Εἳς ἐκ τῶν σημαντικότερων πατριαρχῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Κατήγετο ἀπὸ συγκλητικὴ οἰκογένεια καὶ προωριζόταν διὰ πολιτικὴ σταδιοδρομία, δι᾽ αὐτὸ καὶ ἔλαβε ἀξιόλογο μόρφωση. Ἐξ αἰτίας τῆς ἀναμίξεώς του εἰς συνωμοσία διὰ τὴν ἐκθρόνισι τοῦ αὐτοκράτορος Μιχαὴλ Δ´ τοῦ Παφλαγόνος (1034-1041) μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό του ἐξωρίσθη, ὅταν δὲ πληροφορήθη τὴν αὐτοκτονία τοῦ ἀδελφοῦ του ἀπεφάσισε νὰ δεχθῇ τὸ μοναχικὸ σχῆμα. Μετὰ τὴν πτώση τῆς δυναστείας τῶν Παφλαγόνων καὶ τὴν ἄνοδο εἰς τὸν θρόνο Κωνσταντίνου Θ´ τοῦ Μονομάχου, ἀνεδείχθη πανίσχυρος σύμβουλος τοῦ αὐτοκράτορος καὶ ἐξελέχθη πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.
Προικισμένος μὲ ἀξιόλογα πνευματικὰ προσόντα, ἠγωνίσθη μὲ ζήλῳ διὰ τὴν ὑπεράσπισι τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα, διὰ τὴν ἀνάπτυξι τῆς ἀκτινοβολίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου καὶ διὰ τὴν τόνωσι τοῦ κύρους τῆς πατερικῆς παραδόσεως ἐν τῇ ζωῇ τῆς Ἐκκλησίας κατὰ τὴν εὐμετάβολο βυζαντινὴ κοινωνία, ἡ ὁποία εἶχε βαθυτάτως ἐπηρεασθεῖ ὑπὸ τῆς πνευματικῆς στροφῆς τῶν λογίων κύκλων πρὸς τὴν κλασικὴ ἑλληνικὴ φιλοσοφία καὶ ἐσχετικοποιοῦσε τὴν ἀναγκαιότητα τῆς χριστιανικῆς ἐμπειρίας.
Ἡ σύγκρουση τοῦ Μιχαὴλ Κηρουλαρίου μετὰ τοῦ ὑπάτου τῶν φιλοσόφων Μιχαὴλ Ψελλοῦ εἶχε ὡς κίνητρο τὴν πνευματικὴ αὐτοδυναμία τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως καὶ τὴν ὑπεροχή της ἔναντι τῆς κλασικῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Ὁ Μιχαὴλ Ψελλὸς ἐγκατέλειπε συνήθως τὰς ἀκραίας θέσεις καὶ ὑπαναχωροῦσε, ὅταν ὁ πατριάρχης τὰς ἀποδοκίμαζε.
Ὡστόσο, ὁ Μιχαὴλ Κηρουλάριος εἶναι εὐρύτατα γνωστὸς ἀπὸ τὸ μεγάλο σχῖσμα τῶν Ἐκκλησιῶν Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως ὃ ἐτελέσθη τῷ 1054. Ἡ προσπάθειά του νὰ ἐξουδετερώσῃ τὴν πίεση τοῦ πάπα Λέοντα Θ´ νὰ ἐπιβάλῃ τὰ λατινικὰ ἔθιμα εἰς τὰς ἐπαρχίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τῆς νοτίου Ἰταλίας συνεδυάσθη μὲ συγκεκριμένας πρωτοβουλίας. Ἀνέθεσε εἰς τὸν ἀρχιεπίσκοπο Ἀχρῖδος Λέοντα νὰ ἀναιρέσῃ τὴν ἐκκλησιαστικὴ θεμελίωση τῶν λατινικῶν ἐθίμων καὶ νὰ κοινοποιήσῃ τὴν ἀναίρεση εἰς τοὺς ἐπισκόπους τῆς νοτίου Ἰταλίας. Ὁ καρδινάλιος Οὐμβέρτος ἐνημερώθη διὰ τὴν ἀναίρεση ἀπὸ τὸν ἀρχιεπίσκοπο Τρανίας τῆς Ἀπουλίας Ἰωάννη καὶ ἐνημέρωσε τὸν φυλακισμένο ἐν Βενεβέντῳ πάπα Λέοντα Θ´, ὁ ὁποῖος τοῦ ἀνέθεσε τὴν ἠγεσία ἀποστολῆς στὴν Κωνσταντινούπολη διὰ συζήτηση τοῦ θέματος.
Ὁ Οὐμβέρτος ἠγνόησε τὸν οἰκουμενικὸ πατριάρχη, ὁ ὁποῖος δὲ ἠνοχλήθη ὑπὸ τῆς συμπεριφορᾶς τῶν παπικῶν ἀπεσταλμένων. Ἡ ψυχρότης αὕτη ἐνετάθη μὲ τὴν πληροφορία διὰ τὸ κλείσιμο τῶν λατινικῶν ναῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἣν εἶχε ἀποφασίσει ὁ Μιχαὴλ Κηρουλάριος ὡς ἀντίποινα διὰ τὴν πολιτικὴ τοῦ παπικοῦ θρόνου στὴ νότια Ἰταλία. Ὁ αὐτοκράτωρ, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι εἶχε τακτικὴ ἐπικοινωνία μὲ τοὺς παπικοὺς ἀπεσταλμένους, δὲν ἀνέλαβε συγκεκριμένη πρωτοβουλία διὰ τὴν γεφύρωση τοῦ χάσματος.
Ἡ πληροφορία τοῦ θανάτου τοῦ πάπα Λέοντος Θ´ ἠνάγκασε τὸν Οὐμβέρτο νὰ ἐπιταχύνῃ τὰς κινήσεις του. Τῇ 16ῃ Ἰουλίου 1054 ἄφησε εἰς τὴν ἁγία τράπεζα τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας ἐνώπιον τοῦ αὐτοκράτορος καὶ τῶν πιστῶν ἀνάθεμα ἐναντίον τοῦ πατριάρχου καὶ τῶν ὁμοφρόνων του, παρὰ τὰς προσπάθειας νὰ ἀποτραπῇ ἡ πράξη αὕτη.
Ὁ Μιχαὴλ Κηρουλάριος συνεκάλεσε Ἐνδημοῦσα σύνοδο, παρὰ τὰς ἀρχικὰς ἐπιφυλάξεις τοῦ αὐτοκράτορος, καὶ ἀνεθεμάτισε τὸ παπικὸ κείμενο, τοὺς συντάκτας καὶ τοὺς ὑποστηρικτάς του (24ῃ Ἰουλίου 1054), ἐκοινοποίησε δὲ τὴν ἀπόφασι εἰς τοὺς λοιποὺς πατριάρχας τῆς Ἀνατολῆς καὶ ἐζήτησε τὴν ἀποδοχὴ τῆς ἀποφάσεως τῆς Ἐνδημούσας συνόδου. Παρὰ τὰς ἀρχικὰς ἐπιφυλάξεις τοῦ πατριάρχου Ἀντιοχείας Πέτρου, τὰ ἀναθέματα ἐσφράγισαν τὰς σχέσεις τῶν δύο Ἐκκλησιῶν μέχρι σήμερον. Ἡ πρόσφατος ἄρσις τῶν ἀναθεμάτων (1965) δὲν ἐθεράπευσε τὶς πληγὰς τοῦ σχίσματος τῶν δύο Ἐκκλησιῶν.
Ὁ Μιχαὴλ Κηρουλάριος ἐκυριαρχοῦσε εἰς τὸν δημόσιο βίο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἡ ἔντονος δὲ ἀνάμιξίς του εἰς τὸ ζήτημα τῆς διαδοχῆς τοῦ αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου Θ´ τοῦ Μονομάχου ἀπὸ τὸν Μιχαὴλ ΣΤ´ τὸν Στρατιωτικὸ καί, ἐν συνεχείᾳ, ἀπὸ τὸν Ἰσαάκιο Α´ Κομνηνὸ εἶχε ὡς συνέπεια τὴν ἀπομάκρυνσί του ἀπὸ τοῦ πατριαρχικοῦ θρόνου.
Ὁ πατριάρχης συνελήφθη καὶ ἐξωρίστηκε στὴν Προικόννησο καὶ κατόπιν εἰς τὴν Ἴμβρο (1059). Συνεκροτήθη δικαστήριο διὰ τὴν κρίσι του ἐν πόλει τῆς Θράκης, ἐπειδὴ ὑπῆρχε κίνδυνος ἀντιδράσεων τοῦ λαοῦ, ἀλλᾶ τὸ πλοῖο ἐξέκλινε ἀπὸ τὴν πορεία του καὶ ἔφτασε στὸ λιμάνι τῶν Μαδύτων, ὅπου ὁ Μιχαὴλ ἀπέθανε αἰφνιδιαστικῶς μετὰ ἀπὸ ὁλίγας ἡμέρας.
Πηγή: Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον
