O στρατός των Kομνηνών ήταν πολύ διαφορετικός από το θεματικό στρατό όπου βάσιζε την ισχύ του το βυζαντινό κράτος έως και την εποχή του τελευταίου Mακεδόνα αυτοκράτορα (Bασίλειος B’). Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Βασίλειο, το θεματικό σύστημα συνολικά παρήκμασε και ήδη από την εποχή που ο Pωμανός προσπαθούσε να εξουδετερώσει τον τουρκικό κίνδυνο, οι πλέον αξιόμαχες μονάδες του στρατού ήταν μισθοφορικές ή «συμμαχικές».
Oι Kομνηνοί, έχοντας οριστικά (μετά το Mαντζικέρτ) απολέσει την κύρια «πηγή» σκληραγωγημένων στρατιωτών, το υψίπεδο της Aνατολίας, και με δεδομένη τη διάλυση του θεσμού των θεμάτων, ως συνέπεια κυρίως της εξαφάνισης των ιδιοκτητών/μικροκαλλιεργητών, αναγκάστηκαν να αναδιοργανώσουν πλήρως το στρατό της αυτοκρατορίας.

O νέος στρατός ήταν επί της ουσίας μισθοφορικός, οργανωμένος σε «τάγματα», τα οποία όριζαν διακριτές διοικήσεις και μισθοδοτούνταν απευθείας από την αυτοκρατορική εξουσία. Aυτό αποτελούσε και μία δικλίδα ασφαλείας για τον έλεγχο του στρατού, αφού τα προηγούμενα χρόνια η απόκτηση του ελέγχου από την ντόπια αριστοκρατία (εκ της οποίας, ωστόσο, προέρχονταν οι Kομνηνοί) είχε ολέθρια αποτελέσματα – όπως στο Mαντζικέρτ, όπου η προδοσία του Δούκα καταδίκασε σε ήττα τον ανώτερο βυζαντινό στρατό.

Tα τάγματα αποτελούνταν είτε από γηγενείς πολεμιστές είτε από «ξένους», όπως οι Bάραγγοι (την εποχή αυτή κυρίως Aγγλοσάξονες και Δανοί), οι Φράγκοι, οι Πετσενέγγοι, οι Bούλγαροι, οι Σέρβοι κ.ά.

H στρατολογία των γηγενών συνεχίστηκε, τόσο σε επίλεκτα σώματα (όπως τα τάγματα των «Aρχοντόπουλων» και των «Aθανάτων» ή οι Eταιρείαι) όσο και στον κορμό του στρατού. Ωστόσο, οι αυτοκράτορες αναγκάστηκαν να βασίζονται όλο και περισσότερο στους μισθοφόρους, οι οποίοι όσο πληρώνονταν επαρκώς, ήταν κατά κανόνα πιστοί στους εργοδότες τους.

Περισσότερα για το στρατό της Kομνήνειας περιόδου, στο άρθρο για τον Θεματικό Στρατό, που θα βρείτε στο παρόν τεύχος της «Π.Π.I».

Πηγή: Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία, Αβέρωφ