Παρακολούθησα την ενδιαφέρουσα εκδήλωση που τα παιδιά απ’ το χωριό « Χριστός» Σερρών μόνα τους εμπνεύστηκαν και οργάνωσαν. Το σημαντικό σ’ αυτήν την εκδήλωση ήταν η αυτενέργεια των παιδιών, ο αυτοσχεδιασμός, η φαντασία και η όρεξη να δημιουργήσουν και να παρουσιάσουν το αποτέλεσμα της δουλειάς τους. Παρατήρησα πως όλα- μα όλα- τα θέματα που παρουσίασαν είχαν σαν πηγή πληροφόρησης και έμπνευσης την τηλεόραση.
Αλήθεια, αναρωτηθήκαμε ποτέ, πόσες ώρες βλέπουν τα παιδιά τηλεόραση; Πόσο επηρεάζει η τηλεόραση τη ζωή τους και την ψυχική τους υγεία; Πρέπει ή όχι να ελέγχουμε το τι βλέπουν τα παιδιά; Μπορούμε να τα προστατέψουμε χωρίς να δημιουργηθούν συγκρούσεις;
Τη σχολική χρονιά 2002-2003 πραγματοποιήσαμε μια έρευνα όπου συμμετείχαν 710 μαθητές και μαθήτριες Δημοτικών Σχολείων του Νομού Σερρών. Συγκεκριμένα συμμετείχαν οι μαθητές των δύο μεγάλων τάξεων των σχολείων Λιβαδιάς-Νεοχωρίου ( Σιντικής) , Κερκίνης, Ροδόπολης, Καστανούσας, Άνω Ποροΐων, Βυρώνειας, Αχλαδοχωρίου, Μεγαλοχωρίου, Ανθής, Κ.Καμήλας, Χρυσοχωράφων, Νεοχωρίου, Χρυσού, Προβατά, 20ου Δημ. Σχ. Σερρών και Λευκώνα. Το δείγμα είναι αρκετά μεγάλο και μπορούμε να το θεωρήσουμε ασφαλές.
Σκοπός της έρευνας ήταν να καταγράψουμε τις τηλεοπτικές συνήθειες των παιδιών και τη σχέση τους με την μικρή οθόνη. Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι ενδιαφέροντα και προσφέρονται για χρήσιμα συμπεράσματα που όλοι μας, γονείς και εκπαιδευτικοί πρέπει να αξιοποιήσουμε.
Ας δούμε πρώτα τα στατιστικά στοιχεία. Τις καθημερινές το 23% των παιδιών βλέπει τηλεόραση 2-3 ώρες ενώ το 20% (ένα στα πέντε παιδιά ) βλέπει περισσότερες από 3 ώρες. Το Σαββατοκύριακο περισσότερες από 3 ώρες βλέπει το 52%. Τα ποσοστά αυτά ισχύουν για την επαρχία. Στην πόλη τα ποσοστά είναι ακόμα πιο αυξημένα. Τις καθημερινές ένα στα τέσσερα παιδιά (25%) κάθεται μπροστά στην τηλεόραση ως τις 12 το βράδυ ενώ τα Σαββατόβραδα το ποσοστό αυτό φτάνει στο 57% ! (στην πόλη το 66%). Ευτυχώς το 73% βλέπει τηλεόραση συνήθως μαζί με τους γονείς του και 10% πάντα με τους γονείς τους. Υπάρχει όμως κι ένα καθόλου ευκαταφρόνητο 17% που βλέπουν τηλεόραση μόνα τους ( στην πόλη 28% ) πράγμα που είναι πολύ επικίνδυνο.
Προσπαθήσαμε να ανακαλύψουμε το βαθμό διείσδυσης της τηλεοπτικής εικόνας και του τηλεοπτικού ήχου, στο μυαλό την ψυχή και τη μνήμη των παιδιών. Η δραστηριότητα περιελάμβανε δύο στάδια: Τα παιδιά στο πρώτο στάδιο άκουσαν 55 ηχογραφημένα μικρά μουσικά θέματα-αποσπάσματα διάρκειας 5-10 δευτερολέπτων από τηλεοπτικές διαφημίσεις και τηλεοπτικές εκπομπές και το κάθε παιδί κλήθηκε να συμπληρώσει σε ένα φύλλο εργασίας, τι αναγνώρισε από αυτά που άκουσε. Τα παιδιά της επαρχίας αναγνώρισαν το 53% των θεμάτων ενώ τα παιδιά της πόλης το 68%. ( Για να δώσω τη διάσταση του φαινομένου, αναφέρω ότι εγώ προσωπικά όπως και άλλοι συνάδελφοι που από περιέργεια μπήκαμε στη διαδικασία να συμμετέχουμε στην αναγνωρισημότητα αυτών των ήχων δεν ξεπεράσαμε σε επιτυχία το 20%).
Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το αποτέλεσμα του δεύτερου σταδίου: Μοιράσαμε ένα φύλλο εργασίας με 30 προτάσεις-κλειδιά για τηλεοπτικές εκπομπές και διαφημίσεις και κλήθηκαν τα παιδιά να συμπληρώσουν αυτές τις προτάσεις που ήταν ημιτελείς ( π.χ. Δεν θέλει κόπο θέλει…….). Το 71% των προτάσεων αναγνωρίσθηκαν από τα παιδιά της επαρχίας ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στα παιδιά της πόλης ήταν 82%.
Τα πρώτα συμπεράσματα που μπορούμε να βγάλουμε από αυτά τα στοιχεία είναι ότι τα παιδιά βλέπουν πολύ τηλεόραση και κάθονται ως αργά το βράδυ μπροστά στο «μαγικό κουτί». Τα παιδιά της πόλης βρίσκονται σε χειρότερη θέση είτε γιατί δεν υπάρχουν ασφαλείς χώροι για παιχνίδι, οπότε οι γονείς προτιμούν να τα κρατούν μέσα στον ελεύθερό τους χρόνο, είτε γιατί οι υποχρεώσεις των γονέων στην πόλη είναι αυξημένες (συνήθως δουλεύουν και οι δύο γονείς και δεν υπάρχει δυνατότητα ελέγχου). Το πλέον δυσάρεστο συμπέρασμα είναι ότι «η τηλεόραση, τους μένει στο μυαλό»
Ποιες είναι οι τηλεοπτικές προτιμήσεις των παιδιών; Η έρευνα κατέγραψε στην πρώτη θέση τα Ριάλτυ και παιδικά προγράμματα από τα οποία το 58% έχουν σκηνές βίας.
Καταγράψαμε τις διαφημίσεις που «πέφτουν» στη διάρκεια των παιδικών προγραμμάτων. Το 45% των διαφημίσεων, διαφημίζουν αρνητικά διατροφικά πρότυπα. Η διαφήμιση επηρεάζει σε αφάνταστο βαθμό όχι μόνο τα παιδιά αλλά και τους μεγάλους. Ζητήσαμε από τα παιδιά να καταγράψουν τα προϊόντα που έχουν στα ράφια και τα ντουλάπια των σπιτιών τους με τις φίρμες τους. Διαπιστώσαμε ότι το 78% των προϊόντων είναι διαφημιζόμενα. Επισκεφθήκαμε με τα παιδιά Σούπερ Μάρκετ και συγκρίναμε τις τιμές των διαφημιζόμενων προϊόντων με άλλα αντίστοιχα προϊόντα με τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά μη διαφημιζόμενα. Οι διαφορές ήταν εμφανέστατες. Ο καταναλωτής πληρώνει τη διαφήμιση.
Φταίνε τα παιδιά που βλέπουν τόσο τηλεόραση; Ζητήσαμε από τα παιδιά να προτείνουν στους γονείς τους να κλείνουν κάθε βράδυ για μια ώρα την τηλεόραση και να συζητούν διάφορα θέματα που αφορούν τα παιδιά ή την οικογένεια. Έγινε το έλα να δεις! Οι περισσότεροι γονείς αρνήθηκαν να το κάνουν λέγοντας «να πείτε τους δασκάλους σας να κρατήσουν τις εξυπνάδες για τον εαυτό τους» ή άλλα παρόμοια. Το πιο συγκλονιστικό όμως ήταν ότι κάποιοι που δέχτηκαν να το εφαρμόσουν άντεξαν για πολύ λίγο γιατί «δεν είχαν τι να πουν!!!»
Με βάση όλες αυτές τις παρατηρήσεις μπορούμε να διατυπώσουμε κάποιες βασικές αρχές που πρέπει με διάλογο και σε συνεργασία με τα παιδιά να διαμορφώσουμε μια «συμφωνία», ένα «συμβόλαιο» μαζί τους.
Μην τοποθετείτε τηλεόραση στο παιδικό δωμάτιο. Έτσι ελέγχετε καλύτερα την ποιότητα και την ποσότητα των προγραμμάτων, αλλά και την απόσταση της οθόνης από τα μάτια των παιδιών σας, για λιγότερη ακτινοβολία.
Διαμορφώστε σε συνεργασία με τα παιδιά το εβδομαδιαίο «τηλεοπτικό» τους πρόγραμμα. Συμφωνήστε μαζί τους ποιες εκπομπές θα βλέπουν.
Προσπαθήστε να παρακολουθείτε τηλεόραση μαζί με τα παιδιά σας. Έτσι η παθητική τηλεθέαση μετατρέπεται σε οικογενειακή δραστηριότητα.
Ασκείτε κριτική και συζητήστε με τα παιδιά σας για ό,τι παρακολουθείτε από τη μικρή οθόνη.
Αξιοποιήστε σωστά αυτό που βλέπετε. Ας γίνει το τηλεοπτικό πρόγραμμα αφορμή για να ανατρέξετε σε κάποιο βιβλίο, εγκυκλοπαίδεια ή για λίγη χειροτεχνία ή για επίσκεψη σε χώρο που είδατε στην τηλεόραση.
Κάντε κριτική στην τηλεόραση δημιουργώντας αντι-ήρωες. Οι διάφοροι τηλεοπτικοί ήρωες ή σταρ δεν πρέπει να γίνονται πρότυπα για τα παιδιά σας.
Ασκήστε κριτική στις διαφημίσεις. Η διαφήμιση υπερτονίζει υπαρκτά ή ανύπαρκτα χαρακτηριστικά ενός προϊόντος.
Εξηγήστε στο παιδί ότι δεν πρέπει να παρακολουθεί σκηνές βίας, τρόμου ή γυμνού. Πάντα υπάρχει κάτι καλύτερο να κάνει. Μήπως είναι προτιμότερο να παίξει με φίλους ή να πάει στον παιδότοπο;
Μην ανταμείβετε το παιδί με περισσότερη τηλεόραση. Ανταμείψτε το με έναν περίπατο ή με ένα δώρο.
Πισκιούλης Μιχάλης - Δάσκαλος
