Κατὰ τοὺς χρόνους Κωνσταντίνου καὶ Εἰρήνης τῶν Βασιλέων ἐν ἔτει ψπ', (780), εἰς τὰ μέρη τῆς Παφλαγονίας ἦτο χώρα ὀνόματι Ἄμνεια, ἤτις ὑποτάσσεται εἰς τὴν Μητρόπολιν τῆς Γάγγρας.
Εἰς τούτην ὑπῆρχεν ἄνθρωπός τις εὐσεβὴς καὶ ἐνάρετος, καὶ Φιλάρετος εἰς τὰς πράξεις καὶ τὸ ὄνομα, καὶ πολλὰ πλούσιος ψυχῇ τε καὶ σώματι.
Εἶχε κτήνη πολλά, πρόβατα χιλιάδας δώδεκα, βόδια ἑξακόσια, ἄλογα, χωράφια, ἀμπελῶνας, καὶ ἄλλα ὅμοια·δούλους, καὶ ὑπηρέτας.
Εἶχε δὲ καὶ γυναίκα ὀνόματι Θεοσεβὼ εὐγενικὴν καὶ φοβουμένην τὸν Κύριον, καὶ παιδίον ἀρσενικόν ὀνόματι Ἰωάννην, καὶ θυγατέρας δύο, τὴν μίαν ἔλεγαν Ὑπατίαν, καὶ τὴν ἄλλην Εὐανθίαν, αἵτινες ἦσαν πολλὰ ώραιόταται ἀπὸ ὅλας τὰς γυναίκας τοῦ τόπου ἐκείνου.
Ἦτον δὲ ὁ Φιλάρετος πολὺ ἐλεήμων, φιλόπτωχος, καὶ φιλόξενος, καὶ καθεκάστην ἔδιδεν ἀφθόνως τὸν πλούτον τοῖς πένησι.
Πεινασμένους ἐχόρταινε, γυμνούς ἐνέδυε, τὰς χήρας καὶ ὀρφανὰ ἐκύτταζε, ξένους ὑπεδέχετο, καὶ ἁπλῶς ὅλους τοὺς ἐνδεεῖς εὐσπλαγχνίζετο, καὶ τοὺς ἔδιδεν, εἴτι ἐχρειάζοντο, οὐ μόνον τοὺς πλησίον αὑτοῦ, ἀλλὰ καὶ κάθε ἄνθρωπον ἐφιλοδώρει πλουσιοπαρόχως, καὶ κατὰ ἀλήθειαν ἄλλος Ἁβραὰμ ἐγνωρίζετο εἰς φιλοξενίαν, καὶ τὴν πρὸς τὸν πλησίον συμπάθειαν.
Ἠκούσθη λοιπὸν ἡ χριστομίμητος φήμη του εἰς ὅλην τὴν Ἀνατολήν, καὶ ἤρχοντο ὅλοι οἱ ἐνδεεῖς καὶ πένητες καὶ ἐλάμβανον παρ' αὐτοῦ ἄλλος χρήματα, ἄλλος κτήνος, καὶ ἕτερος ἄλλο κατὰ χρείαν του.
Ἡ οἰκία τοῦ Φιλαρέτου πρὸς τοὺς κεκαυμένους ἀπὸ τὴν δίψαν τῆς πτωχείας ἦτον πηγὴ ἀνεξάντλητος, καὶ ὅσον αὐτὸς ἔδιδε μὲ ἱλαρὸν πρόσωπον καὶ γνώμην φιλάγαθον, τοσοῦτον καὶ ὁ πλουσιόδωρος Κύριος ἐπλήθυνε τὰ ἀγαθὰ αὐτοῦ περισσότερον.
Ὁ δὲ μισόκαλος καὶ δόλιος Δαίμων ἐφθόνησε τὴν ἀρετὴν τοῦ ἀνδρός, καὶ ἐζήτησε παρὰ θεοῦ ἐξουσίαν νὰ τὸν πειράξῃ, ὥσπερ ποτὲ καὶ Ἱώβ τὸν ἀείμνηστον, λέγων οὕτω.
› Δέν εἶναι θαυμαστόν, ἐὰν από τὰ πολλὰ ὅπου ἔχει ἐλεεῖ τοὺς πτωχούς, ἀλλὰ ἄς ἐμβῇ εἰς πτωχείαν, καὶ τότε νὰ γνωρίσω τὴν καλωσύνην του.
Ἔδωκε θέλημα τοῦ Δαίμονος νὰ τὸν πτωχεύση, ὅτι ἀφ' ἑαυτοῦ του δὲν ἔχει ποσῶς ἐξουσίαν νὰ κακοποιήσῃ τινά.Ὁ γάρ Κύριος πτωχίζει καὶ πλουτίζει, ταπεινοῖ καὶ ἀνυψοῖ, κατὰ τὴν Γραφήν.
Δίδων ἐν τοσούτῳ ὁ Ἅγιος κατὰ τὸ σύνηθες έλεημοσύνην, καὶ διαμοιράζων καθεκάστην τὰ κτήνη, καὶ τὴν λοιπήν περιουσίαν αὐτοῦ, μέρος πάλιν ἀπὸ κλέπτας καὶ δυνάστας, καὶ ἑτέρας τινάς δυστυχίας, κατήντησεν εἰς τελείαν πτωχείαν, ὥστε δὲν τοῦ ἔμεινεν ἄλλο, εἰμὴ μόνον ἕνα ζευγάρι βόδια, εἷς ὄνος, μία ἀγελὰς μὲ τὸ μοσχάριόν της, καὶ τινα μελίσσια.
Τὰ ζευγολατεία τὰ ἥρπασαν δυναστικῶς οἱ γεωργοί καὶ γείτονες, διότι ὡς εἶδον ὅτι ἐπτώχευσε, καὶ δὲν δύναται νὰ τὰ καλλιεργῇ, ἄλλοι στανικῶς, καὶ ἄλλοι μὲ παρακάλεσιν, ἐπῆραν τοὺς τόπους του καὶ δὲν τοῦ ἄφησαν ἄλλο, εἰμὴ μόνον τὴν οἰκίαν ὅπου ἐκατώκει.
Εἰς αὐτὰ ὅλα ὅπου ἔπαθε δὲν ἐλυπήθη, οὔτε ποτέ ἐλάλησε λόγον ἀπρεπῆ, ἀλλὰ καθώς ὅταν πλουτήσῃ αἴφνης ὁ ἄνθρωπος, ὅλως χαίρεται, οὕτω καὶ ἐκεῖνος εὐχαριστεῖτο εἰς τὴν πτωχείαν, ἐνθυμούμενος τὸν λόγον τοῦ Χριστοῦ, ὅτι δυσκόλως πλούσιος εἰς τὴν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν εἰσελεύσεται.
Μίαν ἡμέραν ἐπῆρεν ὁ Φιλάρετος τὸ ζευγάρι του, καὶ ὑπῆγεν εἰς τὸ χωράφιον.
Ἐργαζόμενος οὖν εὐχαρίστει τὸν Κύριον, ὅπου ἐκοπίαζε μόνος του νὰ άποκτᾷ τὴν ζωοτροφίαν του μὲ τὸν ίδρῶτα τοῦ προσώπου του, κατὰ τὴν άράν τοῦ Προπάτορος, καὶ παρεκάλει αὐτὸν νὰ τοῦ δίδῃ ὑπομονήν ἕως τέλους.
Ἄλλος τις γεωργός πτωχὸς ἐδούλευε μὲ τὸ ζευγάρι του εἴς τι χωράφιον ἐκεῖ πλησίον, καὶ ἔπεσε τὸ ἕνα του βόδι, καὶ ἐψόφησεν, ὅθεν ἐλυπήθη πολύ, διότι ἦτον πολλὰ πτωχός, καὶ ἐχρεώστει.
Λοιπὸν ἀπῆλθεν εἰς τὸν Φιλάρετον νὰ τοῦ εἰπῇ τὴν συμφοράν του, νὰ τὸν παρηγορήσῃ κἄν μὲ λόγον καλόν, ἐπειδὴ νὰ τοῦ δώσῃ βοήθειαν δὲν ἠδύνατο διὰ τὴν πτωχείαν του.
Ὁ δὲ ἐλεήμων καὶ χριστομίμητος ἄνθρωπος, ὡς εἶδε τὸν πλησίον δακρυρροούντα, τὸν ἐσυμπόνεσε, καὶ ἐξέζευξεν εὐθύς τὸ ἕνα του βόδιον, καὶ τοῦ τὸ ἐχάρισεν.
Ὁ γεωργός θαυμάσας τὴν ἀγαθήν προαίρεσιν τοῦ Ἁγίου, εἶπεν αὐτῷ.
› Κύριέ μου, ἠξεύρω ὅτι ἄλλο βόδιον δὲν ἔχεις, καὶ πώς νὰ καλλιεργήσης τὸ χωράφι σου;
Ὁ δὲ ἀπεκρίνατο.
› Ἔχω ἄλλο καλλίτερον εἰς τὸν οἶκόν μου, καὶ λάβε το νὰ κάμῃς τὴν ὑπηρεσίαν σου, πρὶν τὸ μάθῃ ἡ γυναίκα καὶ τὰ παιδιά σου νὰ πικρανθώσι.
Λαβών οὖν αὐτὸ ὁ γεωργός ἀπῆλθε, δοξάζων τὸν Θεόν, εὐχόμενος τὸν Ἅγιον, ὅπου ἔκαμεν εἰς ἐκεῖνον τοσοῦτον ἔλεος.
Ὁ δὲ Ἅγιος ἐπῆρεν εἰς τὸν ὥμον του τὸν ζυγόν καὶ τὸ ἀλέτρι, καὶ ὑπῆγε μὲ τὸ ἕνα βόδι εἰς τὴν οἰκίαν του.
Ἐρωτηθείς ὑπὸ τῆς γυναικός του τὶ ἔγεινε τὸ ἄλλο βόδιον εἶπεν, ὅτι ἔπεσε νὰ κοιμηθῇ ὁλίγον τὸ μεσημέρι, καὶ ἄφησέ το νὰ βόσκῃ, καὶ ἔφυγεν.
Ὁ δὲ υἱὸς του ἐξῆλθεν εἰς ἀναζήτησιν αὐτοῦ, καὶ εὑρίσκων τὸν γεωργόν ὅτι τὸ εἶχε ἐζευγμένον, ἐθυμώθη, καὶ τοῦ λέγει
› Πῶς ἐτόλμησες, ἄνθρωπε, νὰ ζεύξῃς κτῆνος ἀλλότριον; διατὶ ἐπτωχύναμεν οἱ ταλαίπωροι, μᾶς καταφρονεῖτε τοσοῦτον καὶ ἁρπάζετε βιαίως τὸ πρᾶγμα μας;
Ὁ δὲ ἀπεκρίνατο·
› Τέκνον μου, παρακαλῶ σε, μὴ ὁργίζου κατ' ἐμοῦ ἀναιτίως, διότι ὁ πατήρ σου μοῦ τὰ ἐχάρισεν.
Ὁ δὲ νέος τοῦτο ἀκούσας, ἀπῆλθε περίλυπος, καὶ τὸ ἀνήγγειλε τῆς μητρός του, ἡ ὁποῖα ἔῤῥιψε τὸ μανδήλιον ἀπὸ τὸ κεφάλι της, καὶ κλαίουσα ἔλεγε κατὰ τοῦ ἀνδρός της ταῦτα.
›ᾯ ἄσπλαγχνε ἀκάματε, ἄν καὶ ἐμὲ δὲν λυπεῖσαι ὅπου νὰ μὴ σὲ ἤθελα γνωρίσῃ, ἀλλὰ κἄν τὰ παιδία σου σπλαγχνίσου πῶς νὰ ζήσωσι; πέτρινος εἶσαι καὶ ἀγροῖκος, καὶ ἐβαρέθης νὰ κοπιάζῃς· ὅθεν διὰ νὰ κοιμᾶσαι ἀμέριμνος ἔδωσες τὸ ζυγόν σου, καὶ ὄχι διὰ τὸν Κύριον.
Ἐκεῖνος δὲ ὑπέμεινε τοὺς ὁνειδισμούς μὲ πραότητα, καὶ δὲν τῆς ἀντιλογήθῃ ποσῶς, διὰ νὰ μὴ χάσῃ τὸν μισθό τῆς ἐλεημοσύνης μόνον τῆς εἶπε.
› Μὴ λυπᾶσαι ἀδελφή μου, ὅτι ὁ Θεός εἶναι πλούσιος, καὶ δύναται νὰ μᾶς δώσῃ ἑκατόν εἰς τὸ ἕνα. Ἐκεῖνος τρέφει τὰ πετεινά τοῦ Οὐρανοῦ, καὶ ἡμᾶς θέλει ἀφήσει νὰ πεινάσωμεν; μὴ μεριμνᾶς περί τῆς αὔριον, ἀλλ' ἔλπισον εἰς αὐτόν, νὰ σοῦ δώση ὅσα χρειάζεσαι, καὶ ζωήν τὴν αἰώνιον.
Μετὰ πέντε ἡμέρας πάλιν, ἐκεῖ ὅπου ἔβοσκε τὸ ἄλλο βόδι τοῦ γεωργοῦ, ἔφαγε βοτάνι φαρμακερόν, καὶ ἐψόφησεν.
Ὅθεν ἔλαβε ἐκεῖνο ὅπου τοῦ ἐχάρισεν ὁ Φιλάρετος, καὶ τοῦ τὸ ἔστρεψε εἰς τὸν οἶκov του, λέγων·
› Διά τὴν ἁμαρτίαν, ὅπου ἔκαμα, καὶ ἡδίκησα τὰ παιδία σου, καὶ ἐπῆρα τὸ βόδι σου, δὲν ἐβάσταξεν ὁ Θεός τὴν ἀδιακρισίαν μου, καὶ μοῦ ἐσκότωσε καὶ τὸ ἕτερον.
Ὁ δὲ Φιλάρετος τοῦ ἔδωσε καὶ τὸ ἄλλο, εἰπῶν·
› Λάβε καὶ τοῦτο, ἐργάζου, διότι ἐγὼ ἔχω εἰς τὸν νοῦν μου νὰ ὑπάγω εἰς τόπον μακρυνόν, καὶ δὲν το χρειάζομαι.
Λαβών οὖν αὐτὸ ὁ γεωργός, ἀπῆλθεν εἰς τὴν οἰκίαν του ἀγαλλόμενος, καὶ θαυμάζων εἰς τὴν ἐλευθερίαν καὶ ἁπλότητα τοῦ Ἁγίου, ὅτι εἰς τοσαύτην πτωχείαν κατήντησε, καί πάλιν τὴν ἐλεημοσύνην δὲν ἔπαυεν.
Ἤρχισαν οὖν νὰ κλαίουν τὰ παιδία μὲ τὴν μητέρα των, καὶ ἔλεγον πρὸς ἀλλήλους.
› Κακῶς ἐγνωρίσαμεν τὸν ἄνθρωπον τοῦτον τὸν σαλογέροντα, ὅτι ἐὰν ἐπτωχεύσαμεν, ἀλλὰ εἴχαμεν κἄν τὸ ζευγάρι παρηγορίαν, νὰ μὴ χαθοῦμεν ἀπὸ τὴν πείναν οἱ τάλανες.
Ὁ δὲ ἅγιος Γέρων τοὺς ἐπαρηγόρει, λέγων
› Μὴ λυπεῖσθε, ἔχω χρήματα κεκρυμμένα εἰς τόπον τινά, τόσον πολλά, ὅπου ἐὰν ζήσετε ἑκατόν χρόνους χωρίς νὰ δουλεύσετε, σᾶς φθάνουσι νὰ τρέφεσθε, καὶ νὰ ἐνδύεσθε, ὅτι ἐγὼ ἐπρογνώρισα τὴν πτωχείαν ταύτην, ὅπου ἔμελλε νὰ μᾶς ἔλθῃ, καὶ ἐπώλουν ἀπό τὰ κτήνη, καὶ ἐφύλαττον τὰ ἀργύρια.
Ταῦτα τοὺς ἔλεγε μεθ' ὅρκου, διότι ἐπρόβλεπεν, ὡς προορατικὸς μὲ τὴν χάριν τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ἐκεῖνο ὅπου ἔμελλε νὰ τοῦ ἔλθῃ ὕστερον, ὅπερ καὶ ἐγένετο.
Ἐκείνας τὰς ἡμέρας ἦλθεν διαταγὴ βασιλική, νὰ ὑπάγουν οἱ στρατιῶται εἰς πόλεμον κατὰ τῶν Ἀγαρηνῶν.
Εἷς δὲ στρατιώτης, Μουσούλιος ὀνόματι, ἦτον πολλὰ πτωχὸς καὶ δὲν εἶχεν ἄλλο πράγμα, μόνον τὸ ἄλογόν του καὶ ἕνα κοντάρι, καὶ καθὼς ἔτρεχαν ὅλοι, ἐκεῖ ὅπου ἔκαμναν τὴν δοκιμήν τοῦ πολέμου βιαστικά, ἔτυχε καὶ ἐσκόνταψε τοῦ πτωχοῦ τὸ ἄλογον, καὶ ἐψόφησεν.
Ἦλθεν εἰς ἀπορίαν πολλήν, μὴ ἔχων νὰ ἀγοράσῃ ἕτερον, καὶ ἀπελθὼν εἰς τὸν ἅγιον Φιλάρετον, τὸν κάλεσε νὰ τοῦ δανείσῃ τὸ ἄλογόν του, ἕως νὰ περάσῃ ἡ δοκιμή, νὰ μὴ τὸν κακοποιήσῃ ὁ Χιλίαρχος.
Ὁ δὲ Ἅγιος ἀκούσας τὴν συμφοράν αὐτοῦ, τοῦ τὸ ἐχάρισε τελείως λέγων αὐτοῦ·
› Λάβε τοῦτο ἀντὶ τοῦ ἰδικοῦ σου, ἔχε το ἔως νὰ ζῇ, καὶ ὁ Θεός νὰ σὲ φυλάξῃ ἀκίνδυνον.
Τὸ ἔλαβε ὁ Μουσούλιος, καὶ ἀπῆλθε δοξάζων τὸν Κύριον.
Ἦλθε δὲ καὶ ἄλλος τις πτωχὸς εἰς τὸν Ἅγιον, καὶ τοῦ ἐζήτησε νὰ τοῦ δώσῃ ἕνα μοσχάριον νὰ κάμῃ ἀρχήν, διατί ἡ δόσις του ἦτον καλή, καὶ εἴ τινος ἤθελε δώσει ἐλεημοσύνην, ἐπλήθυνεν ἡ εὐλογία του, καὶ ἐπλούταινεν.
Ὁ δὲ Φιλάρετος ἐχώρισε εὐθύς ἀπ' τὴν ἀγελάδα τὸ μοσχάριον, καὶ τὸ ἔδωσεν, ἡ δὲ άγελάδα ἐζήτει τὸ τέκνον της, καὶ ἐφώναζε.
Τότε τοῦ λέγει ἡ γυνή του·
› Ημᾶς δὲν λυπεῖσαι ἄσπλαγχνε, ἀλλὰ κἄν τὴν ἀγελάδα δὲν συμπονεῖς, καὶ τὴν ἐχώρισες ἀπ` τὸ παιδίον της ;
Ὁ δὲ ἀπεκρίνατο·
› Νά ἦσαι εὐλογημένη από τὸν Θεόν, ὅτι δικαίως ἐλάλησας, καὶ δὲν ἦτο πρέπον νὰ τὰ χωρίσω.
Ταῦτα εἰπών, ἐπροσκάλεσε τὸν πτωχόν ἐκεῖνον, ὅπου τοῦ ἔδωσε τὸ μοσχάριον, καὶ τοῦ λέγει.
› Ἡ γυναῖκά μου λέγει, πῶς ἔκαμε ἁμαρτίαν νὰ τὰ χωρίσω.Λοιπόν λάβε καὶ τὴν μάνα του, καὶ ὁ Θεός νὰ τὰ εὐλογήση εἰς τὸν οἶκον σου, νὰ σοῦ τὰ πληθύνῃ, καθὼς ποτὲ καὶ τὴν ἰδικὴν μου ἀγέλην.
Καὶ οὕτως ἔγεινε, καὶ ἀπέκτησε τόσα βόδια ἀπ' ἐκείνην τὴν εὐλογίαν, ὥστε ἐπλούτησεν.
Ἡ δὲ γυνή του ἐμέμφετο τὸν ἑαυτόν της λέγουσα·
› Καλὰ ἔπαθα, διότι ἐὰν δὲν ἤθελον ὁμιλήση, ἔμενε ἡ ἀγελάδα εἰς τὴν οἰκίαν μου.
Κατὰ τὸ ἔτος ἐκεῖνο ἔγεινε λιμός εἰς ἐκείνην τὴν χώραν, καὶ μὴ ἔχων νὰ θρέψῃ τὴν γυναίκα καὶ τὰ παιδία του, ἐπῆρε τὸ κτῆνος, καὶ ἀπῆλθεν εἰς ἄλλον τόπον εἰς ἕνα του γνώριμον, καὶ ἐδανείσθη ἕξ κοιλὰ σίτου.
Ἀφοῦ λοιπὸν ἔφθασεν εἰς τὸν οἶκόν του, ὅταν τὸ ἐξεφόρτωσεν, ἦλθεν πτωχὸς τις καὶ τοῦ ἐζήτησεν λίγον.
Ὁ δὲ εἶπε τῆς γυναικός του, νὰ τοῦ δώσῃ τὸ ἕνα κοιλόν.
Αὐτὴ τοῦ εἶπε.
› Δός μας πρῶτον μερίδιον ἀπὸ ἕνα κοιλόν καθ' ἑνός, καὶ τὸ ἐπίλοιπον δός το εί τινος θέλεις.
Ὁ δὲ εἶπεν
› Αλλ' ἐγὼ δὲν ἔχω μερίδα;
Λέγει του ἐκείνη·
› Σύ εἶσαι Ἄγγελος, καὶ δὲν τρώγεις, διότι ἐὰν εἶχες χρείαν ἀπὸ ἄρτον, δὲν ἐχάριζες τὸν σῖτον, ὅπου ἐδανείσθης, καὶ τὸν ἔφερες ἀπὸ τόσα μίλια.
Τότε έλάλησε πρὸς αύτήν, καὶ τῆς εἶπε·
› Ο Θεὸς νὰ σοῦ συγχωρήσῃ.
Ἔπειτα ἐμέτρησε δύο κοιλά, καὶ τὰ ἔδωσε τοῦ πτωχοῦ.
Ἡ δὲ εἶπεν αὐτῷ
› Δός του τὸ ἥμισυ φορτίον, νὰ τὸ μοιρασθῆτε.
Λοιπὸν ἐμέτρησε καὶ τὸ τρίτον κοιλόν, καὶ τοῦ τὸ ἔδιδε.
Μὴ ἔχων δὲ ὁ πτωχὸς σακκί νὰ τὸ βάλλῃ, εἶπεν ἡ Θεοσεβὼ περιπαικτικῶς πρὸς τὸν ἄνδρα της·
› Δὲν τοῦ δίδῃς καὶ τὸ σακκὶ νὰ λάβῃ;
Καὶ αὐτὸς τοῦ τὸ ἔδωσεν.
Ἡ δὲ πάλιν εἶπεν αὐτῷ·
› Διὰ τὸ πεῖσμά μου δός του ὅλον τὸ σιτάρι.
Καὶ αὐτὸς τοῦ τὸ ἔδωσε.
Πλὴν ὁ πτωχὸς μὴ δυνάμενος νὰ σηκώσῃ ἕξ κοιλὰ σῖτον διὰ μιᾶς, εἶπε πρὸς τὸν νέον Ἱώβ·
› Ας μένῃ Κύριέ μου, νὰ τὸ μεταφέρω εἰς τὸν οἶκον μου.
Ἡ δὲ Θεοσεβὼ εἶπε πρὸς τὸν ἄνδρα της·
› Δός του καὶ τὸν ὄνον, νὰ μὴ κάμνῃ τόσον κόπον ὁ ἄνθρωπος.
Αὐτὸς τὴν εὐχήθη, καὶ φορτώσας ὅλον τὸν σῖτον, τὸν ἔδωσε τοῦ πτωχοῦ μὲ τὸ κτῆνος, καὶ ἀπῆλθεν ἀγαλλόμενος.
Ὁ δὲ Φιλάρετος ἔλεγεν·
› Ο πτωχὸς δὲν ἔχει μέριμναν. Γυμνός ἐξῆλθον ἐκ κοιλίας μητρός μου, γυμνός καὶ ἀπελεύσομαι.
Ἡ δὲ συμβία αὐτοῦ ἔκλαιε μὲ τὰ παιδία της πεινασμένοι, καὶ μὴ ἔχοντες τὶ νὰ φάγουν, ἐδανείσθῃ ἕνα ψωμὶ ἀπὸ τὸν γείτονά της καὶ ἔβρασεν ἀγριολάχανα καὶ ἔφαγαν.
Ὁ δὲ Φιλάρετος ὑπῆγεν εἰς ἄλλον γείτονα, καὶ ἐδείπνησεν, εὐχαριστῶν τὸν Κύριον.
Εἷς δὲ ἄρχων, φίλος μέγας τοῦ Φιλαρέτου, ὅστις ἦτον κυβερνήτης τῆς πόλεως, ἀκούσας ταύτην τὴν ἐσχάτην πτωχείαν τοῦ πρῴην ἐκλαμπροτάτου φίλου του, τοῦ ἔστειλε τεσσαράκοντα κοιλὰ σίτου, τὸν ὁποῖον βλέπων ὁ Ἅγιος εὐχαρίστησε τὸν Θεόν, ὅπου φροντίζει διὰ τοὺς δούλους του.
Πλὴν ἡ γυναῖκα του τὸ ἐμοίρασε, καὶ ἔλαβε ἕκαστος πέντε κοιλά.
Ἔλαβε τὸ μερίδιόν του καὶ ὁ Ἅγιος, καὶ ἔδιδε τοῖς πτωχοῖς ἀπ' ἐκεῖνο, καὶ ἕως τὴν τρίτην ἡμέραν δὲ εἶχε πλέον·ἄλλ' ὅταν ἔτρωγεν ἡ γυνή του μὲ τοὺς ἄλλους, ὑπήγαινε καὶ αὐτὸς, καὶ τοῦ ἔδιδαν γογγύζοντες, καὶ λέγοντες αὐτῷ·
› Εως πότε δὲν εὐγάνεις τὸν κεκρυμμένον βίον, νὰ ἀγοράζῃς νὰ τρώγῃς, ἀλλὰ ἔρχεσαι καὶ πέρνεις πάλιν ἀπ' ἐκεῖνο, ὅπου μᾶς ἔδωκες;
Δὲν τοῦ ἔμεινεν ἄλλο τι, παρὰ τὰ μελίσσια μόνον, καὶ ὅταν ἤρχετο πτωχός τις μὴ ἔχων τὶ νὰ τοῦ δώσῃ, τὸν ἔπερνεν εἰς τὸν μελισσῶνα, καὶ τὸν ἐχόρταινε μέλι, καὶ οὕτως ἔκαμνε καθ' ἑκάστην, ἕως οὗ ἔμεινε μόνον ἕνα κοφίνι, τὸ ὁποῖον ὑπῆγον κρυφίως τὰ παιδία του, καὶ τὸ ἐτρύγησαν.
Πάλιν ἐλθὼν ἄλλος πτωχός, τὸν ὑπῆγεν εἰς τὸν μελισσῶνα, καὶ μὴ εὑρίσκων μέλι ποσῶς, εὔγαλε τὸ φόρεμά του, καὶ τοῦ τὸ ἔδωσε, διὰ νὰ μὴ τὸν ἐκβάλῃ καινόν.
Ἐρωτηθεὶς δὲ ὑπὸ τῶν παίδων, εἶπεν, ὅτι τὸ ἔχασε, καὶ μὴ δυνάμενοι νὰ τὸν βλέπουν οὕτως, ἔκοψεν ἡ γυνή του ἕνα της ροῦχον, καὶ τὸ ἔκαμεν ἀνδρίκειον, καὶ τὸ ἐφόρει.
Τόν καιρόν ἐκεῖνον ἐβασίλευσεν ἡ φιλόχριστος Εἰρήνη, καὶ Κωνσταντῖνος ὁ υἱός της, οἵτινες ἔστειλαν στρατιώτας εἰς πᾶσαν πόλιν καὶ χώραν νὰ γυρεύσουν κόρην εὔμορφον καὶ ἐνάρετον διὰ τὸν βασιλέα.
Ἀπελθόντες οὖν εἰς ὅλας τὰς πόλεις καὶ χώρας, ἦλθον καὶ εἰς τὴν Ἄμνειαν, καὶ ἰδόντες οἱ βασιλικοί ἄνθρωποι τὴν οἰκίαν τοῦ Φιλαρέτου μεγάλην καὶ εὔμορφον, ἐνόμισαν ὅτι ἦτο ἄρχων τις μέγας, καὶ προσέταξαν τοὺς ὑπηρέτας νὰ καταλύσωσιν.
Οἱ δὲ ἄνθρωποι τῆς χώρας ἔλεγον·
› Μήν ὑπάγετε αὐτοῦ αὐθένται νὰ πεζεύσετε, ὅτι πτωχὸς τις γέρων κατοικεῖ εἰς αὐτά, ὅπου δὲν ἔχει τίποτε.
Οἱ δὲ ἀπεσταλμένοι νομίζοντες ὅτι ἦτο πλούσιός τις, καὶ τὸν ἐφοβοῦντο οἱ ἄνθρωποι τῆς χώρας, καὶ δι' αὐτὸ τοὺς ἐμπόδιζαν, εἶπαν μετ' ὀργῆς πρὸς τοὺς ὑπηρέτας.
› Υπάγετε ἐκεῖ, ὅπου σᾶς λέγομεν, καὶ τινὸς μὴν ἀκούετε.
Ὁ δὲ φιλόθεος Φιλάρετος, ἔλαβε τὴν ράβδον του, καί προϋπήντησεν αὐτοὺς μὲ πολλήν χαράν, καὶ τοὺς εὐχήθη, καὶ ηὐχαρίστησε, διότι ἐκαταδέχθησαν νὰ καταλύσουν εἰς τὴν πενιχράν καὶ ταπεινήν του οἰκίαν·
ἔπειτα ἐπρόσταξε τὴν γυναῖκά του νὰ ἐτοιμάση φαγητόν ἐπιμελῶς, νὰ τοὺς φιλεύσουν.
Ἡ δὲ εἶπε·
› Μίαν ὄρνιθα δὲν ἄφηκες ταλαίπωρε, εἰς τὸν οἶκόν σου, καὶ τὶ νὰ τοὺς φιλεύσωμεν; ἤ νὰ μαγειρεύσω ἄγρια λάχανα;
Λέγει της ὁ Ἅγιος.
› Άναψε ἐστίαν, στόλισε τὸ μέγα τρίκλινον, καὶ σπόγγισε τὴν ἐλεφάντινον τράπεζαν, καὶ ὁ Θεός μᾶς στέλλει τώρα καὶ φαγητά ὅσα θέλομεν.
Οὕτω λοιπὸν ηὐτρέπισεν ἡ γυνή, καὶ ἰδοὺ οἱ πρῶτοι τῆς χώρας ἔφεραν ἀπὸ τὴν ἰδιαιτέραν θύραν κριούς, ἀρνία, ὄρνιθας, περιστέρια, κρασὶ παλαιόν, καὶ ὅσα ἄλλα ἔκαμναν χρεία, καὶ τὰ ἐμαγείρευσεν ἡ Θεοσεβὼ ἐπιτήδεια μὲ μυρωδικά, καὶ ηὐτρέπιζαν τὴν τράπεζαν ἐπάνω εἰς τὸ μέγα τρίκλινον, τὸ ὁποῖον ἦτο πολλὰ ὡραιότατόν πρᾶγμα, στρογγυλλοειδές, καὶ τόσον μεγάλον, ὥστε ἐχώρει νὰ καθίσουν ἄνδρες τριάκοντα ἕξ.
Ἰδόντες οὖν οἱ βασιλικοί ἄνθρωποι τοιαύτην εὐπρέπειαν, καὶ τὰ φαγητά ὅπου ἔφεραν, τὰ ὁποῖα ἦσαν ἄξια διὰ μεγάλους ἄρχοντας, καὶ τὸν γέροντα ἱεροπρεπῆ καὶ σεβάσμιον, διότι ἦτο καθ' ὅλα ὅμοιος τῷ Ἁβραᾲμ οὐ μόνον εἰς τὴν φιλοξενίαν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν θεωρίαν, ἔμειναν καταπολλά εὐχαριστημένοι, καὶ καθὼς ἔτρωγαν, ἦλθεν ὁ υἱὸς τοῦ γέροντος ὁ Ἰωάννης, εἰς τὴν ὅψιν καὶ εἰς τὸ σῶμα ὅμοιος τῷ πατρί αὐτοῦ, ἀνδρεῖος ὡς τὸν Σαμψών, καὶ ὡραῖος ὑπέρ τὸν Ἰωσήφ.
Εἰσῆλθον δὲ καὶ τὰ ἐπίλοιπα ἐγγόνιά του, ὅπου ἔφερναν τὰ φαγητά εἰς τὴν τράπεζαν, τῶν ὁποίων τὸ κάλλος, τὴν εὐταξίαν, καὶ παίδευσιν θαυμάσαντες οἱ στρατιῶται, εἶπον τῷ γέροντι
› Έχεις γυναῖκα;
Ὁ δὲ εἶπε·
› Ναὶ κύριοί μου, καὶ αὐτὰ τὰ παιδία εἶναι ἐγγόνια καὶ τέκνα μου.
Οἱ δὲ εἶπον αύτῷ·
› Ας ἔλθῃ λοιπὸν ἡ γυνή σου νὰ μᾶς εὐχηθῇ.
Ἀφοῦ ἦλθεν, ἰδόντες αὐτὴν τοσούτον ὡραίαν, μὲ ὅλον ὅπου ἦτον γηραιά, έθαύμασαν τὸ κάλλος της καὶ τὴν εὐπρέπειαν, καὶ ἠρώτησαν ἐὰν εἶχε καὶ θυγατέρας;
Ἡ δὲ εἶπεν·
› Η πρώτη μου θυγατέρα ἔχει τρία κοράσια.
Καί λέγουσιν·
› Ας έλθουν νὰ τὰ ἰδοῦμεν κατὰ τὴν πρόσταξιν τῶν θειοτάτων βασιλέων.
Ὁ δὲ Γέρων εἶπεν·
› Ας φάγωμεν εἴτι ἔδωσεν ὁ Θεός νὰ χαροῦμεν, ὅτι ἡ ἐντιμότης σας εἶσθε κοπιασμένοι ἀπὸ τὸν δρόμον, νὰ ἀναπαυθῆτε, καὶ αὔριον, νὰ γένη τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.
Οὕτω διῆλθον κατ' ἐκείνην τὴν ἡμέραν.
Τῇ ἐπαύριον ἐστολίσθησαν τὰ κοράσια, καὶ ἐξῆλθον εὐτάκτως, καὶ προσεκύνησαν τοὺς στρατιώτας μὲ σχῆμα θαυμάσιον.
Οἱ δὲ ἰδόντες τὸ κάλλος αὐτῶν, τὴν στολήν, τὴν κατάστασιν, καὶ εὐταξίαν, καὶ τὰ ἐπίλοιπα ἄξια θαύματος, ἐξέστησαν καὶ ἔλαβον πολλήν ἀγαλλίασιν, καὶ μετρήσαντες αὐτάς, εὗρον τὴν πρώτην ἡλικίαν, καθώς ἤθελαν, καὶ εἰς τὸ μέτρον τοῦ ποδός ἴσια, κατὰ τὴν παραγγελίαν τοῦ βασιλέως, καὶ ὡμοίαζε μὲ τὴν ζωγραφίαν, ὅπου ἐβάσταζον.Τότε τὰς ἐπῆραν ὅλας μὲ πολλήν χαράν, τὸν γέροντα, τὴν γυναῖκα, καὶ ὅλους τοὺς συγγενεῖς του, ψυχάς τριάκοντα, καὶ ἀπῆλθον εἰς τὰ βασίλεια.
Τά δὲ ὀνόματα τῶν παίδων αὐτοῦ εἰσί ταύτα, Ἰωάννης ὁ πρώτος υἱός.
Ἡ πρώτη του θυγατέρα Ὑπατία, χήρα μὲ δύο θυγατέρας Μαρίαν καὶ Μαρανθίαν.
Ἔκλεξαν δὲ καὶ ἄλλα δέκα κοράσια ἀπὸ ἄλλους τόπους, εἰς τὰς ὁποίας ἦτον καὶ τινός πλουσίου Γεροντιανοῦ θυγατέρα, καλὴ εἰς τὴν θεωρίαν, καὶ ὑψηλὸν τὸ φρόνημα έχουσα.Ἡ δὲ τοῦ Ἐλεήμονος ἐγγόνη Μαρία εἶπε πρὸς τὰς ἄλλας·
› Ας κάμωμεν ἀδελφαὶ συμφωνίαν πρὸς ἀλλήλας, ὁποία θελήσει ὁ Θεός καὶ βασιλεύσει νὰ εὐεργετήσῃ τὰς ἄλλας.
Ἡ δὲ τοῦ Γεροντιανοῦ θυγατέρα ἀπεκρίθη·
› Εγὼ βέβαια τὸ γνωρίζω, ὅτι ὡς πλουσιωτέραν, καὶ εὐγενεστέραν εἰς τὴν όψιν καὶ ὡραιότητα, ἐμὲ θέλει ὁ βασιλεύς, ἀλλὰ σεῖς, ὅπου εἶσθε πτωχαὶ καὶ ἀπροστάτευται, ματαίως ἐλπίζετε.
Ἡ δὲ Μαρία ἀκούσασα ἐντράπη καὶ ἐσιώπησε, πλὴν μὲ τὸν νούν της ἐπεκαλεῖτο τὰς εὐχὰς τοῦ Γέροντος νὰ τῆς βοηθήσουν.
Ὅταν ἔφθασαν εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἔφεραν πρώτον τοῦ Γεροντιανοῦ τὴν θυγατέρα εἰς τὸν Σταυράκιον τὸν παιδαγωγόν τοῦ βασιλέως καὶ διοικητήν τοῦ παλατίου καὶ ἰδὼν αὐτήν εἶπε·
› Καλὴ καὶ εὔμορφη εἶναι, ἀλλὰ μὲ τὸν βασιλέα δὲν ταιριάζει...
Ἔδωκε πολλὰ χαρίσματα, καὶ τὴν ἀπέστειλεν εἰς τὸν τόπον της.
Ἀφοῦ ἔφεραν καὶ τὰς ἄλλας, ἰδὼν ὁ βασιλεύς, ἡ μητέρα του, καὶ ὁ Σταυράκιος τὸ κάλλος ὑπέρλαμπρον τῶν ἐγγόνων τοῦ Φιλαρέτου, ἐθαύμασαν τὴν εὐταξίαν αὐτῶν καὶ εὐγένειαν.
Παρευθὺς τὴν μέν πρώτην Μαρίαν ἐστεφανώθη ὁ Βασιλεύς, τὴν δευτέραν ἕνας μέγας Ἄρχοντας Πατρίκιος τὸ ἀξίωμα, καὶ τὴν ἄλλην τῆς ἄλλης θυγατρός τοῦ Ἁγίου ἔστειλαν εἰς τὸν Λαγγούβαρδον βασιλέα τὸν Ἀργούσην, ὅστις εἶχε ζητήσῃ τὸν καιρόν ἐκεῖνον νὰ τοῦ στείλουν ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολιν μίαν κόρην, νὰ τὴν στεφανωθῇ εἰς γυναῖκά του.
Ἔγιναν οὖν οἱ γάμοι χαρμονικῶς, καὶ ἐκάλεσεν ὁ βασιλεύς τὴν συγγένειαν ὅλην τοῦ Φιλαρέτου, καὶ ἔδωκεν ὅλων, ἀπὸ τὸν μέγαν ἕως τὸν μικρότερον, τόπους πολλούς νὰ ὁρίζουσι, βίον πολύν, κτήματα, φορεσίας, χρυσίον, λίθους τιμίους, μαργαριτάρια, καὶ οἰκίας μεγάλας, νὰ κατοικοῦν πλησίον εἰς τὸ παλάτιον.
Τότε ἐνθυμήθησαν τὴν πρόγνωσιν τοῦ Γέροντος, ὁποῦ τοὺς ἔλεγε, ὅτι ἔχει βίον πολύν κεκρυμμένον, καὶ τὸν ἐμακάριζαν, καὶ ηὔχοντο, ὅτι ἡ καλή του γνώμη τοὺς ἐπροξένησε τοσαύτην μακαριότητα, ὁ δὲ τίμιος καὶ ἅγιος Γέρων ἀπολαύσας ἀπὸ τὸν βασιλέα τοσαύτα δωρήματα δὲν ἐλησμόνησε τῶν δωρεῶν τοῦ Θεοῦ, οὕτε ἀφῆκε τὴν προτέραν συνήθειαν·
ἀλλὰ εὐχαρίστει λόγοις τε καὶ ἔργοις, ἀεὶ καὶ πάντοτε.
Ἡμέραν τινά εἶπε τῆς γυναικὸς καὶ τῶν συγγενῶν του:
› Ας κάμωμεν καὶ ἡμεῖς πλουσίαν τράπεζαν, νὰ ὑποδεχθῶμεν τὸν βασιλέα μὲ ὅλους τοὺς ἄρχοντας.
Ἁφοῦ ηὐτρέπισαν, καὶ ἡτοίμασαν ὅσα τοὺς ἐπρόσταξε, καὶ εὐωδίασαν τὸν τόπον νὰ ὑποδεχθῶσι τὸν βασιλέα, ἐξῆλθε τὸ πρωὶ ὁ μακάριος εἰς τοὺς δρόμους καὶ ρύμας τῆς πόλεως, καὶ ὅσους εὗρε λωβούς, κουλούς, καὶ γέροντας, συμποσουμένους διακοσίους τὸν ἀριθμόν, προλαβών εἰς τὸν οίκόν του, εἶπε τοὺς συγγενείς του.
› Τώρα έρχεται ὁ βασιλεύς μὲ ὅλους τοὺς φίλους του..
Οἱ δὲ ἔκαμον θόρυβον πολὺν καὶ οἰκονομίαν, διὰ νὰ ὑποδεχθώσι τοιαύτα πρόσωπα.
Οὕτω βλέπουσι τοὺς πτωχούς, καὶ εἰσῆλθον, καὶ ὅσοι εἶχον τοὺς πόδας των σώους ἐκάθησαν εἰς τὴν τράπεζαν, καὶ οἱ ἐπίλοιποι χαμηλά; ἔπειτα ἐκάθησε καὶ ὁ καλεστής μαζή των.
Οἱ δὲ συγγενείς του ἔλεγον κρυφίως πρὸς ἀλλήλους των
› Αληθῶς ὁ Γέρων τὴν πρώτην τάξιν δὲν τὴν ἀμέλησεν, ἀλλὰ κἄν τώρα δὲν φοβούμεθα νὰ πτωχεύσωμεν.
Ἐπρόσταξεν οὖν τὸν υἱὸν του Ἰωάννην, τὸν ὁποῖον ἔκαμεν ὁ βασιλεύς πρωτοσπαθάριον, νὰ ὑπηρετήση τὴν τράπεζαν·ὁμοίως καὶ τὰ ἐγκόνιά του νὰ παραστέκωσιν ἐπιμελῶς, καὶ ὅταν ἐσήκωσε τὴν τράπεζαν, εἶπε ταύτα πρὸς τοὺς συγγενείς του·
› Ιδοὺ τὸ πρᾶγμα, ὅπου σᾶς ἔταξα, σᾶς τὸ ἔδωσεν ὁ ἐλεήμων Θεός· τάχα χρεωστῶ σας πλέον τίποτε;
Τότε αὐτοὶ ἐνθυμήθησαν τοὺς λόγους τοῦ ἁγίου Γέροντος, καὶ ἐδάκρυσαν, λέγοντες·
› Αληθῶς Κύριε ἐπρογνώριζες αὐτὰ ὅλα ὡς δίκαιος, καὶ φρόνιμα ἔκαμνες τὴν ἐλεημοσύνην σου·ἡμεῖς δὲ ὡς ἄγνωστοι ἐλυπήσαμεν τὴν ἁγιωσύνην σου ἀλλὰ συγχώρησον ἡμῖν, ὅτι ἐσφάλαμεν εἰς τὸν Θεόν καὶ ἑνώπιόν σου.
Ταῦτα εἰπόντες, ἔπεσον εἰς τοὺς πόδας του·ἤγειρεν αὐτούς, λέγων·
› Ιδοὺ ὁ Κύριός μου ἐκεῖνο ὅπου ἔταξε μὲ τὸ ἅγιόν του στόμα εἰς τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον, νὰ δίδῃ ἐκατονταπλασίονα εἰς ἐκείνους ὅπου τὸν ἀγαπῶσι, καὶ ἐλεημονοῦν τοὺς πτωχούς μᾶς τὸ ἔδωκεν·εἰδὲ θέλετε νὰ κληρονομήσετε καὶ ζωὴν αἰώνιον, ἄς χαρίσῃ ἕκαστος δέκα νομίσματα, νὰ τὰ δώσωμεν εἰς τοὺς καλεσμένους ἀδελφούς μας.
Ἐκεῖνοι δὲ μετὰ πάσης προθυμίας ἔκαμαν τὸ πρόσταγμά του, καὶ λαβόντες οἱ πένητες τὴν εὐλογίαν τοῦ Δικαίου, ἀνεχώρησαν, εὐχαριστούντες τὸν Κύριον, καὶ εὐχόμενοι δια τοὺς εὐεργέτας αὐτῶν.
Μετὰ ταύτα εἶπε πάλιν ἡμέραν τινά εἰς τοὺς ἰδικούς του,
› Εὰν θέλετε νὰ ἐξαγοράσετε τὸ μερίδιόν μου, αὐτὰ ὅπου μοῦ ἐχάρισεν ὁ Βασιλεύς, ἄς μοῦ δώσῃ ἕκαστος τὴν τιμήν ἐκείνου τοῦ πράγματος, ὅπου θέλει νὰ λάβῃ, εἰδὲ καὶ δὲν θέλετε, τὰ χαρίζω εἰς τοὺς πτωχούς ἀδελφούς μου·ἐμὲ δὲ σώζει μόνον, ὅτι μὲ λέγουν τοῦ βασιλέως πατέρα.
Ἐκεῖνοι δὲ ἔδωσαν, τὴν τιμήν τῶν πραγμάτων ἑνός ἑκάστου, καὶ ἔγιναν ἑξήκοντα λίτραι ἀργύριον καὶ χρυσίον.Ταῦτα ἀκούσας ὁ βασιλεύς καὶ οἱ ἄρχοντες, ἐπήνεσαν τὴν πλουσίαν γνώμην αὐτοῦ, καὶ συμπάθειαν πρὸς τοὺς πένητας.
Εἶχε δὲ αὐτὴν τὴν συνήθειαν ὁ μακάριος Φιλάρετος, καὶ δὲν ἔδιδε ποτὲ ἕνα νόμισμα, ἤ μίαν φόλαν, ἀλλὰ ἐγέμιζε τρία πουγγία ὅμοια καὶ ἴσια ὅλα ἀπ' ἔξω·εἰς τὸ ἕνα ἔβαλλε φλωρία, εἰς τὸ ἄλλο ἀργύρια, καὶ εἰς ἕτερον χαλκοῦν, καὶ τα ἐκράτει ὁ δοῦλος του, ὅπου τὸν εἶχε διατεταγμένον διὰ τὴν ὑπηρεσίαν ταύτην.
Ὅταν ἤρχετο πτωχὸς νὰ ζητήσῃ, ἔλεγε τοῦ δούλου καὶ ἔφερε τὸ ἕνα πουγγί, ὅποιον ἤθελε τὸν φωτίση ὁ Κύριος, ὅπου ἐγνώριζε τὴν χρείαν τῶν προσερχομένων·
ἐπειδὴ εἶναι πτωχοί τινες εἰς τὸ φαινόμενον, ὅπου ἔχουσιν χρήματα, ἀλλὰ διὰ τὴν παλαιάν συνήθειαν δὲν αφήνουν τὴν πλεονεξίαν, ἀλλὰ ζητοῦσι χωρίς νὰ ἔχωσι χρείαν.
Πάλιν εἶναι ἄλλοι πολλοί, ὅπου ἦσαν πλούσιοι, καὶ ἐπτώχευσαν, καὶ τὸ μέν ἀρχοντικὸν φόρεμα βαστάζουσι διὰ τὴν εὐγένειάν των, ἀλλὰ μὴ ἔχοντες τὰ πρὸς τὴν χρείαν, εἶναι ἀνάγκη νὰ δέωνται.Ταῦτα μελετῶν ὁ Ἅγιος, ἐδέετο τοῦ Θεοῦ νοερώς, νὰ τὸν φωτίζη νὰ δίδη καθ' ἑνός κατὰ τὴν χρείαν αὐτοῦ, καὶ οὕτως ἔβαλλε τὴν χεῖρα του εἰς ὅποιον πογγίον ἤθελε τύχη, καὶ ἔδιδεν ὅσα ἦσαν Θεοῦ θέλημα.
Ἔλεγε δὲ καὶ τούτο μεθ' όρκου, ὅτι
› Πολλάκις ἔβλεπα τινά, ὅπου ἐφόρει καλόν ίμάτιον, καὶ ἔβαλα τὴν χεῖρα μου νὰ τοῦ δώσω ὁλίγα χρήματα, καὶ μὴ θέλων ἐγώ, ἥπλωνεν ἡ χείρ μου, καὶ ἐλάμβανε πολλὰ καὶ πάλιν ἄλλον ἐθεώρουν μὲ παλαιά φορέματα, καὶ ἔβαλα τὴν χεῖρά μου νὰ λάβω πολλὰ καὶ ἐξέβαλεν λίγα.
Οὕτως οὖν ἔδιδε τὴν ἐλεημοσύνην καθώς ἤθελεν οἰκονομήσῃ ὁ Κύριος.
Ἔζησεν εἰς τὸ παλάτιον ὁ δίκαιος Φιλάρετος ἔτη τριάκοντα, καὶ δὲν ἠθέλησε ποτέ νὰ φορέσῃ μεταξωτόν ἱμάτιον, ἤ χρυσόν ζωνάρι, οὔτε ἀξίωμα ἠθέλησε ποτέ νὰ λάβῃ βασιλικόν·
μόνον ἀπὸ πολλήν παράκλησιν τοῦ βασιλέως καὶ τῆς βασιλίσσης, ἐδέχθη μὲ βίαν μεγάλη τὴν ἀξίαν τοῦ Ὑπάτου, καὶ ἔλεγε·
› Σώζει ὅπου μὲ λέγουν πάππον τῆς βασιλίσσης, ὅπου ἤμην πτωχὸς τῆς γῆς, καὶ κοπρίας πένης.
Τόσον ἦτον ταπεινός, που δὲν ἤθελε νὰ τοῦ λέγουν ἄλλο ὄνομα, μόνον τὸ πρῶτον, ὁ Ἀμνειάτης Φιλάρετος, ἤτοι τῆς πενιχρᾶς του χώρας τὸ ὄνομα.
Άλλ' ὅταν ὁ Κύριος τοῦ ἀπεκάλυψε καὶ τὸ τέλος τῆς ζωῆς του, ἔλαβε τὸν ὑπηρέτην ἐκεῖνον, ὅπου ἐκράτει τὰ βαλάντια τῆς ἐλεημοσύνης, καὶ ἀπελθόντες μυστικῶς εἰς ἕνα Μοναστήριον τῆς πόλεως, ὅπου τὸ ἔλεγαν Κτίσις, καὶ ἐκατοικοῦσαν Παρθένοι Μονάστριαι, ἐζήτησεν ἀπὸ τὴν Ἡγουμένην μνῆμα καὶ τῆς ἔδωσεν ἱκανὰ ἀργύρια.
Ἐκείνη τοῦ ἐπρόσφερεν ἕνα μνήμα πελεκητόν καινουργῆ·ὁ δὲ Ἅγιος τῆς εἶπε·
› Μετὰ δέκα ἡμέρας ἐξέρχομαι ἀπὸ τὴν ζωήν ταύτην, καὶ ὑπάγω εἰς ἑτέραν βασιλείαν, καὶ θέλω νὰ ἐνταφιασθῶ εἰς αὐτὸ τὸ μνῆμα τὸ ἄθλιον σῶμά μου·
τὸν δὲ ὑπηρέτην ἐπαρήγγειλε νὰ μὴ τὸ ὁμολογῇ τινός. Ἀπελθών δὲ εἰς τὴν οἰκίαν του ἔπεσεν εἰς τὴν κλίνην ἀσθενησμένος, καὶ τὴν ἐννάτην ἡμέραν προσκαλεσάμενος πάντας τοὺς συγγενεῖς του, εἶπεν αὐτοῖς·
› Τέκνα μου, ὁ Βασιλεύς μὲ ἐκάλεσε, καὶ ὑπάγω πρὸς αὐτὸν σήμερον.
Οἱ δὲ νομίζοντες ὅτι διὰ τὸν γαμβρόν του λέγει, εἶπον αὐτῷ·
› Πῶς δύνασαι νὰ ὑπάγης πάτερ, ὅπου εἶσαι ἐξησθενημένος ἐκ τῆς ἀσθενείας ;
Ὁ δὲ ἀπεκρίνατο.
› Ἐκεῖνοι που θέλουν νὰ μὲ σηκώσωσιν μὲ θρόνον χρυσόν, ἵστανται ἐδῶ δεξιά μου μὲ δόξαν πολλήν, ἀλλὰ σεῖς δὲν τοὺς βλέπετε.
Τότε ἐγνώρισαν τοὺς λόγους του, καὶ ἔκαμαν μεγάλον κλαυθμόν, ὡς ποτὲ ἐπὶ τὸν Ἰακώβ τὰ παιδία του.
Ὁ δὲ Ἅγιος ἔνευσε μὲ τὴν χεῖρα του νὰ σιωπήσουν καὶ νουθετῶν, ἔλεγεν αὐτοῖς·
› Ηξεύρετε καλά τὴν ζωήν μου τέκνα μου φίλτατα, πῶς ἔκαμνα τὴν ἐλεημοσύνην ἀπὸ τὸν κόπον μου, καὶ ὄχι μὲ ἀδικίας καὶ ἁρπαγάς· ἐνθυμεῖσθε τὸν πλοῦτον ὅπου εἶχον πρῶτον, καὶ τὴν πτωχείαν ὅπου μοῦ ἦλθον ἐκ Θεοῦ, καὶ πάλιν βλέπετε τοῦτον τὸν ἔσχατον πλοῦτον, ὅπου ὁ Κύριος μὲ ἐξαπέστειλε. Μὴ νὰ μὲ εἴδετε ποτέ νὰ ὑπερηφανευθῶ εἰς τὰς εὐτυχίας; ἤ νὰ γογγύσω εἰς τὴν πτωχείαν μου;ἤ νὰ ἀδικήσω κανέν ἄνθρωπον; Λοιπόν οὕτω κάμετε καὶ σεῖς, ἐὰν ποθῆτε τὴν σωτηρίαν σας· μὴ λυπηθῆτε τὸν φθειρόμενον πλοῦτον, ἀλλὰ νὰ τὸν δίδετε εἰς τοὺς πτωχούς. Στείλετέ μου τὸν εἰς ἐκεῖνον τόν Κόσμον, ὅπου ὑπάγω ἐγώ, καὶ θέλω σᾶς τὸν φυλάξει ἄσηπον, νὰ τὸν εὕρητε ὅταν ἔλθητε· μὴ τὸν αφήσετε ἐδῶ διὰ νὰ μὴ τὸν χαρούσιν ἄλλοι, καὶ σεῖς νὰ ὁδυνᾶσθε αἰώνια·ἀλλὰ διαμοιράσετε αὐτὸν εἰς χήρας καὶ όρφανά, εἰς φυλακισμένους καὶ πένητας, καθώς εἴδετε καὶ ἔκαμα ἐγώ, διὰ νὰ σᾶς τὸν ἀνταποδώση ὁ πλουσιόδωρος Βασιλεύς νὰ ἀγάλλεσθε εἰς τὴν οὐράνιον Βασιλείαν αὐτοῦ ἀτελευτήτως.
Ταύτα καὶ ἄλλα πλείονα εἶπεν αὐτοῖς, ἔπειτα ὡς προορατικός καὶ Ἅγιος ἐπροφήτευσε ὅσα μέλλουν νὰ πάθουν, λέγων πρὸς τὸν Ίωάννην, ὅτι θέλει γεννήσει ἑπτά παιδία, καὶ τότε θά ἀποθάνῃ, καθώς καὶ ἔγεινεν·καὶ τὸν δεύτερον εἶπεν, ὅτι ὁλίγον καιρόν θέλει ζήσει εἰς τὴν νεότητα, καὶ ὅταν φθάση εἰς τὰ εἰκοσιτέσσαρα ἔτη, ἀποθνήσκει·
ὁ ὁποῖος ἔγεινε Μοναχός, διαμοιράσας τὸ πρᾶγμά του τοῖς πτωχοῖς·
καὶ ὅταν ἔφθασεν εἰς τὸ εἰκοστὸν τέταρτον ἔτος τῆς ἡλικίας του, κατὰ τὴν πρόρρησιν τοῦ Ἁγίου, ἐτελείωσε μὲ καλήν μετάνοιαν.
Ὁμοίως καὶ τοῦ τρίτου υἱοῦ προεῖπεν ὅσα ἔχει νὰ πάθῃ, καὶ πότε μέλλει νὰ ἀποθάνῃ.
Αἱ δὲ θυγατέρες καὶ ἐγγόναι εἶπον αὐτῷ·
› Εὐλόγησον καὶ ἡμᾶς πάτερ Ἅγιε.
Ὁ δὲ εἶπεν·
› Εὐλογημέναι νὰ εἶσθε παρὰ Θεοῦ, καὶ θέλετε μείνει ἀμίαντοι ἀπὸ τοῦ φιλαμαρτήμονος Κόσμου τούτου, καὶ εἰς ὁλίγον καιρόν ὑπάγετε εἰς τὴν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν.
Τό ὁποῖον ἔγεινεν, ὅτι ἄφησαν ὅλα, καὶ ἔγειναν Καλογραίαι εἰς ἕνα Mοναστήριον τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, καὶ ἀγωνισάμεναι καλὰ καὶ θεάρεστα, μὲ νηστείας καὶ ἀγρυπνίας, ἔκαμαν δώδεκα ἔτη εἰς τὴν μοναδικὴν πολιτείαν, καὶ οὔτως ἐκοιμήθησαν καὶ αἱ δύο μίαν ἡμέραν. Ἁφοῦ εὐχήθη ὁ μακάριος τὴν γυναῖκά του, καὶ ὅλην του τὴν συγγένειαν, ἔλαμψε τὸ πρόσωπόν του ὥσπερ τὸν ἥλιον, καὶ ἔψαλλε μετ' εὐφροσύνης.
› Έλεον καὶ κρίσιν ᾄσομαί σου Κύριε.
Καί τελειώνων ὅλον τὸν Ψαλμόν, ἐξῆλθε τόση εὐωδία εἰς ὅλον τὸν οἶκον, ὥσπερ νὰ ἤθελαν χύση μύρον πολύτιμον καὶ νὰ θυμιάζουν πολλὰ ἀρώματα.
Τότε πάλιν εἶπε τὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως, ήτοι τό, «Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν» καὶ τὸ «Πάτερ ἡμῶν» καὶ ὅταν ἔλεγε·
› Γεννηθήτω τὸ θέλημά σου
παρέδωκε τὴν ἁγίαν του ψυχήν εἰς χείρας Θεοῦ, γέρων ἤδη καὶ πλήρης ἡμερῶν, καὶ οὔτε οἱ ὀδόντες αὐτοῦ, οὔτε τὸ χρῶμα τοῦ προσώπου του μετεβλήθη ἐκ τοῦ γήρατος· ἀλλ' ἀνθηρὸς καὶ εὔμορφος εἰς τὴν ὅψιν, ὥσπερ μῆλον ἤ ρόδον ἡ θεωρία του. Τότε ἦλθεν ὁ βασιλεύς καὶ πᾶσα ἡ Σύγκλητος, καὶ ὅλη του ἡ συγγένεια, καὶ ἔθαψαν εἰς τὸν τάφον, ὅπου ηύτρέπισεν ὁ ἴδιος, τὸ τίμιον αὐτοῦ Λείψανον, καὶ ἔδωκαν τὴν ἡμέραν ἐκείνην πολλήν ἐλεημοσύνην εἰς τοὺς πτωχούς, οἱ ὁποῖοι ἀκολουθούντες ὅλοι εἰς τὸ ἅγιον Λείψανον, ἐβόων μετὰ δακρύων πρὸς τὸν Θεόν, λέγοντες·
› Διατί Κύριε μᾶς ὑστέρησες τὸν τροφέα καὶ εὐεργέτην μας; τὶς νὰ ἐνδύσῃ τὰ γυμνά μας σώματα; τίς νὰ πληρώσῃ τὰ χρέη μας; τίς ἄλλος νὰ εὑρεθῇ ποτέ, νὰ ἔχῃ πρὸς ἡμᾶς τοὺς εὐτελεῖς τοσαύτην συμπάθειαν;
Οὕτως οἱ πάντες ὡδύροντο, καὶ ἕνας ἀπ' ἐκείνους εἶχεν ἀπὸ τῆς γεννήσεώς του δαιμόνιον, ὅστις ἐπήγαινε συχνάκις ζῶντος τοῦ Ἁγίου καὶ ἐλάμβανε ἀπ' αὐτοῦ ἐλεημοσύνην· τότε δὲ ἀκολουθῶν καὶ αὐτὸς εἰς τὸ Λείψανον, ἐφώναζεν ἀτάκτως, καὶ ἔδραξε τὴν κλίνην νὰ τὴν ρίψῃ. Ἁφοῦ δὲ ἔφθασαν εἰς τὸν τάφον, ἔῤῥιψε τὸν ἄνθρωπον εἰς τὴν γήν, καὶ τὸν ἐτάραξε, καὶ τότε ἔφυγε τὸ δαιμόνιον, καὶ ἔμεινεν ὁ ἄνθρωπος ὑγιής διὰ πρεσβειῶν τοῦ ἁγίου Φιλαρέτου. Οἱ δὲ παρεστώτες ἐδόξασαν τὸν Θεόν, που ἔδωκε τοσαύτην χάριν τοῦ δούλου του.
Τότε τὸν ἐνταφίασαν εἰς τὴν Λάρνακα,τήν ὁποίαν ἡγόρασεν εἰς τὸ Μοναστήριον τῆς Κρίσεως, ὑμνούντες τὸν Κύριον.
Αὐτὴ εἶναι ἡ πολιτεία τοῦ χριστομιμήτου καὶ φιλοικτίρμονος Φιλαρέτου, ὅστις εὐηρέστησε τῷ Θεῷ, καὶ ἐδοξάσθη παρ' αὐτοῦ εἰς τοῦτον τὸν Κόσμον, καὶ εἰς τὸν μέλλοντα κατηξιώθη τῆς αἰωνίου μακαριότητος.
Ἄς σπουδάσωμεν οὖν καὶ ἡμεῖς ἀδελφοὶ νὰ τὸν μιμηθῶμεν, ἕκαστος κατὰ τὴν δύναμιν αὐτοῦ. Τοὺς πτωχούς καὶ ξένους ἄς ἐπιτηρήσωμεν, τοὺς φυλακισμένους ἄς κυττάξωμεν, τοὺς ἀσθενεῖς ἄς κυβερνήσωμεν, τὰς Ἐκκλησίας ἄς ἐπιμεληθῶμεν, καὶ ἁπλῶς ὅσα ἔκαμεν οὗτος ὁ Ἅγιος, ἄς τελέσωμεν, ἴνα καὶ ἐνταῦθα ἐν εἰρήνῃ καὶ ὁμονοίᾳ καὶ πάσι τοῖς ἀγαθοῖς διαπεράσωμεν.
Εἱ δὲ πάλιν καὶ ἔλθῃ μας πειρασμός ἐξ ἀνθρώπων, ἤ ἀπὸ φθόνον δαίμονος καὶ πτωχεύσωμεν, ἄς ἐλπίζωμεν ἐπὶ τὸν Κύριον ἀναμφιβόλως, καὶ πάντως, θέλει μᾶς δώσει ἑκατονταπλάσια, καὶ ζωήν τὴν αἰώνιον κληρονομήσομεν,ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν,ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰώνας. Ἀμήν.
ἈπολυτίκιονἮχος γ’. Θείας πίστεως.
Θείας πίστεως περιουσίᾳ, διεσκόρπισας τοῖς δεομένοις τὸν προσιόντα σοι πλοῦτον, Φιλάρετε· καὶ εὐσπλαχνίᾳ κοσμήσας τὸν βίον σου, τὸν χορηγὸν τοῦ ἐλέους ἐδόξασας· Ὃν ἱκέτευε δοθῆναι τοῖς εὐφημοῦσι σε ῥανίδα οἰκτιρμῶν καὶ θεῖον ἔλεος.
ΚοντάκιονἮχος γ’. Ἡ Παρθένος σήμερον.
Τοῦ Ἰὼβ κτησάμενος, ἐν πειρασμοῖς τὴν ἀνδρείαν, τοῖς πτωχοῖς διένειμας, ὡς συμπαθὴς τὸν σὸν πλοῦτον· ὤφθης γὰρ, τῆς εὐσπλαγχνίας ἔμψυχος βρύσις, νάμασι, τῶν θείων τρόπων σου ἱλαρύνων, τοὺς ἐκ πόθου σοι βοῶντας· χαίροις θεράπον Χριστοῦ Φιλάρετε.
Μεγαλυνάριον
Χαίροις τῶν πενήτων ὁ προμηθεύς, καὶ τῶν δυστυχούντων, ἀντιλήπτωρ καὶ βοηθός· χαίροις ὁ ἐν οἴκτῳ, τὸν Λόγον θεραπεύσας, Φιλάρετε τρισμάκαρ, Δικαίων σύσκηνε.
Πηγή: Orthodox Fathers, Σύλλογος Ὀρθοδόξων Γυναικῶν «Ἅγιος Φιλάρετος ὁ Ἐλεήμων»
