Sir Bernard Montgomery
Field Marshal of Alamein
Διοικητής Βρετανικών Δυνάμεων του Ρήνου

 

Αυτό το έγγραφο είναι μία προσπάθεια να αναλυθεί από πού πηγάζει το ηθικό στη μάχη και κατ’ επέκταση να ανακαλυφθεί πώς μπορεί αυτό να αναπτυχθεί. Το υψηλό ηθικό ορίζεται ως η αντοχή και το θάρρος που απαιτείται για την υποστήριξη σε κούραση και σε κίνδυνο. Με άλλα λόγια, η αξία εκείνη που κάνει τους άνδρες να προχωρήσουν μπροστά κατά την επίθεση και να κρατήσουν το έδαφος τους κατά την άμυνα. Είναι η αξία εκείνη, χωρίς την οποία κανένας πόλεμος δε μπορεί να κερδηθεί.

Είναι αναγκαίο να υπάρχει ένα σαφές πλάνο προκειμένου η ανάλυση του ηθικού να ισχύει για την πραγματικότητα της Στρατιωτικής εκπαίδευσης. Ως εκ τούτου, έχω εκδώσει στους Διοικητές Σωμάτων του Στρατού του Ρήνου, για τον καθένα χωριστά, ένα έγγραφο που ονομάζεται «Morale in Battle: Outline Plan» (Ηθικό στον Πόλεμο: Περίγραμμα Σχεδίου).

Επιπρόσθετα, έχουν πάρει οδηγίες να ξεκινήσουν εκπαίδευση πάνω στο ηθικό, βασισμένο σ’ αυτό το Περίγραμμα Σχεδίου.

 

 

Κεφάλαιο 1. Η ποιότητα του ηθικού

 

1. Στον πόλεμο, το ηθικό πολλών ανδρών ανυψώνεται και οι χαρακτήρες τους σφυρηλατούνται και δένονται κατ’ αναλογία με τις ταλαιπωρίες και τους κινδύνους που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Αυτοί οι άνδρες συχνά διακρίνονται στο πεδίο της μάχης για τις θαρραλέες και τολμηρές πράξεις τους, και αντέχουν με απαράμιλλο σθένος και υπομονή τα εμπόδια που απλώνονται μπροστά τους.

 

 

2. Ωστόσο, κάποιοι άλλοι άνδρες, μπορεί κάτω από την πίεση των κακουχιών και των κινδύνων να παραδοθούν στο φόβο και την κούραση και να αφήσουν τους χαρακτήρες τους να αλλοιωθούν. Αυτή η αλλοίωση συνήθως παίρνει τη μορφή της κάμψης του ηθικού, το οποίο έχει σαν αποτέλεσμα την ατολμία και την ατημέλητη εμφάνιση. Στη μάχη, άνδρες οι οποίοι δεν λυγίζουν, εμφανίζονται καθαροί και γεμάτοι ενέργεια, ενώ όσοι λυγίζουν θα είναι βρώμικοι και ατημέλητοι. Παρομοίως, οι άτολμοι Αξιωματικοί κατά τη διάρκεια παύσης εχθροπραξιών θα βρίσκονται να σέρνονται στις ακαθαρσίες κάποιου υπογείου, ενώ οι αγγελιοφόροι και διαβιβαστές τους αποκομμένοι από το φως της ημέρας, θα προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους υπό το φως ενός τρεμάμενου κεριού. Σ’ αυτές τις τελευταίες περιπτώσεις παρατηρείται μια γενικότερη αλλοίωση του χαρακτήρα εξαιτίας της μερικής παράδοσης στο φόβο.

 

3. Σε ακραίες περιπτώσεις, άνδρες οι οποίοι φοβήθηκαν, κατέρρευσαν σε υπέρμετρο βαθμό. Χωρίς να έχουν πλέον τον απόλυτο έλεγχο του εαυτού τους, «μεταμορφώθηκαν» σε πρόβατα ή λαγούς, χωρίς να μπορούν να δράσουν μόνοι τους ή να σκεφτούν ορθολογικά. Τα ένστικτά τους γίνανε σαν αυτά μιας αγέλης. Γίνανε δηλαδή ή παράλυτοι από φόβο ή κυριευμένοι από ένα παραλογιζόμενο πανικό. Αυτοί οι άνδρες είναι μικρές εξαιρέσεις, αλλά είναι αυτοί που υπενθυμίζουν την αξία του υψηλού ηθικού. Ο καλός στρατιώτης – αυτός με υψηλό ηθικό – δεν παραδίνεται στο φόβο και διατηρεί το επίπεδό του. Ο κακός στρατιώτης – αυτός με χαμηλό ηθικό – γίνεται ανίκανος να δράσει από μόνος του και κατά μία έννοια έχει αποβάλλει ένα κομμάτι της προσωπικότητάς του.

 

4. Το ηθικό είναι μία πνευματική και ηθική αξία. Είναι μία αξία που προσιδιάζει στα ανθρώπινα όντα, επειδή είναι απαραίτητα προϊόν ενός μυαλού με συνείδηση. Είναι αυτό που στο πεδίο της μάχης κρατά τους άνδρες στο επίπεδο της ανθρωπιάς. Αλλά το επίπεδο της ανθρωπιάς δεν είναι αρκετό επειδή το ισχυρότερο ανθρώπινο ένστικτο είναι το ένστικτο της επιβίωσης. Το ηθικό επίσης είναι εκείνο το οποίο εμφανίζει τον κρυμμένο ηρωισμό του ανθρώπου έτσι ώστε να κατανικήσει την επιθυμία του να διαλέξει τον εύκολο δρόμο και να παραδοθεί στο φόβο. Η αρετή αυτή η οποία συντηρεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια στη μάχη και ταυτόχρονα αναπτύσσει τον ανθρώπινο ηρωισμό είναι το υψηλό ηθικό.

 

5. Είναι απαραίτητο τώρα να ξεκαθαρίσουμε τι δεν είναι το υψηλό ηθικό. Δεν είναι η ικανοποίηση ή η ευχαρίστηση που γεννάται από την ευκολία ή την άνεση των συνθηκών διαβίωσης. Και τα δύο αυτά περιέχουν ένα ίχνος εφησυχασμού, μια αποδοχή της πολυτέλειας ως αυτοσκοπό. Το υψηλό ηθικό είναι κάτι πολύ περισσότερο από οτιδήποτε από αυτά. Γι’ αυτό προϋποθέτει απαραίτητα την ικανότητα του ανθρώπου να νικήσει ταλαιπωρίες και κινδύνους και να συνεχίσει το έργο του.

 

6. Το υψηλό ηθικό δεν επιτυγχάνεται μόνο μέσω της φυσικής κατάστασης και της υγείας. Είναι σημαντικό να μη συγχέουμε τη φυσική ευεξία με το ηθικό. Τα χαρούμενα πρόσωπα ανδρών μετά από ένα καλό παιχνίδι ποδοσφαίρου δεν απεικονίζουν απαραίτητα πρόσωπα ανθρώπων με καλό ηθικό. Το ηθικό είναι περισσότερο πνευματική παρά σωματική αξία. Είναι η αποφασιστικότητα να υπερνικήσεις εμπόδια. Είναι το ένστικτο το οποίο οδηγεί τον άνθρωπο μπροστά και
ενάντια στις επιθυμίες του.

 

7. Το υψηλό ηθικό δεν είναι η ευτυχία. Η ευτυχία ίσως να είναι ένας παράγοντας που συμβάλει στη διατήρηση του ηθικού για μεγάλη περίοδο, δεν είναι όμως τίποτε περισσότερο απ’ αυτό. Ένας άνδρας μπορεί να είναι δυστυχισμένος αλλά μπορεί ακόμα, κανονικά και χωρίς παράπονα, να προωθηθεί και να αμυνθεί κατά την έννοια του ορισμού.

 

8. Το υψηλό ηθικό δεν είναι η σκληρότητα. Κάποιοι πολύ σκληροί άνδρες σ’ αυτόν τον πόλεμο αποδείχτηκαν πολύ απογοητευτικοί εν δράσει. Η σκληρότητα είναι ένα σωματικό και όχι πνευματικό προσόν. Οι σκληροί άνδρες συχνά παρουσιάζουν μια μεμονωμένη πράξη ανδρείας. Το ηθικό ωστόσο, δεν είναι μια αξία η οποία παράγει μια στιγμιαία πράξη. Το ηθικό επηρεάζει τη συμπεριφορά ανά πάσα στιγμή.

 

9. Εν συντομία, το υψηλό ηθικό είναι η αξία εκείνη η οποία είναι καλή από μόνη της και κρυμμένη σ’ όλους τους ανθρώπους. Είναι αυτό που διατηρεί την ανθρώπινη ακεραιότητα. Είναι αυτό που επιτρέπει στον άνθρωπο να υπερνικήσει το φόβο και την κούραση. Είναι αυτό που εμπλέκεται με την ιδέα της συνείδησης, αλλά δεν πρέπει να το συγχέουμε με τη φυσική κατάσταση ή με την ευτυχία ή με την ανθεκτικότητα.

 

 

Κεφάλαιο 2. Βασικοί παράγοντες του ηθικού

 

10. Είναι τώρα απαραίτητο να λάβουμε υπόψη ποιοι παράγο- ντες συνιστούν το ηθικό του στρατιώτη στην ένταση της μάχης. Συγκεκριμένοι παράγοντες που μπορεί να περιγραφούν ως απαραίτητες συνθήκες, χωρίς τις οποίες, το υψηλό ηθικό δεν μπορεί να υπάρξει.

 

Αυτοί οι 4 βασικοί παράγοντες είναι:

 

(1) Η Ηγεσία

 

(2) Η Πειθαρχία

 

(3) Η Συντροφικότητα

 

(4) Ο Αυτοσεβασμός

 

Ένας πέμπτος παράγοντας, η «Αφοσίωση σ’ ένα Σκοπό», πρέπει να υπάρχει αλλά δεν είναι απαραίτητο να ασκεί επιρροή σ’ όλους τους στρατιώτες. Εν κατακλείδι, υπάρχουν αναρίθμητοι τέτοιοι παράγο- ντες οι οποίοι είναι μεγάλης σημασίας αλλά δεν καθιστούν απαραίτητες συνθήκες.

 

 

Κεφάλαιο 3. Ο Πρώτος Παράγοντας – Η Ηγεσία

 

11. Σε πρώτο πλάνο, το ηθικό βασίζεται στην Ηγεσία. Το υψηλό ηθικό είναι απίθανο να επιτευχθεί χωρίς καλούς ηγήτορες. Αυτή η αξία της ηγεσίας είναι που πρέπει να μελετηθεί.

 

12. Τα ανθρώπινα όντα είναι κατά βάση όμοια, αφού ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ισχύουν για όλα τα άτομα σε διάφορους βαθμούς. Στη μάχη το πιο σημαντικό από αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ο φόβος. Όλοι οι άνδρες φοβούνται κάποια στιγμή, άλλοι σε μικρό και άλλοι σε μεγάλο βαθμό. Τις στιγμές του φόβου συνενώνονται και ψάχνουν καθοδήγηση. Ψάχνουν για το πρόσωπο που θα πάρει τις αποφάσεις και θα δώσει οδηγίες. Ψάχνουν για έναν ηγέτη.

 

13. Σε περίοδο πολέμου ο ηγέτης έχει ευκαιρίες που δεν έχει στην ειρήνη. Οι δυσκολίες, οι κίνδυνοι και οι ταλαιπωρίες στο πεδίο της μάχης αναγκάζουν τους άντρες να ψάχνουν για την ηγεσία, χωρίς την οποία, μπορούν να κάνουν στην ειρήνη. Σε κάτι τέτοιες στιγμές οι άντρες είναι αδύναμοι να στέκονται μόνοι τους. Βρίσκουν το φορτίο υπερβολικά μεγάλο για να το αντεπεξέλθουν και τους εαυτούς τους άνισους απέναντι στην αποστολή. Ο ηγέτης από τη μεριά του αποδέχεται το φορτίο των άλλων, και κάνοντας αυτό, κερδίζει την ευγνωμοσύνη τους και το δικαίωμα να ηγηθεί αυτών.

 

 

14. Λάβετε υπόψη μία Διμοιρία εν δράσει μπροστά στη γραμμή. Οι άνδρες της είναι όλων των τάξεων και όλων των τύπων. Βρίσκονται εκεί επειδή είχαν υπακούσει σε μία μεγάλη σειρά από διαταγές τις οποίες ήταν ευκολότερο να τις υπακούσουν παρά να τις παρακούσουν. Όμως τώρα έρχεται η δοκιμασία. Είναι ευκολότερο γι’ αυτούς να μην υπακούσουν στις διαταγές. Είναι ευκολότερο γι’ αυτούς να παραμείνουν εκεί που είναι πίσω από το λόφο και να μην προχωρήσουν πάνω στην κορυφή έχοντας σε πλήρη θέα τον εχθρό που απλώνεται από κάτω περιμένοντας. Η κυρίαρχη κινητήρια δύναμη που τους οδηγεί πάνω στην κορυφή του λόφου είναι ο ηγήτορας τους. Είναι η αξία της ηγεσίας του πάνω απ’ όλα, η οποία εμπνέει τους άνδρες στη δράση.

 

15. Αυτοί οι άνδρες αναγνωρίζουν στον ηγέτη τους κάποια αξία την οποία οι ίδιοι δεν κατέχουν. Την αξία της απόφασης. Ο φόβος κάνει τους άνδρες νωθρούς και αναποφάσιστους, ανίκανους να αποφασίσουν ή να ενεργήσουν για τον εαυτό τους. Η δύναμη του ηγέτη πάνω στους άντρες του, βασίζεται στην ικανότητά του να ξεφεύγει από την «παράλυση του φόβου», και κάνοντας αυτό, τους καθιστά ικανούς να κάνουν το ίδιο. Η ορθότητα της απόφασης του ηγήτορα είναι άσχετη. Αυτό που μετράει είναι ότι μία απόφαση πρέπει να παρθεί και ότι ο ηγέτης είναι αυτός που οφείλει να επωμιστεί την ευθύνη για τη λήψη της απόφασης. Ο ηγέτης είναι αναγκαίο να πείσει τους άνδρες του για την ορθότητα της απόφασης, ακόμη κι αν ο ίδιος είναι αβέβαιος για την ίδια του την κρίση. Αν ο ηγέτης αποφασίσει, οι άνδρες θα ακολουθήσουν και θα πολεμήσουν. Αν υπάρξει αναποφασιστικότητα, θα διστάσουν και θα το σκάσουν. Εν συντομία: «Πολέμα και επιβίωσε» ή «Φοβήσου και θα σκοτωθείς», ο ηγέτης είναι αυτός που θα αποφασίσει.

 

16. Η δύναμη της απόφασης του ηγέτη έγκειται στην ικανότητά του να μένει ατάραχος κατά τη διάρκεια της κρίσης. Η ηρεμία του αποτρέπει τον πανικό και η αποφασιστικότητά του υποχρεώνει σε δράση. Από αυτό προκύπτει ότι ο ηγέτης οφείλει να φοβάται λιγότερο από τους άντρες του. Δεν είναι ανάγκη να μην αισθάνεται καθόλου φόβο, καθώς οι άντρες έχουν ανάγκη από μία ανθρώπινη φιγούρα να τους διοικεί. Αυτό που πρέπει να κάνει είναι να δημιουργήσει μία ατμόσφαιρα αυτοπεποίθησης, έτσι ώστε να δείχνει στους άντρες του ότι φοβάται λιγότερο από αυτούς. Πρέπει να έχει το κουράγιο να στέκεται σταθερά όταν οι άνδρες του διστάζουν. Από την άποψη αυτή, ο ηγέτης θα κριθεί από τη δύναμη της σκέψης και της δράσης του στην κρίση. Ο φόβος καταστρέφει την ικανότητα της σκέψης και παραλύει τη δράση. Ο ηγέτης πρέπει να συνεχίσει να σκέφτεται μακρύτερα από τους άντρες του και οι σκέψεις του πρέπει να καταλήγουν σε πράξεις. Το μεγαλύτερο προσόν ενός ηγέτη είναι η ικανότητα να δρα φυσιολογικά σε ανώμαλες καταστάσεις, να συνεχίζει να σκέφτεται ορθολογικά όταν οι άνδρες του έχουν πάψει να σκέφτονται, να είναι αποφασιστικός στην πράξη όταν έχουν παραλύσει από φόβο.

 

17. Ο σκοπός της εκπαίδευσης πρέπει να είναι, αρχικά, να διαλέξουμε αυτούς που έχουν μέσα τους δυνατότητες ηγεσίας, και ύστερα, να αναπτύξουν αυτές τις δυνατότητες. Αυτό επιτυγχάνεται δίνοντας σε έναν ηγήτορα ευθύνες. Ο χαρακτήρας ενός ηγέτη θα σφυρηλατηθεί ανάλογα με την ευθύνη την οποία έχει αναλάβει. Η θέση του ως άνδρα υπεύθυνο για τις ζωές και την ευημερία των ανδρών του πρέπει να έχει αντίκτυπο πάνω του. Στη μάχη, η απασχόλησή του με τα θέματα των ανδρών του θα του αφήσει λίγο χρόνο για να ασχοληθεί με τους δικούς του φόβους. Το γεγονός και μόνο της ευθύνης θα βαρύνει τη δύναμη της απόφασης του ηγέτη και θα τον γεμίσει με αυτοπεποίθηση πως μπορεί να χειριστεί οποιαδήποτε κρίση.

 

18. Η εκπαίδευση επίσης πρέπει να ψάξει να εξοπλίσει τον ηγέτη και με άλλες αξίες, οι οποίες θα τον βοηθήσουν στο έργο του. Ένας ηγέτης πρέπει να είναι ικανός, να έχει αυτοπεποίθηση, να είναι σταθερός και δίκαιος στις σχέσεις του με τους άντρες του, να είναι σαφής και συγκεκριμένος στις διαταγές του, να δίνει προσοχή στις διοικητικές λεπτομέρειες, να προετοιμάζει εκ των προτέρων τους άντρες του για όποια νέα εμπειρία ενδέχεται να συναντήσουν. Όλα αυτά είναι σημαντικά. Αλλά ποτέ δε μπορούν να αντικαταστήσουν (α) την απόφαση κατά τη δράση και (β) την ηρεμία κατά την κρίση. Αυτά τα δύο είναι τα ζωτικής σημασίας γνωρίσματα ενός ηγήτορα, με τα οποία θα επιτύχει και χωρίς τα οποία θα αποτύχει.

 

19. Αυτές οι δύο ζωτικής σημασίας αξίες υπάρχουν σε διαφορετικό βαθμό σε κάθε ηγέτη. Οι άντρες οι οποίοι τις κατέχουν σε ελάχιστο βαθμό, μπορούν παρ’ όλα αυτά να γίνουν ικανοί ηγήτορες αν εκπαιδευτούν με τις αξίες τις οποίες έχουμε ήδη απαριθμήσει. Αυτοί οι ηγέτες πρέπει σε πρώτη φάση, να είναι αποτελεσματικοί. Αυτή η αποτελεσματικότητα από μόνη της θα έχει επίπτωση στους άνδρες και ως εκ τούτου δημιουργείται ένα κλίμα εμπιστοσύνης το οποίο εν μέρει αντισταθμίζει οποιαδήποτε έλλειψη προσωπικότητας. Από αυτό συνεπάγεται, ότι η εκπαίδευση μπορεί να κάνει τους άνδρες ικανούς αλλά όχι εξαιρετικούς ηγήτορες.

 

20. Υπάρχει και μία άλλη άποψη της ηγεσίας σε σχέση με το ηθικό. Ο καλύτερος τύπος του ηγέτη είναι αυτός ο οποίος κερδίζει το σεβασμό και το θαυμασμό των αντρών του επειδή κατέχει συγκεκριμένες αξίες και ιδανικά που δεν έχουν αυτοί. Ένας βάναυσος ηγέτης που περιφρονεί τα αισθήματα των ανδρών του δε θα τους εμφυσήσει την αξία του αυτοσεβασμού. Το ηθικό των τμημάτων που διοικεί ανεξάρτητα από τις αξίες τις οποίες έχει ο ίδιος ως ηγέτης δεν θα είναι ένα από τα υψηλότερα. Αυτό το θέμα θα εξεταστεί αργότερα στον τέταρτο βασικό παράγοντα του ηθικού. Εδώ, το μόνο που πρέπει να τονιστεί, είναι ότι η ικανότητα να εμφυσήσει την αξία του αυτοσεβασμού στα τμήματα τα οποία διοικεί, θα μπορούσε να περιγραφεί ως το τρίτο σπουδαίο γνώρισμα ενός ηγέτη.

 

21. Εξάλλου, είναι σημαντικό να διαπιστώσουμε ότι ενώ οι άνδρες εξαρτώνται από τα λόγια ενός ηγέτη, μπορούν ταυτόχρονα να αναπτύξουν ανεξάρτητη δράση από μόνοι τους και είναι ακόμη ικανοί να πάρουν από μόνοι τους αποφάσεις. Οι Βρετανοί στρατιώτες έχουν πολύ εγγενή χαρακτήρα και προσωπικότητα. Αυτό που χρειάζεται είναι να δώσει ο ηγήτορας τις αρχικές και ζωτικής σημασίας οδηγίες με τις οποίες οι άνδρες θα εργαστούν. Αν ο ηγέτης δώσει τις απαραίτητες οδηγίες, οι άντρες θα φέρουν σε πέρας την αποστολή θαυμάσια. Οποιοσδήποτε Αξιωματικός ο οποίος έχει υπηρετήσει στην πρώτη γραμμή μπορεί να παράγει πολλά τέτοια παραδείγματα. Αυτές είναι οι στιγμές κατά τις οποίες ένας Αξιωματικός αισθάνεται θαυμασμό για την αξία των στρατιωτών των οποίων ηγείται.

 

22. Το υψηλό ηθικό μπορεί να δημιουργηθεί σε ένα στενό περιβάλλον από ένα καλό ηγέτη. Αλλά μία Διμοιρία ή ένας Λόχος προφανώς επηρεάζονται από τα γενικότερα συναισθήματα που υπάρχουν στη Μεραρχία ή στο Στρατό. Το υψηλό ηθικό σημαίνει εμπιστοσύνη στη Διοίκηση και στο Σχέδιο. Ένας δυνατός ηγέτης στον υψηλότερο βαθμό μπορεί να έχει μεγάλη επιρροή στη γενικότερη συμπεριφορά των ανδρών της Διμοιρίας του. Ωστόσο, δε μπορεί να επηρεάσει τις κινήσεις τους στα τελευταία ζωτικής σημασίας μέτρα μιας επίθεσης. Από την άλλη, ένας δυνατός ηγέτης στο χαμηλότερο βαθμό μπορεί να εμπνεύσει τους άντρες του να φέρουν σε πέρας άψογα μία μεμονωμένη επίθεση, αλλά δε μπορεί να διατηρήσει το ηθικό τους επ’ αόριστο αν υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης στα ανώτερα κλιμάκια της Διοίκησης ή στο Σχέδιο. Σε αυτό τον πόλεμο, ορισμένες σκηνές από τις εκστρατείες σε Αφρική και Ιταλία απεικονίζουν τέλεια και τις δύο πλευρές αυτής της σκέψης.

 

23. Ένας ηγέτης δε μπορεί να διοικήσει χωρίς πειθαρχία. Ο στόχος του πρέπει να είναι να δημιουργήσει ένα τόσο πειθαρχημένο τμήμα ανδρών, που όλες του οι διαταγές θα υπακούγονται αμέσως. Αυτό το συνήθειο της υπακοής στις διαταγές του ηγέτη πρέπει να το έχουν εμπεδώσει τόσο πολύ οι άνδρες του έτσι ώστε να συνεχίσουν να πολεμούν ακόμη και αν αυτός πέσει. Αυτός ο στόχος δε μπορεί να επιτευχθεί χωρίς πειθαρχία. Ο δεύτερος παράγοντας του ηθικού είναι η πειθαρχία.

 

 

Κεφάλαιο 4 – Ο δεύτερος Παράγοντας – Η Πειθαρχία

 

24. Ο σκοπός της πειθαρχίας είναι η κατανίκηση του φόβου. Για να καθοριστεί επαρκώς η καλύτερη μέθοδος για να γίνει αυτό, απαιτείται να γίνει μία ανάλυση του τι σημαίνει φόβος.

 

25. Υπάρχουν δύο πτυχές του φόβου. Ο φόβος μπορεί να εκδηλωθεί ξαφνικά σ’ έναν άνθρωπο δια μέσου της φαντασίας του. Ένα πτώμα σε ένα χαντάκι ή ένας τάφος στο πλάι του δρόμου θα του υπενθυμίζουν διαρκώς τον κίνδυνο της θέσης του. Ξαφνικά, θα διαπιστώσει ότι από μόνος του κινδυνεύει να σκοτωθεί. Είναι μία λειτουργία της πειθαρχίας να οχυρώνει το μυαλό έτσι ώστε να συμβιβαστεί με δυσάρεστες εικόνες και να τις αποδεχθεί σαν φυσιολογικά καθημερινά περιστατικά. Ο φόβος, επίσης μπορεί να κρύβεται σ’ έναν άντρα κατά περιόδους ρουτίνας στη μάχη. Κάτι τέτοιες στιγμές, ο μαχητής έχει την ευκαιρία να εκτιμήσει τους κινδύνους που περιστοιχίζουν τη ζωή του. Ο φόβος, ο οποίος πηγάζει από τις σκέψεις του, μπορεί να μειώσει τόσο πολύ το θάρρος ενός άντρα, ώστε να τον κάνει νευρικό και φοβισμένο. Η πειθαρχία δυναμώνει το μυαλό έτσι ώστε να γίνεται αδιαπέραστο από τη διαβρωτική επιρροή του φόβου. Διδάσκει τους άνδρες να περιορίζουν τις σκέψεις τους εντός συγκεκριμένων απολύτων ορίων. Τους εμπεδώνει τη συνήθεια του αυτοελέγχου.

 

 

26. Το θεμέλιο του φόβου έγκειται στην επίγνωση του κινδύνου. Αυτό από μόνο του είναι υγιές. Ένας άντρας ο οποίος έχει επίγνωση του κινδύνου, αυτόματα παίρνει μέτρα για να προστατευτεί. Μόνο όταν ο φόβος κυριαρχήσει στο μυαλό του γίνεται επικίνδυνος και οδηγεί σε πανικό. Οι άνδρες θα πρέπει να παροτρυνθούν να πολεμήσουν το φόβο με θάρρος, έτσι ώστε να προχωρήσουν ή να αμυνθούν και όχι να αδρανήσουν.

 

27. Ο άνθρωπος γνωρίζει τον κίνδυνο όταν αισθάνεται ότι αντιτίθεται σε κάτι πιο δυνατό από αυτόν. Με άλλα λόγια όταν αισθάνεται ότι ο δικός του εξοπλισμός είναι άνισος σε σχέση με αυτόν του εχθρού. Είναι σημαντικό για ένα στρατιώτη ν’ απορρίψει το ατομικό του αίσθημα και να γίνει ζωτικό κομμάτι του Τάγματος του, της Μεραρχίας του και του Σ. Στρατού του. Όσο μεγαλύτερο είναι το κλιμάκιο στο οποίο γνωρίζει ότι ανήκει, τόσο περισσότερο θα υπολογίζει στη δύναμη του εξοπλισμού του και τόσο λιγότερο θα φοβάται. Εδώ είναι που φαίνεται η αξία της πειθαρχίας, καθώς μπορεί να βοηθήσει έναν άνθρωπο ν’ αποβάλει την ταυτότητά του και να γίνει μέλος ενός μεγαλύτερου και δυνατότερου τμήματος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να θεωρήσουμε ότι κατανικά το φόβο.

 

28. Αυτό το συλλογικό πνεύμα που δημιουργείται από την πειθαρχία βοηθά τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν το άγνωστο. Τη νύχτα, οι άντρες που βρίσκονται στη πρώτη γραμμή φοβούνται το άγνωστο που απλώνεται μπροστά τους. Στη μάχη, ανά πάσα στιγμή, φοβούνται τα νέα και τρομακτικά όπλα που μπορεί ο εχθρός να χρησιμοποιήσει εναντίον τους. Αντιλαμβάνονται ότι αυτά τα δεδομένα μπορεί να φέρουν τον κίνδυνο κοντά τους. Η ικανότητά τους όμως ν’ αντιμετωπίζουν τέτοιους κινδύνους αυξάνεται πάρα πολύ όταν νιώθουν μέρος ενός τμήματος. Το τμήμα τους είναι μία γνωστή και δεδομένη παράμετρος που αισθάνονται ότι είναι ικανό να σταθεί απέναντι στους άγνωστους κινδύνους που τους περιβάλουν.

 

29. Η μέθοδος με την οποία επιτυγχάνεται η κατανίκηση του φόβου είναι η ενοποίηση των ανδρών σε ένα τμήμα όπου βρίσκονται κάτω από υποταγή σε διαταγές. Οι άνδρες είναι απαραίτητο να είναι ενωμένοι για να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό. Έτσι, η πειθαρχία ψάχνει να εμφυσήσει σε όλες τις βαθμίδες το αίσθημα της ενότητας εξαναγκάζοντας τους να υπακούν τις διαταγές σαν ένας. Αυτή η υπακοή είναι η αναπόσπαστη προϋπόθεση της καλής πειθαρχίας. Οι άνδρες μαθαίνουν να κερδίζουν αυτοπεποίθηση και θάρρος κάνοντας όλοι τα ίδια πράγματα. Μοιράζονται δύναμη και ικανοποίηση από το Λόχο τους. Οι προσωπικότητές τους συγχωνεύονται στη μεγαλύτερη και δυνατότερη ταυτότητα του τμήματος τους.

 

30. Οι άνδρες πρέπει να μάθουν να υπακούν διαταγές όταν όλα τους τα ένστικτα λένε το αντίθετο. Πρέπει να μάθουν να υπακούν κάτω από την πίεση του άγχους, γιατί έτσι θα ενεργήσουν σε περιπτώσεις κινδύνου. Πρέπει να μάθουν να φέρνουν σε πέρας την αποστολή τους κάτω απ’ όλες τις συνθήκες, και παρά τις όποιες δυσκολίες. Μ’ αυτό τον τρόπο, η μάζα των ανθρώπων με χαλαρά ιδανικά, με τα κλάματά τους και τις αδυναμίες τους, μπορεί να μετατραπεί σε ένα σύνολο ενωμένο, έτοιμο για δράση σε κάθε παράγγελμα του ηγέτη του.

 

31. Η πειθαρχία βοηθά τους άνδρες να δείξουν σθένος απέναντι στην κούραση και στις κακουχίες, ενώ παράλληλα τους βοηθά να κατανικήσουν το φόβο. Τους καθιστά ικανούς να υπερνικήσουν τις όποιες δυσκολίες θα μπορούσαν να τους είχαν καταβάλει σε περίοδο ειρήνης. Αυτή η σταθερότητα στη διαρκή ταλαιπωρία και κούραση είναι η αξία η οποία συχνότερα απαιτείται να διακρίνει το στρατιώτη. Ατομικό ψυχικό σθένος και συναδελφικό θάρρος είναι τα δίδυμα παράγωγα της πειθαρχίας.

 

32. Η πειθαρχία υποδηλώνει την ιδέα του καθήκοντος. Τίποτα δε μπορεί να επιτευχθεί μέσα σε μια κρίση από έναν άνθρωπο χωρίς την αίσθηση του καθήκοντος. Ο φρουρός του φυλακίου υπερασπίζεται το έδαφος του σε επικείμενη επίθεση, επειδή έχει την αίσθηση του καθήκοντος ως προς αυτούς που βρίσκονται πίσω του. Αυτή η αίσθηση εμποτίζεται στους άνδρες με την πειθαρχία, επειδή τους διδάσκει να υπακούν σε διαταγές ως κάτι το αυτονόητο, να γνωρίζουν ότι είναι λάθος να μην υπακούσουν και να μην τις εκτελέσουν σωστά και επειδή είναι καθήκον τους να το κάνουν. Για το στρατιώτη, αυτή η αντίληψη του καθήκοντος δεν περιλαμβάνει έννοιες όπως η Ελευθερία ή η Αυτοκρατορία ή η Δημοκρατία. Στη μάχη, η αίσθηση του καθήκοντος ενός στρατιώτη περιορίζεται μόνο στους φίλους που βρίσκονται γύρω του. Η ενθάρρυνση αυτής της αίσθησης είναι η δουλειά των μικρών ηγετών. Οι υπόλοιπες έννοιες ανήκουν στη σφαίρα της πολιτικής.

 

33. Ένας συγκεκριμένος τύπος εκπαίδευσης είναι αυτός που μπορεί να προκαλέσει τους άνδρες να προχωρήσουν μπροστά σε μία επίθεση απλά και μόνο από φόβο για τις συνέπειες που θα υποστούν αν δεν το κάνουν. Αυτό ισχύει μόνο για τους πιο αδύναμους και πιο ασθενικούς από τους άνδρες οι οποίοι είναι μικρής αξίας στη μάχη. Αυτός ο τύπος εκπαίδευσης είναι ένα απαραίτητο κομμάτι της πειθαρχίας αλλά δε μπορεί σε καμία περίπτωση να συγχέεται με το σύνολο.

 

34. Ο τύπος της εκπαίδευσης που αναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο, ο οποίος υπονοεί κάποια τραχύτητα και σκληρότητα, έχει την αξία του. Τα υλικά αγαθά είναι πλέον τόσο ύπουλα, ώστε υπάρχει κίνδυνος αυτή η παλιομοδίτικη ιδέα της πειθαρχίας να εξαφανιστεί. Αυτό δεν πρέπει να συμβεί. Οι στρατιώτες δεν θα κερδίσουν στη μάχη αν προηγουμένως δεν έχουν εκπαιδευτεί σκληρά. Οι επιρροές από τη χαλαρότητα της πολιτικής ζωής πρέπει να αντικατασταθούν με τις τεράστιες απαιτήσεις της στρατιωτικής εκπαίδευσης. Οι στρατιώτες πρέπει να ξεχάσουν τις απολαύσεις της ειρηνικής περιόδου και να συγκεντρωθούν στην πραγματικότητα του πολέμου.

 

35. Περιληπτικά, η πειθαρχία αποσκοπεί στο να κατανικήσει το φόβο συνενώνοντας τους άνδρες σε ένα σύνολο συνεκτικό και ενωμένο κάτω από κοινές διαταγές. Σκοπεύει να δημιουργήσει ένα σύνολο αρκετά δυνατό, τα μέλη του οποίου να είναι ικανά να αντιμετωπίσουν επιτυχώς κινδύνους και δυσκολίες που από μόνοι τους θα ήταν ανήμποροι να αντιμετωπίσουν. Κατ’ αυτό τον τρόπο προάγει τη συντροφικότητα, που είναι ο τρίτος παράγοντας του ηθικού. 

 

 

Κεφάλαιο 5. Ο τρίτος Παράγοντας – Η Συντροφικότητα

 

36. Το ηθικό δε μπορεί να είναι καλό αν οι άνδρες δε νιώθουν στοργή ο ένας για τον άλλο. Ένα αίσθημα φιλίας πρέπει να αναπτυχθεί μεταξύ τους το οποίο θα έχει σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη του πνεύματος της συντροφικότητας. Ένα Σ. Στρατού αποτελείται από ανθρώπινα όντα, οπότε, όσο κι αν μπορεί ένας ηγέτης να εμπνεύσει τους άντρες του, όσο απόλυτη και αν είναι η πειθαρχία στο εσωτερικό του, το ηθικό μεταξύ των αντρών θα είναι σκληρό και άπονο αν η ζεστασιά της συντροφικότητας δεν προστίθεται σ’ αυτά. Ο πόλεμος, αν και θεωρείται δύσκολη υπόθεση, δεν είναι απαραίτητα τόσο ζοφερός. Οι άνδρες πρέπει να γελάνε και να αστειεύονται μεταξύ τους, να απολαμβάνουν ο ένας την παρέα του άλλου και να διασκεδάζουν ακόμα και όταν η ζωή τους βρίσκεται σε κίνδυνο.

 

37. Αυτό το πνεύμα της συντροφικότητας πρέπει να ξεκινά από το επίπεδο της συγκρότησης του πιο μικρού τμήματος και να φτάνει μέχρι και το επίπεδο ολόκληρου του Σ. Στρατού. Η σημασία της ενθάρρυνσης των ανδρών να δεθούν μεταξύ τους και να συνταυτίσουν τους εαυτούς τους με τις Μονάδες τους έχει ήδη τονιστεί. Θα είναι απαραίτητο να γίνουν σημαντικές προσπάθειες με σκοπό να προαχθεί το πνεύμα της συντροφικότητας. Οι νεότεροι Διοικητές πρέπει να σχεδιάσουν να καλλιεργήσουν αυτό το πνεύμα κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουν να εκπαιδεύσουν τους άντρες τους να πυροβολούν.

 

 

Οι άντρες δεν πρέπει να μετακινούνται από Μονάδα σε Μονάδα, ούτε καν από Διμοιρία σε Διμοιρία, εκτός αν συντρέχουν σοβαροί λόγοι, οι οποίοι όμως πρέπει να γίνουν σαφείς και στους άντρες. Κάποιος ο οποίος έχει υπηρετήσει για πολύ καιρό μεταξύ φίλων, στην ίδια Διμοιρία, θα λάβει βοήθεια απ’ αυτούς κατά τις δυσκολίες της μάχης. Θα αισθάνεται ότι όλοι γύρω του έχουν αποθέματα θάρρους, πάνω στα οποία μπορεί να στηριχτεί. Θα υπάρχει ένα αίσθημα σταθερότητας, και από αυτό θα αναπτυχθεί η αποφασιστικότητα να προχωρήσουν μπροστά, να αμυνθούν μαζί, ακόμη και να πεθάνουν μαζί. Σε περίοδο πολέμου, με τις βαριές απώλειες και τις συνεχείς ενισχύσεις, διαπιστώνεται ότι αυτή η συντροφικότητα μπορεί να χτιστεί πιο γρήγορα με την εξασφάλιση ότι οι νέες αφίξεις ως ενισχύσεις ανήκουν στο τμήμα της Βρετανίας από το οποίο έχει συγκροτηθεί το τμήμα και στο οποίο ανήκει την περίοδο της ειρήνης.

 

38. Η συντροφικότητα βασίζεται στη στοργή και στην εμπιστοσύνη, που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των αντρών, η οποία παράγει μία ατμόσφαιρα αμοιβαίας ευχαρίστησης και ένα αίσθημα αλληλεξάρτησης. Οι άντρες μαθαίνουν να έχουν εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλο και να εξαρτώνται ο ένας από τον άλλο, σύμφωνα με τις ικανότητες του καθενός. Το πλήρωμα ενός άρματος, μία ομάδα πολυβολητών ή ένα τμήμα Πεζικού, δε συνεργάζονται καλά μεταξύ τους απλά και μόνο επειδή είναι πειθαρχημένοι και καθοδηγούνται σωστά. Το κάνουν επειδή εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο και επειδή έχουν δεθεί μεταξύ τους από στοργή η οποία δεν εκφράζεται με λέξεις αλλά εμφανίζεται στην πραγματικότητα.

 

39. Η συντροφικότητα είναι το τέλειο αντίδοτο στο φόβο επειδή δίνει σ’ έναν άνδρα φίλους. Ένας άντρας πρέπει να κάνει φίλους μέσα στη Διμοιρία του. Φίλους τους οποίους θα σέβεται και θα θαυμάζει. Στη μάχη, αυτοί οι φίλοι θα τον αποτρέψουν από το να αισθάνεται μόνος. Ένας άνδρας μόνος θα τα βρει σκούρα όταν έρθει η στιγμή ν’ αντιμετωπίσει τους κινδύνους στην πρώτη γραμμή. Ένας άνδρας μόνος είναι ένας άνδρας φοβισμένος. Αν έχει φίλους θα αντλήσει δύναμη από την παρουσία τους και θα είναι ανήσυχος να μην τους απογοητεύσει στο πεδίο της μάχης. Θα επιδιώξει να φέρει σε πέρας την εργασία που αναλογεί σ’ αυτόν, στο πλήρωμά του ή στο τμήμα του. Θα αισθάνεται ντροπή αν δεν μπορεί να βοηθήσει τους φίλους του στα καθήκοντά τους και να κρατήσει τη θέση του δίπλα τους στην πρώτη γραμμή. Όλοι οι άνδρες έχουν μέσα τους μια δόση γενναιοδωρίας και ανιδιοτέλειας και είναι αυτές οι αξίες που φανερώνονται στη συμπεριφορά τους απέναντι στους φίλους τους. Η φιλία αναγκάζει τους άνδρες να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό.

 

40. Εν κατακλείδι, η συντροφικότητα είναι ζωτικής σημασίας για το υψηλό ηθικό επειδή περιβάλει έναν άντρα με μια ατμόσφαιρα ζεστασιάς και δύναμης ακριβώς τη στιγμή που αισθάνεται κρύο και αδυναμία. Ενθαρρύνει τα ποιοτικότερα ένστικτα του και οι απαιτήσεις της φιλίας χρησιμεύουν για να τον ενισχύσουν στη μάχη. Αυτές οι απαιτήσεις είναι επίσης μία πρόκληση για την αυτοεκτίμησή του, μία αξία η οποία θα μελετηθεί παρακάτω.

 

Πηγή: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Αμύνης (αρχείο σε μορφή pdf), Αβέρωφ (Τμήμα Α', Τμήμα Β', Τμήμα Γ', Τμήμα Δ' και Τμήμα Ε')