
11.ΜΗΛΙΓΚΟΥ Μιχ., Μπροστά στη σύγχρονη βιοϊατρική, περ. « Ακτίνες», Μάιος 1997, σ. 137-142.
Κανείς δεν μπορεί νά αρνηθεί τις τεράστιες προσφορές της επιστήμης προς τον άνθρωπο. Ο γιατρός ανέκαθεν θεωρήθηκε από την κοινωνία πρόσωπο σοβαρό και υπεύθυνο, με προορισμό νά ισορροπεί την ατομική απαίτηση με την κοινωνική βούληση προσδιορίζοντας σε κάθε περίσταση Το επιβεβλημένο και Το αποδοκιμαστέο, Το ρεαλιστικά αναγκαίο και Το ιδεώδες θεωρητικά, Το βλαπτικό και Το ωφέλιμο, Το ηθικό και Το φαύλο. Υπάρχει μία διαταραχή στη «φυσιολογία» της συνειδήσεως των εργατών της Βιοϊατρικης. Η Ιατρική πού εμποτίζεται από ακατάλυτες ηθικές αρχές, πού αισθάνεται ότι υπηρετεί τον άνθρωπο « ως εάν υπηρετεί τον Θεόν» είναι πάντοτε η επιστήμη πού σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, διατηρώντας τα μέσα στην ηθική και κοινωνική τους διάσταση.
12. ΜΗΛΙΓΚΟΥ Μιχ., Όταν οι γιατροί στοχάζονται, περ. «Ακτίνες», Φεβρ. 2001, σ. 41-49.
Τον 21ο αιώνα συνοδεύει η περιλάλητη «παγκοσμιοποίηση» της λογικής του ανταγωνισμού, του εμπορικού πνεύματος, της ηλεκτρονικής κουλτούρας, της ρομποτικοποιήσεως του ανθρωπίνου πλάσματος. Μπροστά στα φαινόμενα αυτά η ιατρική κοινότητα έχει λόγο, οφείλει μία προστασία και ανάδειξη της ανθρώπινης αξίας και της μοναδικότητάς της· καλείται νά δείχνει «προς πάσαν κατεύθυνσιν» ότι κίνητρο των δραστηριοτήτων και του ιδεώδους της παγκοσμιοποιήσεως πρέπει νά είναι η αγάπη για τον άνθρωπο, η αγάπη πού εδράζεται στην χριστιανική πίστη.
13. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ Απ., Ηθική και Ιατρική, από τα Θέματα Χριστιανικής ηθικής, τεύχος Α΄, Αθήνα 1994, σ. 120-136.
Οι κλασικές αρχές της ηθικής δεν έχουν χάσει Το νόημά τους, αλλά αποτελούν τα σπουδαιότερα όργανα της πολυποίκιλης ηθικής διάγνωσης κατά την οποία « η εικόνα αξιών του αρρώστου είναι εξίσου σπουδαία με την αξία του αίματος του». Η γνώση του τι είναι ιατρικά ηθικό και τι ανήθικο δεν σημαίνει ότι στην κατάλληλη στιγμή θ΄ αντιστοιχεί η πράξη προς τη γνώση. Μέσα από μία συγκεκριμένη τοποθέτηση και θεολογική θεώρηση της άμβλωσης και της τεχνητής γονιμοποίησης, ο γράφων καταλήγει ότι σκοπός της χριστιανικής ηθικής δεν είναι νά εκδίδει συναινετικές η απαγορευτικές συνταγές για κάθε σοβαρό πρόβλημα αλλά νά γνωστοποιεί τις βασικές αρχές της ορθόδοξης πίστης και ήθους, νά ενημερώνει για τις τυχόν τραγικές συνέπειες πού μπορεί νά έχει η συγκατάθεση των πιστών και ν΄ αγκαλιάζει για νά θεραπεύσει τον κάθε πιστό πού αντιμετωπίζει πρόβλημα εξαιτίας της επιλογής του.
14. ΠΑΠΑΔΕΡΟΥ Αλεξ., Μικροδιακονία και μακροδιακονία, Εισήγηση στο Συνέδριο «Φιλανθρωπία 2000», περ. Διάλογοι Καταλλαγης, αρ. φ. 59, Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2000.
Στα πλαίσια του Συνεδρίου τέθηκαν ερωτήσεις όπως ποία είναι η μέριμνα της Εκκλησίας για την προστασία της ανθρώπινης ζωής και πόσο την απασχολούν όπως και τις Θεολογικές Σχολές θέματα Βιοηθικης και πάντα βέβαια υπό Το πρίσμα των δύο τεχνικών όρων : μικροδιακονία και μακροδιακονία.
15. ΠΑΣΧΟΣ Απόστολος, Η Ιατρική του Μεγάλου Βασιλείου εισ Το διαρκές παρόν, περ. Ακτίνες, Μάρτιος 2001, σ. 90-93.
μία γενική αναφορά στην ιατρική παιδεία και αγωγή του Μεγάλου Βασιλείου πού είναι πλήρης, βαθειά ανθρώπινη και ψυχοσωματική, καλύπτει όλες τις ειδικότητες του 4ου μ.Χ αιώνα, εκπλήσσει τον σύγχρονο εξειδικευόμενο ιατρό και την κάνει ν΄ ανήκει στο διαρκές παρόν.
16. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗ Χριστοδούλου, Μητροπολίτου Δημητριάδος, νυν Αρχιεπισκόπου Αθηνών, Ευγονική : ηθικοί προβληματισμοί και προοπτικές ( ομιλία προς ιατρούς), Αθήνα 1997, 32 σ. Βλ. εφ. Εκκλησιαστική Αλήθεια, 1-1-98.
Η ομιλία της 17-10-1997 αναφέρεται στην περιγραφή της εννοίας της ευγονικής, στην εξελικτική της πορεία καθώς και στις παρεμβάσεις της στη φύση, τελειώνοντας με την ευχή νά τεθούν ρυθμιστικοί κανόνες πού θ΄ αποτρέπουν τη χρησιμοποίηση επιστημονικών δυνατοτήτων της για σκοπούς πού υπερβαίνουν τα αποδεκτά όρια επέμβασης επί της ζωής.
17. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.Μ., Το προγαμιαίων πιστοποιητικόν Υγείας : η άποψης της Εκκλησίας, Εισήγηση στη συζήτηση στρογγυλής τραπέζης του Ελληνογερμανικού Ιατρικού Συνδέσμου, 29-10-1975, στην αίθουσα διαλέξεων του Ινστιτούτου του Γκαίτε.
Η Εκκλησία θα πρέπει νά τονίσει το πολυδιάστατον της υγείας του γάμου και της οικογενείας. Είναι πάρα πολλοί οι παράγοντες πού συντελούν στη συγκρότηση μιας υγιούς οικογενείας. Οι βιολογικές - κληρονομικές προϋποθέσεις χαράσσουν πολλές φορές ανεπανόρθωτα την πορεία ενός ατόμου. Γι αυτό πρέπει οπωσδήποτε ν΄ ανιχνευθούν τέτοιοι νοσογόνοι παράγοντες· συγχρόνως και όλοι εκείνοι οι παράγοντες πού καθιστούν δυνατή την « ομόνοια ψυχών και σωμάτων» και συντελούν στην αρμονική ανάπτυξη του οικογενειακού περιβάλλοντος.
18.. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.Μ, Ηθική Συμβουλευτική προσέγγιση στις σύγχρονες τεχνικές αναπαραγωγής του ανθρώπου, από τον χαριστήριο προς τιμή του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου Γιαννουλάτου τόμο «Πορευθέντες», εκδ. Αρμός, Αθήνα 1997, σ. 329-339.
Οι εξελίξεις στις σύγχρονες τεχνικές αναπαραγωγής του ανθρώπου δεν είναι άμοιρες ηθικών προβληματισμών πού συνδέονται με υπαρκτούς η ενδεχομένους κινδύνους, τωρινούς η μελλοντικούς για τα παιδιά πού θα γεννηθούν, με τυχόν κατακερματισμό της ανθρώπινης σεξουαλικότητας και γονιμότητας και με προσβολή θεμελιωδών θεολογικών αντιλήψεων για τον άνθρωπο.
19. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.Μ, Βιοτεχνολογία : Ήθος, τέχνη και τεχνική, ομιλία στον Β΄ κύκλο των Ειδικών Μορφωτικών εκδηλώσεων του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Η άλλη πλευρά της βιοτεχνολογίας, Αθήνα 24-2-1998. Δημοσιεύτηκε στην ομώνυμη έκδοση του Ε.Ι.Ε., Αθήνα 1998, σ. 31-40.
Το Ήθος θα είναι Το στοιχείο εκείνο πού θα οδηγεί την τεχνική νά εφαρμόζεται ως τεχνολογία και βιοτεχνολογία ( ως πρακτική εφαρμογή) αλλά με τέχνη και επιστήμη, προϋποθέτοντας την εικόνα πού έχουμε για τον άνθρωπο και τον κόσμο την οποία πολλές φορές λησμονούμε. Αυτό όμως πού πρέπει ν΄ αποσαφηνιστεί είναι ποιά θα είναι τα κριτήρια με τα οποία ο « ηθικός επιστήμονας» αλλά και όλοι εμείς θ΄ αντιμετωπίσουμε τις παλαιές αυτές ανάγκες και επιθυμίες του ανθρώπου (πρόβλημα τεκνογονίας) με τις νέες μορφές επιλύσεων πού προτείνει η σύγχρονη πραγματικότητα.
20. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.Μ, Ηθικοί προβληματισμοί στην αναπαραγωγή του ανθρώπου. Θεολογική προσέγγιση, Εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο του Κέντρου Βιοηθικης του Καθολικού Πανεπιστημίου del Sacro Cuore της Ρώμης με θέμα «Βιοηθική και Θρησκείες : η ορθόδοξη άποψη», Ρώμη 15-1721996, 6 σ. Δημοσιεύτηκε στο περ. Σύναξη, τευχ. 68, Δεκέμβριος - Νοέμβριος 1998, σ. 47-52.
Οι βιολογικές και ιατρικές Επιστήμες προτείνουν ορισμένες λύσεις προς την υπέρβαση των αναπαραγωγικών δυσκολιών πού γεννούν πλήθος ηθικών διλημμάτων. Ακόμα και με την ίδρυση κέντρων βιοϊατρικης ηθικής ο δρόμος θα είναι μακρύς έως ότου καταλήξουν οι διάφορες Επιστήμες, κατόπιν διεπιστημονικού διαλόγου σε συγκεκριμένα συμπεράσματα και λύσεις κοινής αποδοχής. Ακόμα και αν εκπρόσωποι του κλήρου και της θεολογικής επιστήμης μετέχουν σε τέτοιες επιτροπές κατόπιν ειδικής προετοιμασίας είναι δύσκολο νά υποστηρίξουν και νά επιβάλουν τις απόψεις τους. Ίσως οι τελευταίοι εμφανιστούν ως σύμβολα μιας «διαφορετικής πραγματικότητας» μ΄ έναν προφητικό λόγο για Το μέλλον.
21. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.Μ, Γενετική πρόβλεψη. Δυνατότητες και προβλήματα. Θεολογική διάσταση του θέματος, ανάτυπο από περ. « Ιατρική», τ. 30, τευχ. 2, σ. 70-75.
Ο άνθρωπος είναι δυνατόν εν τη ελευθερία του ν΄ αρνείται η νά δέχεται την τεκνογονία. Η Εκκλησία οφείλει νά υπενθυμίζει ότι η ζωή ανήκει μόνο στο Θεό διότι «αυτός είναι η ζωή» αλλά συγχρόνως μέσα από Το έλεος και τη φιλανθρωπία της νά δέχεται με αγάπη αυτούς πού με συντριβή και μετάνοια θελήσουν νά καταλλαγουν με Το Θεό.
22. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Α.Μ, Βιοτεχνολογία και Βιοηθική, περ. « Εφημέριος» 15-10-1998,σ. 280-281, και 15-11-1998, σ. 296-298.
Η ανάγκη για υπεύθυνη αντιμετώπιση των ζητημάτων τα οποία έχουν προκύψει μετά τις διαπιστώσεις των επιτευγμάτων της Βιοτεχνολογίας με την εξέλιξη της γενετικής μηχανικής οδήγησε και την Ελλάδα στη σύσταση Επιτροπών Βιοηθικης ( Υπουργείο Ανάπτυξης, Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, Εθνική Επιτροπή Βιοηθικης πού θα καλύψει μαζί με την Εθνική Επιτροπή για τα δικαιώματα του ανθρώπου όλες τις προηγούμενες, Εκκλησία της Ελλάδος) πού σαν ευθύνη τους θα έχουν ν΄ αντανακλούν ένα ορισμένο Ήθος και μία στάση σεβασμού της ζωής σε οποιοδήποτε μορφή (συμπαντική).
23. 23. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.Μ. , Το αλφαβητάρι της ζωής, περ. Ευθύνη, τ. 344, Αύγουστος 2000, σ. 416.
Η αποκωδικοποίηση του 90% των γραμμάτων του κώδικα του DNA θα οδηγήσει σε μία γνώση πού θα έχει ως αποτέλεσμα την καλύτερη εντόπιση των λειτουργικών δυνατοτήτων και δυσκολιών προωθώντας λύσεις και θεραπείες στο μέλλον. Αρκεί ο άνθρωπος νά μη σταθεί αυτόνομα και εξουσιαστικά αλλά με διάθεση διακονίας και σωστής σχέσης προς κάτι πού δεν έχει την αφετηρία στον ίδιο τον επιστήμονα· προϋπάρχει, κι όσο κι αν μπορεί νά δεχτεί παρεμβάσεις και επεμβάσεις έχει τούς δικούς του κανόνες πού η μελέτη του μας τούς αποκαλύπτει και απαιτεί τον σεβασμό τους.
24. 24. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.Μ, Μία θεολογική ανάγνωση της βιολογικής « επανάστασης», περ. Εφημέριος, Απρίλιος 2001, σ. 12-16.
Η αποκωδικοποίηση του ανθρωπίνου γονιδιώματος θα επιτρέψει την ορθή αντίληψη των μηνυμάτων, την διαπίστωση των οδηγιών χρήσης για την καλή λειτουργία η τη δυνατότητα επαναφοράς επί Το ορθόν. Μπορεί ν΄ αποτελέσει κοινή αρχέγονη γλώσσα και αφορμή κλιμακώσεως, προσεγγίσεως και όχι απομακρύνσεως των δύο συμβαλλομένων μερών, Θεού και ανθρώπου, ανθρώπου και Θεού, με σκοπό την επίτευξη καλύτέρων λύσεων και αποφυγή αρνητικών επιπτώσεων, δυσκολιών και τελικά κινδύνων πού εγκυμονουνται από αυτόνομες και εξουσιαστικές διαδικασίες διαχείρισης της γνώσης.
25. ΣΤΡΑΤΗ Κλεοπάτρα, Οι ρίζες μιας ορθόδοξης Βιοηθικης, φροντιστηριακή εργασία 12 σ.
Μέσα από μία συνοπτική ιστορική αναδρομή της γενετικής επιστήμης, των δυνατοτήτων της, όπως και των ηθικών διλημμάτων πού προκύπτουν, η γράφουσα αποφαίνεται ότι ο ρόλος της Εκκλησίας είναι νά ενημερώνει τούς πιστούς της για τις νέες τεχνικές και για τα επιτεύγματα της γενετικής, ν΄ αναλύει τις συνέπειές τους και μετά ν΄ αφήνει τον πιστό ελεύθερο ν΄ αποφασίζει. Φτάνει ο πιστός με τη βοήθεια της Εκκλησίας νά έχει μία ξεκάθαρη θεώρηση του προβλήματος.
26. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, Μάο. Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Βασικά σημεία ηθικής ιατρικής δεοντολογίας, Ομιλία κατά την επιστημονική Ημερίδα «Στοματολογία 2001», 17-2-2001, από Internet (ecclesia).
Η Ηθική είναι κάτι περισσότερο από κανόνες και κώδικες. είναι στάση ζωής, τρόπος ζωής, κριτήριο για ορθή κάθε φορά τοποθέτηση επικαίρων προβλημάτων του καθ΄ ήξεραν βίου. Το Ευαγγέλιο προσφέρει τέτοια αυθεντικά και αντικειμενικά κριτήρια. Γι αυτό αν κανείς θέλει νά είναι ηθικός, με τη χριστιανική έννοια του όρου, δεν μπορεί παρά ν΄ αφήσει Το Ευαγγέλιο νά επηρεάσει όλο του Το είναι, σκέψη, βούληση, νόηση, διανοήματα και διαβήματα.
Β. ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ
1. ΓΑΛΕΝΙΑΝΟΥ Μιχαήλ, Η κλωνική αναπαραγωγή του ανθρώπου από πλευράς ηθικής, περ. « Εκκλησία», 1-2-98, σ. 83-87, 15-2-98 σ. 115-116 και 1-3-98 σ. 150-151.
Ύστερα από μία συνοπτική τοποθέτηση του γράφοντος στα πορίσματα της γενετικής για την κλώνωση στον φυτικό και ζωϊκό κόσμο και την ηθική θεώρηση των εφαρμογών αυτών πού μπορεί μεν αρχικά νά φαίνονται θετικές αλλά γεννούν πολλά ερωτήματα, ακολουθεί μία τοποθέτηση στην κλωνική αναπαραγωγή του ανθρώπου και μία ηθική θεώρηση πού έστω και συχνά χωρίς ισχυρά επιχειρήματα καταρρίπτει όλους τούς λόγους πού την θεωρούν θεμιτή. τα επιχειρήματα υπέρ της κλωνοποιήσεως διέπονται από μία φοβερή αντίθεση. Από τη μία προβάλλεται Το όραμα «του υπερανθρώπου» και από την άλλη ο κλώνος αντιμετωπίζεται σαν υπάνθρωπος η σαν άψυχο αντικείμενο (βιολογικό ρομπότ, εμβρυϊκά αντίγραφα πού καταψύχονται μέχρι νά χρησιμοποιηθούν σε μεταμοσχεύσεις). Η ορθόδοξη χριστιανική θεολογία κατά Το χριστολογικό δόγμα λέει ότι ο άνθρωπος είναι ψυχοσωματική ύπαρξη « εξ άκρας συλλήψεως» οπότε γεννάται και ηθικό θέμα στην εφαρμογή της κλωνοποίησης (κρίση ταυτότητας του κλώνου).
2. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Χωροεπισκόπου Αρσινόης, Κλωνοποίηση. Ηθικές και θεολογικές προεκτάσεις, περ. «Απόστολος Βαρνάβας», Ιανουάριος 1999, σ. 3-11.
Η Κλωνοποίηση δεν κλονίζει την πίστη· όμως, δημιουργεί τεράστια ηθικά προβλήματα πού η αντιμετώπισή τους χρειάζεται περίσκεψη, σύνεση και αίσθημα ευθύνης. Ειδικά η κλωνοποίηση του ανθρώπου πρέπει νά αντιμετωπισθεί με φόβο Θεού και απόλυτο σεβασμό στην εικόνα Του, πού φέρει την πνοή Του. Η επιστήμη μπορεί νά μην έχει πατρίδα και ηθική, οι επιστήμονες όμως έχουν. Αυτή η ηθική διάσταση μπορεί και πρέπει νά κάνει τη μεγάλη στροφή στην Επιστήμη του αιώνα πού έρχεται.
3. ΓΑΛΙΤΗ Γ., Κλωνισμός και κλονισμός, περ. «Ανάπλασις», Ιανουάριος - Φεβρουάριος 1997, σ. 2-6.
Μέσα από μία ιστορική αναδρομή στα πορίσματα της γενετικής για την κλωνοποίηση στο φυτικό, ζωϊκό βασίλειο αλλά και στον άνθρωπο και μία ηθική αλλά και θεολογική θεώρηση της υπαρχούσης καταστάσεως, ο γράφων αποφαίνεται ότι ο κλωνισμός δεν κλονίζει την πίστη αλλά δημιουργεί τεράστια ηθικά προβλήματα πού χρειάζονται περίσκεψη, σύνεση, άμεσες ενέργειες, φόβο Θεού και απόλυτο σεβασμό στην εικόνα Του, δηλαδή τον άνθρωπο.
4. ΓΙΑΒΡΙΑ Χρήστου, Κλωνοποίηση, η σημασία της για τον άνθρωπο, περ. « Ακτίνες», Απρίλιος 1998, σ. 107-110.
Μέσα από μία σοβαρή επιστημονική ενημέρωση για τις θετικές εφαρμογές της γενετικής μηχανικής στα αγροτικά προϊόντα (κλωνοποίηση) και τις προεκτάσεις απ΄ αυτήν στον άνθρωπο, ο γράφων καταλήγει συμπερασματικά ότι η επιστημονική κοινότητα στέκεται με δέος εμπρός στους παραδεκτούς κανόνες βιοηθικης και κανείς ερευνητής δεν θα επιζητούσε Το στίγμα της παγκόσμιας κατακραυγής. Ο άνθρωπος εκτός από υλική έχει και πνευματική υπόσταση δηλαδή έχει δημιουργηθεί «κατ΄ εικόνα Θεού» γι΄ αυτό και δεν κλωνοποιειται.
5. Κλω(ο)νισμένοι άνθρωποι, περ. Ευροκλύδων, τευχ. 24, Απρίλιος 1997, σ. 1.
Η λειτουργία της αναπαραγωγής δεν μπορεί νά διεξάγεται σε άγνοια των ανθρώπων και νά εξελίσσεται σε τεχνικό επιστημονικό η νομικό θέμα στο οποίο ο απλός πολίτης πρέπει νά υπακούσει.
6. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ηρακλή, Η κλωνοποίηση και Το μέλλον, περ. « Ακτίνες», Ιούνιος 1997, σ. 186-187.
Καθοριστική για την επαναστατική μέθοδο της γενετικής την κλωνοποίηση θα είναι κατά πόσον η επιστήμη αλλά και η εν γένει ζωή θα προχωρεί με συνοδοιπόρο τον εγωϊσμό και την κακία η την αρετή. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος αλλά συγχρόνως και υπεύθυνος για τη ζωή του.
7.ΠΟΡΤΕΛΑΝΟΥ Σταμάτη, Ο «κλωνισμός» του ανθρώπου και η εξορία του, περ. «Σύναξη»,τευχ. 63, 1997, σ. 137-140.
Θεολογική προσέγγιση της κλωνοποίησης πού ως μέθοδος θα γίνει κοινωνικά αποδεκτή και ωφέλιμη μόνο αν δεν θιχτούν η ανθρώπινη συνείδηση και ελευθερία σαν παράγοντες της ιστορίας και της πνευματικής εξέλιξης του ανθρώπου.
8. ΤΣΙΤΣΙΓΚΟΥ Σπύρου, Η κλωνοποίηση υπό Το πρίσμα της ανθρωπολογίας των Τριών Ιεραρχών, 7 σ.. Βλ. http :www . chalkida . hol . gr people orth - pgw index phtm.
Ύστερα από συνοπτική κατάθεση των πορισμάτων της γενετικής για την κλωνοποίηση, ακολουθεί ηθική και θεολογική θεώρησή της με επιχειρήματα παρμένα μέσα από θεολογικές πηγές (Παλαιά και Καινή Διαθήκη) και ιδιαίτερα από χωρία των Τριών Πατέρων της Εκκλησίας (Μ. Βασιλείου, Ιωάννου Χρυσοστόμου, Γρηγορίου Θεολόγου) πού καταρρίπτουν τούς λόγους -με εξαίρεση τούς θεραπευτικούς- για τούς οποίους θεωρειται αυτή θεμιτή για Το ανθρώπινο είδος.
Γ. ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ
1. ΑΒΡΑΜΙΔΟΥ Αθανασίου, Οι μεταμοσχεύσεις, περ. « Ορθόδοξη Μαρτυρία», τ. 107, σ. 46-49.
Αναδημοσίευση από Το περ. «Πειραϊκή Εκκλησία» (Νοέμβριος 1999) όπου γίνεται μιά ιστορική αναδρομή της πορείας τω μεταμοσχεύσεων μέχρι Το σημερινό νέο νόμο 27371999 όπου μιά κριτική του τελευταίου με τεκμηριωμένες επιστημονικές θέσεις αποδεικνύουν ότι απαιτούνται βελτιώσεις για την «ευόδωση» των μεταμοσχεύσεων.
2. ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ (Λιάπη) Μητρ. Θηβών και Λεβαδείας, Προσεγγίσεις επί του θέματος των μεταμοσχεύσεων, από τον χαριστήριο προς τιμή του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου Γιαννουλάτου τόμο «Πορευθέντες», εκδ. Αρμός, Αθήνα 1997, σ. 341-347.
Το θέμα των μεταμοσχεύσεων είναι μία σημαντική εξέλιξη στην επιστήμη της ιατρικής και είναι προφανές ότι η ορθόδοξη Εκκλησία στέκεται πάντοτε με σεβασμό και ευλάβεια μπροστά στα επιτεύγματα του ανθρωπίνου πνεύματος χωρίς όμως νά παραβλέπει ότι τα δεοντολογικά προβλήματα των μεταμοσχεύσεων δεν υπήρξαν καθόλου απλά τόσο από πλευράς κοινωνικής όσο και χριστιανικής ηθικής.
3. ΜΠΟΥΜΗ Παναγιώτου, Μεταμοσχεύσεις. Προβληματισμοί - Θεολογική θεώρηση, εκδ. « Επτάλοφος», Αθήναι 1999, σ. 119.
Μέσα από επιστημονική τεκμηρίωση ο συγγραφέας τονίζει ότι τόσο η Αγία Γραφή, όσο και οι κανόνες της Εκκλησίας δεν φαίνεται ν΄ απαγορεύουν τη λήψη η την προσφορά η Το δανεισμό οργάνων η μελών του σώματος ενός ανθρώπου σε άλλον, χωρίς όμως νά συνίσταται η και νά επιβάλλεται. εκείνο όμως πού πρέπει νά λαμβάνεται ως απόλυτη προϋπόθεση για τη μεταμόσχευση οργάνου από «νεκρό» δότη και πού πρέπει νά συμφωνηθεί επιστημονικά ( ιατρικά, βιολογικά, φυσιολογικά, θεολογικά, νομικά) είναι Το στοιχείο της επελεύσεως και εξακρίβωσης του θανάτου του δότη. Προτείνεται δε Το μυστήριο του Ευχελαίου και οι σχετικές προσευχές της Εκκλησίας νά προηγούνται οποιασδήποτε απόπειρας λήψεως οργάνου προς μεταμόσχευση από άνθρωπο πού έχει υποστεί εγκεφαλικό θάνατο, ώστε νά μην αποκλείεται κατά Το δυνατόν, η περίπτωση έστω και εσωτερικής - καρδιακής μετανοίας του δότη η περίπτωση επισυμβάσεως θαύματος τη βοηθεία του Θεού.
4. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Μακ. Αρχιεπισκόπου και πάσης Ελλάδος , Εκκλησία και Μεταμοσχεύσεις, Ομιλία κατά τα εγκαίνια του Κέντρου Βιοϊατρικης ηθικής και Δεοντολογίας ,8-3-2001, από Internet (Ecclesia).
Η χώρα μας, η κατ΄ εξοχήν χώρα των κοινωνικών σχέσεων και δεσμών, η χώρα πού μοιράζεται τα περισσότερα από οποιοδήποτε άλλο μέρος στον κόσμο δεν μπορεί νά είναι τελευταία στο μοίρασμα του αγαθού της ζωής. Η παράδοση και η Ορθόδοξη Θεολογία μας είναι κατ΄ εξοχήν κοινωνικές και δεν έχουν καμμία σχέση με τον σχολαστικισμό και τον στενό προβληματισμό. Πως λοιπόν μπορεί νά είναι ουραγός στις μεταμοσχεύσεις; Η οποιαδήποτε συστολή και επιφύλαξη οφείλεται σε ενδοεκκλησιαστικούς και κοινωνικούς λόγους και σε πρακτικές εγγυήσεις ότι οι μεταμοσχεύσεις τελικά δεν θα παρατείνουν μόνον ζωές αλλά θα σώζουν ψυχές.
5. Εκκλησία και Μεταμοσχεύσεις, Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, Ειδική Συνοδική Επιτροπή επί της Βιοηθικης, Εκδόσεις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής και Μορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλ. της Ελλάδος, Αθήναι 2001, 367 σ.
Οι μεταμοσχεύσεις είναι ίσως ένα από τα θέματα στα οποία η πολιτεία έχει την άμεση ανάγκη της Εκκλησίας. Η Εκκλησία μπορεί νά πει Το «ναι» στις αιώνιες πνευματικές αξίες και τον σεβασμό του ανθρώπου. Καρπός πολύμηνης μελέτης, σκέψεως και εργασίας της Συνοδικής Επιτροπής επί της βιοηθικης η παρούσα εργασία με τις επιστημονικές μελέτες πού στάθηκαν εφαλτήριο για την σύνταξη του κειμένου 55 βασικών θέσεων της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας επί της ηθικής των μεταμοσχεύσεων.
Δ. ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ
1.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ Ιωάννου, Η ευθανασία εν τη Παλαιά Διαθήκη, περ. «Θεολογία», τόμος 70, τευχ. 2-3, Απρίλιος-Σεπτέμβριος 1999.
στη Παλαιά Διαθήκη αναφέρονται περιπτώσεις ευθανασίας σε περίοδο πολέμου η διωγμών πού διαπράττονται με την βοήθεια κάποιου αλλού η δι΄ αυτοκτονίας όχι από περιφρόνηση στη ζωή αλλά από αφοσίωση σε ανώτερες αξίες.
Ε. ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
α. Γενικά
1. ΒΑΜΒΑΝΗ Θωμά (πρωτοπρεσβυτέρου), Το γονιδίωμα και η παράδοση, εφ. Εκκλησιαστική παρέμβαση, , έτος Στ, τ. 61, Φεβρουάριος 2001 σ. 1,12.
Η χαρτογράφηση του γονιδιώματος έδειξε από την μιά μεριά την μεγάλη σημασία της ελευθερίας του προσώπου και από την άλλη τον καθοριστικό ρόλο της παράδοσης. όλοι οι άνθρωποι είμαστε γενετικά ίδιοι όμως υπάρχουν τεράστιες διαφορές στην εξέλιξη και την πρόοδο των ανθρώπων και των κοινωνιών.
2. ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ Στυλιανού, Βιβλιοκριτική στην διδακτορική διατριβή του κ. Βασιλείου Φανάρα με θέμα « Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή· ηθικοκοινωνική προσέγγιση» εφημ. « Εκκλησιαστική παρέμβαση», Ιανουάριος 2001.
« Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι μία καινοτομία πού μεταφέρει την γέννηση του ανθρώπου σε επίπεδο τεχνικό και λογικό. Η ορθόδοξη Θεολογία έχει ανάγκη και πρέπει νά εξετάσει αυτά τα θέματα της γενετικής. είναι μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων της χωρίς νά παραθεωρειται η πίστη στην παντοδυναμία του Θεού».
3. ΝΑΝΟΥΡΗ Δημήτρη, Θεολόγοι : Βιοηθική αντί βιοτεχνολογίας, εφ. Ελευθεροτυπία, 2-7-2000.
Οι θεολόγοι παρακολουθούν με επιφύλαξη την πρόοδο της επιστημονικής έρευνας σε θέματα γενετικών χειρισμών. Η χαρτογράφηση του DNA, οι καινοτομίες στην ανθρώπινη αναπαραγωγή η παράταση της ζωής δημιουργούν τεράστια ηθικά προβλήματα. Απέναντι στην εξέλιξη της γενετικής μηχανικής προτάσσουν τη Βιοηθική. Διευκρινήσεις επί του θέματος δόθηκαν από τον καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Αθηνών κ. Α.Μ. Σταυρόπουλο.
4.ΦΑΝΑΡΑ Βασιλείου, Βιοηθικά προβλήματα. Αντιμετώπιση θεολογική η δημοσιογραφική, εφ. Εκκλησιαστική Αλήθεια, 1-11-1997, σ. 4.
Η Ορθόδοξη Θεολογία οφείλει νά ασχολείται με τα καινοφανή βιοηθικά προβλήματα γιατί δεν απαιτείται μόνο η γνώση των νέων ιατρικών ανακαλύψεων (ευθανασία, κλωνοποίηση, μεταμοσχεύσεις), τεχνικών και μεθόδων αλλά και η βαθειά γνώση των θεολογικών εννοιών πού μέσα από την βιβλική και πατερική θεολογία μπορούν νά διατυπωθούν ξεκάθαρες θέσεις πού αφορούν τα προβλήματα αυτά.
5. Το Συμβούλιο της Ευρώπης αποδέχθηκε τη συνθήκη για τη βιοηθική, περ. Δρώμενα, Ιανουάριος 1996, σ. 14.
Τριάντα πέντε χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης - ανάμεσά τους και η Ελλάδα- συμφώνησαν με τη Συνθήκη για τα δικαιώματα του ανθρώπου και τη βιοϊατρική πού προβλέπει Το ανθρώπινο σώμα νά μη γίνεται πηγή κέρδους, την απαγόρευση της επέμβασης στα γονίδια παρά μόνο για λόγους προληπτικούς, διαγνωστικούς η θεραπευτικούς, την απαγόρευση τροποποίησης μεταβλητών γενετικών χαρακτήρων και την απαγόρευση της επιλογής του φύλου του εμβρύου εκτός και αν πρόκειται για προληπτικούς λόγους . Τρεις χώρες απουσίαζαν: Γερμανία, Πολωνία, Βέλγιο.
6. Βιοηθική : Το έμβρυο έχει ανάγκη προστασίας από τη στιγμή της συλλήψεως, εφημ. Πληροφόρηση, Μάρτιος 1997, σ. 8.
Το 3ο Ευρωπαϊκό Συμπόσιο Βιοηθικης 15-181296 διακήρυξε ότι Το έμβρυο είναι « ανθρώπινο πρόσωπο εν δυνάμει» και αυτό σημαίνει εγρήγορση για την προστασία του.
7. τα θέματα της γενετικής βιολογίας απαιτούν και εκκλησιαστική τοποθέτηση, Πληροφόρηση, αρ. φ. 196, Μάιος 1997.
Επείγουσα ανάγκη στο χώρο της Εκκλησίας νά δημιουργηθεί επιτελική ομάδα επιστημονικής εργασίας αποτελούμενη από ειδικούς επιστήμονες, ιατρούς, θεολόγους, κοινωνιολόγους, νομικούς, ψυχολόγους πού θα αναλάβει Το υπεύθυνο και δύσκολο έργο νά αρθρώσει ορθόδοξο λόγο στις πολλές νέες επιδόσεις των γενετιστών ώστε και αυτοί νά βοηθηθούν αλλά και Το κοινό νά διαφωτίζεται υπεύθυνα.
8. Κατανόηση και αποδοχή των εφαρμογών της Βιοτεχνολογίας από Το κοινό, Πρακτικά Συζήτησης Στρογγυλής Τραπέζης 7-5-1997 (Ε.Ι.Ε.), σ. 6-9.
Σεβασμιότατος Αθηναγόρας (Μητροπολίτης Φωκίδος) : Η Εκκλησία όπως και στο παρελθόν έτσι και σήμερα δέχεται με πολλή συμπάθεια τις διάφορες επιστημονικές ανακαλύψεις. Ενθαρρύνει και υποστηρίζει κάθε επιστημονική έρευνα πού στόχο έχει όχι μόνο την πρόοδο της επιστήμης, αλλά και την προαγωγή της σωματικής, ψυχικής, πνευματικής, ηθικής και κοινωνικής υγείας του ατόμου, γι΄ αυτό και βρίσκεται αρνητικά αντιμέτωπη με ορισμένες σύγχρονες εφαρμογές της βιοτεχνολογίας. Το ηθικό χρέος του κάθε ερευνητή - επιστήμονα είναι νά πληροφορεί και νά ενημερώνει Το κοινό τόσο για τα οφέλη όσο και για τούς κινδύνους πού ενέχει κάθε νέα ανακάλυψη.
9. Το Γ΄ Παγκύπριο Συνέδριο Βιοϊατρικης, Λεμεσός 22 και 23 Νοεμβρίου 1997, περ. Πειραϊκή Εκκλησία, Δεκέμβριος 1997, σ. 43-45.
Η ένωση ορθοδόξων επιστημόνων Λεμεσού οργάνωσε στη Λεμεσό Το Γ΄ Παγκύπριο συνέδριο βιο-ιατρικής ηθικής με σκοπό νά κατατεθεί η επιστημονική και θεολογική γνώση πάνω στο ζωτικό θέμα του προγεννητικού ελέγχου. τα πορίσματα του Συνεδρίου στηρίχτηκαν στις ενότητες α) Τι είναι Το έμβρυο και πότε αρχίζει η ζωή β) Το ιατρικό μέρος του προγεννητικού ελέγχου γ) Προγεννητικός έλεγχος και συναφή βιοηθικά προβλήματα δ) Η ηθική του προγεννητικού ελέγχου ε) Βιοηθική του προγεννητικού ελέγχου στη σύγχρονη κυπριακή πραγματικότητα.
10. Θεολογικό Συνέδριο για την κλωνοποίηση του ανθρώπου, για την εξωσωματική γονιμοποίηση, για τον προγεννητικό έλεγχο, για τις μεταμοσχεύσεις, για την ευθανασία, περ. «Βασιλεία των ουρανών», τεύχος 36, Ιαν. - Φεβρ. - Μαρτίου 1998, σ. 14-17.
Αναφορά στους εισηγητές και τα πορίσματα - μετά τη διασαφήνιση των ορίων θεολογίας και επιστήμης - για θέματα πού αφορούν την αρχή της ζωής, όπως καταγράφτηκαν στο διήμερο πετυχημένο Θ΄ Θεολογικό Συνέδριο της Ιεράς Μητροπόλεως Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου την 31η Ιανουαρίου και 1η Φεβρουαρίου 1998 πού πραγματοποιήθηκε στην Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρας με γενικό θέμα « Η Ορθόδοξη Εκκλησία μπροστά στην πρόκληση της σύγχρονης επιστήμης».
11. Μάχη για την καλλιέργεια μεταλλαγμένων προϊόντων, περ. Ορθόδοξη Μαρτυρία, τ. 106, σ. 16-23.
Αναδημοσιεύσεις άρθρων εφ. «Βραδυνή» (10-6-98) και περ. «ΝΕΜΕCΙS» (τ. 6). όπου αγωνιωδώς αποζητείται η ανθρώπινη ευαισθητοποίηση και δη των πολιτικών ταγών της Ελλάδος στην εξάπλωση των μολυσμένων Αγάθων διατροφής πού δεν είναι τυχαία αλλά πρόκειται για ένα «κηρυγμένο» δεκαετή εμπορικό πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης πού θ΄ αποφέρει τεράστια οικονομικά οφέλη και συγχρόνως βλαβερές παρενέργειες στην ανθρώπινη υγεία.
12. «Ειδική Συνοδική Επιτροπή επί της Βιοηθικης, περ. « Εκκλησία» Ιούνιος 2000, Αριθμ. 6, σ. 562-564.
Η Ειδική Συνοδική Επιτροπή επί της Βιοηθικης συνεστήθη την 16η Οκτωβρίου 1998, είναι 9μελής και σκοπός της είναι η από Ορθοδόξου Χριστιανικής απόψεως μελέτη και γνωμάτευση επί θεμάτων Βιοηθικης και προβλημάτων αναφυομένων εκ της βιοϊατρικης έρευνας. Το πρώτο έτος λειτουργίας της επεξεργάσθηκε Το θέμα της ηθικής των μεταμοσχεύσεων, ενώ Το επόμενο έτος ανέλαβε νά μελετήσει Το θέμα της ηθικής των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
13. 13. στο ένθετο «Ψηφίδες» του περ. «Πληροφόρηση» Δεκέμβριος 2000 και Φεβρουάριος 2001, υπάρχουν μικρές αναφορές (σαν αλληλογραφία) εκπαιδευτικών, μαθητών, ενοριτών με θέματα όπως : Το φαινόμενο El Nino, Γονιδιώματα και Κλωνάνθρωποι, Γενετική και Ηθική Επανάσταση : προβλέπουμε η θεραπεύουμε;
β.Κλωνοποίηση
1. ΙΕΡΟΘΕΟΥ Βλάχου Μητρ. Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, Κλωνισμός και κλωνοποίηση, εφ. Εκκλησιαστική Αλήθεια, αρ. φ. 429, 16 Απριλίου 1997, σ. 1,8, (Βλ. εφ. Εκκλησιαστική Παρέμβαση, Μάρτιος 1997).
Η εκκλησιαστική δημοσιογραφία πρέπει ν΄ αντιμετωπίζει με σοβαρότητα και υπευθυνότητα και μέσα από τις πηγές της Ορθόδοξης Θεολογίας για τον άνθρωπο, τον κόσμο και τη ζωή. Πρέπει νά διακρίνονται αλλά και νά γίνονται σεβαστά τα όρια της επιστήμης από τα όρια της Θεολογίας. Ο εκκλησιαστικός λόγος απέναντι στα σύγχρονα θέματα οφείλει νά είναι θεολογικός.
2. Δηλώσεις του Σεβ. Μητροπολίτου μας για την κλωνοποίηση, Πληροφόρηση, Φεβρουάριος 1997, σ. 6.
Ο κλωνισμός μπορεί νά επιφέρει κοσμογονική επανάσταση στη γενετική, όμως συγχρόνως οικοδομεί μιά νέα Βαβέλ πού θα οδηγήσει στη σύγχυση και στη διάλυση του κόσμου.
3. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Θέα, Αντιδρά η Εκκλησία στην κλωνοποίηση εμβρυονικων κυττάρων, εφημ. «Στύλος Ορθοδοξίας», φ. 11, Μάρτιος 2001, σ.10.
Ενημερωτικό άρθρο για Το δελτίο τύπου 17-8-2000 της Ιεράς Συνόδου πού αφορά την κλωνοποίηση εμβρυονικων κυττάρων και εκφράζει την κατηγορηματική της αντίθεση στην διεξαγωγή πειραμάτων σε ανθρώπινα εμβρυονικά κύτταρα.
4. Αντι-κλωνοποιητικές ενέργειες, περ. Πληροφόρηση, Απρίλιος 1997.
Η ομοιόμορφη εμφάνιση δώδεκα μασκοφόρων βουλευτών από Το κόμμα των Οικολόγων στο Ευρωκοινοβούλιο (18-3-97) για νά μεταφέρουν με πρακτικό τρόπο τον κίνδυνο πού διατρέχει ο άνθρωπος με τη δημιουργία πανομοιοτύπων ανθρώπων μέσω των κλωνισμένων κυττάρων αποτελεί μία ακόμη ενέργεια μετά την επίσημη ανακοίνωση της Ιταλίας (5-3-97) για την απαγόρευση της κλωνοποίησης.
5. Κλωνοποίηση : Ελπίδα η εφιάλτης, Πληροφόρηση, 997.
Μέσα από μία αρνητική θεώρηση της κλωνοποίησης (τόσο επιστημονική, όσο και θεολογική) γεννάται η αμφιβολία μήπως ο άνθρωπος με αυτή του την επέμβαση στη λειτουργία της δημιουργίας υποκρύπτει μία « υβριν», έναν παρεμβατισμό σε θετικό επίπεδο με διάθεση υπέρβασης ακόμα και αυτού του Θεού.
6. Κλώνοι ανθρώπου, εφημ. Εκκλησιαστική Αλήθεια, 16-6-1999.
Παρά τούς ηθικούς ενδοιασμούς η εφημ. «Ουάσιγκτον Πόστ» δημοσιεύει πληροφορίες για την πρώτη κλωνοποίηση ανθρώπου, όπου τα έμβρυα αποτεφρώθηκαν πριν γίνουν 14 ημερών, δεδομένου ότι ως τότε οι επιστήμονες πιστεύουν ότι Το έμβρυο είναι απλώς σύνολο κυττάρων κι όχι ανθρώπινο ον.
7. Κλωνοποίηση εμβρυονικων κυττάρων, Δελτίον Τύπου , Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, 25-1-2001, από Internet (Ecclesia).
Σχετικά με την πρόσφατη απόφαση της Βουλής των Λόρδων στη Μεγάλη Βρεταννία νά εγκρίνει Το νέο Νομοσχέδιο πού επιτρέπει την κλωνοποίηση ανθρώπινου εμβρυϊκου ιστού για θεραπευτικούς σκοπούς, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος επιθυμεί νά γνωστοποιήσει ότι έχει ήδη τοποθετηθεί στο κρίσιμο αυτό θέμα με σχετικό Δελτίο Τύπου πού εξέδωσε την 17-8-2000 και εκφράζει την κατηγορηματική της αντίθεση στην διεξαγωγή πειραμάτων σε ανθρώπινα εμβρυονικά κύτταρα. Αυτό πού έτσι ονομάζεται εξυπονοει την καταστροφή όχι εμβρυονικων κυττάρων, αλλά ανθρώπινων εμβρύων.
γ. Μεταμοσχεύσεις
1. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Θέα, Τροποποίηση του νόμου μεταμοσχεύσεων ζήτησε ο Αρχιεπίσκοπος, εφημ. «Στύλος Ορθοδοξίας», φ. 11, Μάρτιος 2001, σ.14.
Ενημερωτικό άρθρο για την άμεση τροποποίηση του νόμου για τις μεταμοσχεύσεις σε σημεία πού διατυπώνονται επιφυλάξεις τόσο από την Εκκλησία όσο και από τον ιατρικό κόσμο πού ζήτησε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κ. Χριστόδουλος παρουσία του υπουργού Υγείας κ. Αλέκου Παπαδόπουλου.
2.Ειδική Συνοδική Επιτροπή Βιοηθικης. Βασικαί θέσεις επί της ηθικής των μεταμοσχεύσεων, περ. « Εκκλησία», Αριθμ. 4, Απρίλιος 2000, σ. 280-286.
στο άρθρο επισημαίνονται οι γενικές και ειδικές αρχές της Εκκλησίας επί της ηθικής των μεταμοσχεύσεων, τονίζεται ο ρόλος της ιατρικής, η δυνατότητα προσφοράς οργάνων, τι σημαίνει εγκεφαλικός θάνατος, συνειδητή και εικαζόμενη συναίνεση, συγγενική συναίνεση, ποιές οι επιφυλάξεις της Εκκλησίας βάσει του νέου νόμου περί μεταμοσχεύσεων, ποιές οι ποιμαντικές δυνατότητες της Εκκλησίας και ποιά η προτεινόμενη τακτική της.
3. Μεταμοσχεύσεις υπό προϋποθέσεις, εφ. Εκκλησιαστική Παρέμβαση, Οκτώβριος 1999, σ.4.
στην έκτη Συνεδρία της Ιεράς Συνόδου (5-14101999) ο Μητροπολίτης κ. Ιερόθεος έκανε εισήγηση με θέμα « Η θέσης της Εκκλησίας δια τάς Μεταμοσχεύσεις» όπου τονίστηκαν ιδιαίτερα 3 παράμετροι : α) προσωπική συναίνεση δότη, β) διαπίστωση βιολογικού θανάτου δότη, γ) τα μοσχεύματα δεν πρέπει νά είναι αντικείμενα εμπορικών συναλλαγών.
δ. Ευθανασία
1. ΜΠΟΥΓΑ Ελένη, Ευθανασία, Το δικαίωμα στη ζωή, εφημ. « Ορθοδοξία», αρ. φ. 7, σ. 50-51.
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 300 του Ποινικού Κώδικα, ρυθμίζεται στη χώρα μας Το έγκλημα της ανθρωποκτονίας εξ οίκτου. Η ευθανασία δεν είναι ένα επιστημονικό ζήτημα, αλλά ένα ηθικό και κοινωνικό θέμα και μ΄ αυτό τον τρόπο θα πρέπει ν΄ αντιμετωπίζεται. Η θέση της Εκκλησίας είναι αρνητική γιατί η ζωή είναι θειο Δώρο και όσο κι αν έχει προοδεύσει η επιστήμη κανείς δεν μπορεί νά εμφυσήσει τη ζωή.
2. Δήλωση του Σεβ. Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου για Το θέμα της ευθανασίας, εφημ. Εκκλησιαστική Παρέμβαση, Δεκέμβριος 2000, σ. 3.
Αναδημοσίευση από Το «Βήμα» (3-12-2000) όπου τονίζονται και εξηγούνται οι δεδομένες απόψεις της Εκκλησίας για την ευθανασία, πού οδηγούν, και στην μη αποδοχή της τελευταίας.
3. 3. «Εισ θάνατον» η ευθανασία, περ. Τόλμη, τ. 4, Ιανουάριος 2001, σ. 11.
Ενημερωτική αναφορά στο Δελτίο Τύπου της Εκκλησίας της Ελλάδος της 14-12-2000 πού χαρακτηρίζει την ευθανασία ως « ύβρη» κατά του Θεού και την καταδικάζει ως υποβοηθούμενη αυτοκτονία, δηλαδή συνδυασμό φόνου και αυτοχειρίας.
ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
1. 1. ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ Αθανάσιος (σ. 12)
2. 2. ΒΑΜΒΑΝΗΣ Θωμάς (πρωτ.), (σ. 14)
3. 3. ΓΑΛΕΝΙΑΝΟΣ Σταμάτης (σ. 10)
4. 4. ΓΑΛΙΤΗΣ Γεώργιος (σ. 10)
5. 5. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ Στυλιανός (σ. 14)
6. 6. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Χωροεπίσκοπος Αρσινόης (σ. 10)
7. 7. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ Νικολίτσα (σ. 4)
8. 8. ΓΙΑΜΒΡΙΑΣ Χρήστος (σ. 4,10)
9. 9. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Φιλόλαος (σ. 4)
10. 10. ΕΥΘΥΜΙΟΥ Κώστας (σ.5)
11. 11. ΕΥΤΥΧΙΑΔΗΣ Αριστοτέλης (σ. 4)
12. 12. ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ (ΛΙΑΠΗΣ) Μητρ. Θηβών και Λεβαδείας (σ. 11)
13. 13. ΙΩΑΝΝΗΣ Μητρ. Περγάμου (σ. 5)
14. 14. ΚΑΤΣΟΥΦΗΣ Ηλίας (σ. 5)
15. 15. ΚΟΪΟΣ Νικόλαος (σ.5)
16. 16. ΛΙΑΡΟΜΜΑΤΗΣ Δημήτριος (σ. 6)
17. 17. ΜΗΛΙΓΚΟΣ Μιχαήλ (σ. 6)
18. 18. ΜΠΟΥΓΑ Ελένη (σ. 18)
19. 19. ΜΠΟΥΜΗΣ Παναγιώτης (σ. 12)
20. 20. ΝΑΝΟΥΡΗΣ Δημήτριος (σ. 14)
21. 21. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Απόστολος (σ. 6)
22. 22. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Θέα (σ. 16, 17)
23. 23. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ηρακλής (σ. 11)
24. 24. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Ιωάννης (σ. 14)
25. 25. ΠΑΠΑΔΕΡΟΣ Αλέξανδρος (σ. 7)
26. 26. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗΣ Χριστόδουλος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, (σ.7,9)
27. 27. ΠΑΣΧΟΣ Απόστολος (σ. 7)
28. 28. ΠΟΡΤΕΛΑΝΟΣ Σταμάτης (σ. 11)
29. 29. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Αλέξανδρος (σ. 7,8,9)
30. 30. ΣΤΡΑΤΗ Κλεοπάτρα (σ. 9)
31. 31. ΤΣΙΤΣΙΓΚΟΣ Σπύρος (σ. 11)
32. 32. ΦΑΝΑΡΑΣ Βασίλειος (σ. 14)
για πληροφορίες, παρατηρήσεις, συμπληρώσεις μπορείτε νά απευθύνεστε στη Γραμματεία του Τομέα Χριστιανικής Λατρείας, Αγωγής και Διαποιμάνσεως, του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, 15702 Άνω Ιλίσια, Αθήνα.
Υπεύθυνη συγκεντρώσεως και σχολιασμού της εκτιθέμενης βιβλιο-αρθρογραφίας είναι η κ. Αριάδνη Σαραντουλάκου Μ.Α. Θεολογίας. Τηλέφωνο (και fax) : 01-7275775. E-mail : astavrop@soctheol.uoa.gr
