Δρ Ιωάννης Β. Δασκαρόλης,

διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας του πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου

Μια από τις βασικότερες προτεραιότητες της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1928 ήταν η συνεννόηση με την Φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι.

Υπογράφηκε στη Ρώμη από τους Βενιζέλο-Μουσολίνι διμερής συνθήκη “φιλίας, συνδιαλλαγής και δικαστικού διακανονισμού” μεταξύ της Ελλάδας και της Ιταλίας.
Εν όψει μάλιστα της σύναψης του συμφώνου της ελληνοϊταλικής φιλίας, ο Βενιζέλος δήλωσε στον Τύπο:
“Δεν δύναται και δεν πρέπει η Δωδεκάνησος να εμποδίση την ανάπτυξιν και εμπέδωσιν των σχέσεων φιλίας και εμπιστοσύνης μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας“.

Παράλληλα, ως ένδειξη φιλίας προς τη Βρετανία αποθάρρυνε τις πρωτοβουλίες των Κυπρίων για Ένωση. [!!!!!!!].

Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε Πρωθυπουργός, ο Βενιζέλος ενθάρρυνε τον υπουργό εξωτερικών και στενό του συνεργάτη Ανδρέα Μιχαλακόπουλο να λύσει τις όποιες διαφορές υπήρχαν με την Ιταλία και να υπογραφεί σύμφωνο με ειρηνικό περιεχόμενο.

Η πολιτική αυτή δεν άρχισε να τελεσφορήσει και τον Σεπτέμβριο του 1928 ο ίδιος ο Βενιζέλος μετέβη στην Ρώμη και συναντήθηκε με τον Μουσολίνι στις 23 Σεπτεμβρίου.

Το σύμφωνο φιλίας που υπογράφτηκε προέβλεπε αμοιβαία διατήρηση των συνόρων που είχαν επιβληθεί από τις Διεθνείς Συνθήκες, το δεύτερο άρθρο προέβλεπε ουδετερότητα των συμβαλλόμενων αν επιτεθεί τρίτο κράτος και το τρίτο άρθρο προέβλεπε αμοιβαία βοήθεια σε περίπτωση απειλής της ασφάλειας και των υψηλών συμφερόντων των δύο συμβαλλόμενων.

Τέλος προβλεπόταν ότι σε περίπτωση αμοιβαίας διένεξης οι δύο Χώρες θα κατέφευγαν σε διεθνή διαιτησία.

Ο Μουσολίνι στις επαφές του με τον Βενιζέλο τόνισε ότι σκόπευε να βοηθήσει στην εξομάλυνση των ελληνο-τουρκικών σχέσεων, ενώ υπογράμμισε πως θα βοηθούσε την Ελλάδα έναντι οποιασδήποτε επιβουλής που θα προερχόταν από την Γιουγκοσλαβία. Μάλιστα πρότεινε να δώσει οικειοθελώς και χωρίς αντιστάθμισμα έγγραφη εγγύηση για την ακεραιότητα της Θεσσαλονίκης έναντι της Γιουγκοσλαβίας.

Οι Ιταλοί και ο Μουσολίνι προσωπικά επεδίωκαν μια συνεννόηση με την Ελλάδα στην βάση της κύκλωσης της Γιουγκοσλαβίας και αυτό γιατί είχαν συνοριακές προστριβές. Η Ελλάδα επίσης είχε προβλήματα με την Γιουγκοσλαβία που απόρρεαν από τις συμφωνίες που είχαν γίνει επί της δικτατορίας του Παγκάλου και προέβλεπαν ελευθερη χρήση του λιμανιού της Θεσσαλονίκης. Το μεγάλο αγκάθι όμως των ελληνο-Ιταλικών σχέσεων ήταν το θέμα των Δωδεκανήσων και της Ιταλικής Κατοχής τους. Υπενθυμίζουμε ότι κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου οι Ιταλοί Φασίστες έκαναν συστηματικές προσπάθειες να εκλατινίσουν τον πληθυσμό των Δωδεκανήσων, επιμένοντας σε θέματα εκπαίδευσης, γλώσσας και θρησκείας, με πολύ πενιχρά αποτελέσματα. Οι Ιταλοί λοιπόν, φοβούνταν πως έστω και την τελευταία στιγμή ο Βενιζέλος θα έθετε θέμα για τα Δωδεκάνησα και την κακή μεταχείριση των γηγενών και την εργώδη προσπάθεια Ιταλοποίησης τους που κατέβαλλε το Ιταλικό Φασιστικό Καθεστώς. Ο Βενιζέλος στις μέρες που βρέθηκε στην Ιταλία επιβεβαίωσε σε όλους τους τόνους ότι δεν θα έθετε το παραμικρό ζήτημα στους Ιταλούς σχετικά με τα Ελληνικά νησιά. Και δεν στάθηκε μόνο στις ανεπίσημες διαβεβαιώσεις σε διπλωματικό επίπεδο προς τους Ιταλούς.

Ελευθέριος Βενιζέλος: Θέμα (Δωδεκανησίων) μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας δεν υφίσταται, παρά μόνο υφίσταται μεταξύ Ιταλών και Δωδεκανησίων...
η ίδια γραμμή ακολουθείτε και στο Κυπριακό, θέμα που ποτέ δεν επηρέασε αρνητικά τις άριστες Ελληνο-βρετανικές σχέσεις...

Συγκεκριμένα σε συνέντευξη του στους πέντε ανταποκριτές και τους συντάκτες Ελληνικών εφημερίδων που βρίσκονταν στην Ιταλία για να καλύψουν την υπογραφή του Συμφώνου, ο Βενιζέλος απάντησε για τα Δωδεκάνησα. Συγκεκριμένα ρωτήθηκε από τον Δωδεκανήσιο δημοσιογράφο Ιωάννη Γκίκα αν έθεσε το θέμα των Δωδεκανήσων στον Μουσολίνι. Ο Βενιζέλος τότε απάντησε "εντελώς αναπάντεχα" πως τέτοιο θέμα μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας δεν υφίσταται, παρά μόνο υφίσταται μεταξύ Ιταλών και Δωδεκανησίων. Υπογράμμισε δε ότι η Ελληνική γραμμή στο θέμα είναι η ίδια με αυτή που ακολουθείτε και στο Κυπριακό, θέμα που ποτέ δεν επηρέασε αρνητικά τις άριστες Ελληνο-βρετανικές σχέσεις. Η θέση αυτή ήταν αρκετά σκληρή καθώς το θέμα της Ένωσης της Δωδεκανήσου αλλά και της Κύπρου με την Ελλάδα απασχολούσαν έντονα τότε τον Ελληνισμό. Αλλά εκτός αυτού ο Βενιζέλος δήλωσε πως το ίδιο ίσχυε και για την Κύπρο που βρισκόταν υπό Αγγλική κατοχή, πως οι θέσεις αυτές ήταν βασικές για την εξωτερική του πολιτική και πως θα τις ανακοίνωνε αυτούσιες και στην Βουλή. Στην συνέντευξη επενέβη ο Έλληνας πρέσβης στην Ιταλία Ιωάννης Πολίτης και μετά από ιδιαίτερη συζήτηση με τον Βενιζέλο, ο τελευταίος ζήτησε να θεωρήσουν τις τελευταίες δηλώσεις του ως μη γενόμενες.

Αυτό όμως δεν εμπόδισε τον ανταποκριτή της αντιβενιζελικής εφημερίδας "Πρωία" Γιοκαρίνη που συμμετείχε στην συνέντευξη τύπου να τηλεγραφήσει με λεπτομέρειες τις σκληρές βενιζελικές δηλώσεις. Η δημοσιοποίηση των δηλώσεων στην Αθήνα προκάλεσε σάλο και βαθύτατη συγκίνηση στους Αθηναίους που είχαν Δωδεκανησιακή καταγωγή. Η αντιπολίτευση με τον Παναγή Τσαλδάρη επέκρινε με δριμύτητα τις θέσεις αυτές, ενώ το ζήτημα έλαβε τέτοιες διαστάσεις ώστε συγκλήθηκε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο με τους υπουργού με κοινή τους ανακοίνωση να ζητούν από τον Βενιζέλο που βρισκόταν στην Ιταλία διευκρινιστική δήλωση επί του θέματος. Ο Βενιζέλος απάντησε με τηλεγράφημα το οποίο όμως επιβεβαίωνε την αρχική ανταπόκριση του αντιβενιζελικού δημοσιογράφου.

Το διευκρινιστικό αυτό τηλεγράφημα όξυνε περαιτέρω την κατάσταση, ειδικά στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου όπου τότε βρισκόταν το κέντρο του Δωδεκανησιακού Αγώνα για Αυτοδιάθεση και Ένωση με την Ελλάδα. Μάλιστα μεταξύ των εκεί Δωδεκανησίων σημειώθηκαν έντονοι διαπλικτισμοί ακόμη και συμπλοκές με χειροδικίες. Πάντως η Βενιζελική πολιτική στο θέμα δεν είχε μακρόπνοα αποτελέσματα: οι Ιταλοί αρνήθηκαν να ανανεώσουν το Σύμφωνο Φιλίας και κατέλαβαν την Αλβανία το 1939 ενώ επιτέθηκαν στην Ελλάδα το 1940. Τα Δωδεκάνησα ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα μεταπολεμικά και αφού προηγήθηκε ισχυρό πολιτικό παρασκήνιο με την Τουρκία που προσπάθησε να εμπλακεί.  

Πηγές:

Γεώργιος Λεονταρίτης, το Ελληνο-ιταλικό σύμφωνο Φιλίας

Ιωάννης Γκίκας, το σύμφωνο με την Ιταλία και η τύχη της Δωδεκανήσου

Κωνσταντίνος Καραμανλής, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι εξωτερικές μας σχέσεις 1928-1932, εκδόσεις Παπαζήση

Αναφορά και κριτική στο Βιβλίο "Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι Εξωτερικές μας σχέσεις 1928-1932" του Κωνσταντίνου Αλ. Καραμανλή

Πηγή: Ιστορικά Θέματα