Το θέμα μου σήμερα είναι η μάθηση. Σε αυτό το πνεύμα, θέλω να σας κάνω μια ερώτηση. Έτοιμοι; Πότε αρχίζει η μάθηση; Καθώς αναλογίζεστε αυτήν την ερώτηση, ίσως σκέφτεστε την πρώτη ημέρα του προνηπίου ή τον παιδικό σταθμό, την πρώτη φορά που τα παιδιά είναι σε μια αίθουσα με δάσκαλο. Ή ίσως φέρατε στο μυαλό σας τη νηπιακή ηλικία όπου τα παιδιά μαθαίνουν πώς να περπατούν, να μιλούν και να χρησιμοποιούν πιρούνι. Ίσως έχετε συναντήσει το κίνημα 'Από 0 έως 3', το οποίο υποστηρίζει ότι τα πιο σημαντικά χρόνια για μάθηση είναι τα πρώτα μας χρόνια. Έτσι η απάντηση στην ερώτησή μου θα ήταν πως η μάθηση αρχίζει με τη γέννα.
Σήμερα θέλω να σας παρουσιάσω μια ιδέα που μπορεί να σας ξαφνιάσει και μπορεί να φανεί αβάσιμη, όμως υποστηρίζεται από τα τελευταία στοιχεία της ψυχολογίας και της βιολογίας. Μερικά από τα πιο σημαντικά πράγματα που μαθαίνουμε τα μαθαίνουμε πριν γεννηθούμε όταν βρισκόμασταν στη μήτρα. Είμαι επιστημονική συντάκτρια. Γράφω βιβλία και άρθρα περιοδικών. Είμαι επίσης μητέρα. Αυτοί οι δύο ρόλοι ενώθηκαν στη ζωή μου στο βιβλίο που έγραψα με τίτλο 'Προέλευση'. Η 'Προέλευση' είναι μια έκθεση από την πρώτη γραμμή ενός συναρπαστικού νέου πεδίου που ονομάζεται 'εμβρυική προέλευση'. Πρόκειται για έναν επιστημονικό κλάδο που προέκυψε πριν από δύο δεκαετίες, και βασίζεται στη θεωρία πως η υγεία και η ευημερία μας σε όλη τη ζωή μας επηρεάζεται καθοριστικά από τους εννέα μήνες που περνάμε στη μήτρα. Αυτή η θεωρία δεν είχε μόνο θεωρητικό ενδιαφέρον για μένα. Ήμουν η ίδια έγκυος την εποχή που έκανα την έρευνα για το βιβλίο. Μια από τις πιο συναρπαστικές ιδέες που πήρα απ' αυτή τη δουλειά είναι πως μαθαίνουμε για τον κόσμο πριν έρθουμε σ' αυτόν.
Όταν κρατάμε τα μωρά μας για πρώτη φορά, μπορεί να φανταζόμαστε πως είναι άγραφοι πίνακες, χωρίς τα σημάδια της ζωής, ενώ στην πραγματικότητα έχουν ήδη σχηματιστεί από εμάς και από τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Σήμερα θέλω να μοιραστώ μαζί σας όλα τα υπέροχα πράγματα που ανακαλύπτουν οι επιστήμονες για όσα μαθαίνουν τα έμβρυα όσο βρίσκονται ακόμη στην κοιλιά της μητέρας τους.
Πρώτα απ' όλα, μαθαίνουν τον ήχο της φωνής της μητέρας τους. Επειδή οι ήχοι από το εξωτερικό περιβάλλον πρέπει να ταξιδέψουν μέσα από τον κοιλιακό ιστό της μητέρας και το αμνιακό υγρό που περιβάλει το έμβρυο, οι φωνές που ακούν τα έμβρυα, ξεκινώντας γύρω στον τέταρτο μήνα της κύησης, είναι υποτονικές και πνιγμένες. Ένας ερευνητής λέει πως μοιάζουν πολύ με τη φωνή του δάσκαλου του Τσάρλι Μπράουν στο παλιό καρτούν 'Φιστίκια'. Η φωνή της εγκύου γυναίκας αντηχεί μέσα από το σώμα της, φτάνοντας στο έμβρυο πολύ πιο εύκολα. Και μια που το έμβρυο είναι μαζί της όλη την ώρα, ακούει τη φωνή της συχνά. Όταν το μωρό γεννηθεί, αναγνωρίζει τη φωνή της και προτιμά να την ακούει αντί οποιουδήποτε άλλου.
Πώς το ξέρουμε αυτό; Τα νεογέννητα δεν μπορούν να κάνουν πολλά, αλλά ένα πράγμα που κάνουν καλά είναι το ρούφηγμα. Οι ερευνητές εκμεταλλεύτηκαν αυτό το γεγονός στήνοντας δύο πλαστικές θηλές, με τρόπο ώστε αν το μωρό ρουφάει τη μια ν' ακούει μια ηχογράφηση με τη φωνή της μητέρας του σε ένα ζευγάρι ακουστικά, ενώ αν ρουφάει την άλλη θηλή, ν' ακούει ηχογραφημένη τη φωνή μιας ξένης γυναίκας. Τα μωρά γρήγορα δείχνουν την προτίμησή τους επιλέγοντας την πρώτη. Οι επιστήμονες εκμεταλλεύονται επίσης το γεγονός πως τα μωρά επιβραδύνουν το ρούφηγμά τους όταν κάτι τα ενδιαφέρει και συνεχίζουν να ρουφούν γρήγορα όταν βαρεθούν. Με αυτόν τον τρόπο ανακάλυψαν πως αν οι γυναίκες διάβαζαν φωναχτά επανειλημμένα ένα κομμάτι από τη 'Γάτα στο Καπέλο' του Δρ. Σους, όσο ήταν έγκυες, τα νεογέννητα αναγνώριζαν το απόσπασμα όταν το άκουγαν έξω από τη μήτρα. Το αγαπημένο μου πείραμα αυτού του είδους είναι αυτό που έδειξε πως τα μωρά των γυναικών που έβλεπαν συγκεκριμένα σίριαλ κάθε μέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αναγνώριζαν το τραγούδι των τίτλων της εκπομπής μόλις γεννιόντουσαν. Άρα τα έμβρυα μαθαίνουν για τη συγκεκριμένη γλώσσα που μιλιέται στον κόσμο στον οποίο θα γεννηθούν.
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πέρυσι βρήκε πως από τη γέννα, από τη στιγμή της γέννησης, τα μωρά κλαίνε στην προφορά της γλώσσας της μητέρας τους. Τα μωρά στη Γαλλία κλαίνε σε αύξουσες νότες ενώ στη Γερμανία τελειώνουν το κλάμα σε φθίνουσες νότες μιμούμενα τα μελωδικά περιγράμματα αυτών των γλωσσών. Γιατί όμως αυτό το είδος της εμβρυϊκής μάθησης να είναι χρήσιμο; Μπορεί να έχει εξελιχθεί για να ενισχύσει την επιβίωση του μωρού. Από τη στιγμή της γέννησης, το μωρό αντιδρά περισσότερο στη φωνή του ανθρώπου που είναι πιθανότερο να το φροντίσει -- τη μητέρα του. Ακόμη, κάνει το κλάμα του ν' ακούγεται σαν τη γλώσσα της μητέρας του, πράγμα που το συνδέει ακόμη περισσότερο μαζί της, και του δίνει ένα προβάδισμα σ' αυτό το κρίσιμο έργο: να μάθει πώς να κατανοεί και να μιλά τη μητρική του γλώσσα.
Δεν είναι μόνο ήχοι αυτά που μαθαίνουν τα έμβρυα στη μήτρα. Είναι επίσης γεύσεις και οσμές. Στους επτά μήνες της κύησης, οι γευστικοί κάλυκες του βρέφους έχουν ήδη αναπτυχθεί, και οι οσφρητικοί υποδοχείς που του επιτρέπουν να οσμίζεται λειτουργούν. Οι γεύσεις των τροφών που τρώει μια έγκυος γυναίκα περνούν μέσα στο αμνιακό υγρό, το οποίο καταπίνει συνεχώς το έμβρυο. Τα μωρά φαίνεται να θυμούνται και να προτιμούν αυτές τις γεύσεις όταν έρχονται στον κόσμο. Σε ένα πείραμα, ζητήθηκε από μια ομάδα εγκύων, να πίνουν πολύ χυμό καρότου κατά το τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, ενώ ένα άλλο γκρουπ εγκύων γυναικών έπινε μόνο νερό. Έξι μήνες αργότερα προσφέρθηκαν στα βρέφη δημητριακά με χυμό καρότου, και παρακολούθησαν τις εκφράσεις τους καθώς έτρωγαν. Οι απόγονοι των γυναικών που έπιναν χυμό καρότου έφαγαν περισσότερα δημητριακά με γεύση καρότου, και απ' ό,τι φαίνεται, τα απόλαυσαν περισσότερο.
Η Γαλλική έκδοση αυτού του πειράματος διεξήχθη στη Ντιζόν της Γαλλίας όπου οι ερευνητές βρήκαν πως οι μητέρες που κατανάλωναν φαγητό και ποτό με γλυκάνισο, κατά την εγκυμοσύνη έδειξαν προτίμηση στο γλυκάνισο την πρώτη μέρα της ζωής τους, και πάλι, όταν εξετάστηκαν αργότερα, την τέταρτη ημέρα της ζωής τους. Τα μωρά των οποίων οι μαμάδες δεν κατανάλωσαν γλυκάνισο είχαν μια αντίδραση που μεταφράζεται περίπου ως 'μπλιαχ'. Αυτό σημαίνει πως τα έμβρυα μαθαίνουν αποτελεσματικά από τις μητέρες τους τι είναι ασφαλές και καλό να τρώνε. Τα έμβρυα μαθαίνουν επίσης την ιδιαίτερη κουλτούρα που θα έχουν μέσα από μια απ' τις ισχυρότερες εκφράσεις της, που είναι το φαγητό. Μυούνται στις χαρακτηριστικές γεύσεις και τα μπαχαρικά της κουζίνας του πολιτισμού τους πριν από τη γέννηση.
Φαίνεται πως τα έμβρυα μαθαίνουν ακόμη μεγαλύτερα μαθήματα. Πριν απ' αυτό όμως, θα ήθελα να θίξω κάτι, για το οποίο μπορεί ν' αναρωτιέστε. Η έννοια της εμβρυακής μάθησης μπορεί να σας οδηγήσει να εμπλουτίσετε το έμβρυο -- παίζοντας Μότσαρτ μέσα από ακουστικά τοποθετημένα πάνω στην έγκυο κοιλιά. Όμως η εννεάμηνη διαδικασία της διαμόρφωσης που συμβαίνει στη μήτρα είναι πολύ πιο ενστικτώδης και παρεπόμενη απ' αυτό. Πολλά απ' αυτά που συναντά η εγκυμονούσα στην καθημερινότητά της, ο αέρας που αναπνέει, το φαγητό και το ποτό που καταναλώνει, τα χημικά στα οποία εκτίθεται, ακόμη και τα συναισθήματα που αισθάνεται -- μοιράζονται κατά κάποιον τρόπο με το έμβρυο. Αποτελούν ένα μίγμα επιρροών τόσο μοναδικό και ιδιοσυγκρασιακό όσο και η ίδια η γυναίκα. Το έμβρυο ενσωματώνει αυτές τις προσφορές στο σώμα του, τις κάνει μέρος του κορμιού του. Συχνά κάνει και κάτι περισσότερο. Χειρίζεται αυτές τις μητρικές συνεισφορές ως πληροφορίες, ως αυτό που ονομάζω 'βιολογικές καρτ-ποστάλ από τον έξω κόσμο'.
Αυτά που μαθαίνει λοιπόν το έμβρυο στη μήτρα δεν είναι ο Μαγικός Αυλός του Μότσαρτ αλλά απαντήσεις σε πολύ πιο καθοριστικές ερωτήσεις για την επιβίωσή του. Θα γεννηθεί σε έναν κόσμο αφθονίας ή στερήσεων; Θα είναι ασφαλές και προστατευμένο, ή θ' αντιμετωπίσει συνεχείς κινδύνους και απειλές; Θα ζήσει μια μακρά και γόνιμη ζωή ή μια ζωή σύντομη και βεβιασμένη; Η δίαιτα της εγκύου και ειδικά τα επίπεδα στρες, παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τις επικρατούσες συνθήκες όπως ένα δάχτυλο σηκωμένο στον άνεμο. Οι προκύπτουσες ρυθμίσεις και αλλαγές στον εγκέφαλο και σε άλλα όργανα του εμβρύου είναι μέρος αυτού που δίνει σ' εμάς τους ανθρώπους την τεράστια ευελιξία μας, την ικανότητά μας να ευημερούμε σε πολλά διαφορετικά περιβάλλοντα, από την επαρχία ως την πόλη, από την τούνδρα ως την έρημο.
Εν κατακλείδι, θέλω να σας πω δύο ιστορίες για τον τρόπο με τον οποίο οι μαμάδες διδάσκουν στα παιδιά τον κόσμο ακόμη και πριν από τη γέννησή τους. Το Φθινόπωρο του 1944, τις πιο σκοτεινές ημέρες του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, τα Γερμανικά στρατεύματα απέκλεισαν τη Δυτική Ολλανδία, εμποδίζοντας κάθε αποστολή τροφής. Η έναρξη της Ναζιστικής πολιορκίας ακολούθησε ένας από τους σκληρότερους χειμώνες των τελευταίων δεκαετιών - είχε τόσο κρύο που το νερό στα κανάλια πάγωσε. Σύντομα το φαγητό έγινε σπάνιο, ώστε αρκετοί ολλανδοί να επιβιώνουν με 500 θερμίδες ημερησίως - το ένα τέταρτο από όσο κατανάλωναν πριν τον πόλεμο. Καθώς οι εβδομάδες στέρησης έγιναν μήνες, κάποιοι κατέληξαν να τρώνε βολβούς τουλίπας. Μέχρι τις αρχές του Μαΐου, το απόθεμα τροφής που μοιραζόταν προσεκτικά είχε εξαντληθεί εντελώς. Εμφανίστηκε το φάσμα της μαζικής πείνας. Έπειτα, στις 5 Μαΐου, 1945, η πολιορκία έληξε ξαφνικά όταν η Ολλανδία απελευθερώθηκε από τους Συμμάχους.
Ο Χειμώνας της Πείνας, όπως έμεινε στην ιστορία, σκότωσε περίπου 10.000 ανθρώπους και αποδυνάμωσε χιλιάδες άλλους. Υπήρχε όμως κι άλλος πληθυσμός που επηρεάστηκε -- τα 40.000 έμβρυα στη μήτρα κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Μερικά από τα αποτελέσματα της κακής διατροφής κατά την εγκυμοσύνη ήταν άμεσα εμφανή στα υψηλά ποσοστά θνησιγένειας, τις γενετικές ανωμαλίες, το χαμηλό βάρος γέννησης και τη βρεφική θνησιμότητα. Κάποια άλλα δεν θα γίνονταν αντιληπτά για πολλά χρόνια. Δεκαετίες μετά τον Χειμώνα της Πείνας, οι ερευνητές τεκμηρίωσαν πως οι άνθρωποι που οι μητέρες τους ήταν έγκυες κατά την πολιορκία ήταν περισσότερο παχύσαρκοι, είχαν περισσότεροι διαβήτη και περισσότερα καρδιακά νοσήματα αργότερα στη ζωή τους από άτομα που είχαν κυοφορηθεί υπό κανονικές συνθήκες. Η προγεννητική εμπειρία της πείνας φαίνεται να άλλαξε τα σώματά τους με δεκάδες τρόπους. Έχουν υψηλότερη αρτηριακή πίεση, χειρότερα προφίλ χοληστερίνης και μειωμένη ανοχή στη γλυκόζη - έναν πρόδρομο του διαβήτη.
Γιατί ο υποσιτισμός στη μήτρα οδηγεί σε ασθένειες αργότερα; Μια εξήγηση είναι πως τα έμβρυα κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν σε μια κακή κατάσταση. Όταν το φαγητό είναι λίγο, εκτρέπουν τα θρεπτικά συστατικά προς το πραγματικά κρίσιμο όργανο, τον εγκέφαλο, μακριά από τα άλλα όργανα όπως η καρδιά και το συκώτι. Αυτό διατηρεί το έμβρυο ζωντανό βραχυπρόθεσμα, αλλά ο λογαριασμός έρχεται αργότερα στη ζωή του όταν τα στερημένα εξ' αρχής όργανα γίνονται πιο ευαίσθητα στις ασθένειες.
Ίσως αυτό δεν είναι το μόνο που συμβαίνει. Φαίνεται ότι τα έμβρυα παίρνουν ερεθίσματα από το ενδομήτριο περιβάλλον και προσαρμόζουν ανάλογα τη φυσιολογία τους. Ετοιμάζονται για τον κόσμο που πρόκειται ν' αντιμετωπίσουν στην άλλη πλευρά της μήτρας. Το έμβρυο προσαρμόζει τον μεταβολισμό του και άλλες φυσιολογικές διαδικασίες εν όψει του περιβάλλοντος που το περιμένει. Η βάση για τις προβλέψεις του εμβρύου είναι η διατροφή της μητέρας. Τα γεύματα που καταναλώνει μια εγκυμονούσα αποτελούν ένα είδος ιστορίας, ένα παραμύθι αφθονίας ή ένα ζοφερό χρονικό στερήσεων. Η ιστορία αυτή μεταδίδει πληροφορίες που το έμβρυο χρησιμοποιεί για να οργανώσει το σώμα του και τα συστήματά του -- μια προσαρμογή στις επικρατούσες συνθήκες που διευκολύνει τη μελλοντική του επιβίωση. Αντιμέτωπο με ισχυρά περιορισμένους πόρους, ένα μικρόσωμο παιδί με μειωμένες ενεργειακές ανάγκες έχει στην πραγματικότητα μεγαλύτερη πιθανότητα να ζήσει ως την ενηλικίωση.
Το πραγματικό πρόβλημα αρχίζει όταν η εγκυμονούσα είναι κατά κάποιο τρόπο αναξιόπιστη αφηγητής, όταν τα έμβρυα οδηγούνται να περιμένουν έναν κόσμο στερήσεων και γεννιούνται αντ' αυτού σ' έναν κόσμο αφθονίας. Αυτό συνέβη στα παιδιά του Ολλανδικού Χειμώνα της Πείνας. Τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας, οδηγούν σε διαβήτη και καρδιακές παθήσεις. Σώματα που δημιουργήθηκαν για να βασίζονται σε κάθε θερμίδα βρίσκονται να κολυμπούν στις περιττές θερμίδες της μεταπολεμικής διατροφής της Δύσης. Ο κόσμος για τον οποίο έμαθαν όταν ήταν στη μήτρα δεν ήταν ο ίδιος με τον κόσμο στον οποίο γεννήθηκαν.
Να μια ακόμη ιστορία. Στις 8:46πμ στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, υπήρχαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στην περιοχή του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου στη Νέα Υόρκη -- επιβάτες που ξεχύνονται από τα τρένα, σερβιτόρες που ετοιμάζουν τα τραπέζια για το πρωινό, χρηματιστές που εργάζονται ήδη στα τηλέφωνα της Γουόλ Στριτ. 1.700 απ' αυτούς ήταν έγκυες γυναίκες. Όταν τ' αεροπλάνα έπεσαν στους πύργους κι αυτοί κατέρρευσαν, πολλές από τις γυναίκες βίωσαν την ίδια φρίκη που υπέστησαν άλλοι επιζώντες της καταστροφής -- το συγκλονιστικό χάος και τη σύγχυση, τα σύννεφα με τη δυνητικά τοξική σκόνη και τα συντρίμμια, το χτυποκάρδι από φόβο για τη ζωή τους.
Ένα χρόνο μετά την 11η Σεπτεμβρίου, οι ερευνητές μελέτησαν μια ομάδα γυναικών που ήταν έγκυες όταν εκτέθηκαν στην επίθεση του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου. Στα μωρά αυτών των γυναικών που ανέπτυξαν μετατραυματικό σύνδρομο στρες, η PTSD, μετά απ' αυτή τη δοκιμασία, οι ερευνητές ανακάλυψαν έναν βιολογικό δείκτη ευαισθησίας στο PTSD -- ένα αποτέλεσμα που ήταν πιο έντονο σε βρέφη των οποίων οι μητέρες έζησαν την καταστροφή στο τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης. Με άλλα λόγια, οι μητέρες με μετατραυματικό σύνδρομο στρες μεταβίβασαν μια ευαισθησία στην πάθηση στα παιδιά τους, όσο εκείνα ήταν στη μήτρα.
Σκεφτείτε τώρα αυτό: Το μετατραυματικό σύνδρομο στρες φαίνεται να είναι μια αντίδραση στο στρες που δεν πήγε καλά, που προκαλεί στα θύματά του, τεράστια άσκοπη ταλαιπωρία. Υπάρχει κι άλλος τρόπος να σκεφτούμε το PTSD. Αυτό που μοιάζει παθολογικό σ' εμάς μπορεί στην πραγματικότητα να είναι μια χρήσιμη προσαρμογή σε κάποιες καταστάσεις. Σε ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο περιβάλλον, οι χαρακτηριστικές εκδηλώσεις του PTSD -- μια υπερ-επίγνωση του περιβάλλοντός, μια γρήγορη αντίδραση στον κίνδυνο -- θα μπορούσε να σώσει τη ζωή κάποιου. Η αντίληψη ότι η προγεννητική μετάδοση του PTSD είναι κληρονομούμενη, είναι ακόμη υποθετική, αλλά τη βρίσκω μάλλον δυσάρεστη. Θα σήμαινε πως, ακόμη και πριν από τη γέννα, οι μητέρες προειδοποιούν τα παιδιά τους πως είναι άγριος ο κόσμος εκεί έξω, λέγοντάς τους "Προσοχή".
Για να είμαι ξεκάθαρη: Η εμβρυϊκή προέλευση, δεν θέλει να κατηγορήσει τις γυναίκες για ό,τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Σχετίζεται με την ανακάλυψη τρόπων για την προώθηση της υγείας και της ευημερίας της επόμενης γενιάς. Αυτή η σημαντική προσπάθεια πρέπει να εστιάσει σ' αυτά που μαθαίνουν τα έμβρυα κατά τη διάρκεια των 9 μηνών που περνούν στη μήτρα. Η μάθηση είναι μια από τις πιο σημαντικές δραστηριότητες της ζωής, και αρχίζει πολύ νωρίτερα απ' ό,τι φανταστήκαμε ποτέ.
Σας ευχαριστώ.
Πηγή: TED
