Λίγες μόλις μέρες, μετά την ιστορική μάχη του Βαλτετσίου (12 Μαϊου 1821) η οποία καλλιέργησε υψηλό ηθικό στις καρδιές των επαναστατημένων Ελλήνων αλλά και κλόνισε σε τεράστιο βαθμό την μέχρι τότε επικρατούσα φήμη σχετικά με το αήττητο των Τούρκων, συντελέστηκε στα Αρκαδικά χώματα, στα Βέρβενα και στα Δολιανά, μια ιδιαίτερη μάχη.
Η συγκεκριμένη αναμέτρηση δεν υστερούσε σε τίποτα σε λαμπρότητα και σημασία από όσες συγκρούσεις, μεγάλες ή μικρότερες, είχαν μέχρι τότε λάβει μέρος στην σύντομη ζωή της Ελληνικής επανάστασης.
Η μάχη των Δολιανών ήταν η ιστορική συγκυρία να λάμψει η μορφή του Νικήτα Σταματελόπουλου, του Νικηταρά, μια από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του Αγώνα της Παλιγγενεσίας, μια προσωπικότητα που χαρακτηρίστηκε από την ανιδιοτελή φιλοπατρία του, την ταπεινότητα και τη στωικότητα, με τις οποίες αντιμετώπισε την κατάντια και την εξαθλίωση, στην οποία τον υπέβαλε το κράτος του Κωλέττη, του Μαυροκορδάτου, του Κουντουριώτη και των υποτακτικών τους, αμέσως μετά την απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό.
Μετά την κατατρόπωση του Κεχαγιάμπεη στο Βαλτέτσι, οι Τούρκοι προσπαθούν να αιφνιδιάσουν εκ νέου, κινούμενοι εναντίον του στρατοπέδου των Βερβένων ξεκινώντας την νύχτα από το κάστρο της Τριπολιτσάς. Ο απώτερος σκοπός τους ήταν η διάλυση του στρατοπέδου των Βερβένων, μέσω του οποίου θα δημιουργείτο πέρασμα στην πορεία προς την Μεσσηνία, μιας και ο κλοιός των πολιορκητών στην Τριπολιτσά άρχιζε να σφίγγει.
Όπως εκτέθηκε πρόσφατα, κατά την στρατηγική σκέψη του Κολοκοτρώνη, οργανώθηκαν στρατόπεδα σε τέσσερα στρατηγικά σημεία στα βουνά της περιφέρειας του λεκανοπεδίου της Τριπολιτσάς, με απώτερο στόχο, αρχικά τον αποκλεισμό της από πάσης μορφής ανεφοδιασμού ώστε οι τουρκικές γραμμές να είναι αποκομμένες, στην επιχείρηση της άλωσης (Βαλτέτσι, Χρυσοβίτσι, Πιάνα, Βέρβενα), των οποίων οι θέσεις επιλέχθηκαν από τον Κολοκοτρώνη.
Οι επαναστάτες οργάνωσαν τα ορμητήρια τους στο Βαλτέτσι, στην Πιάνα, το Χρυσοβίτσι και στα Βέρβενα. Το στρατόπεδο των Βερβένων, αν και δεν πρόσφερε την δυνατότητα της άμεσης παρατήρησης της Τριπολιτσάς, εντούτοις είχε την ιδιομορφία να προσφέρει δυνατότητα επικοινωνίας και σύνδεσης, με τα υπόλοιπα τρία.
Το στρατόπεδο των Βερβένων αριθμούσε περισσότερους από 2.000 ετοιμοπόλεμους Έλληνες, από πολλά γνωστά μέρη της Πελοποννήσου. Ανάμεσά τους οι Μανιάτες Μαυρομιχαλαίοι, οι Κυνούριοι Καράμπελας, Κονδάκης καθώς φατρίες από τα υπόλοιπα μέρη της Αρκαδίας!
Οι τούρκοι, κατά την κίνησή τους, χωρίστηκαν σε τρία τμήματα. Το πρώτο κατευθύνθηκε προς τα Βέρβενα, το δεύτερο στο οποίο ηγείτο ο ίδιος Μουσταφάμπεης και το οποίο ενισχύετο και με τα κανόνια, κατευθύνθηκε προς τα Δολιανά, ώστε να ξεκαθαρίσει το χωριό από την μικρή δύναμη αγωνιστών που βρισκόταν εκεί, ως προφυλακή του στρατοπέδου των Βερβένων και στην συνέχεια να ενωθεί με το πρώτο τμήμα στα Βέρβενα.
Το τρίτο αφού κατευθύνθηκε προς το Δραγούνι (ανατολικά των Βερβένων και των Δολιανών) διέλυσε την Ελληνική φρουρά, στο οποίο ηγείτο ο Κυνούριος Δ. Διγενής και κινήθηκε προς τα Βέρβενα, προς επίρρωση των άλλων δύο τμημάτων.
Η σύγκρουση στα Βέρβενα
Το πρώτο εκ των τριών τουρκικών τμημάτων επιτίθεται ορμητικά προς το στρατόπεδο των Βερβένων. Οι Έλληνες μαχητές όμως, οχυρωμένοι μέσα στα πετρόχτιστα σπίτια, τους πύργους του χωριού, αλλά και στα οχυρμωατικά ταμπούρια που είχαν φτιάξει, προβάλλουν σθεναρή αντίσταση με κάθε τρόπο και αναγκάζουν τους εχθρούς να αποσυρθούν στα βορειοανατολικά στο ύψωμα του Λούβρου.
Αποσυρόμενοι εκεί, οι Τούρκοι επιδιώκουν μάταια να κάμψουν το ηθικό των πολιουρκουμένων, προσπαθώντας να στήσουν τις σημαίες (μπαϊράκια) τους σε εκείνο το σημείο, χωρίς να τα καταφέρουν και όσοι το αποπειράθηκαν, έπεσαν νεκροί, πράγμα που ενίσχυσε το ηθικό των Ελλήνων και καταρράκωσε τους Τούρκους.
Με αναπτερωμένο το ηθικό, εξαπολύεται η Ελληνική αντεπίθεση, τρέποντας σε άτακτη φυγή το τουρκικό τμήμα, το οποίο σπέρνει την Αρκαδική γη με πολλά κουφάρια. Είναι τέτοια η μανία των υπερασπιστών του στρατοπέδου των Βερβένων, ώστε κυνηγούν τους Τούρκους μέχρι την δύση του ηλίου. Οι τούρκοι φτάνουν μέχρι τα Δολιανά, αλλά δεν ενώνονται με το δεύτερο τμήμα και συνεχίζουν την άτακτη υποχώρηση προς την Τριπολιτσά.
Η σύγκρουση στα Δολιανά
Το δεύτερο τουρκικό τμήμα, υπό την ηγεσία του Κεχαγιάμπεη, κατευθύνθηκε προς τα Δολιανά. Για καλή τύχη των Ελλήνων, στο μέρος έτυχε να βρίσκεται ο Νικηταράς με 200 άνδρες του, ο οποίος ετοιμαζόταν να αναχωρήσει για την Αργολίδα, για την επιχείρηση της πολιορκίας του Άργους. Η παρατήτηση της τουρκικής κίνησης προς την περιοχή ωστόσο, τον υποχρέωσε να αναβάλει την πορεία του και να σταθεί στο χωριό, για να κρατήσει άμυνα κατά των τούρκων. Ο Νικηταράς και τα παληκάρια του αλλά και τους κατοίκους του χωριού οχυρώθηκαν μέσα στις πέτρινες κατοικίες του οικισμού, αναμένοντας τους τούρκους. Η τουρκική δύναμη πολιόρκησε τα Δολιανά από το πρωί μέχρι τη δύση, χωρίς όμως να καταφέρουν να καταστείλουν την αντίσταση των Ελλήνων.
Ο Μουσταφά Μπέης, που πολιορκεί τον Νικηταρά μέσα στα Δολιανά, βλέποντας το τουρκικό τμήμα που μετά την πανωλεθρία των Βερβένων, κινήθηκε προς τα Δολιανά, χωρίς όμως να καταφέρει να συνδεθεί μαζί του και επέστρεψε στην Τριπολιτσά, δίνει εντολή υποχώρησης. Οι Τούρκοι εγκαταλείπουν τις θέσεις τους και φεύγουν για να σωθούν και αυτοί με την σειρά τους προς την κατεύθυνση της Τρίπολης.
Ο Νικηταράς μένει στην ιστορία ως Τουρκοφάγος
Η κίνηση των μέχρι πριν λίγα λεπτά πολιορκητών τούρκων να υποχωρήσουν, αλλάζει τις ισορροπίες της μάχης και εξυψώνει το ηθικό των μέχρι πρότεινος πολιουρκημένων Ελλήνων. Η άτακτη φυγή των τούρκων ωθεί τον Νικηταρά και τους άνδρες του να βγουν από τα σπίτια και να καταδιώξουν με μανία τους Τούρκους, προκαλώντας τους σημαντικές απώλειες.
«Το ορδί των Βερβένων τους επήρε από κοντά. Αφού εζύγωσαν κοντά εις τα Δολιανά ετσάκισαν και οι Τούρκοι οπού πολιορκούσαν τον Νικήτα και έτσι εβγήκε ο Νικήτας με τους ανθρώπους του και τους εκατέβασαν έως τον κάμπον κυνηγώντας και έτσι εμούδιασαν οι Τούρκοι και δεν εβγήκαν άλλη φορά διά εκστρατείαν...». (Θ. Κολοκοτρώνης - Απομνημονεύματα)
Οι απώλειες των τούρκων είναι τεράστιες και θα ήταν ακόμα τρομακτικότερες, αν δεν έπεφτε ισχυρή βροχή, κατά την διάρκεια της νύχτας που πραγματοποιήθηκε η καταδίωξη. Ο Νικηταράς έδειξε για πρώτη φορά την μεγάλη πολεμική του ικανότητα! Επικεφαλής μόλις 600 ανδρών κατανίκησε τον στρατό του Κεχαγιάμπεη που ανήρχετο σε 6.000 άνδρες και σχεδόν τον αποδεκάτισε. Γι' αυτόν τον πραγματικό του άθλο, οι συμπολεμιστές του τον ονόμασαν «Τουρκοφάγο».(Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, μετά την μάχη δεν μπορούσαν να του ξεκολλήσουν το σπαθί από το χέρι!)
Η ιστορία έχει συγκρατήσει στις σελίδες τον αρκά αγωνιστή Κατουριάρη, ο οποίος αιχμαλώτισε τα τουρκικά κανόνια.
«Μετά δέ την μάχην ενύκτωσε και η βροχή ήτο πολλή και έπειτα εγένετο σκότος ψηλαφητόν. Ήτο η κατάρα του προφήτου Δαβίδ λέγοντος "η οδός αυτών σκότος και ολίσθημα", ο δέ Ελληνικός Άγγελος, ο φόβος, τους κατεδίωκεν… Αν είχαν οι Έλληνες μίαν ώραν ακόμη ημέραν ήθελαν τους κατασφάξει όλους…» (Φωτάκος)
«Σταθείτε Πέρσαι να πολεμήσουμε..»
Παροιμιώδης έμεινε στην Ιστορία, η ιαχή του Νικηταρά προς τους ατάκτως υποχωρούντας Τούρκους, να σταθούν να πολεμήσουν! Κατά την διάρκεια της καταδίωξης, με περισσή μανία και αυταπάρνηση, ο γενναίος αυτός άνδρας, εξαιτίας της αμορφωσιάς του, εξακολουθώντας να πιστεύει ότι οι τούρκοι, προερχόμενοι από τον ίδιο γεωγραφικό χώρο, όπου πριν από 2.300 χρόνια, οι Πέρσες εκστράτευσαν για να κατακτήσουν την γη των προγόνων του, τους κυνηγά με το ξεγυμνωμένο σπαθί, τους αποκαλεί Πέρσες, θεωρώντας τους απογόνους του Ξέρξη και τους «παρακαλάει» να σταθούν να δείξουν την αντρειοσύνη τους.
Η εξέλιξη αυτών των δύο μαχών εξύψωσε το ηθικό των Ελλήνων. Θρυμμάτισε το τουρκικό γόητρο και διέσπειρε πλέον την αίσθηση του φόβου στην πλευρά του εχθρού και αποτέλεσε την αφετηρία να επακολυθήσουν και άλλες επικές νίκες, στα Δερβενάκια, στην Τριπολιτσά κ.α.
Ο Φωτάκος γράφει: «…«έλαβαν οι Έλληνες τόλμην μεγάλην να μην φοβούνται πλέον τους Τούρκους και άρχισαν να ερωτούν πού είναι οι Τούρκοι, όχι σαν πρώτα ότε έλεγαν, έρχονται οι Τούρκοι και έφευγαν…»
Πηγή: Περί Πάτρης
