1940 – Χλωμό Πωγωνίου. Απερίγραπτες στιγμές…! Μ’ όλο που τότε ήμουν 7 χρονών, θυμούμαι καλά.
« Ξύπνα- μου είπε η μάνα μου- ήρθε ο ελληνικός στρατός». Οι αδελφές μου, η Κλεοπάτρα και η Όλγα, έβαζαν την ελληνική σημαία στο παράθυρο του νοντά. Μου έδεσαν κι’ εμένα στο χέρι την ελληνική σημαία. Βγήκα έξω. Βλέπω, στου Στέφου, στου Μπελλά, στου Γκάτζου, στου Γκοντέλα, σ’ όλα τα σπίτια είχαν αναρτιστεί, με διάφορους τρόπους, οι ελληνικές σημαίες και όλα τα παιδιά είχαν στο βραχίονά τους την ελληνική σημαία.
Προχωρούσαμε προς την εκκλησία. Ακουστήκανε μερικοί πυροβολισμοί. Ο ελληνικός στρατός είχε φτάσει στην Αγιοσάββα.
Τότε ο κόσμος, σαν μελίσσι, ξεχύθηκε τρέχοντας ν’ ανταμώσει τα παλικάρια, τους Έλληνες φαντάρους, που μάχονταν γενναία για λευτεριά ενάντια στους κατακτητές. Σε λίγο η γραμμή του στρατού διαλύθηκε. Εκεί γινόταν χαμός, θαρρείς πως πανηγύρι. Έγινε ένα πλήθος ενωμένο με αγκαλιές, φιλιά και χαρές μεγάλες.
Κι’ έτσι φτάσανε μέχρι την εκκλησία στο κέντρο του χωριού. Οι Ιταλοί, πανικόβλητοι κρύφτηκαν στις καλύβες.
Το μόνο που ακόμη δεν ξέρω είναι το ποιος προετοίμασε όλη αυτή τη μεγαλειώδης υποδοχή του ελληνικού στρατού. Όλοι λένε πως ήταν αυθόρμητο, ως αποτέλεσμα της αγάπης του κόσμου για τα’ αδέλφια του. Μολαταύτα οι σημαίες στους βραχίονες των μαθητών και άλλα θα πρέπει να είναι έργο των τιμημένων δασκάλων Μίλτου Πάλλα και Παναγιώτη Ζέρβα.
(του εκδότη Θόδωρου ΒεζιάνηΘόδωρου Βεζιάνη)
Το 1940 οι Έλληνες Βορειοηπειρώτες υποδέχτηκαν πανηγυρικά τον ελληνικό στρατό και πολλοί εντάχθηκαν εθελοντές.
Ο αλβανικός λαός απάντησε στον κατακτητικό πόλεμο με φυλλάδια που τόνιζαν: ‘‘ Ο σκλαβωμένος αλβανικός λαός δεν θέλει ώστε και άλλοι λαοί να έχουν την κακή τύχη του. Στους τοίχους γράφονταν συνθήματα: ‘‘Κάτω ο ιταλικός φασισμός’’. ‘‘Ζήτω ο αδελφός ελληνικός λαός που πολεμάει για λευτεριά !’’κλπ.
Ο Δροπολίτης Δερβιτσιώτης Φιλίππης Δ. Τσιούρης, βγήκε από το χάνι του στο Δέλβινο, καλωσόρισε τους πολεμιστές και είπε στο αξιωματικό κ. Χρήστο Αντωνάτο: ‘‘Είμαι και εγώ εδώ σας δωρίζω δυο ψαριά άλογα, να πετούν σαν και εσάς στον πόλεμο’’.
Ο λόχος Ουλαμού Πύργου Ηλείας, κάθισε στο χάνι. Επί έξι μήνες εφοδίαζε ο Φίλιππος με ζωοτροφές τα άλογα και ότι μπορούσε για τους φαντάρους. ‘‘ Δεν υπάρχει λόγος να ζητάω αμοιβή-, είπε ο Φίλιππος στο Χρήστο- μόνο αν οι δικoί μου δεν θα μπορέσουν να μου φτιάξουν μνήμα, τότε να βοηθήσετε βάζοντάς μου τουλάχιστον το σταυρό με την ελληνική σημαία και. με μια καλή πλάκα με σκαλισμένα ελληνικά γράμματα.
Εθελοντές από τη Βόρειο Ήπειρο στο έπος του ’40
Σταύρος Στέλιος, από το Λαζάτι Αγίων Σαράντα: Στις 25 Νοέμβρη 1940 κατατάχθηκα εθελοντής πολέμου στον ελληνικό στρατό. Ήμασταν περίπου 500 στο 39-ο σύνταγμα ευζώνων. Φθάσαμε στο μέτωπο του πολέμου στο Τεπελένι στο Ύψωμα του Παπακώστα, στο μέρος που λεγόταν Γκόλιγκα, και πολεμήσαμε για τη πατρίδα.
Δεν περιγράφεται με λόγια το να είσαι στο Γκόλιγκα Τεπελενίου, στο υψηλότερο ύψωμα, να σε σφυροκοπούν 80 πυροβόλα του εχθρού μέσα στη χιονοθύελλα, μέρα και νύχτα, δεν περιγράφεται.
Μερικοί εθελοντές από τη Δερβιτσιάνη: -Ηλίας Κορκάρης, Ηλίας Μάσιος, Κίτσιος Τέλιος, Παναγιώτης Λιάτσης.
Από τη Γλίνα: – Βασίλης Σελιώτης, Βασίλης Αναγνώστης, Βαγγέλης Μπατζιέλης, Σπύρος Τσιέλιος, Γιάννης Παππάς.
Αποσπάσματα από ενθυμήσεις του δάσκαλου Μιχάλη Μάσσιου
1939 : Στο χωριό μου τη Δερβιτσάνη, Ιταλοί επιστάτες με αλβανούς εργάτες άρχισαν να επισκευάζουν τον οδικό άξονα Κακαβιά – Αργυρόκαστρο.
« – Νομίζω, ότι δεν έχουν καλό σκοπό αυτοί οι πεπίνιδες, έλεγε ο μακαρίτης ο πατέρας μου. Όλη αυτή η κωλοζτρίμωση των Ιταλών δεν μου αρέσει….Κάποια μέρα θα επιτεθούν κατά της Ελλάδας, ..αλλά,…αλλά θα το πούνε « Παπούτσια να μπαλώσουμε » Και βγήκε ο λόγος του….
*
Στο Σπατς, τρομερές φυλακές και κάτεργα του καθεστώτος του Ενβερ Χότζα. Όντος με 8 χρόνια κάθειρξη ως φιλέλληνας και αντιφρονούντας του Κομουνιστικού Κόμματος Αλβανίας. Κατά το 1980 εκεί γνώρισα έναν καλοκάγαθο Ελληνόβλαχο γεροντάκο, τον Κήτα Μειντή, ο οποίος μεταξύ άλλων μου αφηγήθηκε :
« Ήμασταν τότε στο Δέλβινο με τα ζωντανά μας, όταν νέο παιδί εγώ, με επιστράτευσαν οι Ιταλοί με 7 μουλάρια και άλλους συμπατριώτες μου. Ύστερα από λίγο φτάσαμε στο Καλπάκι.
Τι να σου πώ Μιχάλη μου !…
Σε λιγότερο από μισή ώρα δύο οβίδες σκάνε ! Έγινε του άγιου !… Ανατινάχτηκαν πυρομαχικά, άνθρωποι και ζώα…Μετά άρχισε το τουφεκίδι και …στο σουρούπωμα , πέσαν σε μάχη σώμα με σώμα. Τότε από την μία μεριά ακούγαμε : « Αέρα παιδιά ! » και από την άλλη « Μάμα μία ! »
Πέφταν οι Ιταλοί και ποδοπατιώνταν από τους ίδιους τους συμπολεμιστές τους και όπου φύγει – φύγει !….
*
Δεκέμβριος 1940. Οι Ιταλοί με την ουρά κάτω στα σκέλη άρχισαν να υποχωρούν.
Σε λίγο διάστημα προσέξαμε στο χωριό μας να έρχονται πολλοί Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί. Το σπίτι του Κύρο Ντάρου μετατράπηκε σε στρατηγείο. Στο σπίτι μας φιλοξενήσαμε κάποιον λοχία από το Άργος της Πελοπονήσσου. Ονομαζόταν Θύμιος Πασπαλιάρης.
Το σπίτι του Γρηγόρη Σιάνου μετατράπηκε σε φρουραρχείο, ενώ στου συγχωριανού μας Παντελή Δέδε φιλοξενούνταν ο Γεώργιος Ράλλης (τότε λοχαγός και αργότερα πρωθυπουργός), και οι Σπύρος Σκούρας και Θεόδωρος Λανάρας.
Αυτό το διάστημα στο χωριό μας φιλοξενήθηκε και η διάσημη Σοφία Βέμπο και τραγούδησε ένα βράδυ στο καφενείο « Ταμπόρι » κοντά στην εκκλησία του χωριού. Την άλλη μέρα βάδισε προς Τεπελένι να εμψυχώσει τους Έλληνες εκεί.
Στις 27 Δεκεμβρίου 1940 στο χωριό μας χτυπήθηκε από μία ιταλική βόμβα ο Έλληνας ασυρματιστής Χριστόφορος. Εκατοντάδες κάτοικοι του χωριού και Έλληνες στρατιώτες που βρισκόνταν εκεί, τον κλάψαν και τον εντφίασαν στο νεκροταφείο του χωριού. Μετά το 1990 ο τάφος του και κάποιου άλλου Έλληνα φαντάρου με το όνομα Φώτο που σκοτώθηκε στο Παλαιόκαστρο, ενταφιάστηκαν ξανά σε επίσημη τελετή.
Στο τάφιασμα του ασυρματιστή Χριστόφορου μία χωριανή μου μοιρολόγησε : «Που είναι η μανούλα σου νιάτα μας, να σε φιλήσει για τελευταία φορά. Σε επιθυμούσε για γαμπρό αλλά εσύ παντρεύτηκες τη λευτεριά της πατρίδας μας.»
Θυμάμαι πως κλαίγαμε μικροί και μεγάλοι, χωριανοί και Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί.
Στη φωτογραφία Έλληνας στρατιώτης στην είσοδο του χωριού το χειμώνα 1940-’41
(από την ομάδα facebook Δερβιτσάνη)
