Η κοινωνική δικαιοσύνη στους τρεις Ιεράρχες
ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΙΚ. ΖΗΚΟΣ
ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΟΛΟΓΩΝ
Ν.ΑΧΑΪΑΣ, ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ
ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ
Η ζωή και το έργο των Αγίων Τριών Ιεραρχών που τιμούμε σήμερα είναι καύχημα της αγωνιζόμενης του Χριστού Εκκλησίας και ταυτόχρονα τροχιοδεικτικά, που της δείχνουν προς τα πού θα πρέπει να πηγαίνει το βέλος της ανάπτυξής της.
Οι άγιοι Ιεράρχες μας είχαν ιδεί οι ίδιοι πρώτα και πολύ καλά μάλιστα προς τα πού θα πρέπει να κατευθύνεται αυτό το βέλος. Ως φωτισμένες διάνοιες που ήταν, έβλεπαν λοιπόν στην πράξη, πως η Βασιλεία του Θεού, δηλαδή η νέα κοινωνία του Χριστού, ήταν και είναι δικαιοσύνης άσκησις εν αγιασμώ Κυρίου. Γι αυτό και ασκούνταν διαρκώς σε έργα δικαιοσύνης και ανθρωπιάς. Και μάλιστα εν μέσω διώξεων και τεραστίων εμποδίων. Πεπεισμένοι πάντοτε πως «ουκ εστίν άλλως σωθήναι, ει μη δια του πλησίον».Ο λόγος τους μαχητικός, εναντίον κάθε μορφής κοινωνικής αδικίας και ανθρώπινης εκμετάλλευσης. Και για τις μέρες μας δυστυχώς δραματικά επίκαιρος εξαιτίας της δομικής βίας που ασκείται στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του πλανήτη. Βίας που ασκείται παρά τις διακηρύξεις των συνταγμάτων όλων των κρατών περί ισότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης
Στην αποψινή ομιλία μου θα προσπαθήσω να προσεγγίσω την κοινωνική δικαιοσύνη στους Τρεις Ιεράρχες για να αναδείξω κυρίως τα σημεία εκείνα που αν μη τι άλλο, ενισχύουν το αίσθημα της προσωπικής αξιοπρέπειας στους αδικημένους όπου γης.
Η διαρκής προσπάθεια για την επικράτηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, για την άρση δηλαδή των συνθηκών της ανισότητας και της φτώχειας κάθε μορφής, των συνθηκών δηλαδή της δομικής βίας, ήταν και παραμένει υψίστη διακονία της Εκκλησίας. Διακονίας που απορρέει από το ίδιο Ευαγγέλιο του Χριστού και την ευχαριστιακή πρόσληψη του ανθρώπου και του κόσμου. Και η Εκκλησία μας, στη μεγάλη της ώρα, στην ώρα των μεγάλων Πατέρων της που τιμάμε σήμερα, ήταν αξίως παρούσα σε αυτήν την προσπάθεια. Στους Τρεις Ιεράρχες, γράφει ένας μεγάλος στοχαστής, ο Νικόλας Μπερντιάγιεφ, η κοινωνική αδικία ως αποτέλεσμα της άνισης κατανομής του πλούτου κρίνεται με τέτοια δριμύτητα που δεν την είχαν ούτε και οι θεωρητικοί φιλόσοφοι του σοσιαλισμού στα πρώιμα έργα τους. Κι αυτό το διαπιστώνει κανείς εύκολα.. Αρκεί να ψηλαφίσει μερικούς και μόνο από τους πλέον βασικούς άξονες της κοινωνικής διδασκαλίας των Τριών Ιεραρχών.
Την κοινωνική αδικία οι Τρεις Ιεράρχες την χαρακτηρίζουν ως εκτροπή από τη φυσική τάξη των πραγμάτων, όπως αυτήν την είχε ορίσει ο Θεός. Ως εκτροπή δηλαδή από την ισότητα. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος επισημαίνει ότι η ύπαρξη πλουσίων και φτωχών οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στις αυθαιρεσίες των ισχυρών που φροντίζουν κιόλας να κατοχυρώσουν με νόμο τις αυθαιρεσίες τους. Αυτοί που αδικούν, δηλαδή οι δυνατοί, κατακτούν και την εκτελεστική εξουσία για να μην κινδυνέψει ποτέ να χαθεί ο εξ αρπαγής και λεηλασίας των αδυνάτων πλούτος τους. Φροντίζουν στη συνέχεια να περιτυλίξουν τα κλοπιμαία τους και όσα σφετερίστηκαν ελέω δυνάμεως, με νομικό περικάλυμμα, για να τους προσδώσουν μια τάχατες δικαιακή χροιά, ούτως ώστε να μην τολμάει πλέον κανείς να αμφισβητήσει το νέο ιδιοκτησιακό τους καθεστώς. Κοιτάνε δηλαδή πως να νομιμοποιήσουν τον εκ της αυθαιρεσίας τους προερχόμενο πλούτο.
«Πενία και πλούτος», τονίζει ο άγιος Γρηγόριος στο « Περί Φιλοπτωχείας», «ύστερον επεισήλθον τω γένει των ανθρώπων ώσπερ αρρωστήματα.», «και το της φύσεως ευγενές, πλεονεξία κατέτεμε, προσλαβούσα και νόμον, της δυναστείας επίκουρον».
Όλη η εκμετάλλευση σε τρεις γραμμές από τη φωτισμένη διάνοια του μεγάλου μας Θεολόγου και αρχιεπισκόπου Κ/πόλεως. Ο μέγας Ιεράρχης, σε μια επιτυχή αξονική τομογραφία της κοινωνικής κίνησης, αναδεικνύει τις εσωτερικές της αντιφάσεις και διαγιγνώσκει πως η κοινωνική αδικία είναι κοινωνική αρρώστια και δεν έχει καμιά σχέση με το Θεό. Είναι δομικό κοινωνικό πρόβλημα που σχετίζεται τόσο με τον τρόπο που λειτουργεί και αναπτύσσεται μια κοινωνία όσο και με το ποιόν των προσώπων που την διαχειρίζονται. Και διαφωτίζοντάς μας επαρκώς, μας επισημαίνει πως αυτοί που συσσώρευσαν τον πλούτο, έγιναν και ισχυροί πολιτικά, αρπάζοντας ή υφαρπάζοντας την εξουσία, με αποκλειστικό σκοπό να κατοχυρώσουν και με νόμο το προϊόν της αδικίας που διέπραξαν. Διασάλευσαν όμως την φυσική τάξη των πραγμάτων. Δεν βάζει καν όρους ηθικής για να περιγράψει το πρόβλημα ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Νοιάζεται μόνο για το φυσικό ήθος των ανθρώπων. Για τον Θεολόγο Γρηγόριο η ανισότητα και η αδικία είναι ένα αφύσικο μέγεθος. Όχι μόνο ηθική, αλλά ούτε λογική βάση δεν υπάρχει για την κοινωνική ανισότητα κατά τον άγιο Ιεράρχη μας. Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθειας για τη νομιμοποίησή του.
Ταυτόχρονα όμως με την καταγγελία των άδικων κοινωνικών δομών, ο Θεολόγος Γρηγόριος, δεν εγκαταλείπει τους δεινοπαθούντες στην τύχη τους και μας καλεί εδώ και τώρα να φανούμε αλληλέγγυοι σε όσους εξ αιτίας των άδικων αυτών δομών υποφέρουν και να γίνουμε φιλάνθρωποι στην πράξη. « Και να ξέρετε», τονίζει ο άγιος Ιεράρχης στο ίδιο «Περί φιλοπτωχείας» έργο του, ότι όντες φιλάνθρωποι και σε κάθε περίπτωση, «Χριστόν επισκεψώμεθα, Χριστόν θεραπεύσωμεν, Χριστόν θρέψωμεν, Χριστόν ενδύσωμεν, Χριστόν συναγάγωμεν και Χριστόν τιμήσωμεν δια των δεομένων και χαμαί ερριμένων».
Όποτε κρατήσαμε ως Θεολογία αποστάσεις από το κοινωνικό περιεχόμενο του Ευαγγελίου, από την πατερική Θεολογία, από τη φυσική τάξη των πραγμάτων, όπως αποκαλεί τη δίκαιη κονωνική αργάνωση ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, καταντήσαμε δυστυχώς θρησκευτικό εποικοδόμημα, αντιστήριγμα δηλαδή της κυρίαρχης κοινωνικοοικονομικής τάξης πραγμάτων που διαχειρίζεται την κοινωνία. Σε κάθε τέτοια περίπτωση, ο λαός μας απελπίζεται, ο Χριστός μας παραμένει καρφωμένος επάνω στο σταυρό κι οι άγιοί μας οδύρονται. Όποτε όμως η Ορθοδοξία μας γίνεται γνήσια, δηλαδή αγιοπατερική, τότε ξαναβρίσκει το δρόμο της. Κόβει λοιπόν τους όποιους δεσμούς της με τις δυνάμεις της φθοράς και συντάσσεται με το δίκαιο. Πάει με τους πεινώντες και τους γυμνητεύοντες. Γίνεται του Χριστού. Αγαπώντας όμως όπως και Εκείνος τους εχθρούς της και ευλογώντας όπως και Εκείνος και όσους την καταρώνται. Επειδή δε θέλει κανένας να χαθεί. Η αγάπη και η συγχώρηση μπαίνουν στη διακονία της σωτηρίας του προσώπου. Αγκωνάρια και οι δυο του πλέον επαναστατικού μανιφέστου που είδε ποτέ η ανθρωπότητα. Που δρουν άμεσα και κατ’ ευθείαν στον πυρήνα του όντος, στην ψυχή του και γι αυτό ακριβώς μπορούν να τον μεταμορφώσουν. Χρειάζεται όμως πρώτα να προηγηθεί η ψυχική μας διεύρυνση και η ανάπτυξη της κοινωνικής μας διάθεσης. Να σχετιστούμε μεταξύ μας «Ουδέν τω Θεώ περισπούδαστον ως το ηνώσθαι και συνδεδέσθαι ημάς αλλήλοις», τονίζει ο ιερός Χρυσόστομος. Να σχετιστούμε και να κατανοήσουμε αλλήλους σε παροξυσμό αγάπης κατά την Παύλεια Υποθήκη. Τότε απαρτιώνεται ο Χριστός εντός μας, αγάλλεται η ψυχή των αγίων μας κι ο κόσμος γίνεται εκκλησιά. Δεν τα λέω εγώ αυτά. «Εμόν ερώ ουδέν» γράφει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Τούτα είναι των αγίων Πατέρων μας λόγια που οι ίδιοι τα εκάναν πράξη.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου. Γράφει στην 12η Ομιλία του, στην Α΄ προς Τιμόθεον: «Μην ισχυρίζεσαι κι εσύ, που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες, αλλά από κληρονομιά, ότι δεν είσαι άδικος, επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας. Γιατί βέβαια, δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ, αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε, για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σένα». Είναι κατηγορηματικός ο μεγάλος Ιεράρχης μας, δεν αφήνει κανένα περιθώριο για διαπραγμάτευση. « Κάθε πλούσιος είναι άνομος ή κληρονόμος ανόμων». Και παρακάτω εξισώνει την ασπλαχνία όλων μας των κατεχόντων στην επίδειξη ελέους προς τους αδυνάτους, με την ίδια την αδικία και εκμετάλλευση: «Ου τα αλλότρια αρπάζειν μόνον», γράφει ο αγωνιστής μεγάλος Ιεράρχης, «αλλά και τα εαυτών μη μεταδιδόναι ετέροις και τούτο αρπαγή και πλεονεξία και αποστέρησις εστίν». Η παραπάνω αυστηρή στάση του Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς τους κατέχοντες δεν σχετίζεται με το πρόσωπό τους, αλλά με τον ίδιο τον πλούτο τους ως μέσο αδικίας. Δεν θέλει να εξουθενώσει τον πλούσιο ως πρόσωπο, αλλά να τον συνετίσει και να τον οδηγήσει στην κοινωνία της διακονίας και της αλληλεγγύης. Θέλει να τον βοηθήσει, να τον κάνει να στραφεί εσωτερικά και να ωριμάσει ως κοινωνικό ον. Να τον καταστήσει ικανό να απεγκλωβιστεί από την ψευδοαυτάρκεια που του παρέχει ο πλούτος του, να κάνει έξοδο από το εγώ του, να κινηθεί προς τον άλλον για να μετατοπιστεί ψυχολογικά και να τον καταλάβει. Ο άλλος ήταν πάντα και θα είναι ο σταθερός και απαράβατος όρος της αγάπης του Χριστού. Λειτουργεί ως μέγας Ποιμενάρχης ο αρχιεπίσκοπος Κ/πόλεως, επειδή τον ενδιαφέρει τόσο ο αδύνατος κοινωνικά ως πρόσωπο, όσο και ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά. «Γι αυτό το πρόσωπο», γράφει ο μεγάλος Ιεράρχης στο λόγο του «Εις την Ανάστασιν του Λαζάρου και περί πλούτου», «ο ουρανός ανοίγει, ο ήλιος λάμπει, το φεγγάρι ανατέλλει, ο αέρας γεμίζει τα πάντα, οι πηγές δίνουν το νερό, η θάλασσα απλώνεται απέραντη, γι αυτό το πρόσωπο ο μονογενής υιός του Θεού έγινε άνθρωπος».
Θέλει, ο άγιος Ιεράρχης να τον σηκώσει λοιπόν λίγο πνευματικά πνευματικά για να τον βοηθήσει να πάθει την καλήν αλλοίωσιν. Να συμμετάσχει δηλαδή κι αυτός ενεργά στην καινοποίηση των πάντων. «Τα αρχαία παρήλθεν, ιδού γέγονε τα πάντα καινά, αλλοιώθητι» μας προστάζει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος στο λόγο του «Εις την Καινήν Διαθήκην». Μια προσταγή που συμπυκνώνει τον πυρήνα της αγιοπατερικής ανθρωπολογίας και προδιαγράφει συγχρόνως την πορεία της ανάπτυξης μιας ζώσας Ορθοδοξίας.
«Αλλοιώθητι» προστάζουν οι Πατέρες μας. «Για να σταματήσουν οι ισχυροί να σφάζουν, οι πλούσιοι να συσσωρεύουν, οι φτωχοί να πεθαίνουν από την πείνα κι οι σοφοί να παραληρούν» όπως τονίζει επιγραμματικά ένας σπουδαίος βιολόγος και νομπελίστας, ο Φρανσουά Ζακόμπ.
Να τον βοηθήσει λοιπόν να ανυψωθεί πνευματικά και να γίνει δίκαιος. Και θα γίνει δίκαιος αρκεί να νιώσει την ανάγκη γι αυτό και επιθυμήσει σφόδρα την πλήρωση της, την πλήρωση δηλαδή της χαμένης ανθρωπιάς του, όπως οι πεινώντες πεντακισχίλιοι του Ευαγγελικού Σημείου επιθυμούσαν σφόδρα τον χορτασμό τους. Ο Χριστός όμως δεν σταμάτησε ως εκεί, γιατί μετά το χορτασμό, τους οδήγησε προς το θείο λόγο. Να του ανοίξει λοιπόν και αυτού το δρόμο για τη σωτηρία. Γενόμενος αλληλέγγυος και διακονώντας τον πλησίον του, να πάρει κι αυτός την πνευματική του τροφή που χρειάζεται για να χορτάσει πραγματικά.
Κι ο τη γλώτταν χρυσορήμονι συνεχίζοντας την υπέροχη αναλογία γράφει: «Ο Χριστός τα γουν άπειρα πλήθη εστιάσας επί της ερήμου, ουκ επί κλίνην και ύπνον αυτοίς έπεμψεν, αλλ’ επί θείων ακρόασιν εκάλεσεν λογίων. Ου γαρ διέρρηξεν αυτών τους γαστέρας, ουδέ εις μέθην εξέβαλεν, αλλά πληρώσας αυτών την χρείαν, προς την πνευματικήν ήγε τροφήν». Ο σκοπός ώστε του Ιησού Χριστού, δεν ήταν να ταΐσει τους πεντακισχίλιους και να τους στείλει κατόπιν για ύπνο, διότι γράφει δεν τους έπρηξε στο φαΐ και δεν τους έπνιξε στο πιοτό, αλλά αφού κάλυψε τη βασική τους ανάγκη, τους οδήγησε έπειτα στην πνευματική τροφή, δηλαδή στην ακρόαση του θείου λόγου. Μας βοηθάει λοιπόν ο μεγάλος Ιεράρχης μας να καταλάβουμε καλά πως η διακονία κάθε μορφής του πλησίον από τη Εκκλησία και η άσκησή της στην κοινωνική δικαιοσύνη ήταν και θα είναι ένα κυρίως και κατ’ εξοχήν πνευματικό γεγονός που βοηθάει τα πρόσωπα να μεταβούν από τον κοσμικό στον εκκλησιαστικό χώρο. Που βοηθάει τους ανθρώπους να προσανατολιστούν σωστά και να ιδούν από μόνοι τους πως υπάρχει ανάμεσά μας κι ένας άλλος υπαρξιακός χώρος, ο χώρος της Θείας Χάριτος, τον οποίο αξίζει να τον διαβούμε. Σε κατάσταση διαρκούς και γνησίου βιωματικού διαλόγου με όλον τον κόσμο ευρισκόμενοι πετυχαίνουμε και διευρύνουμε στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό το χώρο του «μεταξύ» μας. Είναι αναγκαίο αυτό επειδή συμβάλλει στην ουσιαστική κατανόηση των προσώπων και στην αλληλοπεριχώρηση τους με αγάπη και ελευθερία. Είναι η μόνη στάση ζωής που μας βοηθάει να μεταμορφώσουμε το φυσικό και κοσμικό κοινωνικό μας χώρο, σε όντως γνήσια κοινωνικό χώρο, δηλαδή σε αγιοτριαδικό.
Δε σταματά λοιπόν η Εκκλησία στον χορτασμό των πεινώντων, αλλά προχωρά προς τον αγιασμό τους και τον αγιασμό όλων. Για να γίνει ο αγιασμός, γράφει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος στον «Περί του κατά Θεόν πολιτεύεσθαι», χρειάζεται πρώτα απ’ όλα να λογικευτούμε γιατί με τη στάση μας πολλές φορές φαινόμαστε «αλογώτεροι και αγριότεροι και αυτών ακόμα των θηρίων». Γράφει χαρακτηριστικά ο άγιος Ιεράρχης: «Όταν γαρ τις σκιρτά μεν ως ταύρος, λακτίζει δε ως όνος, μνησικακεί δε ως κάμηλος και γαστριμαργεί μεν ως λύκος, πλήττη δε ως σκορπίος, ύπουλος δε ως η αλώπηξ, χρεμετίζη δε επί γυναιξίν ως ίππος θηλυμανής, πώς δύναται ο τοιούτος την υιώ πρέπουσαν αναπέμψαι φωνήν και πατέρα αυτού καλείν τον Θεόν; Τι ουν ονομάζεσθαι χρή τον τοιούτον; Θηρίον; Αλλά τα θηρία ενί τούτων των ελαττωμάτων κατέχεται. Ούτος δε πάντα συναγαγών εν εαυτώ και της εκείνων αλογίας γέγονεν αλογώτερος».
Ποια ευεργετική παρέμβαση μπορούμε να κάνουμε στα κοινωνικά πράγματα για αποκατάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης όταν η συμπεριφορά μας είναι «αλογώτερη και αγριότερη των θηρίων;». Η όποια παρέμβασή μας θα αποδειχθεί δαιμονιώδης αφού θα εδράζεται σε θεμέλια σαθρά. Τι είδους δίκαιη διαχείριση του παραγόμενου πλούτου της κοινωνίας μπορεί να κάνει ένας «αγριότερος των θηρίων» ας μην το σχολιάσουμε. Είναι πασιφανές. Έβλεπαν καθαρά αυτές τις αντιφάσεις οι άγιοι Ιεράρχες μας και τις κατήγγειλαν ανοικτά. Δεν συμβιβάστηκαν ποτέ με την οργανωμένη αδικία, τη διαφθορά και την υποκρισία των διοικούντων. Και στις πιο όμως οξείες καταγγελτικές τους στιγμές, προσπαθούσαν να συνετίσουν τους διοικούντες. Διέθεταν γι αυτό το απαραίτητο κύρος και πνευματικό ανάστημα, αλλά και ευρύτατη κοινωνική αποδοχή. Ήταν ηγέτες πραγματικοί και γνήσιοι ποιμενάρχες. Άξιοι καθ’ όλα γι αυτό και ο λαός τους αγαπούσε ως τα όρια της λατρείας. Την Εκκλησία την ήθελαν Οδηγό, Προστάτη και Υπηρέτη ταυτόχρονα του λαού. Κατέκριναν τη σπάταλη διοίκηση εν μέσω λαού πένητος, ανυπόδητου και αναξιοπαθούντος, στον οποίο όμως είχαν διαμοιράσει και οι τρεις πριν γίνουν επίσκοποι όλην την περιουσία τους. «Ντρέπομαι» έλεγε ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος βλέποντας τέτοια σπατάλη από τη μια μεριά και από την άλλη τόση ανθρώπινη δυστυχία. «Την εξουσία –της έλεγε της διεφθαρμένης αυτοκράτειρας, της Ευδοξίας- την έχεις για να απονέμεις παντού δικαιοσύνη. Όσο ισχυρή κι αν είσαι, είσαι καπνός και όνειρο. Γι αυτό δώσε τέλος στη δυστυχία. Ούτε τα χρήματα, ούτε η δόξα της εξουσίας θα κατέβουν μαζί σου στον τάφο». Κι αυτή αντί να συνετιστεί, εξόρισε τον αγωνιστή άγιο Ιεράρχη μας στην Αρμενία, όπου και άφησε ο άγιος την τελευταία του πνοή τον Σεπτέμβρη του 407 από εξάντληση.
Η διακονία του πλησίον, η υλική και πνευματική στήριξη και υποστήριξη των αδικούμενων, η έμπρακτη, η εφαρμοσμένη Θεολογία ήταν στάση ζωής για τους τρεις Ιεράρχες. Ήταν προέκταση της λειτουργικής και ευχαριστιακής ζωής της Εκκλησίας για τη σωτηρία του προσώπου και του κόσμου. Η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της. Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου. Σήμερα ωστόσο είναι ανάγκη να αναδείξουμε καινούριες μορφές αλληλεγγύης σ’ έναν κόσμο όπου η κοινωνική αδικία επιδεινώνεται με ταχύτατους ρυθμούς-αρκεί να αναφέρουμε ότι σήμερα με εκτιμήσεις του υπεύθυνου για τον υποσιτισμό γραφείου των Ηνωμένων Εθνών, λιμοκτονούν περί τα 800 εκατομ. άνθρωποι, σε σύνολο πληθυσμού του πλανήτη 7 δις. Ταυτόχρονα θα πρέπει να κάνουμε την ορθόδοξη παρέμβαση μας σε όλα τα διεθνή βήματα για την καταπολέμηση της φτώχειας, αναδεικνύοντας τα πραγματικά αίτια που την παράγουν, προτείνοντας λύσεις και συμμετέχοντας σε δράσεις και συνεργασίες.
Οι Πατέρες ωστόσο είναι κατηγορηματικοί και υποστηρίζουν με θέρμη την εφαρμογή της κοινοκτημοσύνης για τη ριζική αντιμετώπιση της κοινωνικής αδικίας και την πλήρη αποκατάσταση στην πράξη της κοινωνικής δικαιοσύνης. Είναι συγκινητικός εν προκειμένω ο τρόπος με τον οποίο ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, υποστηρίζει αυτή τη μορφή κοινωνικής συμβιώσεως στην 11η Ομιλία του στις Πράξεις και ακόμα πιο συγκινητική η μεγάλη πίστη του ότι μπορεί εδώ και τώρα να εφαρμοστεί με τη βοήθεια του Θεού, τη συνέχουσα δύναμη του όλου εγχειρήματος. «Την ανωμαλία της άνισης κατανομής των αγαθών-γράφει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην παραπάνω Ομιλία του-την είχαν εξαφανίσει από ανάμεσά τους και ζούσαν με μεγάλη αφθονία αγαθών. Κι αυτό το θεωρούσαν ιδιαίτερα τιμητικό. Ούτε τολμούσαν δηλαδή να δίνουν οι ίδιοι απευθείας στα χέρια των φτωχών, ούτε ένοιωθαν υπερήφανοι που έδιναν, αλλά έφερναν τα χρήματα που εισέπρατταν από την πώληση των περιουσιών τους μπροστά στα πόδια των Αποστόλων και αυτούς άφηναν να τα διαχειριστούν και τους καθιστούσαν απόλυτους κύριους, ώστε η κατανάλωση να γίνεται από αγαθά, που ανήκαν πια σε ολόκληρη την κοινότητα κι όχι από δικά τους. Αυτός ο τρόπος εκτός των άλλων τους βοηθούσε και στο να μην υπερηφανεύονται»…… «θα ξεχυνόταν πλουσιοπάροχα η χάρη του Θεού πάνω σε μια τέτοια κοινωνία» λέει ο αρχιεπίσκοπος Κ/πόλεως στο ποίμνιό του «και θα μετατρέπαμε τη γη σε ουρανό». Συνεχίζοντας επισημαίνει ότι η διάσπαση και η διαίρεση είναι δαπανηρές, επειδή προξενούν ελάττωση και φτώχεια, ενώ αντίθετα η ομόνοια και η συμφωνία φέρνουν αύξηση και πολλαπλασιασμό των αγαθών. «Και όμως, συνεχίζει ο ιερός Χρυσόστομος, σήμερα οι άνθρωποι φοβούνται αυτή τη ζωή της κοινοκτημοσύνης περισσότερο, κι από το να πέσουν σε πέλαγος άγνωστο και απέραντο. Αν όμως την είχαμε δοκιμάσει, σίγουρα θα τολμούσαμε να την εφαρμόσουμε. Πόση χάρη και από τη μεριά του Θεού (τότε) θα μας συνόδευε…. Αν προχωρούσαμε σ’ αυτήν την κατεύθυνση προοδευτικά, πιστεύω πως με τη χάρη του Θεού, αυτό που τώρα μου φαίνεται ακατόρθωτο, θα γίνει. Μόνο δώστε εμπιστοσύνη στα λόγια μου και θα πραγματοποιήσουμε σταδιακά το κατόρθωμα αυτό. Και αν ο Θεός μου δώσει ζωή, πιστεύω ότι σύντομα θα σας οδηγήσω σ’ ένα τέτοιο τρόπο κοινωνικής συμβιώσεως».Λόγος γνήσιος από έναν μεγάλο ποιμενάρχη που αναδεικνύεται εδώ και κοινωνικός οραματιστής.
Ίδιος αναδεικνύεται και ο Μέγας Βασίλειος στην ομιλία του «Καθελώ μου τας αποθήκας»,όπου μας συμβουλεύει: «Μη φανώμεν οι λογικοί των αλόγων ωμότεροι. Εκείνα γαρ τοις εκ της γης φυομένοις παρά της φύσεως ως κοινή κέχρηνται, ημείς δε εγκολπιζόμεθα τα κοινά τα των πολλών μόνοι έχοντες…. Το πρώτον των χριστιανών ζηλώσωμεν σύνταγμα, όπως ην αυτοίς άπαντα κοινά, ο βίος, η ψυχή, η συμφωνία, η τράπεζα κοινή, αδιαίρετος αδελφότης, αγάπη ανυπόκριτος»
Στην ίδια ομιλία του ο Μέγας Ιεράρχης καταγγέλλει τόσο τους εκμεταλλευτές που σφετερίζονται τα κοινά αγαθά «τα γαρ κοινά προκατασχόντες, ίδια ποιούνται»,όσο και την αδιαφορία μας μπροστά στην ανθρώπινη δυστυχία. Κι η αδιαφορία μας, κατά τον μεγάλο Ιεράρχη, και η σιωπή μας μπροστά στο ζήτημα της κοινωνικής αδικίας, μας καθιστά εξίσου συνένοχους. Κλέφτες κατά το Μέγα Βασίλειο δεν είναι μόνο όσοι ξεγυμνώνουν τους ντυμένους, αλλά και όσοι, αν και μπορούν, εν τούτοις δεν ντύνουν τους γυμνούς. «Ή ο μεν ενδεδυμένον απογυμνών λωποδύτης ονομασθήσεται, ο δε γυμνόν μη ενδύων , δυνάμενος τούτον ποιείν, άλλης τινός προσηγορίας άξιος; Του πεινώντος εστιν ο άρτος, ον συ κατέχεις, του γυμνητεύοντος το ιμάτιον ο συ φυλάσσεις εν αποθήκαις, του ανυποδήτου το υπόδημα ο παρά σοι κατασήπεται, του χρήζοντος το αργύριον ο κατορύξας έχεις. Ώστε τοσούτους αδικείς, όσους παρέχειν ηδύνασο».
Αποκαλύπτει τη γύμνια μας ο μεγάλος Ιεράρχης. Τόσους αδικούμε, γράφει, όσους θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε.
Διαλεκτική υπέρβαση της προσωποποίησης της αδικίας και ανάδειξη της συνυπευθυνότητας, που φέρνει στην επιφάνεια τη βαθιά αλλοτρίωση στην οποία έχουμε περιπέσει ως ανθρωπότητα. Υπέρβαση που τρυπάει σαν βέλος τον ωχαδερφισμό μας και το βολεμένο εαυτούλη μας, από έναν μεγάλο Ιεράρχη που κράτησε για τον εαυτό του μόνο το τριμμένο ράσο που φορούσε και τα βιβλία του και παρόλα αυτά ήταν πάμπλουτος. 30.000 αδέρφια του περιεθάλποντο καθημερινώς στη πόλη του Θεού, στη Βασιλειάδα του, στο συγκρότημα του ιδρύματός του στην Καισάρεια της Καππαδοκίας.
Μετάπλασε ο Μέγας Ιεράρχης την περιφέρειά του σε χώρο αλληλεγγύης και ανθρωπιάς, σε χώρο κοινωνικής δικαιοσύνης, υποστηρίζοντας έμπρακτα όλα τα θύματα της κοινωνικής αναλγησίας, χωρίς να ξεχωρίζει χριστιανούς και ειδωλολάτρες, καταγγέλλοντας ταυτόχρονα και τους εκμεταλλευτές τους. Είναι εξαιρετικά δύσκολο κατά το μέγιστο Ιεράρχη να συσσωρευτεί πλούτος χωρίς να διαπραχθούν αδικίες και εκμετάλλευση ανθρώπων. «Ως πότε», αναρωτιέται στην ομιλία του προς «Πλουτούντας», «θα είναι παντοδύναμο το χρήμα, ως πότε θα κυβερνά ο πλούτος, η αιτία όλων των πολέμων, για τον οποίο κατασκευάζονται τα όπλα και ακονίζονται τα ξίφη;»
Κραυγή αγωνίας και αίτημα διαχρονικό ενός μεγάλου Ιεράρχη και ενός από τους κορυφαίους διανοούμενους της παγκόσμιας ιστορίας του Πολιτισμού που δε βρήκε ακόμα τη δικαίωσή της. Φαίνεται πως το πρόβλημα είναι βαθύτερο και το έχουν επισημάνει οι σοφοί άγιοι Πατέρες μας παντοιοτρόπως. Γίνεται δηλαδή φανερό ότι εφαρμογή κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλαγή δηλαδή των άδικων κοινωνικών δομών, χωρίς αλλαγή συνειδήσεων αφενός και χωρίς γνήσιο Ορθόδοξο ήθος αφετέρου, είναι ματαιοπονία. Για το πρώτο. «Το σον και το εμόν, τούτο δη τα πάντα ανατρέπον» τονίζει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Και αυτό είναι πρώτα εσωτερικό πρόβλημα. Συνειδησιακό. Όταν αυτό λυθεί τότε επέρχεται το αποτέλεσμα: «και πάντα αυτοίς κοινά και τράπεζα και οίκησις και ιμάτια», και κοινή η ψυχή είχε πει ο Μέγας Βασίλειος. Κοινή εστίαση χωρίς ταυτόχρονη συνεστίαση των ψυχών είναι δώρο άδωρο. Αυτή ωστόσο η δίκαιη κοινότητα θα αντέχει στο χρόνο, όσο οι συνειδήσεις των ανθρώπων θα διαποτίζονται από την πίστη στο Θεό. Χωρίς πίστη στο Θεό δεν προκόβει. Διότι συνεχίζοντας ο άνθρωπος να μετράει τον εαυτό του δια του εαυτού του, θα χάνει τον προσανατολισμό του, θα γυρίζει από δω και από κει και θα κάνει διαρκώς κύκλους. Θα ξαναπαγιδευτεί στο «χρημάτων (πραγμάτων) πάντων μέτρον άνθρωπος», ίσον υπαρξιακό αδιέξοδο και άλμα στο κενό της απουσίας νοήματος. «Χρημάτων πάντων μέτρον Θεάνθρωπος», φωνάζουν με τον τρόπο τους οι Πατέρες μας. Για να είναι η ζωή μας δίκαιη, για να έχει νόημα και χάρη.
Η αληθής κοινωνική δικαιοσύνη αναδύεται μέσα από τη ζωή της Αγίας Τριάδος, της τέλειας αυτής κοινωνίας των προσώπων. Οι τρεις μέγιστοι φωστήρες μας που σπούδασαν σε βάθος το μυστήριο της τριαδικής κοινωνίας, διετράνωσαν την πίστη τους πως ο Θεός της Ορθοδοξίας είναι τρία αγαπώμενα πρόσωπα με κοινά τα πάντα, πλην των υποστατικών τους ιδιωμάτων, και ουδεμία σχέση έχει με την απρόσωπη και αφηρημένη μονάδα του υπερτάτου όντος της φιλοσοφίας. Η κοινότητα των πάντων σε πνεύμα αγάπης και δικαιοσύνης είναι ο μόνος τρόπος ζωής και ύπαρξης του τριαδικού μας Θεού. Τον τρόπο ζωής αυτής της κοινωνίας τον εφάρμοσε ο Ιησούς Χριστός στην επίγεια ζωή και δράση του. Στην δε Επί του Όρους Ομιλία του εθεμελίωσε τους αγώνες για την κοινωνική δικαιοσύνη, για έναν δίκαιο και ειρηνικό κόσμο, για έναν κόσμο του Θεού. Εκεί ο Θεάνθρωπος μακαρίζει τόσο τους πεινώντας και διψώντας την δικαιοσύνην όσο και τους δεδιωγμένους ένεκεν δικαιοσύνης. Εισάγει έτσι ψυχολογικά τους μαθητές του και με έναν απαράμιλλο διδακτικά τρόπο, στην σταυροαναστάσιμη διάσταση της ζωής. Θυμίζει στους μαθητές του, τους αγωνιστές προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης, για να καταλάβουν καλά πόσο στενή είναι η πύλη που πρόκειται να διαβούν και πόσο τεθλιμμένη είναι η οδός που θα περπατήσουν. Μην περιμένετε σα να λέει στους μαθητές του και σε όλους τους γνήσιους αγωνιστές του δικαίου όπου γης, να σας ραίνουν με ροδοπέταλα οι εξουσίες του κόσμου στο δρόμο σας. Θα σηκώσετε σταυρό, θα περάσετε μαρτύριο. Τους μακαρίζει όμως γι αυτά και ταυτόχρονα τους εμψυχώνει. «Εσείς είστε το άλας της γης.Εσείς είστε το φως του κόσμου».
Οι άγιοι Τρεις Ιεράρχες μας που τιμούμε σήμερα, σηκώσανε εκούσια το σταυρό για το δίκιο του κόσμου. Εγίνανε άνθρωποι του Χριστού από αγάπη για τον άνθρωπο. Έγιναν το πνευματικό μας αλάτι, που προλαβαίνει και εμποδίζει την κακή αλλοίωση της ζωής μας και της πίστης μας. Ο μελίρρυτος ποταμός της σοφίας τους και τα έργα τους, δεν υπηρέτησαν κανενός είδους κατεστημένο. Υπηρέτησαν και δόξασαν μονάχα το Θεό, υπηρέτησαν μέχρι θυσίας μονάχα τον άνθρωπο. Το χρέος που αφήνουν σε μας τους Ορθοδόξους Χριστιανούς του 2007, αλλά και σε όλους τους ευαίσθητους κοινωνικά ανθρώπους, είναι να αναπτύξουμε στο μέτρο των δυνάμεών του ο καθένας μας, τους αγώνες «ένεκεν δικαιοσύνης», τους αγώνες «ένεκεν Χριστού». Ας είναι για μας ζώντα παραδείγματα ενότητας πίστης και πράξης.
