(Α μέρος)
Ἡ Διακήρυξις τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, ἔγινε μέ ἐπίκληση τοῦ ὅτι αὐτά τά δικαιώματα εἶναι φυσικά δικαιώματα, ὄχι παρά φύσιν.
Τά παρά φύσιν καμώματα τοῦ ἀνθρώπου, δέν εἶναι δικαιώματα, ἀλλά τρόποι μέ τούς ὁποίους παραβιάζονται τά δικαιώματα τῶν ἄλλων ἤ καί τοῦ Θεοῦ.
Ἡ Γαλλική Ἐπανάσταση δέν τά διεκήρυξε αὐτά τά καμώματα. Ἀντίθετα, τά καταδίκασε, λέγοντας στήν Διακήρυξη τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη, ὅτι αὐτά σταματοῦν, ἐκεῖ ὅπου ἀρχίζουν τά δικαιώματα τῶν ἄλλων.
Καί γιά νά προστατεύσῃ καί τά δικαιώματα τοῦ Θεοῦ στήν ζωή τῶν ἀνθρώπων, ὥρισε ὅτι κανείς δέν διώκεται οὔτε ἀνακρίνεται οὔτε ἐλέγχεται γιά τίς θρησκευτικές του γνῶμες.
Ἐννοεῖτο ὅτι δέν ἐλέγχεται οὔτε ἀπό τήν Ἱερά ἐξέταση τοῦ πάπα, οὔτε ἀπό τό κράτος. Καί ὅτι ἄρα, ὁ καθένας μποροῦσε ἐλεύθερα νά ἔχῃ τίς θρησκευτικές του γνῶμες περί τῆς ὀρθῆς πίστεως στόν Θεό.
Μάλιστα, στήν ἐποχή τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, οἱ ὅρος religieux/ religieuse καί religion, ἀναφέρονταν μόνο στήν χριστιανική θρησκεία. Ὄχι στίς ἄλλες θρησκεῖες, γιά τίς ὁποῖες ἐχρησιμοποιοῦντο ἄλλοι ὅροι, πού σήμαιναν τήν ἀτομική πεποίθηση καί ὄχι κάτι πού ἑνώνει τήν κοινωνία, ὅπως ὁ χριστιανισμός. Παρόμοια ἄλλωστε ἦταν τότε ἡ χρῆσις τῶν ὅρων religion καί religious στήν ἀγγλική γλῶσσα.
Πολλοί σήμερα ἀγνοοῦν πὀσο σεβαστικά διέκειτο πρός τήν χριστιανική θρησκεία ἡ Γαλλική Ἐπανάσταση, προτοῦ ἐκτραπῆ σέ τρομοκρατία ὅταν ἐπικράτησαν οἱ ἀκραῖοι τυχοδιῶκτες καί οἱ φρικτές ἀκρότητές τους. Μέ τό «Πολιτικό Σύνταγμα τοῦ Κλήρου», γινόταν ἀξιόλογη προσπάθεια ὀρθοδοξοποιήσεως τῆς ἐπιλογῆς τῶν ἐπισκόπων, ὥστε νά μήν ἐπιλέγονται ἀπό τόν πάπα μόνο, ἀλλά νά ἐκλέγονται ἀπό τόν χριστιανικό γαλλικό λαό κάθε περιφέρειας τρία πρόσωπα, καί νά ἐπιλέγῃ ὁ πάπας ἕναν.
Στό «Συνταγμα» αὐτό γινόταν λοιπόν προσπάθεια ὀρθοδοξοποιήσεως τοῦ κανονικοῦ δικαίου τῆς ὑπό τόν πάπα « Ἐκκλησίας».
Αὐτές οἱ ρυθμίσεις ἔγιναν δεκτές μέ ἐνθουσιασμό ἀπό μεγάλο μέρος τοῦ κατωτέρου κλήρου, ἀλλά ὁ πάπας ἀρνήθηκε κάθε συζήτηση. Χιλιάδες ἱερεῖς τοῦ κατωτέρου κλήρου πού εἶχαν δεχθῆ τό «Πολιτικό Σύνταγμα τοῦ Κλήρου», ὑπέστησαν διώξεις ἀπό τήν παπική ἐξουσία, καί στήν συνέχεια ἐστάλησαν ἀπό τίς ἐπιτροπές τῶν ἀθέων καί ἀντιθέων τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, σέ κάτεργα στίς γαλλικές ἀποικίες, ὅπου καί ἀπεβίωσαν.
Ἐξ ἄλλου, μετά ἀπό τό 1789, σύντομα φάνηκε ὅτι ἡ ἀνοχή αὐτῶν πού προέβησαν στήν Διακήρυξη τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη, ἄφισε ἀνοικτό τόν δρόμο καί στόν «θεϊσμό» τοῦ Ροβεσπιέρου, στήν προσπάθεια δηλαδή γιά κρατική λατρεία σέ ἕνα ἀπρόσωπο «ὑπέρτατο ὄν», τήν ὁποία ὅμως ὁ Γαλλικός λαός ἔγραψε στά παλαιότερα τῶν ὑποδημάτων του.
Ἡ Διακήρυξις τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη, τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, δέν ἄφισε ἀνοικτό τόν κατάλογο τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων, ὅπως ἔπραξε ἡ ἀμερικανική ἐπανάσταση καί ὅπως ἔχει πράξει ἡ Εὐρωπαϊκή Σύμβαση τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου.
Ἡ μέν Ἀμερικανική Διακήρυξη τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου, δέχεται ὅτι εἶναι ἐνδεχόμενο νά μήν εἶναι πλήρης, καί νά διατυπωθοῦν ἀργότερα καί ἄλλα δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου, ἐννοώντας ὅμως κατά τήν ἀντίληψη των συντακτῶν της, τά φυσικά δικαιώματα καί ὄχι τά παρά φύσιν, ὅπως βλέπουμε στίς μέρες μας μέ τήν ἠθική κατάπτωση τῶν ΗΠΑ.
Στήν δέ Εὐρωπαϊκή Σύμβαση τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου ὁ κατάλογος τῶν δικαιωμάτων ἔμεινε λειψός ἐπίτηδες, γιά νά περιλάβῃ ἀργότερα καί ἄλλα. Στήν ἀντίληψη των συντακτῶν της, δέν περιελήφθησαν τά κοινωνικά δικαιώματα, διότι τοῦτο θά σήμαινε κουμουνισμό, καί δέν περιελήφθησαν τά «νέα» δικαιώματα περί περιβάλλοντος, περί ὑγείας κλπ., διότι θεωρήθηκε ὅτι κάθε κράτος μπορεῖ νά τά διασφαλίζῃ σύμφωνα μέ τήν πολιτική καί τίς δυνατότητες τῶν Κυβερνήσεών του.
Ἡ καλή πλευρά τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως ὅμως, αὐτή τῆς Διακηρύξεως τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη, παρέμεινε μετά τό τέλος τῆς τρομοκρατίας ὡς θεμέλιο κάθε δημοκρατικῆς πολιτικῆς ἐξουσίας, καί παραμένει τέτοιο θεμέλιο, μέχρι καί στίς μέρες μας.
Τά φυσικά δικαιώματα αὐτά, παρά τόν ἀτομοκεντρικό χαρακτῆρα τῆς διατυπώσεώς τους, περιέχουν ὅλα τά δικαιώματα, καί τά λεγόμενα κοινωνικά δικαιώματα. Ἀλλά μέ τήν σχολαστική καί συγχρόνως ἄθεη προσέγγιση πού τούς ἔγινε ἰδίως περί τό τέλος τοῦ 19ου αἰῶνος, διαστράφηκε αὐτή τους ἡ δυναμική. Τί ἐννοοῦμε;
Μέ τήν σχολαστική, καί κυρίως ἄρα γραμματική μόνον, ἀνάγνωση τῆς Διακηρύξεως τῶν φυσικῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, λησμονήθηκε ὄτι τά φυσικά ἀνθρώπινα δικαιώματα εἶναι ὅλα τά κατά φύσιν δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου ὡς πολίτη, ἀλλά καί τοῦ πολίτη ὡς ἀνθρώπου, ἄρα διασφαλίζουν τόν ἄνθρωπο μέσα στό κοινωνικό, οἰκονομικό καί φυσικό του περιβάλλον, πλήρως - πέρα ἀπό τήν στενή γραμματική τους προσέγγιση.
Καί ὄχι μόνον τοῦτο: Στήν ἴδια τήν Γαλλία ἐπί 170 ἔτη, ἐνῶ ἡ Διακήρυξη τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη ἰδεολογικά ἐπικρατοῦσε στήν πολιτική ζωή, δέν τῆς ἀναγνωριζόταν νομική ἰσχύς! Εἶχε βάθος ἀνθρωπολογικό καί ἐκκλησιολογικό, πού τήν καθιστοῦσε ὡς δεσμευτικό νομικό κείμενο, ἕναν κοινωνικό καί πολιτικό καταλύτη, ἀντίθετο πρός ἰσχυρά συμφέροντα. Ὅταν ἐπί τέλους τῆς ἀναγνωρίσθηκε νομική ἰσχύς ὑπό τό Γαλλικό Σύνταγμα 1958, εἶχαν τεθῆ οἱ προϋποθέσεις τῆς πνευματικῆς ἀποδυναμώσεώς της καί τῆς ἀλλοιωμένης πολιτικῆς της χρήσεως.
Ἡ ἀποδυνάμωση τῆς Διακηρύξεως τῶν (φυσικῶν, μέ τήν ἔννοια τῶν κατά φύσιν) δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, ἔγινε μέ τέχνη καί μαεστρία. Ὄχι μέ τἠν συμπλήρωσή της μέ τό προοίμιο τοῦ Γαλλικοῦ Συντάγματος τοῦ 1946 ( μαζί μέ τό ὁποῖο ἀπέκτησε καί νομική ισχύ στήν Γαλλία μετά τό 1958), ἀλλά μέ τήν Εὑρωπαϊκή Σύμβαση τῶν Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου τοῦ 1950 (Ε.Σ.Δ.Α.). (συνεχίζεται)
(Μέρος Β' καί τελευταῖο)
Ἡ Ε.Σ.Δ.Α. εἶναι ἕνα κείμενο φαινομενικῶς ὁμοίου νομικοῦ περιεχομένου μέ τήν Διακήρυξη τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1789, ἀλλά, ὅπως ἀποδεικνύεται πλέον, εἶναι ἕνα νομικό κείμενο ἀκριβῶς ἀντιθέτου πολιτικῆς καί πνευματικῆς κατευθύνσεως πρός τήν Διακήρυξη τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως.
Γιατί στ’ ἀλήθεια, στήν Διακήρυξη τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, δέν ἀφέθηκε ἀνοικτός ὁ κατάλογος τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων, ὅπως ἔγινε μέ τήν Ε.Σ.Δ.Α.; Πῶς ἐξηγεῖται ὅτι θεωρήθηκε πλήρης τό 1789 ἡ ἐκφρασθεῖσα δι’ αὐτῶν τῶν δικαιωμάτων ἀνθρωπολογία; Περί ποίας ἀνθρωπολογίας πρόκειται;
Μήν παραπλανηθοῦμε ἀπό τήν διατύπωση , πού ἀναγκαστικά ἦταν ἀτομοκεντρική, ὡς «ἀντίδοτο» στήν προηγηθεῖσα φεουδαρχική κοινωνική διαστρωμάτωση.
Ἡ Διακήρυξη τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1789, ὅταν ἐρευνηθῆ ἱστορικῶς καί φιλοσοφικῶς βαθύτερα, ἔχει ὀρθόδοξη χριστιανική πληρότητα στίς ἀνθρωπολογικές καί ἐκκλησιολογικές βάσεις της. Τοῦτο, παρά τήν ἀτομοκεντρική διατύπωσή της, πού παρἐσυρε ὀρισμένους νά τήν δοῦν ὡς προτεσταντικῆς ἐμπνεύσεως κείμενο, πράγμα πού δέν ἦταν. Ἄλλωστε, μήν ξεχνάμε τίς ἀντίχριστες δυνάμεις πού ἐμπόδισαν (μέ τήν τρομοκρατία) καί διέστρεψαν (ἀργότερα) τήν δυναμική τῆς Διακηρύξεως αὐτῆς.
Ἀναδεικνύεται ἡ πληρότητα καί ἡ πραγματικά χριστιανική δυναμική τῶν δικαιωμάτων τῆς Διακηρύξεως τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, ὅταν αὐτά ἑρμηνεύονται σύμφωνα μέ τούς συντάκτες αὐτῆς, ὡς φυσικά δικαιώματα, ἤ σύμφωνα μέ τήν ὀρθόδοξη χριστιανική ἀνάγνωσή τους. Δηλαδή, ὄχι νομικίστικα καί σχολαστικά κατά γράμμα, ἀλλά «ζωντανά», κατά τόν σκοπό τους καί μέ λήψη ὑπ’ὄψη τῶν μεταβολῶν τοῦ κοινωνικοῦ, οἰκονομικοῦ καί περιβαλλοντικοῦ πλαισίου ὅπου λειτουργοῦν ἑκάστοτε.
Οἱ συντάκτες τοῦ 1789 δέν διανοήθηκαν ὅτι ὁ κατάλογος τῶν δικαιωμάτων πού συνέταξαν εἶχε κενά, διότι εἶχαν ὑπ’ ὄψη τους μόνον τά κατά φύσιν («φυσικά») δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου, καί μάλιστα προσεγγιζόμενα μέ τήν ὀρθόδοξη χριστιανική ἑρμηνευτική τῶν ἱερῶν κειμένων τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἑρμηνευτική αὐτή, (που προφανῶς ἐπιβίωνε καί σέ ἐπαρχίες ἀπό ὅπου προήρχοντο , καί στόν ἀπλό νοῦ πολλῶν ἀπό αὐτούς) εἶναι πρακτική, εὐέλικτη καί καλόπιστη στό ἔπακρον ἑρμηνευτική πλήρων νοημάτων, πολύ βαθύτερη καί οὐσιαστικώτερη ἀπό τήν σχολαστική ἑρμηνευτική λέξεων. Ἡ ὀρθόδοξη χριστιανική ἑρμηνευτική αἵρει συνθετικά τίς φαινομενικές ἀντιθέσεις, ἤ συσχετίσεις, μεταξύ τῶν ἐντολῶν κατά τήν ἔμπρακτη ἐφαρμογή τους, καί τοῦτο ὄχι διά λογικῶν ἀκροβατισμῶν, ἀλλά ἐν ὄψει τῶν διαφορετικῶν δεδομένων τῶν περιστάσεων, μέ θεμέλιο τήν φύση τῶν ὄντων. Τήν κατά φύσιν φύση τῶν ὄντων.
Ἔτσι, ἱστορικῶς καί νομικῶς: Στό δικαίωμα γιά ἰδιοκτησία τῆς Διακηρύξεως τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη, περιεχόταν καί τό δικαίωμα στήν διά τῆς ἐντίμου ἐργασίας ἀπόκτηση τῶν πρός τό ζῆν ἀναγκαίων, ἄρα καί τό δικαίωμα γιά ἐργασία, καθώς καί τό δικαίωμα γιά στέγαση κλπ. ὑπό τίς μεταγενέστερες συνθῆκες ἐκβιομηχανίσεως τῆς Εὐρώπης.
Ὁμοίως, στίς ἐλευθερίες ἐκφράσεως καί τοῦ συνέρχεσθαι, περιεχόταν ἡ ἐλευθερία συστάσεως ἐργατικῶν, ἐργοδοτικῶν καί ἄλλων ἑνώσεων, ὡς κοινωφελῶν ὅμως παραμέτρων τῆς κοινωνικῆς ζωῆς, ὄχι ὡς ἐλευθερία συστάσεως ἀνατρεπτικῶν ἤ καί ἐγκληματικῶν ὁμάδων, ἤ συμμοριῶν νομῆς τῆς οἰκονομικῆς ἤ τῆς κρατικῆς ἐξουσίας.
Στίς προσωπικές ἐλευθερίες ἐκφράσεως, τοῦ συνέρχεσθαι κλπ., αὐτονοήτως περιεχόταν, ὅποτε τυχόν καί ἄν θά ἐτίθετο ζήτημα, καί τό δικαίωμα γιά σύσταση καί προστασία τῆς κατά φύσιν οἰκογένειας, μεταξύ ἀνδρός καί γυναικός μετά τῶν τέκνων τους, ὄχι ἡ προστασία τῶν παρά φύσιν καμωμάτων.
Δεδομένου δέ ὅτι τά δικαιώματα τῆς Γαλλικῆς Διακηρύξεως τῶν δικαιώματων τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι δικαιώματα καί τοῦ πολίτη, περιεχόταν ἐξ ἀρχῆς σέ αὐτά, ἑρμηνευτικῶς, λόγω τῶν προσθέτων κινδύνων καί δυνατοτήτων ἀπό τήν ἀνάπτυξη τῆς τεχνολογίας, τό δικαίωμα τοῦ ἀνθρώπου γιά σεβασμό τοῦ προσώπου του, γιά παιδεία καί μόρφωση, γιά ὑγειονομική περίθαλψη, γιά κοινωνική ἀσφάλιση, γιά προστασία τοῦ περιβάλλοντος ἀπό ρύπους, κ.ο.κ.
Μέ ἄλλα λόγια, δέν χρειαζόταν προσθήκη κοινωνικῶν ἤ «νέων» δικαιωμάτων, οὔτε τό 1917 στήν Ρωσία μέ ἐπαναστατικές πολιτικές διακηρύξεις, οὔτε τό 1946 στήν Γαλλία, οὔτε τό 1949 στήν Δυτική Γερμανία, οὔτε στά κουμουνιστικά συντάγματα μετά τόν Β Παγκόσμιο Πόλεμο, οὔτε μετά τό 1980 στίς ΗΠΑ διά τῆς νομολογίας, ἀλλά ἀρκοῦσε οὐσιαστική νομική (ὄχι σχολαστική), καί καλόπιστη πολιτική, ἐμβάθυνση στά διακηρυχθέντα μέ τήν Γαλλική Ἐπανάσταση δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη. Ἀρκοῦσε ἡ ἄντληση καταλλήλων συμπερασμάτων γιά τίς ἐκφάνσεις τους καί τούς συνδυασμούς τους ὑπό νέες συνθῆκες καί μετά ἀπό τίς νέες τραυματικές καί λοιπές ἐμπειρίες τῆς ἀνθρωπότητος.
Περιέχονταν καί περιέχονται ἑρμηνευτικῶς ὅλα αὐτά στήν Διακήρυξη τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, ἀφοῦ εὑρίσκονται σέ αὐτήν ὄλα τά φυσικά δικαιώματα, δηλαδή ὅλα τά κατά φύσιν δικαιώματα, τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη.
Ἄρα τά ἴδια κανονικά ἰσχύουν, θα ἔλεγε κάθε καλόπιστος ἄνθρωπος καί πολίτης, καί γιά τήν Εὐρωπαϊκή Σύμβαση τῶν δικαιώματων τοῦ ἀνθρώπου, ἠ ὁποία ἔχει ὅμοιο κατάλογο ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων. Ἐν τούτοις, ...
Ὁ κατάλογος δικαιωμάτων τῆς Ε.Σ.Δ.Α., εἶναι «ἀνοικτός» τυπικῶς, στό νά προστεθοῦν καί ἄλλα «δικαιώματα». Ἀλλά τό κυριώτερο, ὁ κατάλογος αὐτός εἶναι ἀνοικτός σέ ριζοσπαστικές ἀποφάσεις τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Δικαστηρίου Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων, τό ὁποῖο δέν ὑπόκειται σέ ρεαλιστικό ἠθικο-κοινωνικό ἔλεγχο βάσει τῆς ἱστορικῆς παραδόσεως καί ἐμπειρίας ἐνός ἑκάστου, ἤ καί ὅλων, τῶν λαῶν τῆς Εὐρώπης, ἐνῶ στερεῖται κοινῆς ἐμπνεύσεως ὑπό κοινωνικῶν ἀξιῶν συγκεκριμένης κοινωνίας. Ὁ κίνδυνος ἑπομένως τῆς αὐθαιρεσίας του, εἶναι πολύ μεγάλος, καί πολύ χειρότερος ἀπό τόν κίνδυνο αὐθαιρεσιῶν τῶν δικαστηρίων τῆς Γαλλικῆς φεουδαρχίας, πού τέλος πάντων εἶχαν κάποιους κοινωνικούς ἐλέγχους.
Βλέπουμε μάλιστα, ὅτι τά δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου ἑρμηνεύονται σήμερα στήν Εὐρώπη παραλόγως καί ἐκθεμελιωτικῶς, ἄλλοτε λόγῳ τῆς γενικῆς ἠθικῆς συγχύσεως, ἄλλοτε ἀπό ὄνειρα γιά οὐτοπικούς τεχνολογικούς παραδείσους, ἄλλοτε ἀπό φιλοσοφίες γιά ἕνα νέο, «ἐπιστημονικό», εἶδος ὑπερανθρώπου (βλ. τέρας), ἄλλοτε λόγῳ μετανεωτεριστικῶν πολιτικο-οἰκονομικῶν ὁραμάτων.
Ἔτσι, προωθοῦνται ταχέως καί μέ προπαγανδιστική ἐνίσχυση ἀπό τά ΜΜΕ, παρά φύσιν καταστάσεις τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς κοινωνίας ὡς «δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου»: τό «δικαίωμα στήν βλασφημία»..., τό «δικαίωμα στήν ἔκτρωση», τό «δικαίωμα στήν ἀλλαγή φύλου μέ δήλωση»....
Διότι «ξεχνοῦν» στήν δυτική Εὐρώπη τό ἁπλό καί προφανέστατο, δηλαδή τόσον ὅτι τά δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι δικαιώματα αὐτοῦ ὡς πολίτη, ὅσον καί ὅτι δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τά φυσικά δικαιώματα αὐτοῦ, δηλαδή μόνο τά κατά φύσιν.
Συνεπῶς, ἔχουμε χρέος, ὡς πολίτες δημοκρατικῶν χωρῶν καί ὡς ἄνθρωποι, ἀλλά καί ὡς ὑπεύθυνοι γιά τίς πνευματικές καί πολιτικές προϋποθέσεις τοῦ νομικοῦ πολιτισμοῦ μας - μέ ἀναφορές τόσον στήν δική μας πνευματική παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας, ὄσον καί στό ἀληθές, ἱστορικῶς καί νομικῶς, νόημα τῆς Διακηρύξεως τῶν Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου καί τοῦ Πολίτη τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως - νά ἀντιστεκόμαστε μονίμως στήν ἐπιβολή τοῦ παρά φύσιν ὡς φυσιολογικοῦ.
Τοῦτο, ὥστε νά μήν ἐπιτρέψουμε, οὔτε τήν ἀπο-ἀνθρωποποίηση τοῦ ἀνθρώπου, οὔτε τήν ἀπο-πολιτικοποίηση τοῦ πολίτη καί τῆς δημοκρατίας, στό ὄνομα μάλιστα μιᾶς ἀόριστα «δημοκρατικῆς», πολυφυλετικῆς, πολυθρησκευτικῆς, ἀν-οἰκογενειακῆς, ἀν(τ)-ἐθνικῆς, κ.ο.κ., «κοινωνίας».
