Ο Ι. Μεταξάς γεννήθηκε στην Ιθάκη στις 12 Απριλίου του 1871. Οι ρίζες της οικογένειας του ανάγονται στο Βυζάντιο. Η διαδρομή της ζωής του υπήρξε πολυτάραχη και η παρουσία του στην διαμόρφωση της ιστορικής πορείας του Έθνους έντονη. Και ως Στρατιωτικός και ως πολιτικός. Το 1879 τελειώνει το γυμνάσιο Αργοστολίου, οπού η οικογένειά του είχε μετοικίσει από την Ιθάκη.
Το 1885, εισέρχεται στην σχολή των Ευελπίδων από όπου εξήλθε ως ανθυπολοχαγός. Σε όλες τις σπουδές του, όπως προκύπτει από τα πιστοποιητικά της αποφοίτησής του υπήρξε άριστος, τον διέκρινε Δε οξυδέρκεια, διαύγεια και ευφυία. Μετά δεκαετή υπηρεσία του στο Στρατό, οι αξιόλογες επιτελικές του μελέτες δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για να προκριθεί για φοίτηση στην Πολεμική Ακαδημία του Βερολίνου, στα αρχεία της οποίας αναφέρεται η φράση «ουδέν άλυτον πρόβλημα δια τον Ιωάννη Μεταξά».
Το 1909 παντρεύεται την Λέλα Χατζηιωάννου, με την οποία απέκτησε δύο κόρες, την Λουκία και τη Νανά. Με την σύζυγό του Λέλα θα ζήσουν μαζί τις έντονες στιγμές λύπης, χαράς, εξορίας και δόξας, μέχρι τον θάνατόν του. Τον ίδιο χρόνο (1909) ξεσπά το κίνημα στο Γουδί, του οποίου η σημασία είναι γνωστή ότι υπήρξε μεγάλη. Οι κινηματίες, απέφυγαν να προκαλέσουν τομή με το παρελθόν, αλλά βοήθησαν, σαν ομάδα πιέσεως, στην έναρξη της περιόδου του Βενιζελισμού. Ο Βενιζέλος αναθέτει τον Σεπτέμβριο του 1910, τη διεύθυνση του στρατιωτικού του γραφείου στον Μεταξά. Ο Μεταξάς γίνεται ουσιαστικά αρχηγός του Επιτελείου.
Στο διάστημα μέχρι την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου ο Μεταξάς σαν επιτελής, διπλωμάτης στρατιωτικός εμπειρογνώμων και διοικητής, υπήρξε από τους βασικότερους συντελεστές που θα οδηγήσουν στις νίκες και την απελευθέρωση των νήσων του Αιγαίου και τον τερματισμό της εδαφικής μας ασφυξίας και οικονομικής μας στασιμότητας.
Τις παραμονές των Βαλκανικών πολέμων, ο Βενιζέλος στέλνει τον Μεταξά στην Σόφια όπου υπογράφει την Ελληνοβουλγαρική συμφωνία. Με το ξέσπασμα του Βαλκανικού πολέμου, ο Μεταξάς ευρίσκεται ως επιτελής του τμήματος επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου στη Λάρισα. Είναι ο κύριος συντάκτης των σχεδίων, βάσει των οποίων ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος αποφασίζει για τις νικηφόρες μάχες, που διαδέχονται η μία την άλλη.
Ο αντισυνταγματάρχης πλέον Ι. Μεταξάς συμμετέχει στην υπό τον Βενιζέλο επιτροπή για την σύναψη ειρήνης στο Λονδίνο. Μετά από επίμονες εκκλήσεις του Αρχηγείου Στρατού στην Ήπειρο, ο Βενιζέλος καίτοι τον θεωρούσε απαραίτητο ακόμη στο Λονδίνο, πείθεται να επιστρέψει στο μέτωπο της Ηπείρου. Η γενική επίθεση στις 20 Φεβρουαρίου του 1913, με βάση τα νεώτερα σχέδια Μεταξά στέφεται με απόλυτον επιτυχία. Τα Ιωάννινα παραδίδονται, το δε πρωτόκολλο παραδόσεώς των υπογράφεται από τον Ι. Μεταξά εκ μέρους των νικητών και του Εσσάτ Πασά εκ μέρους των Τούρκων.
Ο Β’ Βαλκανικός πόλεμος θα είναι κατά των Βουλγάρων. Οι ηρωικές νίκες του 1913 οδηγούν στην απελευθέρωση της Ανατολικής Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης. Ο Μεταξάς και πάλι είναι ο επιτελικός νους που θα οδηγήσει στις νίκες αυτές.
Το 1914, συντάσσει το περίφημο υπόμνημα για την τύχη ενδεχομένως αποβάσεως στην Μ. Ασία και εισηγείται αιφνιδιαστική κατάληψη των Δαρδανελίων από την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος θα συμφωνήσει, όμως, το άριστα μελετημένο αυτό σχέδιο δεν θα πραγματοποιηθεί γιατί σε λίγο θα αρχίσει ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος.
Ο Μεταξάς από το 1915, είναι Αρχηγός του γενικού Επιτελείου Στρατού. Η διαφωνία του όμως με την απόφαση εκστρατείας στα Δαρδανέλια με τους Αγγλογάλλους που υπεστήριξαν τελικά και ο Βενιζέλος, τον οδηγεί σε παραίτηση. Η πανωλεθρία του εκστρατευτικού σώματος των Αγγλογάλλων σε λίγο στα Δαρδανέλια τον εδικαίωσε. Τον ίδιο χρόνο αρχίζει να διαφαίνεται ο ολέθριος Εθνικός διχασμός. Ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι η Ελλάδα έπρεπε να ταχθεί στο πλευρό των Δυτικών δυνάμεων, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος αναγκάζεται να παραιτηθεί. Μετά την επάνοδο από την Θεσσαλονίκη του Βενιζέλου, οπού είχε σχηματίσει νέα κυβέρνηση ο εθνικός πλέον διχασμός είχε τις τρομερές για το Έθνος επιπτώσεις. Ο Μεταξάς μαζί με άλλες προσωπικότητες εξορίζεται στο Αιάκειο της Κορσικής. Το Φεβρουάριο του 1920, κι ενώ η Μικρασιατική εκστρατεία ευρίσκεται σε εξέλιξη ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος επανέρχεται στην Ελλάδα. Η Κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, καλεί από την εξορία τον Μεταξά, ο οποίος όμως μετά την επιστροφή του στην Αθήνα θα ζητήσει να αποστρατευθεί με τον βαθμό του Υποστράτηγου.
Η αρχή του πολιτικού αγώνα του Μεταξά ταυτίζεται με αυτή του μεσοπολέμου. Μια περίοδος εντάσεων, κρίσεων, με αποκορύφωμα την Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Ο Μεταξάς, σαν πολιτικός πλέον, αρθρογραφεί σε εφημερίδες. Η Μικρασιατική καταστροφή εγκαινιάζει μια νέα αρχή επεμβάσεων του Στρατού, που αναλαμβάνει για πρώτη φορά επίσημα την εξουσία και που θα οδηγήσει στα αλλεπάλληλα κινήματα του Μεσοπολέμου.
Η ανάγκη να βρεθούν υπεύθυνοι για την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, οδηγεί στην καταδίκη σε θάνατο των έξι. Ο Μεταξάς, διαμαρτύρεται για την δίκη την οποία θεωρεί παράνομη και ανήθικη και παρά τα έκτακτα μέτρα λογοκρισίας και την έλλειψη χρημάτων μπαίνει μπροστά στον πολιτικό αγώνα. Στις 12 Οκτωβρίου του 1922, εκδίδει το πολιτικό του Μανιφέστο και ιδρύει το κόμμα των Ελευθεροφρόνων. Εν τω μεταξύ η Βασιλεία καταλύεται, ο Κωνσταντίνος εξορίζεται στην Ιταλία, όπου σε λίγο καιρό θα πεθάνει. Έτσι ανοίγει ο δρόμος της Β’ Ελληνικής Δημοκρατίας. Το πρώτο έτος αυτής της Δημοκρατίας, το 1924, είναι έτος έξι στρατιωτικών κινημάτων και πέντε κυβερνήσεων. Οι επιπτώσεις στα εθνικά μας θέματα, λόγω αυτής της αναταραχής ως και της συνεχιζόμενης μέχρι το 1928 όπου ανέλαβε πρωθυπουργός ο Ε. Βενιζέλος είναι τεράστιες.
Οι Ιταλοί προσαρτούν τα Δωδεκάνησα, χωριά της Φλώρινας παραδίνονται στην Αλβανία, οι Τούρκοι απελαύνουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη Μελέτιο και συλλαμβάνουν 3500 Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη.
Το διεθνές «κραχ» έχει αντίκτυπο και στην Ελλάδα. Το συναλλαγματικό της απόθεμα εξανεμίζεται. Η Ελλάδα κηρύσσει την τέταρτη στην ιστορία της πτώχευση και αναστέλλει επ ‘ αόριστον την εξυπηρέτηση των δημοσίων δανείων. Η Ελλάς δοκιμάζεται από οικονομικά σκάνδαλα. Ο Βενιζέλος παραιτείται. Προκυρήσσει εκλογές, με την απλή αναλογική, που φέρνουν στην αρχή τον Παναγή Τσαλδάρη.
Οι ρίζες όμως του Εθνικού διχασμού είναι ακόμη ζωντανές. Ακολουθεί το κίνημα του 1933, που είχε σαν αποτέλεσμα και την πρώτη συμμετοχή του Μεταξά, στην νέα κυβέρνηση Τσαλδάρη. Ο Μεταξάς είναι πεπεισμένος ότι η πληγή του Εθνικού διχασμού είναι αθεράπευτος με κοινοβουλευτικές μεθόδους και δεν μπορεί η συνεχιζόμενη ασυνεννοησία και αναρχία να λύσει το πρόβλημα. Διακηρύσσει τις ιδέες του μέσω των εφημερίδων. Εν τω μεταξύ ο Κονδύλης γίνεται Πρωθυπουργός. Προκηρύσσει δημοψήφισμα για την επαναφορά της Βασιλείας, το αποτέλεσμα δε αυτού, ήταν η επαναφορά της Βασιλείας, με τον Γεώργιο Β’. Η οικονομική κρίση συνεχίζεται, τα κόμματα αλληλοτρώγονται, το δε κόμμα των φιλελευθέρων μετά την απουσία του Βενιζέλου στο εξωτερικό, όπου σε λίγο και πέθανε, διασπάται και την αρχηγία του διεκδικούν οι Σοφούλης, Γονατάς, Παπανδρέου και Πλαστήρας. Στις 14 Μαρτίου του 1936, και μετά το κίνημα του 1935, σχηματίζεται, ως λύση ανάγκης, νέα Κυβέρνηση Δεμερτζή και αντιπρόεδρός της ορίζεται ο Ι. Μεταξάς. Και στις 25 Απριλίου, μετά τον θάνατο του Κ. Δερμετζή, ο Μεταξάς αναλαμβάνει την προεδρία της Κυβερνήσεως.
Δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος άρθρου να ανατρέξομε στην ιστορική καταδίκη ή έπαινο γιατί ο Μεταξάς στις 4 Αυγούστου του 1936, σαν πρωθυπουργός που ήταν, επέβαλε Δικτατορία. Υπάρχουν τόσα πολλά γραφεί που ο ενδιαφερόμενος μελετητής μπορεί να εξαγάγει τα συμπεράσματά του.
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου όπως απεκλήθη έκτοτε, επεκράτησε χωρίς στρατιωτικές κινήσεις ή άλλες εκδηλώσεις. Οι εφημερίδες αντιδρούν θετικά, ως η Καθημερινή, η Πατρίς, το Ελεύθερο Βήμα, τα Αθηναϊκά Νέα και όλος σχεδόν ο Αγγλικός και ο Γαλλικός τύπος. Η βασιλική πλέον δικτατορία της 4ης Αυγούστου υπό τον Ι. Μεταξά, χωρίς κομματικά προσκόμματα, προχώρησε σε μεγάλες κοινωνικές τομές και μεταρρυθμίσεις. Δεν θα τις αναφέρω διότι το άρθρο μου αυτό δεν αποσκοπεί, όπως προανέφερα, ούτε σε υμνολογία ούτε σε καταδίκη. Ένα πάντως είναι γεγονός αναμφισβήτητο. Ότι ο Μεταξάς, με την διορατικότητά του, ότι ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος γρήγορα θα κτυπήσει την πόρτα μας, ανασυνέταξε το κράτος, ούτως ώστε στις 28 Οκτωβρίου του 1940 όταν η θύελλα του πολέμου την εκτύπωσε, να βρει το κράτος, έτοιμο στρατιωτικά, και τον λαό ενωμένο. Στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν ο Μουσολίνι του ζητά να συνθηκολογήσει και να διαβεί ανενόχλητος τα σύνορά μας, ο Μεταξάς διερμήνευσε την τόλμη, το θάρρος και την Εθνική υπερηφάνεια του Έλληνα, αρνηθείς να υποκύψει και να οδηγήσει το Έθνος σε εθνική ταπείνωση. Η Ελλάς πλέον μάχεται υπέρ βωμών και εστιών. Στις 29 Ιανουαρίου του 1941 στην πιο κρίσιμη φάση του νικηφόρου αγώνος μας με τους Ιταλούς, ο Μεταξάς πεθαίνει ξαφνικά από παραμυγδαλικό απόστημα. Είναι χαρακτηριστικά τα δημοσιεύματα της εποχής εκείνης, για την απερίγραπτη οδύνη και απόγνωση που γέμισε της ψυχές των Ελλήνων ο θάνατος του. Όσο για το εξωτερικό, στο Βρετανικό Κοινοβούλιο, για δεύτερη φοράν μόνον μετά τον στρατηγό Φος, η Βρετανική Σημαία κυματίζει μεσίστια, προς τιμήν ξένου ηγέτη.
Αλλά το πλέον συναρπαστικό, όσο και αντιφατικό όλων, ήταν, ότι ο δικτάτωρ αυτός, δημιούργησε και έζησε το θαύμα του Αλβανικού Μετώπου, που είχε σαν συνέπεια την αυτόματη ένταξη ενός μικρού δικτατορικού κράτους στο πλευρό των μαχόμενων δημοκρατιών, για να πεθάνει στεφανωμένος από την αναγνώριση του παγκοσμίου φιλελευθερισμού και την προβληματισμένη αποδοχή αξιών, αλλά και μικρών αντιπάλων του.
Και όχι μόνον. Ο συνεσταλμένος, άνευ γοητευτικού εξωτερικού, χωρίς σωματικά πλεονεκτήματα, και σε προχωρημένη ηλικία Κυβερνήτης, έδωσε την δυνατότητα στον Ελληνικό Λαό να δημιουργήσει τούς πρώτους τριγμούς στο καθεστώς Μουσσολίνι, την πρώτη λάμψη ελπίδας σε έναν κόσμο που κυνδίνευε να συνθηκολογήσει στην βαρβαρότητα, να αποτρέψει την είσοδο της Ισπανίας με το μέρος του Γερμανοιταλικού άξονος, να επιτύχει την συνάντηση των Γερμανικών στρατιών με τον Ρωσικό χειμώνα προ της εισόδου των στη Μόσχα, και σε τελική ανάλυση να αναστρέψει τον ρου της ιστορίας.
