Σ᾿ ὅλες τὶς κρίσιμες φάσεις τῆς μακραίωνης «ταραγμένης» ἑλληνικῆς ἱστορίας δὲν ἔλειψαν καὶ ἐκεῖνοι ποὺ ἀφιέρωσαν τὴ ζωή τους στὸ νὰ «φυλᾶνε Θερμοπύλες». Σ᾿ αὐτὴν τὴν κατηγορία ἀνῆκε καὶ ὁ Μακεδονομάχος Δημήτριος Μαυρομάτης.
Ἀφ᾿ ἑνὸς τὸ ἐνδιαφέρον μου γιὰ τὴν ἱστορία τῆς Μακεδονίας καὶ ἀφ᾿ ἑτέρου ἡ εὐθύγραμμη ἐξ αἵματος συγγένεια (δισέγγονος) μὲ τὸν Μακεδονομάχο Δημήτριο Μαυρομάτη, μὲ ὤθησαν στὴν ἔρευνα γιὰ τὴ δράση του στὴν περιοχὴ Βιλαέτι Θεσσαλονίκης (1904–1908).
Ἀξίζει νὰ ἀναφέρω ὅτι μετὰ τὸ θανάσιμο τραυματισμὸ τοῦ Παύλου Μελᾶ στὰ Στάτιστα τὸ 1904 καὶ τὰ τελευταῖα του λόγια, πρὶν ξεψυχήσει: «Βούλγαρος νὰ μὴ μείνει», προκάλεσε πανελλήνια συγκίνηση. Οἱ ἐθελοντὲς καὶ τὰ συνεπακόλουθα τμήματα πολλαπλασιάστηκαν θεαματικά. Ἀνάμεσα σ᾿ αὐτοὺς τοὺς ἐθελοντὲς ἦταν καὶ ὁ Δημήτριος Μαυρομάτης ἀπὸ τὴ Μηλιὰ Πιερίας ἀπὸ τοὺς ἐλαχίστους, μετὰ ἀπὸ σχετικὴ ἔρευνα, τῆς περιοχῆς Πιερίας. Κατόπιν προφορικῆς παράδοσης, ἀπὸ τὴ σύζυγό του Κωνσταντία Μαυρομάτη στὴν ἐγγονὴ της ὀνόματι Κωνσταντία Μαυρομάτη (μητέρα μου), ὁ ἐν λόγῳ ἀγωνιστὴς ἀποχαιρέτησε τὴ μητέρα του, τὴ σύζυγό του καὶ τὸ γυιό του Γεώργιο Μαυρομάτη (παπποῦ μου) καὶ ἐφόσον ἵππευσε τὸ ἄσπρο ἄλογο κατευθύνθηκε στὰ βουνὰ τῆς Πιερίας καὶ ἐντάχθηκε στὸ Σῶμα τοῦ Ἐπιλοχία πυροβολικοῦ Βασίλειου Σταυρόπουλου (γνωστοῦ ὡς Καπετὰν Κόρακα).
Ἡ δράση τοῦ Δημητρίου Μαυρομάτη καὶ τῶν συναγωνιστῶν, ἡ ὁποία ἐκτείνεται κατὰ κύριο λόγο στὸ Βέρμιο καὶ στὴν περιοχὴ τῆς Βέροιας, περιστράφηκε στὴν κυρίως ἐξουδετέρωση πρακτόρων τοῦ κομιτάτου, στὴν ἐκμηδένιση τῆς ρουμανικῆς προπαγάνδας, στὸν περιορισμὸ τῆς δράσης τῶν ληστρικῶν σωμάτων, τὰ ὁποῖα κινοῦνταν μεταξὺ παρανομίας καὶ ἐθνικοῦ ἀγώνα, ταλαιπωρώντας τοὺς ἀγροτικοὺς πληθυσμούς. Ἐπίσης, ἀξίζει νὰ ἀναφέρω ὅτι ἔλαβε μέρος καὶ σὲ ὁρισμένες συγκρούσεις μὲ τὰ τούρκικα ἀποσπάσματα.
Οἱ ἔρευνες, ὅσο μᾶς τὸ ἐπιτρέπουν οἱ γραπτές (χρονικά, ἀπομνημονεύματα, κ.ἄ.) καὶ προφορικές μαρτυρίες (διηγήσεις παλαιοτέρων κατοίκων, Δημοτικά τραγούδια), περιορίζονται κατὰ κύριο λόγο στὸ ἔτος 1908. Ἐνδεικτικὰ παραθέτω μερικὰ ἀποσπάσματα ποὺ σκιαγραφοῦν τὴν προσωπικότητα καὶ τὴ δράση τοῦ Δ. Μαυρομάτη.
Στὴ ζωτική, στρατιωτική περιοχὴ τῆς Βέροιας τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1908 δροῦσε τὸ ἑλληνικὸ Σῶμα τοῦ Ἐπιλοχία Βασίλειου Σταυρόπουλου (Καπετάν Κόρακα), τὸ ὁποῖο εἶχε πετύχει νὰ τὴν ἐλέγχει πλήρως. Στὶς 18 Ἰανουαρίου τὸ Σῶμα εἶχε καταφύγει, λόγῳ δριμύτατου ψύχους, στὸ χωριὸ Τσέρνοβο (Φυτιά), βορειανατολικὰ τῆς Βέροιας. Μεσάνυχτα τῆς ἴδιας ἡμέρας τὸ Σῶμα Βασίλειου Σταυρόπουλου (Καπετάν Κόρακα), στὸ ὁποῖο ἀνῆκε καὶ ὁ Δ. Μαυρομάτης, βρέθηκε περικυκλωμένο ἀπὸ ἰσχυρὸ τουρκικὸ ἀπόσπασμα, προφανῶς κατόπιν προδοσίας. Ὁ Ἐπιλοχίας Σταυρόπουλος, ὅταν ἀντιλήφθηκε τὸ συμβάν, συγκέντρωσε τὸν Μαυρομάτη καὶ τοὺς ὑπόλοιπους ἄντρες καὶ πέτυχε νὰ βγεῖ ἀπὸ τὸν τούρκικο κλοιὸ ἐφαρμόζοντας τὸ παλαιὸ τέχνασμα, τὸ ὁποῖο χρησιμοποιεῖτο ἀπὸ τοὺς Κλέφτες. Ἄφησαν μπροστὰ στὶς θέσεις μάχης τοῦ τούρκικου ἀποσπάσματος ἕναν εὐμεγέθη κριό, τὸν ὁποῖο συντηροῦσε τὸ Σῶμα ὡς «μασκότ». Κατὰ τὰ ἔθιμα τῶν Τούρκων ὁ ἐλεύθερος αὐτὸς κριὸς ἔπρεπε νὰ συλληφθεῖ καὶ νὰ προσφερθεῖ ὡς θυσία στὸν Ἀλλάχ. Ἐνῷ οἱ Τοῦρκοι προσπαθοῦσαν νὰ συλλάβουν τὸν κριό, οἱ Ἕλληνες ἀγωνιστὲς βρῆκαν τὴν εὐκαιρία νὰ διαρρεύσουν διὰ μέσῳ τῶν τουρκικῶν θέσεων καὶ νὰ σωθοῦν.
Στὶς ἀρχές Μαρτίου 1908 ὁ Σταυρόπουλος πληροφορήθηκε ὅτι Σῶμα Ρουμανόβλαχων μὲ ἀρχηγὸ τὸν Χατζηγώγα διέτρεχε τὴν περιοχὴ τῆς Βέροιας. Συγχρόνως διατάχθηκε ἀπὸ τὸ Προξενεῖο Θεσσαλονίκης νὰ ἀποκόψει τὶς ἐπικοινωνίες μεταξὺ Βέροιας καὶ γειτονικῶν χωρῶν. Κατόπιν τῶν παραπάνω τὴν 8η Μαρτίου 1908 ὁ Σταυρόπουλος προσέβαλε σὲ ἐνέδρα τοὺς ρουμανίζοντες Βλάχους τῆς Ντόλιανης (Κουμαριᾶς) κατὰ τὸ διάστημα ποὺ ἐργάζονταν στὰ χωράφια τους, σκοτώνοντας ἀρκετούς. Σὲ ἀντίποινα τῆς προσβολῆς αὐτῆς ρουμανίζοντες Βλάχοι προσέβαλαν τὸ μοναστήρι τῆς Παναγίας Δοβρᾶς (Καλή Παναγιά) καὶ σκότωσαν τοὺς μοναχοὺς Παπασταῦρο καὶ Μᾶρκο Σαφάρη. Ὁ Σταυρόπουλος γιὰ νὰ τρομοκρατήσει τοὺς ρουμανίζοντες Βλάχους ἀποφάσισε νὰ δράσει καὶ μέσα στὴ Βέροια. Ἀφοῦ ἐγκατέστησε τὸ Σῶμα του στὴ λίμνη, μπῆκε μεταμφιεσμένος στὴν πόλη τῆς Βέροιας μὲ τρεῖς ἀπὸ τοὺς ἄνδρες του, στοὺς ὁποίους περιλαμβανόταν καὶ ὁ ὁπλαρχηγὸς Σκοτίδας. Σκοπὸς του ἦταν νὰ σκοτώσει τὸν φανατικὸ ὀπαδὸ τῆς ρουμανικῆς κίνησης ιερέα Παπαγιώργη. Στήθηκε ἐνέδρα καὶ ὁ Παπαγιώργης πυροβολήθηκε ἀπὸ ἕνα ἐρειπωμένο σπίτι, ἐνῷ πήγαινε μὲ πολλοὺς ὀπαδοὺς του προκειμένου νὰ λειτουργήσει, κατὰ τοὺς ρουμανικοὺς κανόνες, στὴν ἐκκλησία τῆς Κάτω Παναγιᾶς. Μετὰ τὸ ἐπεισόδιο οἱ Τοῦρκοι πραγματοποίησαν ἐκτεταμένες ἔρευνες, ἐνῷ ὁ Σταυρόπουλος μαζὶ μὲ τὸν Μαυρομάτη καὶ τοὺς ὑπόλοιπους ἄντρες κατόρθωσαν νὰ βγοῦν ἀπὸ τὴν πόλη καὶ νὰ καταφύγουν στὴ λίμνη τῶν Γιαννιτσῶν.
Ἡ ζωή, τόσο τοῦ Δημήτριου Μαυρομάτη ὅσο καὶ τῶν ἄλλων ἀγωνιστῶν, περιγράφεται ἀπὸ τὴ Λ. Φωκίδου σὲ ἄρθρο γιὰ τὴν καθημερινὴ ζωὴ τῶν Μακεδονομάχων, ἡ ὁποία ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ταλαιπωρία, κούραση, πορεία πάντα μέσα στὴ νύχτα, φαγητὸ λιτό, σχεδὸν τιποτένιο καὶ ὕπνος πάνω σὲ τσαλιά, μέσα σὲ ἄδειες στάνες, σὲ δάση καὶ σπηλιὲς ἦταν οἱ καθημερινοὶ σύντροφοι, οἱ ἀχώριστοι. Ἀλλὰ στὶς καρδιὲς μας μέσα, βαθὺς ἦταν ὁ πόθος γιὰ τὴ λευτεριά τῆς Μακεδονίας».
Μὲ τὸν πιὸ ἀνάγλυφο τρόπο σᾶς περιγράφω τὶς τελευταῖες ὧρες τοῦ Μακεδονομάχου Δημητρίου (Μήτρου) Μαυρομάτη μέσα ἀπὸ τὰ ἀπομνημονεύματα τοῦ Βασίλειου Σταυρόπουλου (Καπετάν Κόρακα). «Ἀμέσως μετὰ ἀπὸ τὸ Τσόρνοβο κατηφόρισε ὁ Σταυρόπουλος (Καπετὰν Κόρακας) μαζὶ μὲ τοὺς ἄντρες του (ἐνν. καὶ τὸν Δ. Μαυρομάτη) γιὰ τὴ Νάουσα. Οἱ Ναουσαῖοι τοὺς ὑποδέχτηκαν μὲ πραγματικὸ ἐνθουσιασμὸ καὶ τοὺς φιλοξένησαν μὲ χίλια καλά. Ἀφοῦ ξεκουράστηκαν γιὰ λίγο ὅλοι τους, ἀμέσως μετὰ ἀποφάσισαν νὰ («χτυπήσουν») τοὺς Ρουμανόβλαχους ποὺ παραχείμαζαν στὶς μάντρες τους στὸν Ἅγιο Ἰωάννη τῆς Καστανιᾶς, τρεῖς ὧρες ἔξω ἀπὸ τὴ Βέροια. Ὅλα ἦταν καλὰ καὶ μελετημένα, μόνο ποὺ πάλι παρουσιαζόταν μπροστά τους τὸ γνωστὸ ἐμπόδιο, ὁ ποταμὸς Ἀλιάκμων. Χωρὶς χρονοτριβὴ ξεκίνησαν (ὁ Σταυρόπουλος, ὁ Μαυρομάτης καὶ οἱ ὑπόλοιποι ἄντρες) καὶ κατηφόρισαν πρὸς τὴν Κόκοβα. Εἶχαν μάθει πὼς ἐκεῖ βρισκόταν κάποιος ὀνόματι Ἀναγνώστης, ἕνας φλογερὸς πατριώτης γεμᾶτος ἐνθουσιασμό, ὁ ὁποῖος τοὺς καλοδέχτηκε καὶ κάνοντας μία βάρκα ἀπὸ ἕνα μεγάλο σκαφίδι ζυμώματος τὴν ἔδεσε σ᾿ ἕνα σκοινὶ καὶ τοὺς πέρασε ὅλους σιγὰ–σιγὰ ἀπὸ τὴν Κόκοβα στὴν Καστανιά. Ἀμέσως προχώρησαν πρὸς τὴν Καστανιὰ καὶ κατηφόρισαν πρὸς τὸν Ἅγιο Ἰωάννη. Ἡ ὥρα ἦταν τρεισήμισι. Ἀποφάσισαν (ὁ Β. Σταυρόπουλος, ὁ Δ. Μαυρομάτης καὶ οἱ ὑπόλοιποι ἄντρες) νὰ ἐπιτεθοῦν τὰ χαράματα. Ὁ Β. Σταυρόπουλος (Καπετὰν Κόρακας) σκόρπισε ἥσυχα τοὺς ἄντρες του μέσα στοὺς θάμνους καὶ περίμενε. Σὰν ἔπιασε νὰ ἀχνοφέγγει, μάζεψε τοὺς ἄντρες του καὶ ἀφοῦ τοὺς ἔδωσε τὶς τελευταῖες ὁδηγίες, χωρίστηκανσὲ τρεῖς ὁμάδες καὶ ἐπιτέθηκαν ἀπὸ τρεῖς διαφορετικὲς μεριὲς ἐντελῶς ξαφνικά. Οἱ Ρουμανόβλαχοι μόλις κατάλαβαν ὅτι περικυκλώθηκαν ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες ἀγωνιστὲς ἑτοιμάστηκαν νὰ πολεμήσουν ὅπως – ὅπως. Τρόπος νὰ ξεφύγουν δὲν ὑπῆρχε. Ἐπακολούθησε μεγάλη συμπλοκή, ὅπου σκοτώθηκαν δέκα Ρουμανόβλαχοι καὶ σφάχτηκαν τρεῖς χιλιάδες ζωντανά, αἰγοπρόβατα μέσα στὶς μάντρες. Ἐνῷ πολεμοῦσαν στῆθος μὲ στῆθος, ἀπ᾿ τὸ Σῶμα Σταυρόπουλου σκοτώθηκε ὁ Δημήτριος Μαυρομάτης ἀπ᾿ τὸ Χάνι τῆς Μηλιᾶς (σὲ ἡλικία περίπου 28 ἐτῶν), χωρὶς κανεὶς ἄλλος νὰ πάθει τὸ παραμικρό. Ἀμέσως μετὰ ἐνημερώθηκε ὁ Β. Σταυρόπουλος ὅτι ἐρχόταν ὁ Τουρκικὸς στρατὸς μαζὶ μὲ χωρικοὺς ἀπὸ τὸ Χάντοβο νὰ βοηθήσουν τοὺς Ρουμανόβλαχους τοῦ Ἁγ. Ἰωάννη. Ὁ Τουρκικὸς στρατὸς ἦταν πολὺ περισσότερος ἀπ᾿ τὸ Σῶμα τοῦ Σταυρόπουλου καὶ ἐφόσον ἐκτίμησε τὴν κατάσταση δὲν ὠφελοῦσε νὰ ἐπιμένει καὶ διέταξε τὴν ὀπισθοχώρηση. Ἄρχιζαν νὰ κατηφορίζουν πάλι πρὸς τὸν Ἀλιάκμονα. Οἱ Τοῦρκοι ὅμως καὶ οἱ Χαντοβίτες «πέσαν τὸ κατόπιν μας». Ἔπρεπε οἱ ἄντρες τοῦ Σταυρόπουλου νὰ ὀπισθοχωροῦν καὶ νὰ πολεμοῦν συγχρόνως. Κάποια ὥρα ἔφτασαν στὸ ποτάμι. Ἡ διάβαση καταντοῦσε προβληματική, διότι τὸ νερὸ ἦταν θολὸ καὶ ὁρμητικό. Πρῶτα πέρασε ὁ Σταυρόπουλος (Καπετὰν Κόρακας), ὁ ὁποῖος κόντεψε νὰ πνιγεῖ ἀπὸ τὴν ὁρμητικό τητα τοῦ ποταμοῦ, ἀλλὰ σώθηκε χάρη στὴν ἔγκαιρη ἐπέμβαση τοῦ φλογεροῦ πατριώτη Ἀναγνώστη. Στὴ συνέχεια πέρασαν καὶ τὰ ὑπόλοιπα παλληκάρια. Ὁ ἐχθρὸς κυνηγώντας τους ἔφθασε ὡς ἐκεῖ, ἀλλὰ σταμάτησε δῶθε ἀπὸ τὸν Ἀλιάκμονα. Τὸ Σῶμα Κόρακα, λόγῳ τῆς καταδίωξης ἀπὸ τοὺς Τούρκους, ἀναγκάσθηκε τὸν Ἰούλιο τοῦ 1908 νὰ καταφύγει στὸν Ὄλυμπο, ὅπου τὸ βρῆκε τὸ νεοτουρκικὸ κίνημα».
Ὅταν κατέφθασε τὸ δυσάρεστο μήνυμα (κατόπιν προφορικῆς μαρτυρίας) στὴ σύζυγό του Κωνσταντία Μαυρομάτη ἀποπειράθηκε νὰ αὐτοκτονήσει καὶ σώθηκε χάρη στὴν ἔγκαιρη ἐπέμβαση τοῦ Σώματος τοῦ Βασίλειου Σταυρόπουλου. Ἐνῷ ἡ μητέρα (Ἑλένη Μαυρομάτη) τοῦ πεσόντος (Δημ. Μαυρομάτη) κατέφυγε σ᾿ ἕνα ὕψωμα γιὰ νὰ κλάψει τὸ γυιό της. Τὸ τοπωνύμιο «ὄχτος (=χαμηλό ὕψωμα) Μαυρομάτινας» στὴν περιοχή «Σαϊντάδικα» τῆς Μηλιᾶς Πιερίας, ὀφείλεται σ᾿ αὐτὸ τὸ γεγονὸς καὶ εἶναι ἄρρηκτα δεμένο μὲ τὴν ἱστορία τοῦ τόπου. Ζωντανὸ παράδειγμα, ἀποτελεῖ καὶ τὸ Δημοτικὸ τραγούδι ποὺ γράφτηκε, στὴν τελευταία αἱματηρὴ συμπλοκή τοῦ Δημήτριου (Μήτρου) Μαυρομάτη στὸν Ἅγ. Ἰωάννη τῆς Καστανιᾶς:
«Ὀρὲ ποιὸς εἶναι ἄξιος καὶ γρήγορος, ὀρὲ ἕνα ἄξιο παλληκάρι, νὰ πάει νὰ πεῖ τῆς Μήτραινας (συζύγου τοῦ Μαυρομάτη), ὀρὲ τὴ Δημήτραινα, τῆς μικροπαντρεμένης, νὰ μὴν ἀλλάξει παιδιά μου τὴ Λαμπρή, φλουριὰ νὰ μὴ φορέσει, ὀρὲ τὸ Μῆτρο, παιδιά μου, τὸν σκοτώσανε».
Ἀλλὰ ἡ μανία τῶν ἐχθρῶν δὲν σταμάτησε ἐδῶ. Ἀργότερα ἔκαψαν ὁλοσχερῶς καὶ τὴν οἰκία του, ἡ ὁποία ἦταν χτισμένη κοντά στὸν ναὸ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς στὴν Ἄνω Μηλιὰ Πιερίας, μ᾿ ἀποτέλεσμα νὰ χαθεῖ κάθε πολύτιμο στοιχεῖο (ἀλληλογραφία, φωτογραφίες κ.λπ.) ποὺ προφανῶς θὰ μποροῦσε νὰ μᾶς δώσει περισσότερες πληροφορίες.
Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ Ἀπομνημονεύματα τοῦ Βασίλειου Σταυρόπουλου, τῆς Πηνελόπης Δέλτα καὶ τὸ Μακεδονικὸ Ἡμερολόγιο 1909, σημαντικὲς πληροφορίες, γιὰ τὴ δράση τοῦ Μαυρομάτη καὶ τὸν θάνατό του στὴ μάχη ποὺ ἔγινε στὸν Ἅγ. Ἰωάννη Καστανιᾶς, μᾶς δίνει καὶ ὁ Ἐπίσκοπος Γερμανὸς Καραβαγγέλης, Μητροπολίτης Καστοριᾶς, ὁ ὁποῖος διαδραμάτισε σημαντικὸ ρόλο στὴ διάρκεια τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα. Ἔτσι μὲ τὴ γενναιότητα ποὺ ἐπέδειξαν τὰ Ἑλληνικὰ Σώματα, ὅπως μᾶς διηγεῖται ὁ Ἐπίσκοπος Γερμανὸς Καραβαγγέλης, περιόρισαν τὴ δράση τῶν Βουλγάρων ἐπιτυγχάνοντας τὴν ἕνωση Δυτικῆς καὶ Κεντρικῆς Μακεδονίας μὲ τὴν Ἑλλάδα.
Τέλος, ὁ Δημήτριος Μαυρομάτης τοῦ Ταξιάρχη ἀναγνωρίστηκε ἐπίσημα ὡς Μακεδονομάχος τὸ ἔτος 1962.
Πηγή: Ενωμένη Ρωμηοσύνη
