Την 19η Οκτωβρίου 1912 στα υψώματα μεταξύ Αηδονοχωρίου-Καλλιστρατίου- Περιστέρας έγινε μεταξύ Ελληνικών και τουρκικών στρατευμάτων σφοδρότατη μάχη, αληθινή μονομαχία. Τα Ελληνικά στρατεύματα του Γύπαρη και του Νικολούδη που ήταν εθελοντικά με ενίσχυση τμήματος Ευζώνων, δια μέσου Πυλωρίου, έφθασαν στην γραμμή Καλλιστρατίου-Περιστέρας. Εκεί αντιλήφθηκαν λόχο τουρκικού στρατού που κατευθυνόταν προς το Τσοτύλι!

Σκοπός των Τούρκων ήταν η θανάτωση των μαθητών του ιστορικού Γυμνασίου Τσοτυλίου και η πυρπόληση του κτιρίου του Οικοτροφείου. Μόλις αυτό έγινε γνωστό στο Τσοτύλι, οι μαθητές έφυγαν στα προς το νότο ορεινά χωριά. Οι Τούρκοι όταν είδαν το Ελληνικό σώμα στην αρχή το πέρασαν για δικό τους και έστειλαν έναν ανιχνευτή για πληροφορίες. Οι Έλληνες αφού συνέλαβαν τον απεσταλμένο, εμφανίστηκαν μπροστά στους επίδοξους σφαγείς του άνθους του Βοΐου. Για να ανακόψουν την προέλαση των Τούρκων προς το Τσοτύλι, τα σώματα του Γύπαρη και Νικολούδη πήραν θέσεις μάχης σε μια ρεματιά του χωριού Περιστέρας (Μαρτσίστι).

Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να οχυρωθούν στο Καλλιστράτι. Νέες δυνάμεις από την Νεάπολη ενίσχυσαν τους Τούρκους που βρίσκονταν στο Καλλιστράτι. Ο Γύπαρης και ο Νικολούδης, για να υπερφαλαγγίσουν τον εχθρό και για να τον βάλλουν ανάμεσα σε δυο πυρά, προχώρησαν προς το Αηδονοχώρι. Η κίνηση αυτή έπαιξε μεγάλο στην τελική έκβαση της μάχης. Οι Τούρκοι εγκατέλειψαν το Καλλιστράτι και υποχώρησαν στην Νεάπολη. Αυτή η κίνηση των Τούρκων είχε σαν αποτέλεσμα την κατάληψη του χωριού από τις Ελληνικές δυνάμεις. Οι επικεφαλής των Ελληνικών δυνάμεων θεώρησαν πως οι Τούρκοι δεν θα ξαναγύριζαν και άφησαν στο χωριό δύναμη από οκτώ μόνον άνδρες.

Η δύναμη αποτελούνταν από τους εξής: Μανώλη Βαγγελινό, Χρήστο Ξυλινάκη, Χρήστο Αυγουστάκη, Νικόλαο Γιαλίρη, Μιχαήλ Μελαδάκη, Στέφανο Καλογεράκη, Κωνσταντίνο Κτενά, Στ. Κόκκινο. Οι υπόλοιπες δυνάμεις απομακρύνθηκαν να ανασυνταχθούν με σκοπό την επίθεση στην Νεάπολη. Οι Τούρκοι όμως αφού ενισχύθηκαν με νέες δυνάμεις, επετέθησαν με σφοδρότητα στο Καλλιστράτι και στις δυνάμεις εκείνες που είχαν πάρει θέση μάχης στο Αηδονοχώρι.

Επακολούθησε μια σωστή γιγαντομαχία. Οι γενναίοι οκτώ Κρητικοί υπερασπιστές του Καλλιστρατίου αμύνονται σθεναρά και αποκρούουν τις αλλεπάλληλες επιθέσεις ενός τουρκικού λόχου. Εντός του οικισμού θα πέσουν ηρωικά μαχόμενοι οι στρατιώτες Χρήστος Ξυλινάκης και Χρήστος Αυγουστάκης, καταγόμενοι από τον Άγιο Βασίλειο Ρεθύμνης και του Βιάνου Ηρακλείου αντίστοιχα. Τον πρώτο βρήκε μια σφαίρα στο μέτωπο και το δεύτερο μια σ' ένα πόδι και μια στο στήθος.

Επίσης τραυματίστηκαν στην μάχη ο Μιχαήλ Μελαδάκης και ο Νικόλαος Γιαλίρης.

Ενώ ο Μελαδάκης τραυματισμένος αποχώρησε από το πεδίο της μάχης, ο Γιαλίρης που ήταν τραυματισμένος στο πόδι σοβαρά και δεν μπορούσε να βαδίσει, σύρθηκε σε κάποιο σπίτι του χωριού και αμυνόταν απεγνωσμένα μόνος του. Κάποια στιγμή μια εχθρική σφαίρα του έσπασε το όπλο του και κατά πάσα πιθανότητα και το χέρι του. Αυτός όμως συνέχισε να μάχεται ηρωικά με το πιστόλι του. Δυο Τουρκαλβανοί που τον εντόπισαν, έφτασαν κοντά του και θέλησαν να τον συλλάβουν όμως ο γενναίος Κρητικός πυροβόλησε και σκότωσε τον έναν με το πιστόλι του, ενώ ο άλλος το 'βαλε στα πόδια κι έφυγε!

Ενώ η μάχη είχε τελειώσει και οι Τούρκοι είχαν αρχίσει να πυρπολούν το χωριό, ο βαριά τραυματισμένος στρατιώτης επιστρατεύοντας τις τελευταίες δυνάμεις του, κατόρθωσε να απομακρυνθεί από το χωριό. Κατά την διάρκεια της νύχτας κατόρθωσαν οι συμπολεμιστές του να τον βρουν και να τον πάρουν μαζί τους. Ο οπλαρχηγός του, ο Νικολούδης αναγνωρίζοντας την ανδραγαθία του τον αναγνώρισε ως οπλαρχηγό.

Όταν έπεσε το σκοτάδι οι Τούρκοι αποσύρθηκαν στην Νεάπολη. Εγκατέλειψαν στο πεδίο της μάχης τριάντα νεκρούς. Από τους Έλληνες έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι, τέσσερις Κρήτες εθελοντές, ένας λοχίας των Ευζώνων, ένας Εύζωνας και δυο ντόπιοι αγγελιοφόροι. Τάφηκαν όλοι σε κοινό τάφο κοντά στον Ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην Περιστέρα.

Τα ονόματα των νεκρών που έπεσαν στο πεδίο της μάχης είναι:

- Λαινάς, Λοχίας των ευζώνων.

- Αγνώστου ονόματος, εύζωνας.

- Χρήστος Ξυλινάκης Κρήτης, στρατιώτης εθελοντής.

- Χρήστος Αυγουστάκης Κρήτης, στρατιώτης εθελοντής.

- Χαρίτων Βαβούκας Κρήτης, στρατιώτης εθελοντής.

- Αγνώστου ονόματος Κρήτης, στρατιώτης εθελοντής.

- Παναγιώτης Χριστόπικος, Αγγελιοφόρος.

- Χρήστος Λάγγας, Αγγελιοφόρος.

- Ιωάννης Βαρτζής, Αγροφύλακας.

Προς τιμή των γενναίων παλικαριών οι κάτοικοι του Καλλιστρατίου έστησαν στον τοίχο της νότιας πλευράς του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματά τους. 

Αξίζει να αναφέρουμε ό,τι γνωρίζουμε για το πώς σκοτώθηκε ο καθένας από αυτούς. 

Ο Νικόλαος Χατζόπουλος πήρε μέρος και στην μάχη σαν αγγελιοφόρος και οδηγός των Κρητών στρατιωτών. Ήταν αυτός που οδήγησε τους στρατιώτες στο χωριό και στην συνέχεια στα υψώματα του Αηδονοχωρίου προκειμένου να κυκλώσουν τους Τούρκους. Δεν αποκλείεται να ήταν και ένοπλος. Υπάρχει σχετική προφορική μαρτυρία από κατοίκους του χωριού. Πυροβολήθηκε από Τούρκους στρατιώτες την ώρα που προσπαθούσε να σώσει το σπίτι του, όταν του έβαλαν φωτιά. Ήταν οι στιγμές που οι Κρήτες είχαν οπισθοχωρήσει από το χωριό και το είχαν ανακαταλάβει οι Τούρκοι. Με την αποχώρηση των Ελληνικών δυνάμεων οι Τούρκοι παρέδωσαν το χωριό στις φλόγες και το κατέστρεψαν εντελώς.

Ο Θωμάς Χατζόπουλος ενθουσιασμένος από την παρουσία του Ελληνικού στρατού, έλαβε μέρος στην μάχη, πυροβολώντας τους Τούρκους από την αυλή του σπιτιού του με ένα όπλο τύπου ''γκρα''. Έγινε όμως αντιληπτός από τους Τούρκους στρατιώτες και πυροβολήθηκε. Τραυματίστηκε βαριά και ενώ η σύζυγός του Φωτεινή Χατζοπούλου έτρεξε να τον βοηθήσει, δέχθηκε και εκείνη τα πυρά των Τούρκων.

Η Φωτεινή Χατζοπούλου ξεψύχησε αμέσως. Ο Θωμάς απεβίωσε μετά από δυο μέρες. (Ο Θωμάς και ο Νίκος Χατζόπουλος ήταν αδέρφια).

Για τον Λουκά (Δούκα) Ζηκόπουλο οι προφορικές διηγήσεις αναφέρουν πως βγήκε να σβήσει την φωτιά, που είχαν ανάψει οι Τούρκοι σε μια κλαδαριά που είχε από κλαδιά βελανιδιάς για να ταΐσει τα πρόβατα το χειμώνα. Εκεί τον είδε κάποιος γνωστός του Τούρκος στρατιώτης από το Πυλωρί που τον προέτρεψε να φύγει για να σωθεί. Την ίδια στιγμή όμως άλλος στρατιώτης τον πυροβόλησε και τον σκότωσε. Ήταν παραμονή της γιορτής του.

Ο Ευθύμιος Χασιώτης καταγόταν από την Ασπρούλα (Βιλίστι τότε) και δούλευε σε αγρόκτημα του χωριού. Κάποιες γυναίκες τον έκρυψαν κάτω από μια ξύλινη λεκάνη που την χρησιμοποιούσαν σαν ταΐστρα για τα ζώα. Εκεί οι Τούρκοι στρατιώτες τον πυροβόλησαν και τον φόνευσαν εξ' επαφής. 

Για τα υπόλοιπα θύματα δε γνωρίζουμε λεπτομέρειες για το πως φονεύτηκαν...

Πηγή: (Από το βιβλίο "Μνήμες από το παρελθόν" του Δημητρίου Ι. Ζηκόπουλου), Περί Πάτρης