Ιστορικός- Συγγραφέας, πτυχιούχος Φιλοσοφικής σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας
Όπως εύστοχα είπε ο αρχηγός της Βρετανικής Συμμαχικής Αποστολής στην Ελλάδα, Έντι Μάγιερς στον στρατηγό Ναπολέοντα Ζέρβα " Στρατηγέ σείς είσθε έξυπνος άνθρωπος, πλήν όμως σας διαφεύγει ένα πράγμα, όπως διαφεύγει απ' όλους. Εμάς τους Άγγλους μπορείτε να μας καταλάβετε ως άτομα. Την αγγλική πολιτική δεν μπορείτε να την καταλάβετε ποτέ". Σ'αυτές τις τρείς γραμμές συνοψίζεται όλο το νόημα της πολιτικής των Βρετανών στην Ελλάδα την περίοδο 1941-1944. Αρχικά οι Βρετανοί δεν αποσκοπούσαν στη δημιουργία ανταρτικών ένοπλων οργανώσεων που θα χτυπούσαν τον κατακτητή, αλλά περιορίζονταν στις υπηρεσίες παροχής πληροφοριών στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, στη διενέργεια σαμποτάζ και στη μεταφορά Ελλήνων αξιωματικών στο Κάιρο. Αυτή η στάση τους αποθάρρυνε πολλούς Έλληνες πατριώτες που ήθελαν να βγούν άμεσα στο βουνό. Ο Ζέρβας ήδη απο τον Φλεβάρη του 1941 ήρθε σε επαφή με τον υπουργό Εξωτερικών της Αγγλίας Άντονι Ήντεν καθώς και με τον ναύαρχο Τέρλ προτείνοντάς τους να ενισχύσουν την ανάπτυξη οργανώσεων αντίστασης που ένθερμα ο ίδιος υποστήριζε. Η στάση των Βρετανών άλλαξε οριστικά τον Μάρτιο του 1942, όπου υποστηρίζουν ξαφνικά την ανάπτυξη του ανταρτοπολέμου. Ο λόγος ήταν η απασχόληση περισσότερων μονάδων του Γερμανικού στρατού στην Ελλάδα, προκειμένου να δημιουργηθούν νέες εστίες αντίστασης στη φασιστική επέλαση πρός όφελος του συμμαχικού αγώνα.
Ουίνστον Τσώρτσιλ
Απο το 1943 τα πράγματα έγιναν ξεκάθαρα, με την φανερή βοήθεια σε χρήμα και οπλισμό πρός όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις. Παράλληλα όμως αρχίζει και η δυναμική επιθετική πρωτοβουλία του ΕΛΑΣ έναντι των άλλων όργανώσεων με στόχο τον αφανισμό τους. Ο κατοχικός εμφύλιος πόλεμος αφ'ενός άφηνε στο απυρόβλητο σε σημαντικό βαθμό τη Βέρμαχτ και αφ'ετέρου δημιουργούσε προβλήματα στο κοινό συμμαχικό αγώνα. Παρ'όλα αυτά ο ρόλος των Βρετανών στον εμφύλιο αυτό, σήμερα έχει ξεκαθαριστεί απόλυτα. Και φυσικά ήταν απολύτως διασπαστικός για το ελληνικό αντάρτικο. Εκμεταλλεύτηκαν σε ολοκληρωτικό βαθμό τις ανεδαφικές- για εκείνη την εποχή- πολιτειακές και μεταπελευθερωτικές βλέψεις της κάθε αντιστασιακής οργάνωσης. Την εποχή εκείνη η Ελλάδα τάχθηκε στο πλευρό των δυτικών αντιφασιστικών δυνάμεων, υπό την αιγίδα της Μεγάλης Βρετανίας του Ουίνστον Τσόρτσιλ. Βεβαίως ώς αντάλλαγμα είχε λάβει -σε θεωρητικό πάντα επίπεδο- τις ρητές εγγυήσεις για πλήρη εθνική αποκατάσταση στο θέμα της Κύπρου, της Βορείου Ηπείρου και των Δωδεκανήσσων. Φανερός υποστηρικτής των εθνικών διεκδικήσεων ο βασιλιάς Γεώργιος. Σε τελική ανάλυση, οι Βρετανοί μας παρέδωσαν μόνο τα Δωδεκάνησσα κι'ένώ ήδη δύο φορές είχαν προθυμοποιηθεί να τα παραδώσουν στους Τούρκους προκειμένου να βγούν στον πόλεμο κατά των Γερμανών, με τη σύμφωνη γνώμη του Στάλιν.
Οι Βρετανοί ωστόσο με τη νίκη του Συμμαχικού αγώνα στόχευαν και σε δικές του βλέψεις ιδίως στο χώρο των Βαλκανίων. Οι οποίες καθορίστηκαν αργότερα στη συμφωνία της Μόσχας το 1944 και στη συνδιάσκεψη της Γιάλτας το '45, με τη σύμφωνη γνώμη του Στάλιν. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και η στάση τους απέναντι στον κατοχικό εμφύλιο της περιόδου 1943-1944. Το ΚΚΕ μετά τον Δεκέμβριο του ΄42 έχει αποφασίσει τη μονοπώληση του αντιστασιακού αγώνα, κάτι που σημαίνει αφανισμός ή ενσωμάτωση για τις υπόλοιπες εθνικές αντιστασιακές οργανώσεις. Με την άνοιξη του ΄43 αρχίζει και ο πλέον δύσπιστος να πείθεται για του λόγου του αληθές. Πρώτο και χαρακτηριστικό παράδειγμα της ένοπλης βίας και του αφοπλισμού, που επέβαλε ο ΕΛΑΣ σε πατριώτες άλλων οργανώσεων, είναι ο αργότερα στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης. Ακολούθησαν οι οργανώσεις του ΕΣ και ΕΟΑ στη Πελοπόννησο, της ΠΑΟ και του Τσαούς Αντόν σε όλη τη Μακεδονία και βεβαίως του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ στην Ήπειρο. Οι δυνάμεις του Ζέρβα και του Τσαούς Αντόν όμως άντεξαν και δεν διαλύθηκαν. Έτσι τον Οκτώβρη του 1943 ο ΕΛΑΣ συνθηκολογεί με τη Βέρμαχτ και χτυπούν ταυτόχρονα τον ΕΔΕΣ. Οι Βρετανοί παρά τις εκθέσεις που έστελναν στο στρατηγείο Μέσης Ανατολής διάφοροι Βρετανοί αξιωματικοί- σύνδεσμοι με τους αντάρτες, για τη στάση αυτή του ΕΛΑΣ που πρόδιδε και διασπούσε τον συμμαχικό και εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, συνέχιζαν να εξοπλίζουν το κομμουνιστικό αντάρτικο δίχως σταματημό. Ο Ζέρβας με τηλεγραφήματά του παραπονούνταν για τη συμπεριφορά του ΕΛΑΣ και ζητούσε απο τους Άγγλους να πείσουν τους Ελασίτες να στραφούν κατά των Γερμανών και μόνο. Οι απαντήσεις των Βρετανών ήταν χλιαρές και αινιγματικές σαν τη στάση τους. Έδιναν συγχαρητήρια στον Ζέρβα για το πόλεμο κατά των Γερμανών παρά τη στάση του ΕΛΑΣ απέναντί του. Την ίδια ώρα σε εκπομπή του ΒΒC ο ΕΔΕΣ και ο αρχηγός του κατηγορούνταν ανοιχτά διότι...αποσκοπούσαν σε εγκαθίδρυση καθεστώτος δικτατορίας στην Ελλάδα! Η στάση αυτή των Βρετανών άλλαξε απότομα μόνο όταν οι δυνάμεις του Ζέρβα κόντεψαν να διαλυθούν μετά τις ταυτόχρονες επιθέσεις Άρη-Γερμανών στα τέλη Οκτωβρίου. Από τις 20 του μηνός ο αντιστράτηγος Ουίλσον κατονομάζει ανοιχτά τον ΕΛΑΣ ως υπεύθυνο για τις επιθέσεις κατά του ΕΔΕΣ και ο Τσόρτσιλ μέσα απο την Βουλή των Κοινοτήτων χαρακτηρίζει τον Βελουχιώτη "εγκληματία πολέμου". Εκ των υστέρων ο Κρίς Γουντχάουζ στο "Μήλο της Έριδος" θα ομολογήσει ότι τόσο η Βρετανική συμμαχική αποστολή στην Ελλάδα όσο και το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής γνώριζαν για τη συμφωνία ΕΛΑΣ-Βέρμαχτ αλλά δεν τη αποκάλυψαν στο ελληνικό κοινό. Άν το είχαν κάνει ο ΕΛΑΣ θα έχανε την ως τότε τεράστια δυναμική του, αλλά αυτό δεν βόλευε τα σχέδια τους. Άν τελείωνε ο ΕΛΑΣ δεν θα γινόταν ο Δεκέμβρης, η Βάρκιζα και ο "εμφύλιος" 1946-'49. Δεν θα είχαν λόγο να μας "σώσουν" απο τους κομμουνιστές και η Ελλάδα θα έβρισκε τη θέση που της άξιζε στο πλευρό των νικητών Δυτικών "συμμάχων" μας. Αυτό σήμαινε αυτόματα ότι οι αξιώσεις του βασιλιά Γεωργίου (Δωδεκάνησσα, Βόρεια Ήπειρος, Κύπρος) θα γίνονταν πραγματικότητα. Άλλα ο Τσόρτσιλ και ο Στάλιν είχαν μοιράσει τα εδάφη τους και η Βόρεια Ήπειρος είχε παραχωρηθεί οριστικά σους "συντρόφους" του Χότζα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κομμουνιστική Αλβανία ήταν κέρδος του Στάλιν και κανείς δεν θα την ακουμπούσε.
Κρίς Γουντχάουζ
Για το ρόλο των Βρετανών αυτή την περίοδο (1943-44) ο στρατάρχης σέρ Μαίτλαντ Ουίλσον παραδέχθηκε: "Εύρισκον ότι ήτο φρονιμώτερον να συνεργάζομαι με τα αριστερά ελληνικά κόμματα και να επιχειρώ να τα καθοδηγώ εγώ αντί να με καθοδηγούν εκείνα... Η αγγλική κυβέρνησις ωμιλεί διά δύο φωνών εις την πολιτικήν της απέναντι της Ελλάδος. Με την πολιτικήν φωνήν του Φόρειν Όφις, το οποίον παρείχε πλήρη υποστήριξιν είς τον Βασιλέα Γεώργιον και την κυβέρνησίν του. Και με την στρατιωτικήν του Επιτελείου μας της Εγγύς Ανατολής, το οποίον εχρηματοδοτεί και ενίσχυε με όπλα τους χειροτέρους εχθρούς του Βασιλέως είς τα όρη της χώρας...". Φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι Βρετανοί είχαν ξεκάθαρα και άλλες βλέψεις πέρα απο τον πόλεμο κατά των Γερμανών. Παρόμοια διασπαστική πολιτική ακολούθησαν και στην Γιουγκοσλαβία όπου τελικά προτίμησαν να ενισχύσουν τον κομμουνιστή ηγέτη Ιωσήφ Μπρόζ Τίτο. Τόν λόγο αναφέρει ο Φίτζρου Μακλήν, στρατιωτικός αρχηγός των Βρετανών στη Γιουγκοσλαβία: " Οι εθνικισταί 'τσέτνικ' του Σέρβου Ντράγα Μιχαήλοβιτς απέφευγον να παραδίδουν τους συμπατριώτας και τα χωρία των είς την ολοκληρωτικήν καταστροφήν έναντι αναξίων λόγου ζημιών των κατακτητών και αι επιχειρήσεις των διενεργούντο χάριν της πατρίδος των και όχι χάριν των επιδιώξεων των Συμμάχων και των ρωσικών βλέψεων. Αντιθέτως οι κομμουνισταί παρτιζάνοι του Τίτο, με αμείλικτον αποφασιστικότητα και πειθαρχίαν, άνευ οίκτου και με καθοδηγητικόν χρησμόν την γραμμήν του Κόμματος των, ηδιαφόρουν διά την ανθρωπίνην ζωήν και μετέτρεψαν τον πόλεμον είς επανάστασιν. Συνεπώς, με βάσιν την λογικήν και τα καθαρώς στρατιωτικά κριτήρια έπρεπε να παύσωμεν να εφοδιάζωμεν τους 'τσέτνικ' και να πέμπωμεν όλα τα διαθέσιμα όπλα και πολεμοφόδια είς τους τιτοϊκούς παρτιζάνους...". Όπως αναφέρει ο Μακλήν οι Σέρβοι εθνικιστές διεξήγαγαν επιχειρήσεις πρός όφελος της πατρίδας τους και όχι πρός όφελος των συμμάχων Σοβιετικών και Βρετανών. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και στην Ελλάδα με τις δυνάμεις του Ζέρβα. Συγκεκριμένα, στη Γιουγκοσλαβία οι Άγγλοι έθεσαν στο περιθώριο τον Μιχαήλοβιτς άμεσα, γιατί είχαν συμφωνήσει να περάσει η Γιουγκοσλαβία στη ζώνη επιρροής των Σοβιετικών. Δεν είχαν δηλαδή, κανένα όφελος εκεί. Αντιθέτως η Ελλάδα είχε "παραχωρηθεί" στα στρατηγικά συμφέροντα της Βρετανικής αυτοκρατορίας. Οι Βρετανοί φέρθηκαν πιό "ήπια" στον Ζέρβα ακριβώς γιατί τον χρειάζονταν. Όταν έπαψαν να τον χρειάζονται του φέρθηκαν ποταπά και οργάνωσαν σχέδιο εξόντωσής του απο τον ΕΛΑΣ. Ήδη απο τον Οκτώβρη του 1943 είχαν δείξει σημάδια της ανενδοίαστης πολιτικής τους. Ένα χρόνο αργότερα, τον Οκτώβρη του '44 με διαταγή του Σκόμπυ απαγόρευσαν στον Ζέρβα να απελευθερώσει τη Βόρεια Ήπειρο, από τα Γιάννενα που βρισκόταν, με έμμεση απειλή ότι θα βρεθούν αντιμέτωποι. Τα πράγματα έγιναν ακόμη πιό ξεκάθαρα στα τέλη Δεκεμβρίου του '44, όπου μετά την οριστική ήττα των κομμουνιστών στην Αθήνα ο Σκόμπυ επεδίωξε και πέτυχε τη στρατιωτική και ηθική υποταγή του ΕΔΕΣ.
Αναλυτικότερα, ο Ζέρβας απο τα τέλη Νοεμβρίου, ζητούσε τον ανεφοδιασμό του σε πυρομαχικά σε τέτοιο ποσοστό ώστε να αναλάβει επιθετική πρωτοβουλία έναντι του ΕΛΑΣ που τον κυνηγούσε. Αντιθέτως ο Σκόμπυ τον διέταξε να κρατήσει αμυντικά και παρά τις αντιδράσεις του Ζέρβα, ο τελευταίος υπάκουσε στις διαταγές. Την ίδια ώρα που ο Ζέρβας προσπαθούσε να πείσει τον Σκόμπυ να ανεφοδιαστεί ώστε να κρατήσει άμυνα στην Πρέβεζα, το ΒΒC ανήγγειλε προκαταβολικά τη διάλυση των δυνάμεων του ΕΔΕΣ απο τον ΕΛΑΣ. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν συνέβη ποτέ. Όπως αναφέρει ο Καπετάνιος του ΕΛΑΣ και σφοδρός πολέμιος του Ζέρβα, Τζουμερκιώτης ( Γεράσιμος Μαλτέζος ): "Το γεγονός ότι εμείς δεν πιάσαμε αιχμαλώτους και πριν απ'όλα λάφυρα σε πολεμικό υλικό και τρόφιμα. Νομίζω δεν είναι καμμιά υπερβολή ο χαρακτηρισμός της επιχείρησης σαν αποτυχημένης...Έτσι όπως έγινε η επιχείρηση, είχε το χαρακτήρα της απώθησης του αντιπάλου και όχι της περικύκλωσης και εξόντωσης της ζωντανής δύναμής του. Μόνο σ'αυτή τη φάση θα λέγαμε ότι νικήσαμε τον Ζέρβα. Έτσι που έγινε ο Ζέρβας έχασε μόνο έδαφος και διατήρησε τις δυνάμεις του που μπορούσε να τις μεταφέρει σε άλλο μέτωπο". Για τη στάση και συμπεριφορά των Άγγλων απέναντι στο Ζέρβα τέλη του '44, ο Γερμανός ιστορικός Χάιντς Ρίχτερ έγραψε: " Δεν αρκούσε (σ.σ εννοεί για τους Βρετανούς ) να αποστρατευθούν αι ΕΟΕΑ - ΕΔΕΣ, διότι η ηθική και πολιτική δύναμη του ΕΔΕΣ θα εξακολουθούσε να υπάρχει. Έπρεπε να υποστεί μια ηθική και στρατιωτική υποταγή. Και τότε καταστρώθηκε το ύπουλο σχέδιο, να τσακισθή ο ΕΔΕΣ απο τον ΕΛΑΣ." και συνεχίζει ο κορυφαίος αριστερός Γερμανός ιστορικός: " Όταν όμως ο ΕΛΑΣ δεν κατόρθωσε να υπερισχύσει αμέσως εναντίον του ΕΔΕΣ και ο τελευταίος άρχισε αμυντικόν αγώνα, το ΒΒC διέδωσε ότι ο ΕΔΕΣ διαλύθηκε. Για να μήν διαψευσθή, όμως, οι Βρετανοί διέταξαν την εκκένωση της περιοχής από τον ΕΔΕΣ, για να διατηρηθή έτσι ο μύθος της διαλύσεώς του. Έτσι παραμένει η ενύπωση της επαίσχυντης ήττας του ΕΔΕΣ και οι Δημοκρατικοί ηγέτες του ντροπιάσθηκαν". Έτσι οι Βρετανοί απαλλάχθηκαν απο τον Ζέρβα, κάτι που ικανοποίησε και την ελληνική κυβέρνηση, καθότι δεν θα ήθελε να μπλεχτεί στα πόδια της ένας ηγετικός πολεμιστής της αντίστασης με έρεισμα στο λαό, με όποιες πολιτικές και στρατιωτικές προεκτάσεις ακολουθούσαν μια τέτοια επιλογή.
Νίκολας Χάμμοντ
Σε τελική ανάλυση η Βρετανική πολιτική ήταν αποκλειστικά διασπαστική στα ελληνικά βουνά την περιόδο 1941-1944, και σε αυτό δεν πολυδιέφερε απο την εξίσου διασπαστική πολιτική των Γερμανών και της υπηρεσίας ψυχολογικού πολέμου τους, της Ι/C. Σε απόρρητες εκθέσεις τους προς το στρατηγείο Μέσης Ανατολής, πολλοί ανώτεροι Αξιωματικοί του Βρετανικού στρατού, όπως ο Γούντχάουζ, ο Έντι Μάγιερς, ο Νίκολας Χάμμοντ, ο Τόμ Μπάρνες, ο Θέμης Μαρίνος και άλλοι ενημέρωναν τις Βρετανικές μυστικές υπηρεσίες για την πραγματική στάση του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ απέναντι στους Γερμανούς καθώς και για την στάση που θα κρατούσε κατά την αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων και τις πολιτικές βλέψεις του. Αλλά φαίνεται πως οι Άγγλοι είχαν σχεδιάσει τα πάντα απο την στιγμή που αποφάσισαν να υποστηρίξουν το ελληνικό αντάρτικο.
Πηγές:
1) Κομνηνός Πυρομάγλου, Δούρειος Ίππος.
2) Χαράλαμπος Φλόκας, Εθνική αντίσταση 1942-1945, ο ΕΔΕΣ και οι αντάρτες του.
3) Έντυ Μάγιερς, Η Ελληνική περιπλοκή.
4) Κρις Γουντχάουζ, Το Μήλο της έριδος.
5) Θέμης Μαρίνος, Ο Εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης.
6) Κώστας Μπαρμπής, 1941-1949 Έτη αγώνων, θυσιών και αίματος.
7) Χάιντς Ρίχτερ, Δύο επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις στην Ελλάδα.
8) Γεράσιμος Μαλτέζος, ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
Πηγή: Ελληνκά Χρονικά
