Αρχηγός επαναστατικού σώματος, την περίοδο της Επαναστάσεως των Ελλήνων στη Μακεδονία, το 1878. Αδελφή του καπετάν Γούλια Κράκα, γεννημένη στη Σιάτιστα Κοζάνης το 1860. Όταν ύστερα από προδοσία θανατώθηκε μαρτυρικά ο αδελφός της (γδάρθηκε ζωντανός), ανέλαβε η ίδια σε ηλικία 17 ετών την αρχηγία του αντάρτικου σώματος και έγινε ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Η Καπετάνισσα Περιστέρα Κράκα, σχημάτισε αντάρτικο σώμα 40 ανδρών και έδρασε στην Επανάσταση του 1878 ως «Καπετάν Σπανοβαγγέλης», ξεκινώντας κλεφτοπόλεμο με τους Τούρκους στις περιοχές Κοζάνης και Καστοριάς.

Έπιασε με γρηγοράδα τους φονιάδες του αδερφού της καί τους τιμώρησε κατά πώς τούς έπρεπε με τα ίδια της τα χέρια. Στην ανδροποίησή της θυσίασε και τα ωραία της μακριά μαλλιά, τα οποία όπως διηγείται η ίδια “έκοψε κι σκόρπισε στους βάτους και στους θάμνους του βουνού”. Οι εφημερίδες μιλούσαν με θαυμαστό τρόπο για ένα κορίτσι, το οποίο, ντυμένο σαν παλικάρι, πολεμούσε σ’ ένα αντάρτικο σώμα δείχνοντας την ανδρεία και την ευτολμία της. Απ’ τα αναρίθμητα κατορθώματά της ξεχωρίζουμε την πυρπόληση του σταθμού χωροφυλακής —καρακόλι— στο Τζουμά Πτολεμαΐδος και την εξολόθρευση ενός ακέραιου τουρκικού αποσπάσματος στα Καραγιάννινα.

Η εκπληκτική αυτή Μακεδόνισσα χαρακτηρίστηκε από τη γαλλική εφημερίδα «Λε Παπιγιόν» ως η Ζαν Ντ’ Αρκ του 19ου αιώνα. Σύμφωνα με τον Ι. Αποστόλου «Επί εξ μήνας κατόπιν κανείς Τούρκος στρατιωτικός δεν ημπορούσε να κοιμάται ήσυχος. Απιστεύτως γενναία,… η κόρη αυτή, προς την οποίαν επί τέλους ηναγκάσθη να συνθηκολογήσει μία ολόκληρος Αυτοκρατορία. Της έδωσαν αμνηστία…»

Αφού οι Τούρκοι της πρόσφεραν αμνηστία, σταμάτησε τη δράση της και έζησε για λίγο ήρεμα στη Σιάτιστα. Όμως αργότερα οι Τούρκοι το μετάνοιωσαν και αιφνιδιαστικά περικύκλωσαν το σπίτι της. Η πανέξυπνη γυναίκα τους αντιλήφθηκε και διέφυγε στην Θεσσαλία το 1882. Παντρεύτηκε έναν από τους συντρόφους της, τον καπετάν Περδίκη, όμως ο άντρας της συνελήφθη στο ελεύθερο ελληνικό κράτος με την κατηγορία της ληστείας και φυλακίστηκε στην Αίγινα. Ωστόσο ήρθε η ίδια η Περιστέρα στην Αθήνα και συνάντησε τον βασιλιά Γεώργιο Α’ για να του εξηγήσει πως ο άντρας της δεν ήταν ληστής, αλλά πολέμησε τον Τούρκο και προστάτεψε τους υπόδουλους Έλληνες της Μακεδονίας. Σύμφωνα μάλιστα με την παράδοση, η Περιστέρα πήρε μέρος μπροστά στο βασιλιά Γεώργιο Α’ σε αγώνα σκοποβολής, νίκησε στο σημάδι τους αξιωματικούς του βασιλιά, κερδίζοντας έτσι αμνηστία για τον άντρα της.

Αφού κατάφερε να απελευθερώσει τον άνδρα της, επέστρεψε στη Θεσσαλία. Πέθανε το 1938 σε ηλικία 78 ετών.

Η ιστορία της ενέπνευσε όμως τον θαυμασμό των ανθρώπων της τοπικής κοινωνίας της και ο θρύλος της διαδόθηκε στην προφορική παράδοση, κυρίως ως δημοτικό τραγούδι.

Πηγή: Τρελο-γιάννης, Αβέρωφ