Σ’ ένα τόπο όπως η Κρήτη, οπού γέννησε, ανέδειξε πολλούς Αγίους, Μάρτυρες, Ιεράρχες, Οσίους, είναι φυσικό και αναμενόμενο ο λαός να είναι ευσεβής, να αγαπά την Εκκλησία και να είναι φιλομόναχος. Είναι λογικό να αναπτυχθεί ο Μοναχισμός και μάλιστα να αναδειχθούν μεγάλα οσιακά αναστήματα, όπως ο εν λόγω ερημοπολίτης Άγιος Νικόλαος ο Κουρταλιώτης.

Γεννήθηκε στον Ασώματο (ή κατ’ άλλους στο Φραττί) της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης στο τέλος της Ενετοκρατίας και στην αρχή της Τουρκοκρατίας. Από την παιδική του ηλικία διεκρίνετο για την ευσέβειά του αλλά και την ελεημοσύνη του. Η αγάπη του προς τους πτωχούς και αδυνάτους γινόταν η κινητήριος δύναμις της εκφράσεώς του. Από την σοδειά και τα γεννήματα της πατρικής του περιουσίας μοίραζε άλλοτε κουκιά, άλλοτε σταφύλια κι άλλες φορές διάφορα γεωργικά προϊόντα τα οποία λόγω της περιουσίας τους παρήγαγαν με αφθονία. Οι γονείς του τον καμάρωναν για την θεοφιλή πολιτεία του κι ευχαριστούσαν τον Θεό που τους χάρισε τέτοιο τέκνο. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που θεωρούσαν τους εαυτούς των αναξίους να μεγαλώνουν ένα τέτοιο παιδί και να συμβιώνουν μαζί του. Βλέποντας λοιπόν την οσιακή πραγματικά, βιωτή του, τον προέτρεψαν να αφοσιωθεί στον Θεό και να ενδυθεί το αγγελικό σχήμα.

Με μεγάλη χαρά αποδέχεται και ενστερνίζεται την ευσεβή πρόταση των γονέων του κι έτσι αναχωρεί από την πατρική του εστία και έρχεται αρχικώς στη Μεσσαρά, στο χωριό Ζαρό σε ένα σπήλαιο κοντά σε μια πηγή. Στο σπήλαιο αυτό έμεινε για αρκετό χρονικό διάστημα βιώνοντας την προσευχή ως τρόπο ζωής. Κατόπιν εγκαταλείπει το σπήλαιο στην πράσινη χαράδρα του Ζαρού, και έρχεται στην περιοχή Πρέβελη Ρεθύμνης, σε μία άβατη και άνυδρη βουνοπλαγιά. Εκεί ακολουθεί ακόμη αυστηρότερη ασκητική καθώς ήδη βρίσκεται σε μεγάλο ύψος αρετής κι επιθυμεί ν’ ανέβη ακόμη περισσότερο.

Αυτός ο δεύτερος τόπος της ασκήσεώς του βρίσκεται κοντά στην ιστορική μονή του Πρέβελη. Οι απότομες πλαγιές του όρους Κουρούπα σχηματίζουν το Κουρταλιώτικο φαράγγι. Η ονομασία αυτή προέρχεται από τα «κούρταλα» ή όπως είναι πιο γνωστά, «κρόταλα» δηλ. τα σφυρίγματα και τους κρότους που δημιουργεί ο δυνατός βοριάς, όταν πνέει στην περιοχή και περνά μέσα απ’ το φαράγγι. Το τοπίο είναι άγριο, σκληρό και δύσβατο. Κι όμως εδώ καταφεύγει ο ερημοπολίτης Όσιος Νικόλαος για να αποφεύγει τον κόσμο με τον θόρυβό του, και τις ταραχές των ανθρώπων. Όσον όμως κι αν απέφευγε τον κόσμο, όσον κι αν έφευγε από τόπο σε τόπο όταν γινόταν γνωστός (καθώς τότε οι ευσεβείς Κρήτες συνέρεαν προς αυτόν για να λάβουν συμβουλές, και ευλογία), όσο κι αν σκαρφάλωνε εκεί που ζούσαν μόνο τα αγρίμια και τα όρνεα της Κρήτης κι όσον κι αν κρυβόταν, δεν μπορούσε να κρύψει την χάρη του Θεού που έλαμπε.

«Ού δύναται πόλις κρυβήναι επάνω όρους κειμένη», λέγει ο Κύριος. Έτσι κι ο Όσιος Νικόλαος, λάμποντας από αρετές και χάριτες δεν μπορούσε να κρυφτεί. Τον αναδείκνυε ο Χριστός όπου κι αν ο Κουρταλιωτης πήγαινε για να έχουν οι σκλάβοι Έλληνες στήριγμα και βοηθό, και οι πεπλανημένοι Τούρκοι, οδηγό και φωτιστή. Αναδείκνυε την δύναμη της Ορθοδόξου Πίστεως και όχι μόνον τον ευλαβούνταν, όχι μόνον λάμβαναν ακόμη κι εκείνοι θαύματα από τα χέρια του αλλά ακολουθούσαν και την ίδια την Πίστη μας, βαπτιζόμενοι στο όνομα της Παναγίας Τριάδος.

Τούρκοι και Χριστιανοί μαρτυρούν για την αγιότητα του βίου του αλλά και για τα θαύματά του, που δαψιλώς ο Κύριος επιχέοντας την χάρη του Παναγίου Πνεύματός του έδειχνε την ευδοκία Του επί τον Όσιο Νικόλαο. Πασίγνωστος είναι ο ποταμός που κυλά μέσα στο Κουρταλιώτικο Φαράγγι. Μέσα σ’ εκείνη την άγρια όσο και ξηρή ομορφιά του τόπου αποτελεί «δρόσο Κυρίου» για όλη την περιοχή. Σε μικρό ύψος από την κοίτη του ποταμού, μέσα από έναν θεόρατο βράχο, τρέχουν πέντε πηγές που σχηματίζουν έναν καταράκτη και αρδεύουν την άγονη εκείνη περιοχή. Οι πηγές αυτές αποδίδονται σε θαύμα του Οσίου Νικολάου του Κουρταλιώτη, ο οποίος ως άλλος Μωυσής στο όρος Χωρήβ, άπλωσε την παλάμη του επί του βράχου και ανέβλυσαν τόσες πηγές όσο και τα δάκτυλά του!

Ολόκληρο το κουρταλιώτικο φαράγγι ομιλεί σήμερα για την ισάγγελη πολιτεία του. Ο Ναΐσκος που έχει κτιστεί προς τιμήν του, μαρτυρεί τόσον την ευλαβεια των Ορθοδόξων Χριστιανών της Ρεθύμνης, όσον και το μέγεθος της αγιότητος και της προσφοράς του Οσίου. Κάθε χρόνο την πρωτοχρονιά του εκκλησιαστικού έτους, την 1η του Σεπτεμβρίου, πιστοί απ’ όλη την Κρήτη έρχονται να τιμήσουν τον Όσιο Νικόλαο και να πανηγυρίσουν την μνήμη του.

Ο θρύλος για την κοίμηση του Οσίου

Ψηλορείτης, στο χωριό Ζαρός, 17 ος αιώνας. Στο μοναστήρι του αγίου Νικολάου, ψηλότερα απ' το χωριό, οι μοναχές διαπιστώνουν πως κάποιο ζώο τρυπώνει τη νύχτα στο περιβόλι τους και βοσκάει στα λαχανικά. Κάποιο αγρίμι του Ψηλορείτη σίγουρα θά 'ναι. Βρίσκουν λοιπόν έναν κυνηγό και του ζητάνε να παραφυλάξει και να το σκοτώσει με το τόξο του. Τη νύχτα, ο κυνηγός τοξεύει την ογκώδη φιγούρα που βλέπει να ξετρυπώνει μέσα απ' τις σκιές και να κατεβαίνει απ' την πλαγιά πάνω απ' το μοναστήρι. Μα, τι παράξενο, δεν είναι κανένα ζώο, αλλά ένας γέροντας ασκητής!

Τον μεταφέρουν με φρίκη σ' ένα κελί κι εκείνος μειλίχιος τους λέει:

› Μη λυπάστε, δεν έχετε αμαρτία. Έτσι ήθελε ο Θεός να μάθετε για μένα. Μόνο, παρακαλώ, ο άνθρωπος που με πλήγωσε να με μεταφέρει στον τόπο μου, να κοιμηθώ εκεί.

Κι όταν τον ρωτάνε:

› Γιατί, γέροντα, τόσα χρόνια δεν ήρθες ποτέ να σε γνωρίσουμε;

Απαντάει:

› Δεν ήρθα, γιατί δεν πέρασε ούτε μια μέρα που να μην πέσετε σε αμαρτωλούς λογισμούς…

Το όνομα του γέροντα ήταν Ευθύμιος.

Ο κυνηγός τον σηκώνει στην πλάτη του και τον μεταφέρει χιλιόμετρα μακριά, στον ποταμό Κουρταλιώτη, νότια του σημερινού νομού Ρεθύμνης. Εκεί ήταν η πατρίδα του, στο χωριό Ασώματος. Στο άγριο και πανέμορφο Κουρταλιώτικο Φαράγγι, ο κυνηγός δίψασε – και ο άγιος χτύπησε με το χέρι του την πλαγιά, στο δρόμο που περνούσε πολλά μέτρα πάνω απ' το ποτάμι, και ξεπήδησαν πηγές για να ξεδιψάσει ο ακούσιος φονιάς του. Κοντά σ' αυτές τις πηγές είναι σήμερα το εκκλησάκι του, χτισμένο από κάποιον Τούρκο, που έχασε το φως του και τον θεράπευσε ο άγιος. Μόνο που σ' αυτά τα μέρη τον λένε Νικόλαο (ίσως ήταν το κοσμικό του όνομα) και πανηγυρίζουν τη μνήμη του με λαμπρότητα την 1η του Σεπτέμβρη.

(Πηγή: «Ο όσιος Νικόλαος ο Κουρταλιώτης και ο μύθος του», Κρήτη)

Απολυτίκιο. Ήχος δ΄. Ταχύ προκατάλαβε.
Του βίου τερπνότητα καταπεφρόνηκας, ερήμοις και φάραγξιν, δρόμον ασκήσεως, Νικόλαε ήνυσας, όθεν των ουρανίων αγαθών ηξιώθης, πάσαις ταις των Οσίων συναγάλλη αγέλαις, διό ταις ικεσίαις ταις σαίς ρύσαι κινδύνων ημάς.

Πηγή: Ορθόδοξες Απαντήσεις, Κρήτη