Μνημείο Πεσόντων β’ Παγκοσμίου Πολέμου, Χάνι Δελβινάκι
Με την αποτυχία της ιταλικής εισβολής έληξε η πρώτη περίοδος επιχειρήσεων του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, στις 13 Νοεμβρίου 1940. Η ελληνική αντεπίθεση που ακολούθησε από τις 14 Νοεμβρίου, βρήκε τις ιταλικές μεραρχίες με βαριές απώλειες και χαμηλό ηθικό να υποχωρούν.
Η Ιταλική Μεραρχία Φερράρα συμπτυσσόμενη με τον όγκο της στον αυτοκινητόδρομο Ελαία – Κακαβιά κατέλαβε με τις οπισθοφυλακές της τη δυτική όχθη του Γόρμου ποταμού, αφού ανατίναξε τη γέφυρα Αγίων. Ο ποταμός Γόρμος με τις βραχώδεις όχθες και τα υψώματα που βρίσκονται πάνω από τη δεξιά του όχθη φράσσει, σε συνδυασμό με τη λίμνη Τζεραβίνα, τη στενωπό Χάνι Δελβινάκι από ανατολικά.
Η VIIΙ Μεραρχία αποφάσισε συγκλίνουσα επίθεση από τις 17 Νοεμβρίου με δύο φάλαγγες κατά της στενωπού Χάνι Δελβινάκι ως κύρια προσπάθεια, με κάλυψη στα αριστερά της από την κατεύθυνση Λάβδανη – Στρατίνιστα – Κεράσοβο.
Αποστολή του 42ου Συντάγματος Ευζώνων (5/42 σήμερα), με διοικητή τον Συνταγματάρχη Πεζικού Παπαδημητρόπουλο Ιπποκράτη ήταν να κινηθεί στην κύρια κατεύθυνση της VIΙΙ Μεραρχίας Σιταριά – Κρυονέρι – Χάνι Δελβινάκι – ύψ. 682, να καταλάβει διαδοχικά τα υψώματα βόρεια από το Κρυονέρι και τη δυτική έξοδο της στενωπού Δελβινάκι και να υπερκεράσει, τη στενωπό, από νοτιοδυτικά.
Η επίθεση της VIII Μεραρχίας άρχισε το πρωί της 18ης Νοεμβρίου και είχε ως σκοπό την απώθηση των Ιταλών και την αποκατάσταση του εθνικού εδάφους.
Το 42ο Σύνταγμα Ευζώνων, κατέλαβε αρχικά τη γραμμή Κρυονέρι – Παλαιοχώρι και στη συνέχεια, μετά από αιφνιδιαστική ενέργεια, το ύψ. Προφήτης Ηλίας Κερασόβου χωρίς όμως να ολοκληρώσει την κατάληψη, αφού οι Ιταλοί ανασυγκροτήθηκαν στη βορειοδυτική κορυφή του. Το κατεχόμενο από τους Ιταλούς τμήμα του υψώματος, είχε οργανωθεί με έργα εκστρατείας και συρματοπλέγματα, και ο Διοικητής του Συντάγματος Βερσαλιέρων προέτρεπε του στρατιώτες του να αγωνισθούν μέχρις εσχάτων για την τιμή της Ιταλίας. Προσπάθειες των Ιταλών με δυνάμεις πεζικού και 5 άρματα για τη διάσπαση της κατεχόμενης γραμμής Σιταριάς – Μπέη Μύλοι απέτυχε. Κυριεύτηκαν μάλιστα και 2 άρματα. Αντίθετα το Σύνταγμα Ευζώνων, μετά από αγώνα, κατέλαβε τη γραμμή ύψ. 1129 – Κρυονέρι – ύψ. 496.
Στις 20 Νοεμβρίου η VIII Μεραρχία συνέχισε την επιθετική της προσπάθεια. Το 42ο Σύνταγμα Ευζώνων επιτέθηκε για την ολοκλήρωση του υψώματος Προφήτης Ηλίας, αλλά συνάντησε σθεναρή εχθρική αντίσταση και απέτυχε. Ωστόσο, οι υπόλοιπες μονάδες της Μεραρχίας που ενεργούσαν εκατέρωθεν αυτού, κατόρθωσαν με αλλεπάλληλες ενέργειες μέχρι το μεσημέρι της επομένης ημέρας να κάμψουν την εχθρική αντίσταση και να καταλάβουν την κύρια γραμμή άμυνας του αντιπάλου. Οι Ιταλοί υποχώρησαν προς τα δυτικά, εγκαταλείποντας άφθονο πολεμικό υλικό και περίπου 300 αιχμαλώτους.
Το 42ο Σύνταγμα Ευζώνων άρχισε από το πρωί της 21ης Νοεμβρίου να κινείται προς το Χάνι Δελβινάκι, βαλλόμενο συνεχώς με δραστικά πυρά από ιταλικά άρματα που κάλυπταν την ιταλική υποχώρηση. Μέχρι το βράδυ το σύνταγμα κατόρθωσε να καταλάβει τις νότιες κλιτείς του υψώματος Ρονίτσα και να προωθήσει τμήματα προς το Δελβινάκι. Ενέργεια ενός λόχου του ΙΙ/42 Τάγματος προς τα βορειοανατολικά αντερείσματα της Ρονίτσας, είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη 3 αξιωματικών και 260 Ιταλών οπλιτών αιχμαλώτων.
Οι Ιταλοί, μετά τα αποτελέσματα του αγώνα της 21ης Νοεμβρίου, άρχισαν τη νύκτα 21/22 Νοεμβρίου να συμπτύσσονται από τη στενωπό Χάνι Δελβινάκι προς τα υψώματα ανατολικά της διάβασης Κακαβιάς. Το 42ο Σύνταγμα Ευζώνων, συνεχίζοντας από τις πρώτες πρωινές ώρες της 22ας Νοεμβρίου τον αγώνα, ολοκλήρωσε την κατάληψη του συγκροτήματος των υψωμάτων Κερασόβου και κατέλαβε με το Ι/42 Τάγμα το ύψ. 682 και με το ΙΙ/42 Τάγμα το ύψ. 559. Έτσι, ολοκληρώθηκε η κατάληψη της δυτικής εξόδου της στενωπού Δελβινακίου, για τη διατήρηση της οποίας οι Ιταλοί είχαν καταβάλει σημαντική προσπάθεια.
Οι απώλειες και των δύο αντιπάλων, ιδιαίτερα των Ιταλών υπήρξαν μεγάλες. Παρά λίγο μάλιστα να αιχμαλωτιστεί και ο Διοικητής της Μεραρχίας Φερράρα, ο οποίος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει (αφού το κατέστρεψε) το όχημά του και να υποχωρήσει πεζοπορώντας.
Πηγή: Θέματα Στρατιωτικής Ιστορίας, Αβέρωφ
