Είκοσι χρόνια μετά η Ελλάδα μπορεί να καμαρώνει για το αριστουργηματικό τελετουργικό του Δ. Παπαϊωάννου! Αποτελεί σημείο αναφοράς σε παγκόσμια κλίμακα, διότι ήταν η πιο εμπνευσμένη, η πιο ανθρώπινη και η πιο κοντινή σ’ αυτό που πραγματικά πρεσβεύουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες 

Δεν υπάρχουν χρυσά μετάλλια για τις τελετές έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, ούτε δημιουργούνται για να ανταγωνίζονται η μία την άλλη. Αν, όμως, κρίνει κανείς από τις διθυραμβικές αναφορές που έλαβε η ελληνική τελετή έναρξης διεθνώς όχι μόνο τότε, το 2004, αλλά και τώρα, με αφορμή την αποκρουστική τελετή έναρξης που μας «προσέφερε» το Παρίσι, μάλλον θα της είχε δοθεί το χρυσό.

Μετά την παρουσίαση της έναρξης των φετινών Ολυμπιακών, πολύ κόσμος στα social media ένιωσε την ανάγκη να θυμηθεί προηγούμενες, πολύ πιο έντονα απ’ ό,τι συνηθίζεται. Γιατί, όμως, της Αθήνας, 20 χρόνια πριν, κι όχι π.χ. του Λονδίνου το 2012, που είναι πιο πρόσφατη και επίσης συγκέντρωσε επαίνους. Ή του Πεκίνου το 2008, που με τις πάνω από τέσσερις ώρες διάρκεια και τον τεράστιο αριθμό καλλιτεχνών χαρακτηρίστηκε η μεγαλύτερη σε μέγεθος στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων;

Τώρα, δύο δεκαετίες μετά, έχοντας περάσει και το τεστ του χρόνου, η τελετή έναρξης της Αθήνας μπορεί να χαρακτηριστεί αξεπέραστη. Πληροί σίγουρα μια σειρά από αντικειμενικά κριτήρια, όπως η εξαιρετική ποιότητα εκτέλεσης, η αποτελεσματική επικοινωνία της ελληνικής Ιστορίας και του συναισθήματος, η εφευρετικότητα της παρουσίασης. Αλλά, πέρα απ’ όλα αυτά, είχε τη δύναμη να αγγίζει και να συγκινεί τους πάντες, είτε ήταν γνώστες είτε ανίδεοι. Δεν αποτέλεσε ένα θέαμα προορισμένο για μαζική «κατανάλωση» από ένα παγκόσμιο κοινό.

Για λίγες μαγικές ώρες, η Αθήνα ξαναενώθηκε με το αριστουργηματικό της παρελθόν, με τρόπο που κατάλαβαν οι θεατές σε όλο τον κόσμο. Ηταν η ομορφιά που έκοβε την ανάσα και που λειτούργησε πάλι τώρα ως αισθητικό και συνειδησιακό ξυπνητήρι με όσα έγιναν στο Παρίσι. Η πρόσφατη παρέμβαση, μέσω της «Lifo», από τον δημιουργό εκείνης της μεγαλειώδους «παράστασης» αποδείχθηκε επίκαιρη όσο ποτέ. Και ήρθε να μας υπερτονίσει τις διαφορές με την κακογουστιά στην τελετή του Παρισιού.

 

Ο καταξιωμένος σκηνοθέτης, χορογράφος και σχεδιαστής σκηνικών Δημήτρης Παπαϊωάννου – ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε και υλοποίησε την αξεπέραστη τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004

Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, 40 ετών τότε, ήταν ήδη ένας καταξιωμένος Ελληνας σκηνοθέτης, χορογράφος και σχεδιαστής σκηνικών όταν επιλέχθηκε για την πιο δύσκολη αποστολή της καριέρας του. Απόφοιτος του Κολλεγίου Αθηνών και της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, έγινε ο νεότερος καλλιτέχνης που του ανατέθηκε η δημιουργία της τελετής έναρξης των θερινών Ολυμπιακών.

Το βράδυ της 13ης Αυγούστου 2004, που όλο και περισσότεροι αναπολούν σήμερα δικαιολογημένα, κανένας θεατής, εξοικειωμένος από παιδί με την αρχαιοελληνική αισθητική, δεν θα εκλάμβανε ποτέ το γυμνό των «αγαλμάτων» της τελετής ως προκλητικό ή χυδαίο. Αποφασίστηκε να ντυθεί «η Εγκυος γυναίκα, μια κίνηση σεβασμού προς τις μουσουλμανικές χώρες που συμμετέχουν στους Αγώνες» λέει ο δημιουργός της τελετής.

Το αγόρι που ταξίδευε πάνω στο μικρό χάρτινο καραβάκι την πορεία αυτού του τόπου μέσα στους αιώνες, πάντα επισφαλής αλλά πάντα ασταμάτητη, και το ζευγάρι που ερωτοτροπούσε ξυπόλητο στην κρυστάλλινη λίμνη με τον πιο γνήσιο και πιο παιδικό – αθώο τρόπο ήταν «ατόφιες» εικόνες που ξεπερνούν εποχές και κουλτούρες, «μιλώντας» κατευθείαν στην ανθρώπινη ψυχή.

Η αριστουργηματική τελετή της Αθήνας ήταν ανθρωποκεντρική. Παρά τη μοναδικότητά της, δεν υποτίμησε το κοινό γούστο, δεν προσέβαλε κανέναν και δεν χρησιμοποίησε φτηνά τρικ για να τραβήξει την προσοχή. «Δεν θεωρούσαμε τους εαυτούς μας τόσο έξυπνους για να ξέρουμε τι ήθελε το κοινό. Η καλύτερη προσέγγιση ήταν να κάνουμε κάτι που θα αγαπήσουμε. Στη διαφημιστική γλώσσα αυτό είναι απαράδεκτο, κανείς δεν το κάνει. Αυτό ήταν όμως το σωστό» έλεγε ο Παπαϊωάννου στο «Newsweek» τον Αύγουστο του 2004.

Με αυτή την έννοια, το δημιούργημα της Αθήνας ήταν διαμετρικά αντίθετο με την τελετή στο Παρίσι. Ο Γάλλος δημιουργός της προσέφερε ένα θέαμα που ουσιαστικά ήταν το Παρίσι για τους τουρίστες. Δεν έγινε καν σε στάδιο, αλλά στα τουριστικά καραβάκια του Σηκουάνα, συνδυασμένο με, υποτίθεται, κοινωνικά μηνύματα που όμως ήταν υποκριτικά, παραβλέποντας τα πραγματικά προβλήματα. Περισσότερο φανατική παρά πανανθρώπινη, η φετινή τελετή νοιάστηκε για να ευχαριστήσει μόνο την πολιτική και τους χορηγούς. Πολλοί από τους θεατές έφυγαν απογοητευμένοι.

Είκοσι χρόνια μετά, η Ελλάδα μπορεί να καμαρώνει για τη δική της τελετή έναρξης. Θα αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς σε παγκόσμια κλίμακα, διότι ήταν η πιο εμπνευσμένη, η πιο ανθρώπινη και η πιο κοντινή σ’ αυτό που πραγματικά πρεσβεύουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Κάτι που ξέχασαν τόσο οι διοργανωτές Γάλλοι όσο και η ΔΟΕ, προκαλώντας αποστροφή σε δισεκατομμύρια τηλεθεατές και δυσφημίζοντας μια διοργάνωση της οποίας η Ελλάδα έχει την πνευματική ιδιοκτησία.

«Ο κόσμος παραληρεί. Είμαι σχεδόν λιπόθυμος»

Για τους Ελληνες πολλά άλλαξαν από εκείνο το βράδυ τον Αύγουστο 2004. Ο κόσμος ρίχτηκε βίαια σε ένα σπιράλ χρεοκοπίας, φτωχοποίησης και ξεχαρβαλώματος θεσμών που συνεχίζει μέχρι σήμερα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όταν ξαναβλέπουμε την τελετή, δεν κοιτάμε πια τον εαυτό μας στον καθρέφτη.

Στην τελετή του Λονδίνου το 2012 οι Βρετανοί αφιέρωσαν όλο περηφάνια μια παράσταση στο Εθνικό Σύστημα Υγείας τους. Σήμερα αυτό το βρετανικό σύστημα Υγείας είναι πια διαλυμένο.

Το αξεπέραστο νόημα της τελετής της Αθήνας είναι πάντα εδώ τόσο για εμάς όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο. Γιατί αυτό που πρόσφερε η Αθήνα μπορεί να αγνοηθεί ή να παραμεριστεί, αλλά έχει ένα επίμονο χαρακτηριστικό. Κανείς δεν ξεχνάει την ομορφιά. Στην τελετή της Αθήνας δεν έγιναν εκπτώσεις για πολιτικές και ατζέντες που θα άλλαζαν το μήνυμα, όπως στο Παρίσι.

Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου έγραψε πριν από λίγες μέρες στη μακροσκελή «αναβίωση» του μεγάλου του επιτεύγματος στη «Lifo» ότι δεν άλλαξε το παραμικρό. Τα σημαντικότερα αποσπάσματα από την αποκαλυπτική εξιστόρηση του Παπαϊώαννου όσων σκεφτόταν και όσων έγιναν πίσω από τα σκηνικά και τις κάμερες, δίχως να τα πληροφορηθεί έως τώρα το κοινό, εντυπωσιάζουν ακόμα και τόσα χρόνια μετά: «Ενα πρωί είχα ξυπνήσει με καρφωμένη στο μυαλό μου αυτή τη σουρεαλιστική ονειρική εικόνα: το πορτρέτο του ανθρώπου, τεράστιο, να αναδύεται, να σπάει και να δημιουργεί νησιά, τις Κυκλάδες, τον τόπο στον οποίο δημιουργήθηκε και στον οποίο εγώ πρωτογνώρισα τον έρωτα».

• «Τώρα την έβλεπα μπροστά μου! Τρισδιάστατη, διακτινισμένη στα μάτια 4 δισ. θεατών! Οταν τα πράγματα συμβαίνουν, πρέπει να είσαι ψύχραιμος, εκεί, να τα υπηρετήσεις. Δεν υπάρχει χώρος ούτε να χαρείς ούτε να θαυμάσεις το γεγονός ότι η πραγματικότητα έχει τη δυνατότητα να γίνει όνειρο. Μόνο εισπνέεις και εκπνέεις».
• «Την ιστορία της αφύπνισης της ανθρώπινης σκέψης, της γέννησης του πνεύματος που για λογαριασμό ολόκληρης της ανθρωπότητας συνέβη στον ελληνικό χώρο, αυτό θέλησα να τραγουδήσω».
• «Είχα φανταστεί την τελετή έναρξης απολλώνια και την τελετή λήξης διονυσιακή. Πάνω στο τεντωμένο σαν τόξο αυτό δίπολο ακροβατεί η ελληνική υπόσταση».
• «Σε αυτό το γεωγραφικό μήκος και πλάτος γεννήθηκαν η ίδια η έννοια του αθλητισμού, η φιλοσοφία, η Ιστορία, η δημοκρατία, η φυσική, τα μαθηματικά, η τραγωδία, η λυρική ποίηση, η γλώσσα που δημιούργησε τρόπο σκέψης και δάνεισε σε ολόκληρη την ανθρωπότητα λέξεις για έννοιες που πρωτοεκφράστηκαν μέσα στο σύστημά της».
• «Οι εθελοντές υποκλίνονται, ενώ η θάλασσα εξαφανίζεται κάτω από τα πόδια τους. Η λαοθάλασσα των αθλητών πλημμυρίζει το στάδιο. Οι καλύτεροι του κόσμου έχουν μαζευτεί στην Αθήνα για να δώσουν τις προσεχείς ημέρες τον καλύτερό τους εαυτό. Η Björk, ως μητέρα θάλασσα, τους δίνει την ευλογία της, ο διαστημικός σταθμός τούς στέλνει τον χαιρετισμό του, η ολυμπιακή σημαία μπαίνει στο στάδιο, οι αθλητές και οι κριτές ορκίζονται, γιορτάζουμε το ταξίδι της φλόγας σε ολόκληρο τον κόσμο».
• «Ο χτύπος της καρδιάς δονεί τους πάντες. Η φλόγα μπαίνει στο στάδιο, η ένταση και το μεγαλείο του Σοστακόβιτς (ποσό class προσέδωσε ο Κουμεντάκης με τις μουσικές επιλογές του!) συγκλονίζουν, οδηγώντας τους κορυφαίους Ελληνες αθλητές στη λαμπαδηδρομία της ιερής φλόγας μέσα στο στάδιο, μέχρι που ο τελευταίος λαμπαδηδρόμος διασχίζει τρέχοντας τη θάλασσα των αθλητών, που ανοίγει στη μέση. Ενα κομμάτι από το στάδιο ξεκολλάει: μια μεγάλη σκάλα ανεβαίνει προς τα πάνω. Ο βωμός σκύβει προς τη Γη. Τους χωρίζει μια μικρή απόσταση: είναι το ύψος του ανθρώπου. Ο άνθρωπος ενώνει το κάτω με το πάνω, ανάβοντας τον βωμό. Ο βωμός σηκώνεται και φτάνει η ώρα των πυροτεχνημάτων. “Είσαι ένα περιστέρι που πετάς στον ουρανό” ακούμε. Ο κόσμος παραληρεί. Είμαι σχεδόν λιπόθυμος».
   

Κορυφαία η Αθήνα στην παγκόσμια αξιολόγηση

Επίσημη αξιολόγηση των τελετών έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων από το 1896 μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει. Ομως, κατά καιρούς μεγάλοι μιντιακοί όμιλοι του εξωτερικού έχουν κάνει τη δική τους συγκριτική βαθμολόγηση.

Ετσι, το πολυβραβευμένο αμερικανικό «Wrap» έχει τοποθετήσει την τελετή της Αθήνας ως την τρίτη καλύτερη όλων των εποχών. Με πρώτη αυτήν του Πεκίνου το 2008, ενώ στη δεύτερη θέση είναι των Παραολυμπιακών Αγώνων του 2018.

Το επίσης αμερικανικό «CBS» αξιολογεί ως κορυφαία αυτή του Λονδίνου το 2012, με δεύτερη την τελετή έναρξης της Αθήνας. Το θρυλικό περιοδικό «Rolling Stone» ανακήρυξε ως κορυφαία μουσική στιγμή στην ιστορία των εναρκτήριων τελετών την εντυπωσιακή παρουσία της Μπιόρκ το 2004.

Το αυστραλιανό «Esquire» συμπεριλαμβάνει την Αθήνα στο τοπ 10, πάνω από αυτήν του Παρισιού, την οποία και «πρόλαβε» να ενσωματώσει στην αξιολόγηση.

Το BBC έχει κάνει ειδικό θέμα για τις καλύτερες τελετές και αναφέρει ως την κορυφαία όλων των εποχών αυτή του 1896: «Οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες της σύγχρονης εποχής πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα το 1896. Σύμφωνα με τα σύγχρονα πρότυπα, η τελετή έναρξης ήταν μια μέτρια υπόθεση και πολλά γνωστά στοιχεία από τις επόμενες τελετές έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων έλειπαν. Ωστόσο, ήταν μια μεγάλη εκδήλωση. Πάνω από 300 αθλητές συγκεντρώθηκαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο και, παρακολουθούμενοι από πλήθος 60.000 θεατών, ο διάδοχος Κωνσταντίνος ο Α’ έκανε ομιλία καλωσορίζοντας τους αθλητές. Τότε ο βασιλιάς κήρυξε την έναρξη των αγώνων και μια χορωδία 150 ατόμων τραγούδησε τον νεοσύστατο ολυμπιακό ύμνο».

Το ντοκιμαντέρ, το ξέσπασμα, ο σεβασμός και το φόρεμα

Ο Παπαϊωάννου περιγράφει πολλές ακόμα κρυφές έως τώρα πτυχές για την προετοιμασία και την εκτέλεση της εντυπωσιακής τελετής έναρξης. Στο φινάλε παραθέτει και βίντεο που δεν έχουν δημοσιευτεί έως τώρα, ένα χρονικό από την αρχή των ετοιμασιών έως το ξέσπασμα χαράς όλων των συντελεστών, όταν όλα πήγαν καλά, σε μια από τις δύσκολες «αποστολές» εκείνης της μαγικής βραδιάς.

Είναι κρίμα που ουδείς έχει ασχοληθεί αυτά τα 20 χρόνια για τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ με ό,τι προηγήθηκε της τελετής έναρξης των Αγώνων της Αθήνας, με το υλικό, μάλιστα, να είναι ήδη έτοιμο ουσιαστικά. Παραθέτουμε μερικά ακόμα ενδιαφέροντα αποσπάσματα από το κείμενο του Παπαϊωάννου στη «Lifo»:

• «Ο μόνος συμβιβασμός που έχω κάνει είναι να ντύσω τελικά την έγκυο γυναίκα, παρόλο το πανάκριβο και πανέμορφο προσθετικό που είχαμε σχεδιάσει για να μπορέσει να εμφανιστεί ολόγυμνη. Μια κίνηση σεβασμού προς τις μουσουλμανικές χώρες που συμμετέχουν στους Αγώνες. Ο ελληνικός πολιτισμός, βέβαια, είναι αυτός που ύμνησε τον γυμνό ανθρώπινο σώμα περισσότερο από κάθε άλλον. Μου είχε ζητηθεί να κόψω και τις δύο πτώσεις του δρομέα που διέσχιζε την αλληλουχία των σύγχρονων ολυμπιακών πόλεων. Ο δρομέας αυτός σκόνταφτε και έπεφτε στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους. Τότε οι Ολυμπιακοί δεν είχαν πραγματοποιηθεί. Δεν ήθελα να κόψω τις πτώσεις αυτές. Η Γιάννα (σ.σ.: Αγγελοπούλου), προς τιμήν της, με υποστήριξε. “Κάνουν πολέμους και ζητούν να μην τους θυμόμαστε! Θα το αφήσουμε όπως είναι” είπε».
• «Παρουσίασα στην Μπιόρκ ένα στάδιο μεταμορφωμένο σε Μεσόγειο κι εκείνη επέλεξε να τραγουδήσει ως η ίδια η θάλασσα. Την είχα οραματιστεί να τραγουδάει εξάμετρη. Το φόρεμα-θάλασσα, που για χάρη της δημιούργησε η Κοκοσαλάκη, θα κάλυπτε όλους τους αθλητές, έχοντας επάνω του τυπωμένη την εικόνα της υδρογείου, με τις ηπείρους καμωμένες από αλάτι. Ετσι, υπερυψωμένη, θα βρισκόταν μπροστά από τη μεγάλη οθόνη και πίσω της πέντε μέδουσες θα σχημάτιζαν φευγαλέα τους ολυμπιακούς κύκλους.
  Αλλά το υδραυλικό σύστημα που θα την ανύψωνε κόλλησε κι έμεινε η άμοιρη καρφωμένη στο έδαφος. Η Σοφία απαρηγόρητη, τόσες εργατοώρες, τόσες χιλιάδες τόπια υφάσματος, κι αυτό το φόρεμα δεν το είδε κανείς. Από όλα τα τεχνικά κωλύματα που θα μπορούσαν να συμβούν, αυτό ήταν το μόνο που δεν προκαλούσε αλυσιδωτή αντίδραση καταστροφής. Ηταν κρίμα, η στιγμή θα έλαμπε, αλλά έτσι είναι η ζωή».
  
  

Η αποθέωση από τα ξένα ΜΜΕ

• «New York Times» (ΗΠΑ): «Το δροσερό καλοκαιρινό αεράκι και το φως από τους χιλιάδες φακούς των θεατών συνέθεσαν το σκηνικό της οπτικής παρουσίασης του ταξιδιού της Ελλάδας σε μια αφοπλιστική τελετή έναρξης».
• «The Guardian» (Βρετανία): «Συνδυάζοντας χάρη και θέαμα και κάνοντας το πολύπλοκο να μοιάζει απλό, η παραγωγή ήταν τόσο ευφάνταστη και άμεση, προσδίδοντας κύρος στην έννοια της τελετής έναρξης».
• «Der Spiegel» (Γερμανία): «Το ολυμπιακό φως καίει από χθες στο στάδιο της Αθήνας, όπου 72.000 θεατές παρακολούθησαν ένα εκθαμβωτικό υπερθέαμα, εμπνευσμένο από την ελληνική ιστορία και πλαισιωμένο από την πλέον σύγχρονη τεχνολογία, ένα θέαμα των εκπλήξεων που έκοβε την ανάσα».
• «Süddeutsche Zeitung» (Γερμανία): «H φλόγα άναψε, οι Αγώνες άρχισαν. Με μια τελετή λουσμένη στα χρώματα έγινε η έναρξη της 28ης Ολυμπιάδας στην Αθήνα. H επιστροφή των Ολυμπιακών Αγώνων στη γενέτειρά τους γιορτάστηκε με φλογερό τρόπο στο καινούργιο στάδιο. Είναι οι “δικοί τους” Αγώνες, η τελετή έναρξης στο Ολυμπιακό Στάδιο δεν άφησε την παραμικρή αμφιβολία περί αυτού».
• «FAZ» (Γερμανία): «Ολυμπιακοί Αγώνες, καλώς ήλθατε στο σπίτι σας. Με μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή αναδρομή στην ελληνική Ιστορία, η Αθήνα γιόρτασε την επιστροφή της Ολυμπιάδας στις ρίζες της».
• «Le Figaro» (Γαλλία): «H 28η Ολυμπιάδα άρχισε με τους καλύτερους οιωνούς. H τελετή έδωσε την ευκαιρία για αναδρομή στην ελληνική Ιστορία, εστιασμένη γύρω από τα πρωταρχικά στοιχεία της φύσης: αέρα, νερό και φωτιά. Το θέαμα ήταν μεγαλειώδες».
• «El Mundo» (Ισπανία): «Η κλασική Ελλάδα βυθίστηκε αρμονικά στη σύγχρονη Ελλάδα χάρη στην υψηλή τεχνολογία, στο πλαίσιο μιας εντυπωσιακής σκηνογραφίας. H Ελλάδα θυμήθηκε το παρελθόν της κι αγκάλιασε το παρόν της, στη θέα ενός εννιάχρονου παιδιού στο συμβολικό ταξίδι του στο Αιγαίο».
• Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων: «H Αθήνα προσέφερε μια χαρμόσυνη επίδειξη της Ιστορίας, της αγάπης και της ελπίδας σε μια εντυπωσιακά επιτυχημένη τελετή έναρξης των 28ων Ολυμπιακών Αγώνων, υμνώντας τις πιο μεγαλειώδεις πλευρές της ανθρωπότητας. Ενώ ο κόσμος έχει διχαστεί μέσα σε τρία έτη συγκρούσεων και πολέμων, οι ρίζες του δυτικού πολιτισμού επέστρεψαν συμβολικά στη γενέτειρά τους, ενώπιον ενός παγκόσμιου τηλεοπτικού κοινού δισεκατομμυρίων ανθρώπων».
• Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων: «H Αθήνα μάγεψε με την τελετή έναρξης, με το αλληγορικό ταξίδι του Δημήτρη Παπαϊωάννου στις διαφορετικές ιστορικές εποχές, από την αρχαιότητα μέχρι τον 21ο αιώνα».

 

Πηγή: Εφημερίδα «Δημοκρατία», newsbreak.gr