Κέντρο αναφοράς της Ιεράς Μονής Κύκκου είναι η Εικόνα της Παναγίας, που, όπως μεταδίδεται από γενεά σε γενεά, είναι έργο του Αποστόλου Λουκά, ο οποίος τη ζωγράφισε, έχοντας ως πρότυπο την ίδια τη Θεοτόκο. Η Αγία Εικόνα είναι γνωστή και ως Παναγία η Ελεούσα (πηγή ελέους). Σ' αυτήν εικονίζεται η Παναγία να βαστάζει με το δεξί της χέρι τον Χριστό. Χαίρει πανορθόδοξης φήμης και αρκετές εικόνες σε πολλές χώρες, όπως στην Ελλάδα, τη Ρωσία, τη Γεωργία, τη Βουλγαρία, την Αίγυπτο και την Αιθιοπία, είναι αφιερωμένες στην Παναγία του Κύκκου, ένδειξη του μεγάλου σεβασμού που απολαμβάνει ανάμεσα στους ορθόδοξους λαούς.
Η Εικόνα είχε επικαλυφθεί το 1576 με αργυρή και επίχρυση πλάκα, ενώ νέα επικάλυψη έγινε το 1795. Το πρόσωπό Της είναι σκεπασμένο και ποτέ δεν αποκαλύπτεται, είτε γιατί έτσι το θέλησε ο αυτοκράτορας Αλέξιος, είτε για να εμπνέει περισσότερο σεβασμό.
Αναφέρεται χαρακτηριστικά πως το 1669 ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Γεράσιμος τόλμησε να ανασηκώσει το ύφασμα, για να δει το πρόσωπο της Θεοτόκου, αλλά για τη βέβηλή του πράξη τιμωρήθηκε και με δάκρυα στα μάτια υποχρεώθηκε να ζητήσει συγχώρεση από τον Θεό.
Η Αγία Εικόνα της Παναγίας του Κύκκου, καλυμμένη με αργυροεπίχρυση επένδυση του 1795.
Ο Ρώσος μοναχός Βασίλειος Μπάρσκυ, που επισκέφθηκε τη Μονή το 1735, γράφει ότι οι μοναχοί αποκάλυπταν την Εικόνα μόνο σε περιόδους ανομβρίας και αφού πρώτα Την μετέφεραν στη γειτονική κορφή, γνωστή ως "Θρονί", όπου έψαλλαν σχετική παράκληση. Το έκαναν, χωρίς να βλέπουν το πρόσωπο Της, που κοιτούσε τον ουρανό.
Ο λαός αγάπησε πολύ την Αγία Εικόνα. Απειράριθμα είναι τα δημοτικά τραγούδια, με τα οποία ύμνησε την Παναγία την Κυκκώτισσα, και πάρα πολλές είναι οι ιστορικές μαρτυρίες για τις τιμές, που της απέδιδε κατά τις λιτανείες σε ολόκληρο το νησί. Την ίδια τιμή απολάμβανε και ανάμεσα στους πιστούς πολλών άλλων περιοχών, οι οποίοι παλαιότερα συνδύαζαν το προσκύνημά τους στους Αγίους Τόπους με επίσκεψη στο ξακουστό μοναστήρι.
Σήμερα βεβαίως, που τα σύγχρονα συγκοινωνιακά μέσα διευκολύνουν και συντομεύουν τις μετακινήσεις, ο αριθμός των προσκυνητών, που το επισκέπτονται, είναι πολύ μεγάλος. Στη Μονή καταφθάνουν άνθρωποι από διάφορα μέρη της γης και προστρέχουν στη θαυματουργή δύναμη της Θεοτόκου, ζητώντας, είτε να θεραπευθούν, είτε να αντλήσουν δύναμη, για να αντεπεξέλθουν στις δοκιμασίες της ζωής.
Χαρακτικό με την απεικόνιση της διάσωσης της Αγίας Εικόνας της Παναγίας του Κύκκου από τον "λήθαργο"
Στον ναό βλέπουμε αφιερώματα, τα οποία μαρτυρούν τα θαύματα της Θεοτόκου. Κομμάτι από γλώσσα ξιφία, π. χ., προσφέρθηκε, για να θυμίζει τη σωτηρία από βέβαιο πνιγμό των ναυτικών ενός πλοίου, του οποίου τις πλευρές είχε τρυπήσει μεγάλος ξιφίας το 1718. Ένας μαύρος είχε προσπαθήσει να ασεβήσει στην Εικόνα και ξεράθηκε το χέρι του, ομοίωμα του οποίου υπάρχει σήμερα κοντά στην Αγία Εικόνα, για να υπενθυμίζει το γεγονός. Όλα γενικώς τα αφιερώματα εξιστορούν και αντίστοιχα θαύματα της Παναγίας, πολλά από τα οποία εξυμνούνται σε φυλλάδες, που κατά καιρούς κυκλοφόρησαν διάφοροι στιχουργοί.
Με τη δύναμη της Αγίας Εικόνας σε περιόδους μεγάλης ανομβρίας έβρεχε, οι στείρες γυναίκες αποκτούσαν παιδιά και οι άρρωστοι θεραπεύονταν. Τακτικά κατά το παρελθόν οι κάτοικοι του νησιού ζητούσαν από τους μοναχούς του Κύκκου να συνοδεύσουν τη μεταφορά της Εικόνας στα χωριά τους για αγιασμό, αφού πίστευαν πως η παρουσία Της και μόνον αρκούσε για να τερματιστεί ένα θανατικό, μία επιδημία, ένας λοιμός ή οποιαδήποτε άλλη θεομηνία. Ειδικά όμως η Αγία Εικόνα συνδέθηκε με την ανομβρία. Οι ιστορικές πηγές καταγράφουν συχνές λιτανείες και δεήσεις του λαού με την παράκληση να μεσιτεύσει, για να ανοίξουν οι ουρανοί.
Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας συχνά οι υπόδουλοι σε όλη την Κύπρο αναζητούσαν τη βοήθεια της Αγίας Εικόνας. Για τη μεταφορά και περιφορά Της εκτός Μονής χρειαζόταν ειδική άδεια, για την οποία οι χριστιανοί υπέβαλλαν σχετική αίτηση. Εντούτοις Οθωμανοί αξιωματούχοι αντιδρούσαν και οι χριστιανοί έφθαναν μέχρι τον σουλτάνο, για να αποσπάσουν την αναγκαία άδεια με την έκδοση φερμανίου, ούτως ώστε να απαλλάσσονται από τις πιέσεις τους, όπως μας πληροφορεί, π.χ., και ένα φερμάνι του 1634.
Απολυτίκιον. Ήχος α’. Της ερήμου πολίτης.
Ελεούσα Παρθένε της Μονής Κύκκου καύχημα, Τον εν ταις χερσί σου ως βρέφος, Ιησούν καθικέτευε, υπέρ των προσκυνούντων την σεπτήν, και πάντιμον εικόνα σης μορφής, χορηγούσα των πταισμάτων απαλλαγήν, και αιτημάτων πλήρωσιν. Όπως τιμώμεν εσαεί, Μήτερ τα μεγαλεία σου, δόξαν προσφέροντες θεώ, τω ούτως σε υψώσαντι.
Κοντάκιον. Ήχος πλ. δ’. Τη Υπερμάχω.
Πηγήν ελέους Ελεούσα σε γινώσκοντες, ως τετοκυίαν τον θεόν τον Ελεήμονα, την Αγίαν σου εικόνα καταφιλούμεν, ην Λουκάς ο πνευματέμφορος ιστόρησε, και πλουτεί η νήσος Κύπρος ως θησαύρισμα, ταύτη κράζοντες: χαίροις Μήτερ Κυκκώτισσα.
Ο Οίκος
Άγγελοι, Ελεούσα, μη δυνάμενοι βλέπειν, το πρόσωπον Υιού και θεού σου, οφθαλμούς αυτών καλύπτουσι ταις πτέρυξιν. Ημείς δε την εικόνα σου ορώντες την Αγίαν Κυκκώτισσα, βοώμέν σοι εν εκστάσει τάδε:
Χαίρε Λουκά του θείου αυτούργημα,
χαίρε Μονής του Κύκκου απόκτημα.
Χαίρε της νήσου Κύπρου απάσης προσφύγιον,
χαίρε των ευσεβούντων εν δεινοίς καταφύγιον.
Χαίρε παρθενοκαλλίμορφον εξεικόνισμα Αγνής,
χαίρε χαριτοπλαστούργητον οικητήριον Αυτής.
Χαίρε πνευματοχύτους δωρεάς χορηγούσα,
χαίρε ωραιοτέχνους τας ψυχάς εμποιούσα.
Χαίρε Χριστού εμφαίνουσα δύναμιν,
χαίρε εχθρού πατάσσουσα έπαρσιν.
Χαίρε δι’ ης η Μονή σου ζωουται,
χαίρε δι’ ης πας πιστός ευοδούται.
χαίροις Μήτερ Κυκκώτισσα.
Μεγαλυνάρια
Χαίροις ώ Κυκκώτισσα θαυμαστή, της Μονής σου βάσις, νήσου Κύπρου πάσης χαρά, των δε προσκυνούντων την πάνσεπτον μορφήν σου, ελέους θειου βρύσις, και νόσων ίασίς.
Φύλαττε την ποίμνην σου και Μονήν, θεία Ελεούσα, σήν εικόνα πανευλαβώς, κατασπαζομένην και ύμνοις αενάοις, τιμώσάν σου την δόξαν, σεπτή Κυκκώτισσα.
Συν τω Ησαία τω ασκητή, πρέσβευε Παρθένε υπέρ Μάνδρας σου ευκλεούς, της εν όρει Κύκκω εικόνα σου αγίαν, τιμώσης ως εμπρέπει, τη θεια δόξη σου.
Στίχοι.
Αίδρυνον εμήν, Κυκκώτισσα, εικόνα
εξ αμαρτιών σφόδρα ησβολωμένην.
Πηγή: Ιερά Μονή Κύκκου, Παράκληση
