«O Όσιος Πατήρ ημών και Oμολογητής Θεοφάνης ο Γραπτός, ο Eπίσκοπος Nικαίας, ο ποιητής μεν πολλών Kανόνων, αδελφός δε του Aγίου Θεοδώρου του Γραπτού, εν ειρήνη τελειούται.
O γραπτός εν γη την θέαν Θεοφάνης,
Kαι κλήσιν εστίν εκθανών γραπτός πόλω.
Oύτοι οι Άγιοι ήτον υιοί γονέων ευσεβών, οι οποίοι εκατοίκουν εις την Παλαιστίνην, και επιμελούντο την αρετήν της φιλοξενίας, εν έτει ωη΄ [808]. Aπό δε την φιλομαθή και σπουδαίαν γνώμην των γονέων τους, έμαθον και οι υιοί των ούτοι όλην την σοφίαν, τόσον την εσωτερικήν και ιεράν, όσον και την εξωτερικήν των Eλλήνων. Έπειτα έγιναν Mοναχοί. Kαι επειδή έζων ζωήν οσίαν και ενάρετον, διά τούτο εχειροτονήθησαν Iερείς. Όταν δε ο δυσσεβής Θεόφιλος ο εικονομάχος ελύσσαζεν εναντίον των αγίων εικόνων, και εμπόδιζε να μη προσκυνή τινας αυτάς, εν έτει ωκθ΄ [829], τότε απεστάλθησαν οι δύω ούτοι πάνσοφοι αδελφοί προς αυτόν, από τον τότε Πατριάρχην της αγίας πόλεως Iερουσαλήμ. Kαι παρασταθέντες έμπροσθεν εις το πρόσωπον εκείνου, ήλεγξαν αυτόν, και τον ωνόμασαν μισόχριστον και θεομάχον. Όθεν κατά προσταγήν του, βάλλονται και οι δύω μέσα εις την φυλακήν, και εκεί μένουσι καιρόν πολύν. Έπειτα εκβάλλονται από την φυλακήν, και δέρνονται εις όλον το σώμα. Mετά ταύτα δε εγράφησαν επάνω εις το πρόσωπόν τους με σίδηρον πυρωμένον, στίχοι ίαμβοι. Oίτινες εφανέροναν την αιτίαν, διά την οποίαν τους εκαταδίκασεν ο βασιλεύς1. Kαι ο μεν Άγιος Θεόδωρος, βάλλεται πάλιν εις την φυλακήν. Kαι μετά την φυλακήν εξορίζεται. Kαι εν τη εξορία τελειόνοι τον δρόμον της ζωής του.
O δε Άγιος ούτος Θεοφάνης, εξορίζεται εις την Θεσσαλονίκην2, και μετά τον θάνατον του Θεοφίλου, ανακαλείται από την εξορίαν υπό Θεοδώρας της βασιλίσσης (ήτις συνέστησε την Oρθοδοξίαν) και υπό του υιού της Mιχαήλ, του ευσεβώς βασιλεύσαντος εν έτει ωμβ΄ [842], ανακαλεσθείς δε, χειροτονείται Mητροπολίτης της Nικαίας από τον άγιον Πατριάρχην της Kωνσταντινουπόλεως Mεθόδιον, ο οποίος κατήργησε την χριστομάχον αίρεσιν των εικονομάχων. Θεοφιλώς λοιπόν και θεαρέστως ποιμάνας το ποίμνιόν του ο μακάριος, ευγαίνει από την παρούσαν ζωήν.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Tους ιαμβικούς τούτους στίχους όρα κατά την εικοστήν εβδόμην του Δεκεμβρίου, ότε ξεχωριστά εορτάζεται ο Άγιος Θεόδωρος ο Γραπτός, ο του Θεοφάνους τούτου αδελφός. Όρα και εις την δεκάτην ογδόην του Δεκεμβρίου, όταν αναφέρωνται οι δύω ούτοι, ο Θεόδωρος και ο Θεοφάνης, μετά Mιχαήλ του Συγγέλου. Όρα και κατά την δεκάτην τετάρτην του Iουνίου εις το Συναξάριον του Aγίου Mεθοδίου Kωνσταντινουπόλεως.
2. Σημείωσαι, ότι ο Άγιος ούτος Θεοφάνης, κατά τινας, εμελούργησε τα τροπάρια των Aίνων του Aγίου Δημητρίου. Ων το πρώτον, προς αυτόν αποτείνεται τον μέγαν Δημήτριον. Ήτοι το «Δεύρο Mάρτυς Xριστού προς ημάς, σου δεομένους συμπαθούς επισκέψεως. Kαι ρύσαι κεκακωμένους τυραννικαίς απειλαίς, και δεινή μανία της αιρέσεως». Tων εικονομάχων δηλ., καθώς ο αυτός εμελούργησε Θεοφάνης και τον κανόνα του Aγίου Δημητρίου. Όρα και εις την ενδεκάτην του Nοεμβρίου εις το Συναξάριον του Aγίου Θεοδώρου του Στουδίτου. Oυκ ορθώς δε γράφεται εν τω δευτέρω τόμω της Eκκλησιαστικής Iστορίας του Mελετίου, ότι άλλος είναι Θεοφάνης ο Γραπτός, και άλλος ο Θεοφάνης Nικαίας. Eίς γαρ και ο αυτός εστιν.»
(Πηγή: από το βιβλίο του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου «Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού», Τόμος Α´, Εκδόσεις Δόμος, 2005, Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού)
(Σχόλιο Κατάνυξις: Παράδειγμα για τους συγχρόνους ιερείς που κλωνίζονται από τον Οικουμενισμό είναι ο άγ. Θεοφάνης Γραπτός. Ένας από το πλήθος των ομολογητών της Ορθοδόξου Πίστεώς μας είναι και ο άγιος Θεοφάνης ο επονομαζόμενος Γραπτός. Έζησε κατά την περίοδο της Εικονομαχίας (726-842). Γεννήθηκε στην Παλαιστίνη το 745 και είχε έναν ακόμη αδελφό τον Θεόδωρο. Τα δυο αδέλφια θα αποκτήσουν μόρφωση στη φημισμένη Μονή του Αγίου Σάββα, υπό την καθοδήγηση του Γέροντος Μιχαήλ. Θα δείξουν ιδιαίτερο ζήλο, σπουδάζοντας Θεολογία, αρχαία Ελληνικά, ποίηση, μουσική. Θα χειροτονηθούν ιερείς από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θωμά και θα αποσταλούν στην Κωνσταντινούπολη.
Τότε συμπίπτουν με την άνοδο στον αυτοκρατορικό θρόνο του Λέοντος Ε΄ του Αρμένιου, ο οποίος ήταν δριμύς εικονομάχος. Ο αυτοκράτορας διατάσσει την πλήρη απαγόρευση των εικόνων, ασβεστώνονται οι τοιχογραφίες στους ναούς και διώκονται όσοι προσκυνούν τις αγίες εικόνες. Οι προσκυνητές κινδυνεύουν ακόμη και με θανατική ποινή. Τα δυο αδέλφια θα ελέγξουν τον αυτοκράτορα και δεν υπακούουν στον μετέπειτα εικονομάχο Πατριάρχη Ιωάννη Γραμματικό. Θα μαστιγωθούν και θα ριφθούν σε μια φυλακή σε φρούριο του Βοσπόρου, όπου στερούνται και την τροφή. Μετά την δολοφονία του Λέοντος Ε΄, θα εγκατασταθούν στην Ι. Μονή Αρχαγγέλου του Σωσθενίου κοντά στο Βόσπορο.
Στην εξουσία θα έρθει όμως ο επίσης εικονομάχος αυτοκράτορας Θεόφιλος. Τα δύο αδέλφια μοναχοί-ομολογητές θα ασκήσουν και πάλι σφοδρή κριτική και με παρρησία και θάρρος θα ηλέγξουν ξανά τον αυτοκράτορα. Βασανίζονται και με πυρωμένα σίδερα θα γράψουν στα μέτωπά τους δώδεκα στίχους-αιτίες των διώξεών τους. Εξορίζονται στη νήσο Αφουσία, αργότερα στην Απάμεια της Βιθυνίας όπου μετά από κακουχίες θα πεθάνει ο αδελφός του Θεοφάνη. Με τον θάνατο του αυτοκράτορα Θεόφιλου και την αποκατάσταση των Ιερών Εικόνων από την αγία Θεοδώρα, ο Θεοφάνης χειροτονείται Μητροπολίτης Νίκαιας.Άγιος και αγωνιστής ο Θεοφάνης που πάλεψε για την επικράτηση του Ορθόδοξου Δόγματος και απέκρουσε την αίρεση της Εικονομαχίας. Κοιμήθηκε ειρηνικά και εορτάζεται στις 11 Οκτωβρίου.
Ευχαριστούμε τον κ. Σκόντζο για την διάθεσή του να μας παρουσιάσει τέτοιον μεγάλο ομολογητή άγιο. Παράδειγμα προς μίμηση των συγχρόνων μας κληρικών διότι και σήμερα χρειαζόμαστε τέτοιους αγίους καθώς προσπαθούν να αλλοιώσουν την Ορθοδοξία κάνοντας το μαύρο, άσπρο, στο όνομα του Οικουμενισμού, της Πανθρησκείας και της Νέας Τάξης Πραγμάτων.)
ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ Ο ΓΡΑΠΤΟΣ: Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΜΑΣ
ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου - Καθηγητού
Μια από τις ηρωικότερες περιόδους της εκκλησιαστικής μας ιστορίας είναι και η περίοδος της εικονομαχίας (726-842), κατά την οποία ανεδείχθησαν πλήθος ομολογητών της Ορθοδόξου Πίστεως. Υπερασπίσθηκαν με σθένος την Ορθοδοξία, ορθώνοντας το ανάστημά τους στους διώκτες των Ιερών Εικόνων, οι οποίοι έχοντας την αυτοκρατορική δύναμη, δίωκαν με μανία τους ομολογητές της Ορθοδοξίας.
Ένας από αυτούς υπήρξε ο άγιος Θεοφάνης ο επονομαζόμενος Γραπτός. Γεννήθηκε στην Παλαιστίνη το 745 (σχόλιο σ.σ.: κατ΄ άλλους το 778). Πατέρας του ήταν ο ευσεβής Ιωαννάς, ο οποίος φρόντισε να μεταδώσει, τόσο στον ίδιο, όσο και στον αδελφό του Θεόδωρο την ευσέβεια. Φρόντισε επίσης να τους μορφώσει, στέλνοντάς τους στη φημισμένη Μονή του Αγίου Σάββα, κοντά στο σοφό διδάσκαλο Γέροντα Μιχαήλ, να σπουδάσουν την ιερή επιστήμη της Θεολογίας, καθώς και αρχαία Ελληνικά, γραμματική, ποίηση, μουσική κλπ.
Τα δύο αδέλφια έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και επιμέλεια στις σπουδές τους και επίσης μυήθηκαν στην ορθόδοξη πνευματικότητα και στο μοναχικό ασκητικό πνεύμα. Ο δάσκαλός τους Μιχαήλ το 811 τους πήρε μαζί του, ως υποτακτικούς του στη Μονή των Σπουδαίων, κοντά στο ναό της Αναστάσεως. Κατόπιν ο Πατριάρχης Θωμάς τους χειροτόνησε ιερείς και τους έστειλε πρέσβεις στην Κωνσταντινούπολη και στη Ρώμη, προκειμένου να στηρίξουν τους διωκόμενους Ορθοδόξους από τους διώκτες τους εικονομάχους, αλλά και να ζητήσουν τη στήριξη για τις απειλές και τις διώξεις που ασκούσαν οι Άραβες μουσουλμάνοι κατά του Πατριαρχείου των Ιεροσολύμων. Εγκαταστάθηκαν στην περίφημη Μονή της Χώρας.
Αλλά, λίγο αργότερα, το 815 πέθανε ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Α΄ Ραγκαβές (811-813) και ανέβηκε στο θρόνο ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος (813-820), ο οποίος εγκαινίασε τη δεύτερη περίοδο της εικονομαχικής έριδας. Διέταξε την πλήρη απαγόρευση προσκύνησης και τιμής των Ιερών Εικόνων, ακόμα και με την ποινή του θανάτου, την καταστροφή όλων των Εικόνων και το ασβέστωμα των τοιχογραφιών των ναών. Τότε τα δύο αδέλφια, Θεοφάνης και Θεόδωρος, μαζί με το δάσκαλό του Μιχαήλ, παρουσιάστηκαν στον ασεβή αυτοκράτορα και τον ήλεγξαν για το διάταγμά του. Ο Λέων, όχι μόνον δεν έδειξε σημάδια συνετισμού, αλλά διέταξε τον άγριο βασανισμό τους, την λεγόμενη «Φιάλη». Τους μαστίγωσαν άγρια και τους έκλεισαν στη φυλακή. Αφού απέκρουσαν και τις προσπάθειες του μελλοντικού εικονομάχου Πατριάρχη Ιωάννου Γραμματικού, να συμμορφωθούν με το αυτοκρατορικό διάταγμα, τους ξεχώρισαν. Ο άγιος Μιχαήλ έμεινε μαζί με τον Ιώβ στην Φιάλη, ενώ έκλεισαν τα δύο αδέλφια σε ένα φρούριο στο Βόσπορο, στερώντας τους ακόμα και την τροφή.
Επειδή δεν πειθάρχησαν, και ασκούσαν σφοδρή κριτική κατά των εικονομάχων και του Παλατίου, κλήθηκαν το 836 σε νέα ανάκριση από τον αυτοκράτορα στην επίσημη αίθουσα του Χρυσοτρικλίνου (14 Ιουλίου 836). Οι δύο ομολογητές μοναχοί άγιοι απέδειξαν ότι τα κείμενα που χρησιμοποίησαν οι θεολόγοι της αυλής ήταν νόθα και ότι η προσκύνηση των αγίων εικόνων είναι μία αληθινή ομολογία της ενανθρωπήσεως του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού. Ήλεγξαν και πάλι με θάρρος και παρρησία τον ασεβή αυτοκράτορα, ομολογώντας την ορθόδοξη πίστη. Υποβλήθηκαν και πάλι σε νέα βασανιστήρια. Με πυρωμένο σίδερο έγραψαν στα μέτωπά τους δώδεκα ιμαβικούς στίχους, με την αιτία των διώξεών τους. Γι’ αυτό από τότε έλαβαν την προσωνυμία «Γραπτοί». Έλεγαν αυτοί οι τιμωρητικοί στίχοι τα εξής:
«Πάντων ποθούντων προστρέχειν πρὸς τὴν πόλιν
Ὅπου πάναγνοι τοῦ Θεοῦ Λόγου πόδες
Ἔστησαν εἰς σύστασιν τῆς οἰκουμένης,
Ὤφθησαν δὲ οὗτοι τῷ σεβασμίῳ τόπῳ
Σκεύη πονηρὰ δεισιδαίμονος πλάνης
Ἐκεῖσε πολλὰ λοιπὸν ἐξ ἀπιστίας
Πράξαντες δεινὰ αἰσχρὰ δυσσεβοφρόνως,
Ἐκεῖθεν ἠλάθησαν ὡς ἀποστάται.
Πρὸς τὴν πόλιν δὲ τοῦ κράτους πεφευγότες
Οὐκ ἐξαφῆκαν τὰς ἀθέσμους μωρίας.
Ὅθεν γραφέντες ὡς κακοῦργοι τὴν θέαν
Κατακρίνονται καὶ διώκονται πάλιν.»
Με απλά λόγια:
«Επειδή όλοι ποθούν να πάνε στην πόλη,
όπου στάθηκαν τα πάναγνα πόδια του Θεού Λόγου
με σκοπό να συνενωθεί η οικουμένη,
παρουσιάσθηκαν στον σεβάσμιο αυτόν τόπο
και τα πονηρά αυτά δοχεία της δεισιδαίμονος πλάνης.
Εκεί λοιπόν, αφού έπραξαν λόγω της απιστίας τους
πολλά και φοβερά αίσχη με φρόνημα μισητό στον Θεό,
εκδιώχθηκαν από εκεί σαν αποστάτες.
Και όταν κατέφυγαν στην πόλη του κράτους,
δεν εγκατέλειψαν τις παράνομες ανοησίες τους.
Γι’ αυτό, αφού καταγράφηκαν σαν κακούργοι στα μέτωπά τους
κατακρίνονται και διώχνονται πάλι.»
Στη συνέχεια τους έριξαν στην πιο υγρή και σκοτεινή φυλακή του Πραιτωρίου, με στόχο να πεθάνουν απομονωμένοι. Τότε πήραν επιστολές παρηγορητικές από το δάσκαλό τους Μιχαήλ και τον άγιο Μεθόδιο [14 Ιουν.], ενθαρρύνοντας τους να υπομείνουν ως τέλους τα μαρτύρια. Σε λίγο καιρό τους έστειλαν σε νέα εξορία στην Απάμεια της Βιθυνίας (Μουδανιά), όπου όμως έγιναν ενθουσιωδώς δεκτοί από το λαό. Ο Θεόδωρος, κοιμήθηκε το 838 (σχόλιο σ.σ.: κατ’άλλους το 841), εξουθενωμένος από τις κακουχίες. Ο αδελφός του Θεοφάνης, αψηφώντας την διαταγή του αυτοκράτορα, να μείνει άταφο το σώμα του, το ενταφίασε, συνθέτοντας και έναν εξαίσιο ποιητικό κανόνα.
Μετά από την θαρραλέα αυτή πράξη του, ο Θεοφάνης εξορίστηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου εργάστηκε δραστήρια για την επικράτηση του Ορθοδόξου Δόγματος και την απόκρουση της αιρέσεως της εικονομαχίας. Αλλά το 842 πέθανε ο ασεβής Θεόφιλος και στο θρόνο ανέβηκε ο ανήλικος γιός του Μιχαήλ Γ΄ (842-867), τον οποίο επιτρόπευε η ευσεβής αυτοκράτειρα αγία Θεοδώρα, η οποία έπαυσε αμέσως τους διωγμούς, επανέφερε σε ισχύ τις αποφάσεις της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου (787), και το 842 αναστήλωσε οριστικά τις άγιες Εικόνες. Παράλληλα επανέφερε από την εξορία και έβγαλε από τις φυλακές τους ομολογητές της πίστεως.
Ο Θεοφάνης ανακλήθηκε από την εξορία και ο Πατριάρχης άγιος Μεθόδιος το 842 τον χειροτόνησε Μητροπολίτη Νικαίας. Εκεί πέρασε το υπόλοιπο του πολυτάραχου επίγειου βίου του, ποιμαίνοντας θεοφιλώς το ποίμνιό του, προσευχόμενος και ασκούμενος. Ως άφθαστος ποιητής και υμνογράφος συνέθεσε πλήθος εκκλησιαστικών ύμνων, οι οποίοι ψάλλονται μέχρι σήμερα κατά τις δεσποτικές και θεομητορικές εορτές και σε μνήμες αγίων. Κοιμήθηκε ειρηνικά την 11η Οκτωβρίου του 845. Ανακηρύχτηκε άγιος και η σεπτή μνήμη του εορτάζεται την ημέρα της οσιακής κοιμήσεώς του.
Ο άγιος Θεοφάνης ο Γραπτός συγκαταλέγεται στους μεγάλους Πατέρες, Ομολογητές και υμνογράφους της Εκκλησίας μας, ο οποίος αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στην ομολογία και την προάσπιση της Ορθοδόξου πίστεως, της μόνης αληθινής και σώζουσας πίστεως. Τόσον αυτός, όσο και οι άλλοι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας μας, είναι (πρέπει να είναι) και σε μας σήμερα τα μεγάλα ζωντανά παραδείγματα, να μην κάνουμε την παραμικρή έκπτωση και υποχώρηση στα θέματα της πίστεως, όπως έκαμαν και εκείνοι!
(Πηγές: «Άγιος Θεοφάνης ο Γραπτός: Ο μεγάλος ομολογητής της Ορθοδοξία μας», Λάμπρος Κ. Σκόντζος, Ακτίνες, «ΟΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ Ο ΓΡΑΠΤΟΣ», π. Δαμιανός, Τὸ Εἰλητάριον)
Ἀπολυτίκιον. Ήχος πλ α'. Τον συνάναρχον λόγον.
Μυηθεῖς τῶν Ἀγγέλων Πάτερ τὸ σύντονον, θεοφανείας ἀρρήτου ἐδείχθης σάλπιγξ χρυσή, περιούσιον λαὸν τρέφων τοὶς λόγοις σου, τῶν γὰρ πανσόφων σου ᾠδῶν, ἡ πανεύσημος μολπή, εὐφραίνει τὴν Ἐκκλησίαν, δι' ἣν λαμπρῶς ἠγωνίσω, θεομακάριστε Θεόφανες.
Ἕτερον Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. δ'.
Ὀρθοδοξίας ὁδηγέ, εὐσεβείας Διδάσκαλε καὶ σεμνότητος, τῆς Οἰκουμένης ὁ φωστήρ, τῶν Μοναζόντων θεόπνευστον ἐγκαλλώπισμα, Θεόφανες σοφέ, ταῖς διδαχαῖς σου πάντας ἐφώτισας, λύρα τοῦ Πνεύματος. Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Κοντάκιον. Ἦχος δ'. Ἐπεφάνης σήμερον.
Ἀνεφάνης Ὅσιε, τῇ Ἐκκλησίᾳ ὥσπερ ἄλλος ἥλιος, ταύτην φωτίζων ἀστραπαῖς, τῶν σῶν δογμάτων Θεόφανες, ὣς θυηπόλος, Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν.
Μεγαλυνάριον
Ὄργανον τοῦ Πνεύματος ἐμμελές, λιγυρὰ κινύρα, ἐξαγγέλουσα τοῖς ἐν γῇ, τῶν ἐπουρανίων, ᾀσμάτων τὰς ὑψώσεις, ὑπάρχεις Ἱεράρχα, Πάτερ Θεόφανες.
Πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Κατάνυξις, Ακτίνες, Τὸ Εἰλητάριον, Ορθόδοξος Συναξαριστής, Μέγας Συναξαριστής
