Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι έγιναν το 1912-13, αρχικά από τα συμμαχικά Χριστιανικά Κράτη των Βαλκανίων, Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο εναντίον της Τουρκίας για την απελευθέρωση υποδούλων ομοεθνών τους (1^ος Βαλκανικός) και στη συνέχεια από την Ελλάδα και τη Σερβία εναντίον της Βουλγαρίας, εξαιτίας των επιθετικών ενεργειών της τελευταίας, αποτέλεσμα των εδαφικών διεκδικήσεών της σε βάρος των πρώην συμμάχων της (2^ος Βαλκανικός).

Η Ελλάδα που διέθετε έναν πλήρως αναδιοργανωμένο, εκπαιδευμένο και άρτια εξοπλισμένο Στρατό, κάτω από μια άξια Πολιτική και Στρατιωτική ηγεσία, εισήλθε στην πόλεμο στις 5 Οκτωβρίου 1912, αποφασισμένη να ελευθερώσει τα εδάφη που βρίσκονταν ακόμη υπό τον Τουρκικό ζυγό και να απαλύνει την ήττα του ατυχούς πολέμου του 1897.

Οι επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στη Μακεδονία διήρκησαν δύο περίπου μήνες και στο μικρό αυτό διάστημα έγιναν σφοδρές μάχες και απελευθερώθηκε το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας μας.

Στις 5 Οκτωβρίου 1912 ο Βασιλεύς Γεώργιος έγραφε σε Διάγγελμά του προς τον Ελληνικό Λαό:

«Αι ιεραί υποχρεώσεις προς την φιλτάτην Πατρίδα, προς τους υποδούλους αδελφούς μας και προς την ανθρωπότητα επιβάλλουσιν εις το Κράτος μετά την αποτυχίαν των ειρηνικών προσπαθειών του, προς επίτευξιν και εξασφάλισιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των υπό τον Tουρκικόν ζυγόν Χριστιανών, όπως δια των όπλων θέσει τέρμα εις την δυστυχίαν την οποίαν ούτοι υφίστανται από τόσων αιώνων…….

Η Ελλάς μετά των αδελφών συμμάχων Κρατών θα επιδιώξη πάση θησία τον ιερόν αυτόν σκοπόν, επικαλούμενη δεν την αρωγήν του Υψίστου εν τω δικαιοτάτω τούτω αγώνι του πολιτισμού, ανακράζομεν: ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΑΣ. ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΘΝΟΣ.»

Μετά την εξόρμηση του Ελληνικού Στρατού και την απελευθέρωση της Ελασσόνας και Δεσκάτης, μετά την σκληρή μάχη του Σαρανταπόρου και την απελευθέρωση των Σερβίων μετά την προέλαση προς Κοζάνη, την απελευθέρωση της Βέροιας και Κατερίνης και τέλος μετά τον νικηφόρο αγώνα στα Γιαννιτσά, πέρασε τον Αξιό και κινήθηκε προς Θεσσαλονίκη. Το χρονικό διάστημα από 21 μέχρι 23 Οκτωβρίου, οι Μεραρχίες της Στρατιάς προωθήθηκαν σταδιακά ως εξής:

• Η IV Μεραρχία, δια μέσου του χωριού Άθυρα έφτασε στο χ. Άγιος Πέτρος, όπου στάθμευσε.

• Η VΙ Μεραρχία, δια μέσου των χωριών Αγριοσυκιά και Δυτικό έφτασε βορειοδυτικά του χ. Άθυρα, όπου και στάθμευσε.

• Η ΙI Μεραρχία από τα Γιαννιτσά, δια μέσου του χ. Μεσιανό, έφτασε στα Κουφάλια και εγκατέστησε τμήματα ασφαλείας στη δυτική όχθη του Αξιού.

• Η Ι Μεραρχία από τα Γιαννιτσά, δια μέσου της Πέλλας έφτασε στο χ. Παρθένι και εγκατέστησε τμήματα ασφαλείας στη δυτική όχθη του Αξιού, από την οδική μέχρι τη σιδηροδρομική γέφυρα, ενώ μια Διλοχία της διαπεραιώθηκε τις βραδινές ώρες της 23^ης Οκτωβρίου (μέσω της σιδιροδρομικής γέφυρας), ανατολικά του Αξιού, για την εξασφάλιση της διελεύσεως του στρατού.

• Η ΙΙΙ Μεραρχία από το Άδενδρο μεταστάθμευσε στο χ. Βραχιά, εγκατέστησε προφυλακές στη δυτική όχθη του Αξιού, από τη σιδηροδρομική γέφυρα μέχρι το χ. Ανατολικό και πέτυχε τη ζεύξη του ποταμού στο δυτικό βραχίονα του πόρου Χαλάστρας.

• Η Ταξιαρχία Ιππικού από το χ. Κλειδί έφτασε μέσω του χ. Κύμινα στη Χαλάστρα, από όπου προώθησε ανατολικά τμήματα αναγνωρίσεως.

• Το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου από τα Κύμινα, δια μέσου του χ. Βραχιά, έφτασε στο χ. Παρθένι και προώθησε μια Διλοχία για κατάληψη της σιδηροδρομικής γραμμής ανατολικά του Αξιού.

Η διάβαση του Αξιού ολοκληρώθηκε στις 25 Οκτωβρίου, με τις Ι, ΙΙ, ΙΙΙ και IV Μεραρχίες και το Γενικό Στρατηγείο στο χωριό Γέφυρα (Τόπσου). Την ίδια ημέρα στη Θεσσαλονίκη οι Πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων, λόγω της προελάσεως του Ελληνικού Στρατού, έπεισαν τον Αρχηγό του Τουρκικού Στρατού Χασάν Ταξίν Πασά να έλθει σε διαπραγματεύσεις, για να αποφευχθεί η άσκοπη αιματοχυσία.

Ακολούθησαν συνομιλίες περί παραδόσεως της Θεσσαλονίκης μεταξύ των Προξένων των Μεγάλων Δυνάμεων και του εκπροσώπου του Ταξίν Πασά Στρατηγού Σεκήκ Πασά με τον Αρχηγό του Ελληνικού Στρατού στο Σιδηροδρομικό Σταθμό του χ. Γέφυρα(Τόπσου). Δεν έγινε όμως δεκτός ο όρος του Ταξίν Πασά, όπως επιτραπεί να αποσυρθεί ο Τουρκικός στρατός ανατολικά της Θεσσαλονίκης μέχρι τέλους του πολέμου. (Ο Έλληνας Αρχιστράτηγος απαιτούσε την άμεση παράδοση του Τουρκικού στρατού, που θα θεωρούνταν αιχμάλωτος πολέμου και θα μεταφερόταν σε λιμάνι της Μικράς Ασίας με δαπάνη της Ελληνικής Κυβέρνησης και μόνο οι Τούρκοι Αξιωματικοί μπορούσαν να διατηρήσουν τα ξίφη τους).

Μετά από αλλεπάλληλες αποστολές αντιπροσώπων και απαιτήσεις – μη αποδοχές όρων μεταξύ Ταξίν Πασά και Διαδόχου Κωνσταντίνου και ενώ οι Ελληνικές Μεραρχίες την 26^η Οκτωβρίου συνέχιζαν την προώθησή τους και η κύκλωση του Τουρκικού στρατού γινόταν όλο και περισσότερο ασφυκτική, ο Ταξίν Πασάς, διαβλέποντας το μάταιο της επιμονής του, έστειλε στις 16:00 ώραν στον Έλληνα Αρχιστράτηγο Αξιωματικό (τον συνόδευαν Αξιωματικοί της ΙΙΙ Μεραρχίας που βρίσκονταν κοντά στο χ. Ωραιόκαστρο) με ενυπόγραφη δήλωσή του ότι παραδίδει τη Θεσσαλονίκη άνευ όρων.

Ο Αρχιστράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος απέστειλε στη Θεσσαλονίκη (το Στρατηγείο του βρισκόταν στη Σίνδο) τους Επιτελείς του Ι. Μεταξά και Β. Δούσμανη για την υπογραφή του πρωτοκόλλου από τον Αρχηγό του Τουρκικού Στρατού Χασάν Ταξίν Πασά, το οποίο υπεγράφη στις 23:00 της 26^ης Οκτωβρίου και είχε ως εξής:

«Π ρ ω τ ό κ ο λ λ ο ν. Μεταξύ της Α.Β.Υ. του Αρχιστρατήγου του Ελληνικού στρατού και της Α.Ε. του Αρχιστρατήγου του Τουρκικού στρατού συνεφωνήθησαν τα κάτωθι:

      Άρθρον 1^ον. Τα όπλα των Οθωμανών στρατιωτών θα παραληφθώσι και θα τεθώσιν εν αποθήκη θα φρουρηθώσι δε υπό την ευθύνην του Ελληνικού στρατού. Επί του αντικειμένου αυτού θα συνταχθεί ιδιαίτερον πρωτόκολλον.

      Άρθρον 2^ον. Οι Οθωμανοί στρατιώται θα στρατονισθώσι μέρος μεν εις Καραμπουρνού, μέρος δε εις τους στρατώνας πυροβολικού, τους καλουμένους Τοψίν. Θα τρέφονται υπό των Αρχών Θεσσαλονίκης.

      Άρθρον 3^ον. Η πόλις της Θεσσαλονίκης παραδίδεται εις τον Ελληνικόν Στρατόν μέχρι της συνομολογήσεως της ειρήνης.

      Άρθρον 4^ον. Πάντες οι ανώτεροι στρατιωτικοί υπάλληλοι και Αξιωματικοί έχουσι το δικαίωμα να διατηρήσωσι τα ξίφη των και να ώσιν ελεύθεροι εν Θεσσαλονίκη. Ούτοι θα δώσωσι λόγον τιμής ότι δεν θα λάβωσι πλέον τα όπλα κατά του Ελληνικού στρατού και των συμμάχων αυτού κατά τη διάρκεια του παρόντος πολέμου.

      Άρθρον 5^ον. Άπαντες οι ανώτεροι πολιτικοί βαθμούχοι και οι υπάλληλοι του Βιλαετίου θα ώσιν ελεύθεροι.

      Άρθρον 6^ον. Οι χωροφύλακες και αστυνομικοί θα φέρωσι τα όπλα αυτών.

      Άρθρον 7^ον. Το Καραμπουρνού θα χρησιμεύση ως κατάλυμμα των αφοπλισμένων Οθωμανών στρατιωτών. Τα πυροβόλα και τα πολεμικά μηχανήματα του Καραμπουρνού θα τεθώσιν εκτός χρήσεως υπό του Τουρκικού στρατού και θα παραδοθώσιν εις την Ελληνικήν δύναμιν.

      Άρθρον 8^ον. Τα εν άρθρω 1ω διαλαμβανόμενα θα εκτελεσθώσιν εντός του χρονικού διαστήματος των δύο ημερών, αρχομένου από αύριον Σαββάτου 27 Οκτωβρίου 1912. Η προθεσμία αυτή δύναται ακόμη να παραταθή τη συγκαταθέσει του Αρχιστρατήγου του Ελληνικού Στρατού.

      Άρθρον 9^ον. Η κατάστασις αύτη θα διατηρηθή μέχρι της συνομολογήσεως της ειρήνης.

      Άρθρον 10^ον. Οι χωροφύλακες και η Οθωμανική Αστυνομία θα εξακολουθήσωσι την υπηρεσίαν αυτών μέχρι νεωτέρας αποφάσεως.

Εν Θεσσαλονίκη τη 26 Οκτωβρίου 1912.

Οι πληρεξούσιοι της Α.Β.Υ. του Διαδόχου της Ελλάδος

Β. Δούσμανης, Ι.Π. Μεταξάς.

Ο Αρχηγός του Τουρκικού Στρατού Χασάν Ταξίν».

Συνολικά παραδόθηκαν 20.000 οπλίτες και 1.000 Αξιωματικοί ενώ περιήλθαν στην κατοχή του Ελληνικού Στρατού 70 πυροβόλα, 30 πολυβόλα, 1.000 ίπποι και άφθονο πολεμικό υλικό.

Το πρωί της 27 Οκτωβρίου, η ΙΙΙ Βουλγαρική Μεραρχία, υπό το Στρατηγό Θεοδωρώφ, αν και είχε λάβει έγκαιρα τις επιστολές του Έλληνα Αρχιστρατήγου σχετικά με την παράδοση του Τουρκικού Στρατού και της Θεσσαλονίκης και είχε ενημερωθεί από τη ΙΙ Ελληνική Μεραρχία για την αναστολή των εχθροπραξιών, συνέχισε την προέλασή της προς χ. Λητή ενώ μια πυροβολαρχία έβαλλε κατά των Τουρκικών θέσεων.

Τις μεσημβρινές ώρες εισήλθε στη Θεσσαλονίκη το Απόσπασμα Ευζώνων με τμήμα Ιππικού και εγκαταστάθηκε στους στρατώνες που υπήρχαν στο Διοικητήριο. Ο Αρχιστράτηγος με το Επιτελείο του, με επικεφαλείς την Ι Μεραρχία εισήλθε θριαμβευτής στη Θεσσαλονίκη στις 11:00 της 28^ης Οκτωβρίου. Επακολούθησε δοξολογία στον Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά και παρέλαση των στρατευμάτων.

Έτσι απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στρατό η “νύφη του Θερμαϊκού” κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο.

Πηγή:  Xanthi News, Αβέρωφ