Διανύουμε την περίοδο των εορτών και ενώ μέσα σε μια ατμόσφαιρα προσμονής και ξεγνοιασιάς δίνουν και παίρνουν οι προετοιμασίες ζαλίζοντάς μας το μυαλό, μια δημόσια υπηρεσία του Πειραιά επιμένει να θυμάται.
Είναι η Υπηρεσία Εκτελωνισμού Δεμάτων (Υ. Ε. Δ.) στην Ακτή Κονδύλη 32, που θα γιορτάσει όπως κάθε χρόνο στις 22 Δεκεμβρίου μια επέτειο που η ξεθωριασμένη ανάμνησή της συνδέεται με τη σωτηρία παλιών υπαλλήλων της από μια έκρηξη στην πρύμνη ενός πολεμικού πλοίου, του ΛΕΩΝ, το 1921!
Έχουν περάσει 75 χρόνια από τότε κι είναι πράγματι παράξενο πως διατηρείται στη μνήμη ενός γραφείου ένα τέτοιο περιστατικό, πράγμα που προξένησε έκπληξη ακόμα και στον Αντιναύαρχο ε.α. Κ. Παΐζη – Παραδέλη, πρόεδρο του Δ. Σ. του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος όταν του έκανα πέρυσι γνωστό το συμβάν.
«Θέλουμε να σας ευχαριστήσουμε για το ενδιαφέρον και για το γεγονός ότι μας γνωρίσατε κάτι που για μας ήταν τελείως άγνωστο, δηλαδή ότι επί τόσα χρόνια τιμάται η μνήμη από τους ταχ. υπαλλήλους Πειραιά των απολεσθέντων και των διασωθέντων εκείνη την ημέρα, ενώ για μας και το Πολεμικό Ναυτικό είναι μια σχεδόν ξεχασμένη ιστορία…».
Ανατρέχοντας με κόπο στις πηγές, ας μάθουμε τα τι ακριβώς συνέβη την Τετάρτη 22.12.1921.
«Ουδέποτε ο Πειραιεύς εδοκίμασε τόσον τρόμον και τόσην θλίψην, όσον κατά την χθεσινήν ημέραν.. Την 11ην π.μ. ένας κρότος δαιμόνιος και συνταρακτικός, εν συνδυασμώ προς μίαν ισχυροτάτην δόνησιν, συνεκλόνησεν απροόπτως ολόκληρον τον Πειραιά, ωσάν να εξερράγησαν ταυτόχρονοι κεραυνοί εις όλα τα σημεία του πειραϊκού ορίζοντος».
Με την έκρηξη μια πυκνή τουλούπα καπνού υψώθηκε από την Ακτή Ξαβερίου.
Ο κόσμος ξεχύθηκε έντρομος στους δρόμους κι έτρεχε προς την παραλία να δει τι είχε γίνει. Εκεί ήταν αγκυροβολημένο το αντιτορπιλικό – ανιχνευτικό ΛΕΩΝ το οποίο αφού είχε κάνει περιπολίες στα Στενά ήλθε από τα Μικρασιατικά παράλια στον Πειραιά πριν ενάμιση μήνα και θα ξανάφευγε για την Πόλη.
Στην πρύμνη του γινόταν η φόρτωση οβίδων κι άλλων πυρομαχικών με την εποπτεία του ανθυποπλοίαρχου Αγησίλαου Λάσκου οπότε σύμφωνα με το επίσημο πόρισμα «ο κελευστής τορπιλλομηχανικός Μιχ. Δαυλάκος νεωστί επιβάς του Λέοντος παρά τας ρητάς και ειδικάς διαταγάς πρεσεπάθησε λύων το εκρηκτικόν μηχάνημα (εναυσματοδόχη) μιας ανθυποβρυχίου βόμβας να εκμάθη αυτό. Εισαγαγών την χείρα αυτού εντός της εναυσματοδόχης επέφερεν ισχυράν πίεσιν επί του ελαστικού διαφράγματος επενεγκούσαν την εκπυρσοκρότησιν του εκρηκτικού εναύσματος και συνεπώς η έκρηξις της βόμβας ην περιεργάζετο κατ’ αρχάς».
Μαζί της έσκασαν κι άλλες διπλανές, έτσι με την καταστροφή «των πρύμνηθεν του πρυμναίου ταχυβόλου εξάλων του σκάφους (τα υπόλοιπα τμήματα δεν έπαθαν βλάβη) , γέμισε ο τόπος μέταλλα κι ανθρώπινες σάρκες. Βρέθηκαν διάσπαρτα ολόκληρα μέλη, ένα χέρι πάνω σε βάρκα, ένα κεφάλι στην Ξαβερίου, δυο ανόμοια πόδια σ’ ένα ιστιοφόρο ενώ τα αμέτρητα θραύσματα που εκσφενδονίστηκαν στα γύρω κτίρια αλλά και σε μεγάλη απόσταση, σκότωσαν και τραυμάτισαν ανθρώπους, έσπασαν τζάμια, τράνταξαν καταστήματα κι αποθήκες, έγειραν ετοιμόρροπα παλιά σπίτια και παράγκες, ανέτρεψαν πλοιάρια.
«Επίσης υπέστησαν βλάβες το παράρτημα του εκτελωνισμού των ταχ. δεμάτων, το οποίον κατέστη ακατοίκητον, το οινοπωλείον και ξενοδοχείον του Κ. Λουκά, το καφεστιατόριον των αδελφών Μυρτώνη και αι ξύλιναι αποθήκαι του τελωνείου», όπως και εμπορεύματα στην αποβάθρα.
Ελαφρές ζημιές, «μικραί διατρήσεις», είχαν το αριστερά πρυμνοδετημένο πλοίο ΙΕΡΑΞ με 5 νεκρούς, δεξιά το θωρηκτό ΨΑΡΑ με έναν νεκρό και το τορπιλοβόλο ΑΡΕΘΟΥΣΑ. Στη διάσωση των επιζώντων βοήθησαν το καταδρομικό ΕΛΛΗ και το ναυαγοσωστικό ΤΕΝΕΔΟΣ.
Οι νεκροί και τραυματίες μεταφέρθηκαν στο Χατζηκυριάκειο νοσοκομείο τραυματιών πολέμου – έσπασαν πολλά τζάμια του – , στο Τζάνειο και στο πλωτό νοσοκομείο «Κωνσταντινούπολις».
Οι σημαίες υποστάλθηκαν στην πόλη σε ένδειξη πένθους. Η νεκρώσιμη ακολουθία έγινε στην Αγία Τριάδα με απόδοση τιμών και μουσική την Πέμπτη 23.12 στις 10.30 το πρωί.
Όπως μας τους καταγράφουν οι εφημερίδες, νεκροί στο ΛΕΩΝ ήταν οι: Αγησίλαος Λάσκος ανθυποπλοίαρχος, Πέτρος Βλαχάκης έφεδρος σημαιοφόρος, Μιχ. Δαυλάκος κελευστής, Ι. Χατζήνας κελ. μηχανικός, Ανδρέας Γκίνης ναύτης πυροβολητής, Πλάτων Λαοπόδης ναύτης αποθήκης, Β. Κωστάλας και Εμ. Σκούρτης δίοποι πυροβολητές.
Στο ΙΕΡΑΞ: Σπ. Κατωγάς, Γ. Παπαπαύλου σημαιοφόροι, Μιχ. Σκοπελίτης, Σ. Χρυσοχόου ναύτες μηχ., Μπίτσιος ναύτης λέμβου.
Στα ΨΑΡΑ: Ιωάννης Τσόκανος, ναύτης καταστρώματος. Επίσης οι λεμβούχοι Γ. Τσίτσιτζας, Κ. Μυτιληναίος, Γ.Κουλίτσης, Κ. Λάσκαρης και ο γραμματέας της εταιρίας Κιούναρ Λάιν Γ. Θειακάκης.
«Εκ των άλλων ανθρωπίνων θυμάτων πρέπει να αναφέρωμεν δέκα σχεδόν τραυματίας υπαλλήλους τελωνειακούς και ταχυδρομικούς εργαζομένους εις τα γραφεία εκτελωνισμού δεμάτων και πλέον των τριάντα ακόμη πολιτών».
Τα αναφερόμενα γραφεία βρίσκονταν στην περιοχή Ξεβερίου, σε διαφορετικό χώρο από αυτό το νεότερο κτίσμα της Ακτής Κονδύλη που στεγάζουν στις μέρες μας το Δ΄ Τελωνείο Ταχυδρομικών Δεμάτων Περαιά. [Πριν από την μεταφορά του στην Ακτή Κονδύλη τα βρίσκουμε στη δεκαετία του ’50 στο χώρο του ανακαινισμένου κτηρίου της Φίλωνος και Σωτήρος που ανήκει στο Χαραγκώνη]
Οι τραυματίες υπάλληλοι ήταν οι: Γ. Κιμούλης, διευθυντής, Χρ. Χαϊδεμένος, Δ. Σταυράκης, ελεγκτές, Γ. Ψάλτης, Δ. Καλορούτης, Π. Μαυροειδής, Ι. Κούτσης, Κ. Τσατσαράκος, Ι. Κουμιώτης κ .ά.
Το ΛΕΩΝ είχε αγοραστεί το 1912 από τα αγγλικά εργοστάσια Κάμεν Λέαρτ Κόμπανυ με το ποσό των τεσσάρων εκατομμυρίων δραχμών. Αρχικά έφερε το αργεντινό όνομα ΤUKUMAN. Πήρε μέρος στους βαλκανικούς πολέμους.
Κατασχέθηκε το 1916 από τους Γάλλους και χρησιμοποιήθηκε σε επιχειρήσεις το 1917-18. Μετά την απόδοσή του στους Έλληνες συμμετείχε στον αποκλεισμό των ακτών του Ευξείνου και κατά το 1919 στην Κριμαία. Στις 18.4.1941 συγκρούστηκε με το επιβατηγό ΑΡΝΤΕΝΑ, έγινε έκρηξη βομβών βάθους κι αποκόπηκε όλο το πρυμναίο τμήμα του (!) με θύματα δυο νεκρούς. Ρυμουλκήθηκε από τη Σαλαμίνα στη Σούδα, όπου βυθίστηκε στις 15.5.1941 από γερμανικά αεροσκάφη..
Τη διάσωσή τους (από ένα γεγονός που μπερδεμένο δεν μπορούσε πλέον να τεκμηριωθεί) αποδίδει το προσωπικό της Υ. Ε. Δ. μέχρι σήμερα στην Αγία Αναστασία την Φαρμακολύτρια, που συνεορτάζει την ημέρα εκείνη (22.12) πανηγυρικά με αγιασμό, συγκέντρωση, ομιλία και δεξίωση, βρίσκοντας αφορμή να τονιστεί η ανάγκη της συναδελφικότητας, της αλληλεγγύης, της σύσφιξης των ανθρωπίνων σχέσεων.
[ΠΡΟΣΘΗΚΗ: Την εξιστόρηση του γεγονότος εκφώνησα στους συγκεντρωμένους συνάδελφους στις 22.12.1995. Όσον αφορά στη διάρκεια, τα τελευταία χρόνια ο εορτασμός είχε ατονήσει και το φαγοπότι έδωσε τη θέση του στους ξηρούς καρπούς. Ύστερα η μεταφορά μεγάλου μέρους των εργαζομένων στο αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος υπήρξε καταλυτικό στη συνέχισή του. Πληροφορούμαι ότι και το τελευταίο τμήμα της, θα εργάζεται πλέον στο αεροδρόμιο εντός του 2013]
Πηγή: (Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 1996, σελ. 18. Αντιγραφή εδώ και διόρθωση, 28.10.2009 και 14.5.2013), Δημήτρης Κρασονικολάκης, Αβέρωφ
