Εκτενής έρευνα για το σχήμα του Σταυρού

: Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας; Ορθόδοξη Πίστη και Ζωή; Κείμενα Ορθόδοξης Πνευματικότητας; 27 Οκτωβρίου 2009; Εμφανίσεις: 2111

Εκτενής έρευνα για το σχήμα του Σταυρού

Αν και ήδη έχουμε δημοσιεύσει πολλά για το θέμα αυτό, θεωρούμε ότι η μελέτη που ακολουθεί, συγκεντρώνει μια τέτοια πληθώρα ντοκουμέντων για το θέμα αυτό, που το θέμα του σχήματος του Σταυρού, υπερκαλύπτεται!

Βιβλιογραφία

*ΜτΙ: "Μαρτύρων του Ιεχωβά"

Εισαγωγικά

Από το 1891 μέχρι το 1931, η εταιρεία της Σκοπιάς είχε σε μεγάλη εκτίμηση τον Σταυρό και τον αναγνώριζε ως σύμβολο της χριστιανικής πίστεως. Τον Σταυρό με το στέμμα τον φορούσαν οι «σπουδαστές της Γραφής», ενώ κοσμούσε τα κτίρια της εταιρείας και το εξώφυλλο του περιοδικού «Σκοπιά» από το 1891 ως το 1931. Ο ίδιος ο Ρώσσελ θεωρούσε τον Σταυρό ως το κέντρο του αληθινού ευαγγελίου.

Με τον ερχομό του Ρόδεφορντ, άρχισε να τονίζεται πως τα «διακοσμητικά σύμβολα» δεν δείχνουν τον χριστιανό. Μετά το 1931 εξαφανίζεται ο Σταυρός από το περιοδικό «Σκοπιά» ενώ το 1936 τονίστηκε πως «οι αποδείξεις δείχνουν ότι ο Χριστός πέθανε πάνω σε ένα ξύλινο δοκάρι και όχι σε σταυρό αποτελούμενο από δύο δοκάρια».

Το άλλοτε καύχημα του Σταυρού, μετατρέπεται σε όργανο αισχύνης με τη δήλωση:

«Ποιος θα διενοείτο να φιλήση το περίστροφο που είχε χρησιμοποιηθεί για να φονεύση ένα προσφιλές άτομο ή να το φορέση γύρω από το λαιμό του;» και η δήλωση αυτή γίνεται, χωρίς να κάνει καμμιά διάκριση μεταξύ του σταυρού του Χριστού και του σταυρού των ληστών.

Επίσης αρχίζει να θεωρείται «ειδωλολατρικό θρησκευτικό σύμβολο» και οι οπαδοί της «Σκοπιάς» μεταβάλλονται σε εχθρούς του Σταυρού.

Αυτή τη στιγμή, τα επιχειρήματα που έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς, σε διαφορετικούς χρόνους και από διαφορετικούς εκπροσώπους των ΜτΙ, συνοψίζονται στα εξής:

1. Οι 3 Βασικές Θέσεις των ΜτΙ ενάντια στο σχήμα του Σταυρού και τη Θεολογία του

1. Λένε καταρχάς οι ΜτΙ ότι Σταυρός επάνω στον οποίο πέθανε ο Ιησούς, ήταν ένας απλός, όρθιος πάσσαλος, καθώς δεν υπάρχουν στοιχεία που να βεβαιώνουν το αντίθετο.
Επειδή στην εποχή του Ομήρου η λέξη σταυρός σήμαινε «πάσσαλος» και επειδή πράγματι σε αρχαία έργα που αναφέρονται σε έργα, οχυρώσεις ή πολεμικές κατασκευές η λέξη σταυρός σημαίνει συχνά το απλό ξύλο ή τον πάσσαλο, υποστηρίζουν ότι το ίδιο θα πρέπει να εννοούν και στην ΚΔ για το σχήμα του σταυρού. Θέλουν όμως να ξεχνάνε μία πολύ σημαντική περίοδο για τη σταύρωση: Την ρωμαϊκή. Τότε, η σταύρωση γινόταν και σε σχήμα «Τ», και έτσι αφού άλλη ελληνική λέξη για την αναφορά σε ένα τέτοιο σχήμα δεν υπήρχε, οι ελληνόφωνοι εξακολούθησαν να χρησιμοποιούν τη λέξη σταυρός και για το σχήμα «Τ». Πάντως, στις μεταφράσεις της ΚΔ που εκδίδουν οι ΜτΙ, έχουν αντικαταστήσει τη λέξη σταυρός με την έκφραση: «ξύλο βασανισμού». Στις αγγλικές εκδόσεις, τον σταυρό τον ονομάζουν «Torture Stake» που σημαίνει «πάσσαλος βασανισμού».

2. Ο δεύτερος ισχυρισμός των ΜτΙ είναι πως ο Σταυρός με το σημερινό σχήμα, επιλέχθηκε και καθιερώθηκε από τον αυτοκράτορα Μ. Κωνσταντίνο στις αρχές του 4ου αιώνα. Λένε πως επειδή υπήρξαν αντικείμενα στην εποχή προ Χριστού, που έμοιαζαν πολύ με τον σταυρό που σήμερα υιοθετεί η Ορθόδοξη εκκλησία, καθώς οι χριστιανοί δεν γνώριζαν το πραγματικό σχήμα του σταυρού, αφού δεν υπήρχαν ιστορικά στοιχεία, δανείστηκαν κάποιο "ειδωλολατρικό" ιερό αντικείμενο, το οποίο επιλέχθηκε για να συμβολίσει τον σταυρό του Ιησού. Έτσι κατηγορούν την Ορθόδοξη Εκκλησία για αποδοχή αυτούσιου ειδωλολατρικού δανείου!

3. Εκτός αυτών των αντιρρήσεων, υπάρχει και η θεολογική, όπου με βάση αναφορές σε χωρία της Αγίας Γραφής, ο σταυρός του Ιησού, ως εκτελεστικό όργανο αυτού του τόσο σημαντικού προσώπου για τον Χριστιανισμό, θα έπρεπε να μην τιμάται και να μην θεωρείται ιερό σύμβολο, αλλά αντίθετα, να προκαλεί αποστροφή στον πιστό, όπως ένα οποιοδήποτε φονικό όργανο, που θα έπαιρνε τη ζωή από ένα προσφιλές πρόσωπο.

Τα τρία παραπάνω επιχειρήματα των ΜτΙ εμπεριέχουν ένα αριθμό υποερωτημάτων που θα δούμε στη συνέχεια. Για τα δύο πρώτα όμως, και μόνο οι αρχαίες μαρτυρίες για το σχήμα του Σταυρού είναι υπεραρκετές για να μας δείξουν ότι:

α) Η υπόθεση περί πασσάλου είναι πέρα για πέρα αυθαίρετη και υποκριτική

β) Δεν είναι δυνατόν να μιλάμε για …ειδωλολατρική εφεύρεση και φαντασία του Μ. Κων/νου (δηλ. στις αρχές του 4^ου αιώνα) όταν παραθέτουμε τόσες μαρτυρίες για το σχήμα του σταυρού ως Τ, που φτάνουν μέχρι τις αρχές του 3^ου αιώνα, ΕΝΑΝ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΑΙΩΝΑ ΠΡΙΝ το διάταγμα ανεξιθρησκείας του Μ. Κων/νου!

2. Οι αρχαίες μαρτυρίες για το σχήμα και τη θεολογία του Σταυρού του Ιησού Χριστού

Οι πηγές είναι πράγματι αρκετές και προσδιορίζουν όχι μόνο το σχήμα του Σταυρού του Ιησού, αλλά ταυτόχρονα τονίζουν και την σπουδαία θεολογική αξία και τιμή που από πολύ νωρίς η αρχαία εκκλησία έδινε στο σχήμα αυτό. Με χρονολογική σειρά οι μαρτυρίες των αρχαίων κειμένων για το σχήμα του σταυρού του Ιησού προέρχονται από τις παρακάτω χριστιανικές και εξωχριστιανικές πηγές που θα αναφερθούν αναλυτικά:

· Ευαγγέλια (1ος αιώνας)

· Επιστολή Βαρνάβα (τέλη 1ου έως αρχές 2ου αιώνα, από το 70-130 μ.Χ.)

· Ωδές Σολομώντος (από τέλη 1ου έως τέλη 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Ιουστίνος (μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Σιβυλλικοί χρησμοί (2ος έως 3ος αιώνας μ.Χ.)

· Κέλσος (μέσα προς τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Πράξεις Πέτρου (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Ειρηναίος (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Λουκιανός (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Μινούκιος Φήλιξ Μάρκος (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)

· Τερτυλλιανός (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)

· Ωριγένης (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)

Ας δούμε αναλυτικά όλες τις αρχαίες μαρτυρίες για το σχήμα του σταυρού του Ιησού:

3. Τι λένε τα Ευαγγέλια για το σχήμα του σταυρού (1ος αιώνας)

α) Ματθ. 27:36-37

"και καθήμενοι ετήρουν αυτόν εκεί. και επέθηκαν επάνω της κεφαλής αυτού την αιτίαν αυτού γεγραμμένην. ούτος εστιν Ιησούς ο βασιλεύς των Ιουδαίων".

Όπως αναφέρθηκε πιο πριν, αν η σταύρωση γινόταν σε πάσσαλο, τότε τα χέρια του Ιησού θα ήταν δεμένα επάνω από το κεφάλι του και η προφανής θέση της επιγραφής θα αναφερόταν ως "επάνω από τα χέρια του".

β) Ιωάν. 20:24

"ο δε είπεν αυτοίς. εάν μη ίδω εν ταις χερσίν αυτού τον τύπον των ήλων".

Είναι σαφής η αναφορά του Θωμά σε καρφιά (πληθυντικός) στα χέρια του Χριστού. Δεν μιλά για ένα καρφί στα δύο χέρια όπως θα συνέβαινε στην περίπτωση σταύρωσης σε πάσσαλο με τα δύο χέρια ενωμένα επάνω από το κεφάλι.

γ) Ιωάν. 21:18-19

"όταν δε γηράσης, εκτενείς τας χείρας σου, και άλλος σε ζώσει, και οίσει όπου ου θέλεις. τούτο δε είπε σημαίνων ποίω θανάτω δοξάσει τον Θεόν".

Στο χωρίο αυτό ο Ιησούς, αναφέρεται στον μελλοντικό θάνατο του Πέτρου. Σύμφωνα με την παράδοση της Ορθόδοξης εκκλησίας, ο Πέτρος μαρτύρησε με σταυρικό θάνατο το 67 μ.Χ. στη Ρώμη επί Νέρωνα. Η έκφραση "σημαίνων ποίω θανάτω" μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το "εκτενείς τας χείρας σου" αναφέρεται σε τρόπο/μέθοδο εκτέλεσης. Καθώς το εκτείνω σημαίνει "απλώνω προς τα έξω", "έχω [τα χέρια μου] σε έκταση", η αναφορά θυμίζει τη ρωμαϊκή σταύρωση με patibulum σύμφωνα με αρκετούς μελετητές.

Σημείωση:

Σχετικά με το χωρίο Ιωάν. 21:18-19 και τη σύνδεσή του με σταυρό και σταύρωση αναφέρουν:

· Early Church History, Verlyn Verbrugge, John H Sailhamer, 1998, Zondervan, σελ. 89: "John [...] also hints that Peter's death came by crucifixion (John 21:18—19)"

· A Risen Christ in Eastertime: Essays on the Gospel Narratives of the Resurrection, Raymond Edward Brown, Liturgical Press, 1991, σελ. 93: "Perhaps more specifically it is a reference to Peter's crucifixion"

· The new American commentary, Vol. 25B: John 12-21, σελ. 338: "early in the twentieth century Bauer had already argued that it was a fitting description of the ancient custom of crucifixion. Hengel confirmed that this statement was an accurate description of the ancient tortuous execution procedure of crucifixion"

· Exploring Ephesians & Philippians: An Expository Commentary, John Phillip, Kregel Academic & Professional, 2002, σελ. 138:"Peter never forgot that scene by the lakeside (compare John 21:18-19) [...] plunged into the depression of unbelief by the tragedy of the crucifixion"

· Life of Peter, Frederick Brotherton Meyer, YWAM Publishing, 1996, σελ. 175: "and carry thee whither thou wouldest not" (John 21:18). But he was not old. His power was yet in its maturity, and death by crucifixion"

· The Open Bible, (Jn 21:19), Thomas Nelson Publishers, 1997: "stretch out your hands: Jesus’ prediction was fulfilled when Peter was crucified"

· KJV Bible commentary, Nashville: Thomas Nelson, 1994, σελ. 2124: "This language could refer to crucifixion"

· Life application Bible commentary, John, Tyndale House, 1993, σελ. 408: "Jesus used a proverbial statement about old age to depict Peter’s death, which was by crucifixion"

· Eusebius of Caesarea Against Paganism, Arieh Kofsky, Brill Academic Publishers, 2000, σελ. 298: "Jesus also predicted the crucifixion of Peter (John 13:36; 21:18-19)"

· The Wycliffe Bible commentary: New Testament (Jn 21:18), 1962: "Stretch forth thy hands. Suitable language for crucifixion"

4. Η μαρτυρία της "Επιστολής Βαρνάβα" (70-130 μ.Χ.)

Η μαρτυρία της Επιστολής Βαρνάβα

Έναν σταυρό σε σχήμα Τ, μαρτυρά και η Επιστολή Βαρνάβα για τον Ιησού λίγα χρόνια μετά τη σταύρωση του, αφού το εύρος χρονολόγησης της ξεκινά από το 70 μ.Χ. (καθώς ο συγγραφέας γνωρίζει τα της καταστροφής του ναού από τον Τίτο), και θεωρείται ότι ο πυρήνας της (κεφ. 1-17) έχει γραφτεί μέσα στον 1ο αιώνα. Κατ' αυτό τον τρόπο, παίρνουμε σημαντικές πληροφορίες για το γεγονός ότι, την εποχή του Ιησού η λέξη σταυρός παρουσίασε μεταβολή από την παλιά σημασία ως πάσσαλος:

α) Ότι δε ο σταυρός εν τω Τ ήμελλεν έχειν την χάριν, λέγει και τους ‘τριακόσιους’.

(Επ. Βαρνάβα 9.8b)

Έτσι, το σχήμα του σταυρού του Ιησού προσδιορίζεται ως Τ, το σχήμα που στην ελληνική αρίθμηση αντιστοιχεί στον αριθμό 300. Εδώ, ξεκάθαρα αναφέρεται το σχήμα Τ ως το σχήμα του Σταυρού, και επιβεβαιώνει αυτό για δεύτερη φορά όταν αναφέρει πως το σχήμα του Σταυρού "λέγει και τους 300" όπου το συνδέει με το ελληνικό αριθμητικό τ’ που αντιστοιχεί στον αριθμό 300.

Επειδή οι ΜτΙ έχουν υπόψη τους αυτό το χωρίο του 1^ου αιώνα, λένε για να δικαιολογηθούν ότι αναφέρει το Τ όχι ως ιστορικό σχήμα, αλλά ως ένα «μαγικό» σύμβολο που δεν το συνδέει με τον Γολγοθά και τον Ιησού.

Αν όμως διαβάσει κάποιος την επιστολή αυτή, βλέπει ότι από την αρχή μέχρι το τέλος στηρίζεται και διηγείται τα γεγονότα της ζωής του Ιησού, όπως αυτά μας παραδίδονται από την Καινή Διαθήκη, ξεκινώντας από τη διδασκαλία του, μέχρι τη Σταύρωση και την Ανάληψή του.

Συνδέει έτσι η επιστολή, με έναν ξεκάθαρο τρόπο, τον ιστορικό Ιησού με τον Σταυρό του Γολγοθά και των ευαγγελίων, αφού ολόκληρο το κείμενο βασίζεται σε συγκεκριμένες παραθέσεις της Παλαιάς Διαθήκης που χρησιμοποιούν οι ευαγγελιστές και στην Καινή, όπως επίσης και σε παραθέσεις αντίστοιχες με αυτές των τριών συνοπτικών ευαγγελίων, Μάρκου, Ματθαίου και Λουκά.

· "Αλλά και σταυρωθείς έποτίζετο όξει καί χολή."

(Επ. Βαρν. 7.3)

· "Εί ούν ο υιός του θεού, ων κύριος και μέλλων κρίνειν ζώντας και νεκρούς, έπαθεν ίνα η πληγή αυτού ζωοποιήση ημάς, πιστεύσωμεν ότι ό υιός τού θεού ούκ ήδύνατο παθείν εί μη δι' ημάς."

(Επ. Βαρν. 7.2)

· "Ιησούς ανέστη εκ νεκρών και φανερωθείς ανέβη είς ουρανούς."

(Επ. Βαρν. 15.9)

Έτσι, ο σταυρός που αναφέρει η επιστολή είναι ξεκάθαρα ο σταυρός του μαρτυρίου όπου ο Ιησούς «εποτίζετο όξει καί χολή» και όχι απλά ένα αυθαίρετο σχήμα.

β) "λέγει εις την καρδίαν Μωϋσέως το πνεύμα, ίνα ποίηση τύπον σταυρού [...] Τίθησιν ούν Μωυσής εν έφ' εν όπλον έν μέσω της πυγμής, και σταθείς υψηλότερος πάντων εξέτεινεν τας χείρας, και ούτως πάλιν ενίκα ό Ισραήλ. Είτα, οπόταν καθείλεν, πάλιν έθανατούντο."

(Επ. Βαρνάβα 12.2-3)

Η μαρτυρία αυτή μας δείχνει ότι σχηματίζουμε το σχήμα του Σταυρού όταν σταθούμε με τα χέρια μας σε έκταση. Επίσης το απόσπασμα φανερώνει ότι ο Σταυρός ήταν σύμβολο που έδειχνε την εύνοια του Θεού. Όταν ο Μωϋσής εξέτεινε τα χέρια του σχηματίζοντας σταυρό, νικούσε ο Ισραήλ ενώ όταν τα κατέβαζε τους θανάτωναν και πάλι.

5. Ωδές Σολομώντος (τέλη 1ου έως τέλη 2ου αιώνα μ.Χ.)

"Εξέτεινα τα χέρια μου και αγίασα τον Κύριο. Γιατί η επέκταση/άνοιγμα των χεριών μου, είναι το σημείο Του. Και η έκταση μου είναι ο Σταυρός".

(Ωδές Σολομώντος, 27)

Στην ωδή αρ. 27, συναντάμε την αναφορά στο σχήμα του σταυρού που δημιουργείται όταν βρισκόμαστε με τα χέρια μας σε έκταση. Ο συγγραφέας όχι μόνο δεν αισθάνεται ότι προσβάλει τον Θεό, αλλά αντίθετα τον αγιάζει και τον θεωρεί σημείο του.

6. Η μαρτυρία του Ιουστίνου (μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ.)

Ο εκκλησιαστικός συγγραφέας και απολογητής Ιουστίνος γράφει:

α) "Μωυσής ηύχετο τώ θεώ τάς χείρας εκατέρως έκπετάσας, Ώρ δε και Ααρών υπεβάσταζον αυτάς πανήμαρ, ίνα μη κοπωθέντος αυτού χαλασθώσιν. ει γαρ ένεδεδώκει τι του σχήματος τούτου του τον σταυρόν μιμούμενου, ώς γέγραπται εν ταις Μωυσέως γραφαΐς: ό λαός ήττάτο: ει δε έν τή τάξει έμενε ταύτη, Άμαλήκ ενικάτο τοσούτον, και ισχύων δια του σταυρού ίσχυεν."

(Ιουστίνος, Τρύφων, 90.4)

Στην αναφορά αυτή του Ιουστίνου, ο Μωϋσής προσευχόταν στον Θεό με τα χέρια ανοιχτά, σε έκταση υποβασταζόμενος από τους Ωρ και ο Ααρών ώστε ακόμη κι αν εκείνος κουραζόταν, να μην σταματούσε να μιμείται το σχήμα του σταυρού μην τυχόν και αφανισθούν στη μάχη.

β) :"[...] το σταυρωθήναι εμιμήσαντο [...]ως προείπεν ο προφήτης, το μέγιστον σύμβολον της ισχύος και αρχής αυτού υπάρχει [...] κατανοήσατε γαρ πάντα τα έν τω κόσμω, ει άνευ του σχήματος τούτου διοικείται η κοινωνίαν έχειν δύναται. Θάλασσα μεν γάρ ου τέμνεται, ην μή τούτο το τρόπαιον, ο καλείται Ιστίον, έν τη νηί σώον μείνη" [...] το δε ανθρώπειον σχήμα [...] τω ορθόν τε είναι και έκτασιν χειρών έχειν και εν τω προσώπω από του μετωπίου τεταμένον τον λεγόμενον μυξωτήρα φέρειν [...] και ουδέν άλλο δείκνυσιν ή το σχήμα τού σταυρού".

(Ιουστίνος, Απολογία, 55.1-4)

Εκτός από τις περιγραφές το σχήματος του Σταυρού που αναλύθηκαν νωρίτερα, το σύμβολο αυτό θεωρείται μέγιστον σύμβολον της ισχύος και αρχής και όχι κάτι που γεννά αποστροφή.

7. Σιβυλλικοί χρησμοί (2ος-3ος αιώνας μ.Χ.)

Οι Σιβυλλικοί χρησμοί είναι απόκρυφα αποκαλυπτικά κείμενα που περιέχονται σε 14 συνολικά βιβλία. Από αυτά, στα βιβλία 6 & 7 περιέχονται πρωτότυπα χριστιανικά κείμενα που ήταν γνωστά στον Λακτάντιο στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ. (The Anchor Bible Dictionary, New York-Doubleday, Vol. 6, σελ. 5), ενώ στο βιβλίο 8, περιέχονται χριστιανικές διασκευές ιουδαϊκών χρησμών (The Anchor Bible Dictionary, New York-Doubleday, Vol. 6, σελ. 4) που χρονολογούνται στον 2ο μ.Χ. αιώνα. Μέσα στα κείμενα αυτά αναφέρεται:

"ώ ξύλον ώ μακαριστόν, έφ' ου θεός έξετανύσθη"

(Συβιλ. Χρ. 6.26)

Σε όλη την έκταση των σιβυλλικών χρησμών που σήμερα γνωρίζουμε ότι γράφτηκαν από χριστιανούς, η θεματολογία αφορά στο χριστολογικό περιεχόμενο των ευαγγελίων. Η λέξη ξύλον αφορά το σταυρικό όργανο στο οποίο θανατώθηκε ο Ιησούς, ο οποίος ονομάζεται επανειλημμένα μέσα στα κείμενα ως Θεός, Σωτήρας, γεννημένος εκ παρθένου. Έτσι, η αναφορά αυτή είναι μια περιγραφή του σταυρικού του θανάτου στο ξύλο επάνω στο οποίο εκτάθηκε όταν θανατώθηκε. Το ξύλο, η λέξη που σχετίζεται στην Καινή Διαθήκη με το σταυρό, δεν απαξιώνεται αλλά χαρακτηρίζεται μακαριστόν.

8. Οι μαρτυρίες Κέλσου-Λουκιανού-Ωριγένη

Ο Κέλσος έγραψε περίπου το 170-180 μ.Χ. ένα αντιχριστιανικό έργο που ονομάζεται "Αληθής λόγος" και ο Ωριγένης μετά από λίγες δεκαετίες, στις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. απάντησε πρόταση-πρόταση στα επιχειρήματα του Κέλσου με το απολογητικό του έργο "Κατά Κέλσου". Εξαιτίας αυτού, μας σώζονται σήμερα τα 3/4 από το έργο του Κέλσου παρόλο που το πρωτότυπο έχει χαθεί.

Όπως λοιπόν σώζει ο Ωριγένης, ο Κέλσος μέσα στο έργο του αναφέρει σε διάφορα σημεία την εκτέλεση του Ιησού ως Ανασκολοπισμό:

"Είτα φησιν ο Κέλσος: Τι φησι και ανασκολοπιζομένου του σώματος;"

(Ωριγένης, Κατά Κέλσου 2.36)

Ο ίδιος ο Ωριγένης στο δικό του έργο βεβαιώνει από την πλευρά των Χριστιανών την ταύτιση των δύο όρων Σταύρωση = Ανασκολοπισμός:

"και "Κράξας φωνή μεγάλη αφήκε το πνεύμα", προλαβών τους επί των ανασκολοπιζομένων δήμιους, υποτέμνοντας τά σκέλη των σταυρουμένων"

(Ωριγένης, Κατά Κέλσου 3.32.20)

Την ίδια αυτή εννοιολογική ταύτιση του Σταυρού' με τον Σκόλοπα κάνει και σε άλλο σημείο ο Ωριγένης γράφοντας για τον θάνατο του Ιησού:

"σταυρωθήναι τον Ιησούν" (Κατά Κέλσου 3.56.27) και "υπομείναι το επί σκόλοπος κρεμασθήναι" (Κατά Κέλσου 2.69.50)

Όλα τα παραπάνω είναι πολύ σημαντικά όταν συνδυαστούν με τις μαρτυρίες του Λουκιανού που έγραψε την ίδια περίπου εποχή με τον Κέλσο. Ο Λουκιανός, κάνοντας μια άμεση αναφορά στα γεγονότα της Καινής Διαθήκης και στη σταύρωση, περιγράφει τον Ιησού ως "εν τη Παλαιστίνη ανασκολοπισθέντα" (Περί της Περεγρίνου τελευτής, 11.11).

Χρησιμοποιεί έτσι το ανασκολοπίζω για τον Ιησού, όρος που χρησιμοποιήθηκε και από τον Κέλσο και από τον Ωριγένη, ενώ στο έργο του Δίκη Φωνηέντων, ο Λουκιανός μας εξηγεί τι ακριβώς εννοούσε όταν αναφερόταν σε ανασκολοπισμό:

"το Ταυ ες το των στοιχείων γένος παρήγαγε: τω γαρ τούτου σώματι φασι τους τυράννους ακολουθήσαντας και μιμησαμένους αυτού το πλάσμα έπειτα σχήματι τοιούτου ξύλα τεκτήναντας ανθρώπους ανασκολοπίζειν επ' αυτά: από δε τούτου και τω τεχνήματι τω πονηρω την πονηράν επωνυμίαν συνελθείν. Τούτων ούν απάντων ένεκα πόσων θανάτων το Ταυ άξιον είναι νομίζετε;"

(Δίκη Φωνηέντων, 12.4-13)

Οι τύραννοι λοιπόν, παρατηρώντας τη μορφή του γράμματος Τ, αντέγραψαν το σχήμα του και έφτιαξαν μία ξύλινη κατασκευή για να ανασκολοπίζουν ανθρώπους επάνω σ’ αυτά και έτσι ο ανασκολοπισμός γινόταν σε όργανο με σχήμα Τ.

Εκτός αυτού όμως, ο Λουκιανός μας εξηγεί με σαφήνεια την μέθοδο του σταυρικού μαρτυρίου και το σχήμα του σταυρού, επιβεβαιώνοντας τη μορφή που αποδεχόμαστε για τον σταυρό σήμερα:

"ει δοκεί κατά μέσον ενταύθα που υπέρ της φάραγγος ανεσταυρώσθω εκπετασθείς τω χείρε από τουτουι του κρημνού προς τον εναντίον […] και όλως επικαιρότατος αν ο σταυρός γένοιτο, […] αλλ' όρεγε την δεξιών: συ δε, ω Ήφαιστε, κατάκλειε και προσήλου και την σφύραν ερρωμένως κατάφερε, δος και την ετέραν: κατειλήφθω ευ μάλα και αύτη. ευ έχει."

(Λουκιανού, Προμηθέας,1-2)

Η σημαντική αυτή μαρτυρία του Λουκιανού μας περιγράφει τη θέση που έπαιρνε ο καταδικασμένος και τον τρόπο της σταύρωσης του: πρώτα ο μελοθάνατος ελάμβανε θέση με τα χέρια ανοιχτά, σε έκταση ("εκπετασθείς τω χείρε"), ενώ κατά τη διαδικασία της σταύρωσης, τοποθετούνταν καρφιά με τη βοήθεια σφυριού (σφύραν - προσήλου) πρώτα στο δεξιό και κατόπιν στο αριστερό χέρι ("όρεγε την δεξιών-την σφύραν κατάφερε-και την ετέραν (το άλλο χέρι)-ευ μάλα και αύτη"). (Λουκιανού, Προμηθέας,1-2)

Έτσι, ο ανασκολοπισμός του Ιησού που αναφέρει ο Κέλσος, ο Λουκιανός και ο Ωριγένης, είχε την ίδια έννοια με την σταύρωση που μας αναφέρει ο Λουκιανός και ο Ωριγένης και μάλιστα έγινε σε σταυρό με σχήμα Τ.

Άρα, είτε ο Ιησούς πούμε ότι σταυρώθηκε, είτε πούμε ότι ανασκολοπίσθηκε, αυτό έγινε ως εξής:

Αφού πρώτα τοποθετήθηκε σε ένα σταυρό με σχήμα Τ με τα χέρια ανοιχτά και σε έκταση, καρφώθηκε επάνω στο ξύλινο αυτό όργανο με τη βοήθεια σφυριού.

Τελικά, ο συνδυασμός όλων των μαρτυριών μας δίνει μια σημαντική εξωχριστιανική μαρτυρία που μαζί με τις χριστιανικές μας δίνουν καθαρά ποιο ήταν το σχήμα του Σταυρού πολύ πριν την έλευση του Μ. Κωνσταντίνου.

9. Η μαρτυρία στις "Πράξεις Πέτρου" (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

Πράξεις Πέτρου ονομάζεται το απόκρυφο χριστιανικό κείμενο που γράφτηκε στη Ρώμη ή τη Μικρασία, στο τέλος του 2ου αι. μ.Χ. (πιθανόν μεταξύ 180 και 190). Σε κάποιο σημείο του, γίνεται μια σαφής αναφορά στο σχήμα του σταυρού:

"Ίνα λόγος ή τούτο το ορθόν ξύλον, εφ' ω εσταύρωμαι: ήχος δε το πλάγιον έστιν, ανθρώπου φύσις: ο δε ήλος ο συνεχών έπι τω ορθώ ξύλω το πλάγιον κατά μέσου, η επιστροφή και η μετάνοια του άνθρωπου."

(Πράξεις Πέτρου, 38)

Στο κείμενο αυτό, ο συγγραφέας αναφέρεται διαρκώς στη διδασκαλία, το πάθος και τον σταυρό του Ιησού ως γεγονότα ιστορικά. Έτσι, εκτός από την περιγραφή του σταυρού ως οργάνου που αποτελείται από έναν κάθετο και έναν οριζόντιο ξύλινο άξονα, ο ίδιος ο σταυρός αντί για αρνητικά αισθήματα, χρησιμοποιείται ως ένα σύμβολο μετανοίας και επιστροφής του ανθρώπου στον Θεό.

10. Η μαρτυρία Ειρηναίου (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

Ο Ειρηναίος, αντιρρητικός και αντιγνωστικός χριστιανός συγγραφέας του 2ου αιώνα μ.Χ. εκτός άλλων, έγραψε και το σημαντικό έργο "Έλεγχος και ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως" (συντετμημένο: "Κατά Αιρέσεων"), με το οποίο πολεμά τον γνωστικισμό. Εκεί περιγράφει τον Σταυρό όπως ακριβώς τον γνωρίζουμε κι εμείς σήμερα:

"The very form of the cross, has five extremities, two in length, two in breadth, and one in the middle, on which [last] the person rests who is fixed by the nails."

(Κατά αιρέσεων , ΙΙ, 24.4)

που σημαίνει:

"Το ίδιο το σχήμα του Σταυρού, διαθέτει πέντε άκρα: δύο κατά μήκος, δύο κατά πλάτος, και ένα στο κέντρο του, επάνω στο οποίο ευρίσκεται εκείνος που είναι καθηλωμένος με τα καρφιά."

(Κατά αιρέσεων , ΙΙ, 24.4)

11. Ο Μινούκιος Φήλιξ Μάρκος για το σχήμα του σταυρού (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)

J.Lipsius: πλοίο με φουσκωμένα τα πανιά και τα κουπιά εκτεταμένα

Ο Μινούκιος Φήλιξ ήταν λατίνος συγγραφέας αφρικανικής καταγωγής. Στον διάλογό του Octavius, ένας νεοφώτιστος στον χριστιανισμό, ο Οκτάβιος, ανασκευάζει τις αντιρρήσεις του ειδωλολάτρη Καικιλίου, και καταρρίπτει με ηρεμία τις κατηγορίες εναντίον των χριστιανών. Μέσα στα κείμενα του, βρίσκουμε και αναφορές στο σχήμα του σταυρού:

J.Lipsius: Στρατ. έμβλημα

"We assuredly see the sign of a cross, naturally, in the ship when it is carried along with swelling sails, when it glides forward with expanded oars; and when the military yoke is lifted up, it is the sign of a cross; and when a man adores God with a pure mind, with hands outstretched. Thus the sign of the cross either is sustained by a natural reason"

(Octavius, 29)

που σημαίνει:

"Αναγνωρίζουμε το σημείο του Σταυρού εκ φύσεως, επί του πλοίου όταν αυτό κινείται με φουσκωμένα τα πανιά του, καθώς γλιστρά προχωρώντας με τα κουπιά του εκτεταμένα. Επίσης, όταν το στρατιωτικό έμβλημα σηκωθεί, είναι το σημείο του σταυρού, όπως και όταν ένας άνθρωπος λατρεύει τον Θεό με καθαρό νού, με τα χέρια του σε έκταση."

(Octavius, 29)

12. Η μαρτυρία του Τερτυλλιανού (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)

Ο Εκκλησιαστικός συγγραφέας Τερτυλλιανός (γεν. 155 μ.Χ.) σπούδασε νομικά και ελληνική και λατινική φιλολογία στην πατρίδα του και από θαυμασμό προς το θάρρος των χριστιανών στους διωγμούς, έγινε χριστιανός και ο ίδιος. Έγραψε πολλά συγγράμματα, ανάμεσά τους και μελέτες κατά των, κατά την αντίληψη του, αιρετικών. Στο έργο του Κατά Μαρκίωνος αναφέρει για το σχήμα του Σταυρού:

"the Greek letter Tau and our own letter T is the very form of the cross, which He predicted would be the sign on our foreheads in the true Catholic Jerusalem.""

(Adversus Marcionem, ΙΙΙ,22)

που σημαίνει:

"το Ελληνικό γράμμα Ταυ και το δικό μας γράμμα 'Τ' είναι ολόιδιο με το σχήμα του Σταυρού, που ο ίδιος είχε προβλέψει πως θα γινόταν το σημείο στα μέτωπά μας, στην αληθινή καθολική Ιερουσαλήμ."

(Κατά Μαρκίωνος, ΙΙΙ,22)

Πως λοιπόν λένε οι ΜτΙ ότι τα ιστορικά και γλωσσολογικά στοιχεία δείχνουν ότι η υιοθέτηση του σύνθετου σταυρού αποτελούμενου από οριζόντιο και κάθετο άξονα, έγινε αισθητή στο λεξιλόγιο κυρίως κατά την προσπάθεια του Μ. Κωνσταντίνου να διαδώσει τη νέα θρησκεία στους υπηκόους του;

Όλες οι παραπάνω μαρτυρίες προέρχονται, η αρχαιότερη πάνω από 2 αιώνες πριν τον Μ. Κωνσταντίνο, και η πιο πρόσφατη, τουλάχιστον ΕΝΑΝ (1) ολόκληρο αιώνα ΠΡΙΝ την εμφάνιση της υποστήριξης του Μ. Κων/νου στον χριστιανισμό!

Άρα, ότι το σχήμα του Σταυρού δεν ήταν ούτε επινόηση, ούτε εφεύρεση του αυτοκράτορα.

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε μία σημαντική αρχαιολογική μαρτυρία σε σχέση με τον σταυρό και το σχήμα του:

13. Σταυρός και αρχαιολογία: ΑΛΕΞΑΜΕΝΟC CΕΒΕΤΕ ΘΕΟΝ

Το φθινόπωρο του 1856, ο αρχαιολόγος Raffaelle Garrucci, βρήκε σε θάλαμο οικοδομήματος που ανήκε στα ανάκτορα του Παλατινού λόφου της Ρώμης, ένα γελοιογραφικό εντοίχιο ακιδογράφημα, που χρονολογείται λίγο μετά το 200 μ.Χ. και παριστάνει άντρα προσευχόμενο σε εσταυρωμένο με κεφαλή όννου, και με τη συνοδευτική επιγραφή:

"AΛΕΞAMENOC CEBETE ΘΕΟΝ" (= Αλεξαμενός σέβεται θεόν), ενώ πάνω από το αριστερό χέρι του εσταυρωμένου είναι γραμμένο ενα Υ. Σε διπλανό θάλαμο βρέθηκε χαραγμένη η λατινόγλωσση επιγραφή: ALEXAMENOS FIDELIS (=Αλεξαμενός πιστός).

Τον θάλαμο όπου βρέθηκε το εντοίχιο ακιδογράφημα, μερίδα αρχαιολόγων τον θεωρεί ως κτίριο στρατωνισμού της ανακτορικής φρουράς, ενώ άλλοι τον χαρακτηρίζουν ως παιδαγωγείο, αυτοκρατορικό δηλαδή σχολείο όπου μαθήτευαν έφηβοι ευγενών οικογενειών προοριζόμενοι για τ' ανώτατα αξιώματα της αυτοκρατορίας.

Στην προκειμένη περίπτωση, ο Αλεξαμενός (μετοχή αορίστου του αλέξομαι, με μετακίνηση του τόνου προς τη λήγουσα λ.χ. Αλεξαμενός, Γισαμενός, Σωζομενός κ.ά.) είναι Χριστιανός, Ρωμαίος στρατιώτης ή φοιτητής και σκοπός του μή χριστιανού συστρατιώτη ή συμφοιτητή του που χάραξε τη γελοιογραφία και την επιγραφή της, ήταν προφανώς να πειράξει τον Αλεξαμενό, και να γελάσει με τους συναδέλφους του.

Ο χρόνος του χαράγματος αυτού θα πρέπει να τοποθετηθεί σε μια εποχή όπου οι εχθροί των Χριστιανών δεν μπορούσαν ούτε να τους θανατώσουν, ούτε να προκαλέσουν την απομάκρυνση τους από έναν τομέα εμπιστοσύνης όπως η ανακτορική φρουρά ή ένα αυτοκρατορικό σχολείο προορισμένο να αναδείξει μελλοντικούς αξιωματούχους, κι έτσι έμεναν στα πειράγματα. Έτσι μάλλον πρόκειται για την εποχή των αυτοκρατόρων Αντωνίνου Πίου (138-161) ή του Μακρινού (217-218) ή του Αλεξάνδρου Σεβήρου (222-235), οι οποίοι έδειξαν μια ανεκτικότητα στη Χριστιανική πίστη.

Ένα επιπλέον στοιχείο χρονολόγησης μας δίνει η εσταυρωμένη μορφή του ακιδογραφήματος που έχει κεφαλή όνου. O Μινούκιος Φήλιξ Μάρκος (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.) στο έργο του Octavius, 9.4, κάνει σχετικές αναφορές υπεράσπισης των χριστιανών ενάντια στην ονολατρεία, ενώ στο ίδιο πνεύμα κινείται και το έργο του Τερτυλλιανού, Ad nationes (Προς τα έθνη), όπου στο πρώτο από τα δύο βιβλία, ο Τερτυλλιανός ασχολείται μεταξύ άλλων, με τις κατηγορίες ότι δήθεν οι Χριστιανοί λατρεύουν ως θεό το κεφάλι του γαϊδάρου (Ad Nat. 1.14).

Το θέμα αυτό, μας θυμίζει τις επικρίσεις για ονολατρεία από τους "εθνικούς" ενάντια στους Ιουδαίους, η οποία περιελάμβανε τις εξής μορφές λατρείας:

του γαϊδάρου
ατόμου με κεφάλι γαϊδάρου
μόνο την κεφαλή του γαϊδάρου

Ο Ιώσηπος έγραφε σχετικά:

"Μέσα στον ναό αυτό, ο Απίων έχει το θράσος να υποστηρίζει ότι οι Ιουδαίοι διατηρούν το κεφάλι ενός γαϊδάρου (asini caput), ότι λατρεύουν αυτό το ζώο και υποκλίνονται μπροστά του με μεγάλο σεβασμό."

(Ιώσηπος, Άπαντα 1, Ιωσήπου Βίος - Περί αρχαιότητος Ιουδαίων (Κατ' Άπίωνος), μετφρ. Κάκτος, σελ. 309)

και απαντά λίγο πιο κάτω:

"Εμείς οι Ιουδαίοι δεν τιμούμε ούτε λατρεύουμε γαϊδάρους [...]"

(Ιώσηπος, Άπαντα 1, Ιωσήπου Βίος - Περί αρχαιότητος Ιουδαίων (Κατ' Άπίωνος), μετφρ. Κάκτος, σελ. 311)

Δεν υπάρχουν βεβαίως αναφορές ενάντια στους εβραίους για λατρεία εσταυρωμένου ή ανασκολοπισμένου γαϊδάρου και έτσι, όταν η κατηγορία της ονολατρείας περνάει στους χριστιανούς τους οποίους θεωρούσαν ιουδαϊκή αίρεση, αυτή τη φορά η μορφή του ανθρώπου με κεφάλι γαϊδάρου, βρίσκεται επάνω σε σταυρό, και έτσι αποτελεί μια σημαντική μαρτυρία που σχετίζεται σαφώς με τον χριστιανισμό και τον Ιησού Χριστό.

Μπορεί να μην αποτελεί δείγμα πρωτοχριστιανικής τέχνης και άποψης για το σχήμα του σταυρού, όμως η ουσία είναι πως αποτελεί θύραθεν μαρτυρία για τη σταύρωση και το σχήμα του σταυρού, μια μαρτυρία που προέρχεται από τους αντιπάλους του χριστιανισμού και "σταυρωτές" του Ιησού, και έτσι είναι τουλάχιστον το ίδιο αξιόπιστη με την μαρτυρία οποιουδήποτε άλλου.

Δύσκολα θα μπορούσε να βρει κανείς κάποιο έργο που να μην συνδέει το ακιδογράφημα αυτό με την σταύρωση του Ιησού και τον Χριστιανισμό γενικότερα, όπως φαίνεται και από την παρακάτω σχετική βιβλιογραφία:

Religions of Rome, Volume 2, Mary Beard, Simon Price, John North, ISBN: 0521456460, σελ. 57
The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, Funk & Wagnalls Company, 1908, σελ. 318
Apologetical Works and Minucius Felix Octavius, Catholic University of America Press, 1950, σελ. 336
Rise of Christianity, A Sociologist Reconsiders History, Rodney Stark, ISBN: 0691027498, σελ. 146
Backgrounds of Early Christianity, Everett Ferguson, ISBN: 0802822215, σελ. 597
The Monuments of Ancient Rome, "L'Erma" di Bretschneider, 1950, σελ. 48
Christianity, Judaism and Other Greco-Roman Cults, Morton Smith, Jacob Neusner, ISBN: 9004042156, σελ. 168
The Early Christians, Frederick A. Praeger, 1961, σελ. 83
Ancient Rome in the Light of Recent Discoveries, Houghton Mifflin, 1888, σελ. 122
Matthew, a Commentary, Frederick Dale Bruner, ISBN: 0802826709, σελ. 730
Early Christian Families in Context, David L Balch, Carolyn Osiek, ISBN: 080283986X, σελ. 103
The Mass, Lucien Deiss, ISBN: 0814620582, σελ. 17
Homilies for the Sundays of Advent and Lent, Richard Viladesau, ISBN: 0809136260, σελ. 46
The Myriad Christ, Merrigan T., Haers J., ISBN: 9042909005, σελ. 147
The Suffering of the Impassible God, The Dialectics of Patristic Thought, Paul Gavrilyuk, ISBN: 0199269823, σελ. 75
Visual Communication with Infotrac: Images with Messages, Paul Martin Lester, ISBN: 0534637205, σελ. 207
Tagging: Changing Visual Patterns and the Rhetorical Implications of a New Form of Graffiti, Journal article, ETC.: A Review of General Semantics, Vol. 50, 1993
The Church of Apostles and Martyrs Vol. 1, Henri Daniel-Rops Image Books, 1960, σελ. 220 & 258
History of Mediaeval Art, Harper & Brothers, 1887, σελ. 74
Laughing Gods, Weeping Virgins: Laughter in the History of Religion, Routledge, 1997, σελ. 54
Graphic Arts, Garden City Pub. Co., 1936, σελ. 81
Central Italy and Rome, K. Baedeker, 1909, σελ. 236
Evangelism In The Early Church, Michael Green, ISBN: 0802827683, σελ. 244
Art History-An Anthology of Modern Criticism, Vintage Books, 1963, σελ. 299
The Forum and the Palatine, A. Bruderhausen, 1928, σελ. 72-73
Roman Sources of Christian Art, Columbia University Press, 1951, σελ. 160
The Remains of Ancient Rome, John Henry Middleton, A. and C. Black, 1892, σελ. 208
Light from the Ancient Past-The Archeological Background of the Hebrew-Christian Religion, Princeton University Press, 1946, σελ. 292

Όλα τα παραπάνω άραγε τα λέμε μόνο εμείς; Όχι βέβαια. Όποια εγκυκλοπαίδεια και όποιο λεξικό να κοιτάξει κάποιος σήμερα λένε ότι ο σταυρός του Ιησού ήταν «Τ» ή «+».

Ενδεικτικά αναφέρουμε τα:
Λεξικά

Oxford English Dictionary, λήμμα: "Cross" * Liddell & Scott's Greek-English Lexicon, λήμμα:Σταυρός * Merriam-Webster's collegiate dictionary (Eleventh ed.), λήμμα: Cross * Greek-English lexicon of the New Testament Based on semantic domains * The complete word study dictionary: New Testament, λήμμα: σταυρός * Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains: Greek (New Testament), λήμμα: σταυρός * The Eerdmans Bible dictionary, λήμμα: cross * Wordsmyth Educational Dictionary-Thesaurus, λήμμα cross * Heinle's Newbury House Dictionary of American English * Ultralingua English Dictionary of Definitions 2005, λήμμα: Cross * Nelson's new illustrated Bible dictionary, λήμμα: Cross * A Greek-English lexicon of the New Testament and other early Christian literature (3rd ed.), λήμμα: Σταυρός * ΜΕΙΖΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΦΥΤΡΑΚΗ, λήμμα: Σταυρός* ΠΑΠΥΡΟΣ-ΜΕΓΑ ΛΕΞΙΚΟ της Ελληνικής Γλώσσας, Αρχαίας-Μεσαιωνικής-Νέας, λήμμα: Σταυρός* Νέο Ελληνικό Λεξικό, ΕΜΜ. ΚΡΙΑΡΑ, λήμμα: Σταυρός* Μονοτονικό Λεξικό της Δημοτικής, ΗΛΙΑ ΙΩ. ΚΑΜΠΑΝΑ, λήμμα: Σταυρός* Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας, ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΣ Λ., λήμμα: Σταυρός* Νέο Ελληνικό Λεξικό, ΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΥ, εκδ. ΚΩΣΤΟΓΙΑΝΝΟΣ, λήμμα: Σταυρός* Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας, εκδ. Γιάννη Ρίζου, λήμμα: Σταυρός* Λεξικό Νεοελληνικής Γλώσσας, εκδ. Σαββάλας, λήμμα: Σταυρός* Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας, Χάρης Σακελλαρίου, λήμμα: Σταυρός* Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη, λήμμα: Σταυρός, κ.ά.

Εγκυκλοπαίδειες
* The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition, 2004, λήμμα: Cross * Εγκυκλ. Britannica Ultimate Reference Suite 2005, λήμμα: Cross * Microsoft Encarta Reference Library 2005, λήμμα: Cross * The Catholic Encyclopedia, Archeology of the Cross and Crucifix * The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge Vol. 3, σελ. 312 * Baker encyclopedia of the Bible * The Wycliffe Bible Encyclopedia * Πάπυρος-Larous-Britannica, λήμμα: Σταυρός * "ΔΟΜΗ" 2004, λήμμα: σταυρός, κ.ά.

Κι όμως είμαστε αναγκασμένοι να «ανακαλύψουμε τον τροχό από την αρχή» ώστε να δουν κάποιοι φιλότιμοι ΜτΙ όπως και όλοι οι σοβαροί άνθρωποι ότι η αλήθεια δεν είναι με το μέρος τους.

Επίσης, οι ΜτΙ προβάλουν το επιχείρημα ότι η άποψή τους για σταυρό = πάσσαλο, ενισχύεται από τη χρήση της λέξης «Ξύλον» στην Κ.Δ. ως συνωνύμου του σταυρού. Δεν υπάρχουν στοιχεία, λένε, ότι για τους συγγραφείς της Κ.Δ. η λέξη «Ξύλον» σήμαινε κάτι περισσότερο από «όρθιος πάσσαλος, δοκάρι».

14. Η έννοια της λέξης "Ξύλον"

Στα επιχειρήματα που συνοψίζονται στην τοποθέτηση ότι ο σταυρός του Ιησού ήταν ένας απλός πάσσαλος του μαρτυρίου, βρίσκεται και ο ισχυρισμός ότι η λέξη ξύλον που χρησιμοποιείται στην Καινή Διαθήκη αντί για τον σταυρό (π.χ. Πρ. 5:30), δεν μπορεί να έχει άλλη έννοια, παρά μόνο αυτή του πασσάλου ή παλουκιού.

Καταρχάς, στην αρχαία γραμματεία η λέξη Ξύλον είχε πολλές σημασίες και τη χρησιμοποιούσαν για να περιγράψει:

το φορτίο ξυλείας:

"σίτον τ' εκ μεγάρων, επι δε ξύλα πολλά λέγεσθε"

(Ιλιάδα, 8.507)

"και των τε πλοίων επιτυχούσαι τα πολλά διέφθειραν και ξύλα ναυπηγήσιμα"

(Θουκ. 7.25.2)

"όκως μεν ήμερη γένοιτο, ξύλα τετράγωνα, επ' ών την διάβασιν εποιεύντο οι Βαβυλώνιοι"

(Ηροδ. 1.186)

το δένδρο:

"δασύ πολλοίς και παντοδαποίς και μεγάλοις ξύλοις."

(Ξενοφ. Ανάβ. 6.4-5)

το έδρανο του δικαστηρίου:

"έρα τε τούτου του δικάζειν, και στένει ην μη 'πι του πρώτου καθίζηται ξύλου"

(Αριστοφ. Σφήκες, 90)

το εμπόριο ξυλείας

"άλλ' ιμάντα μοι δός και ζμινύην: έγώ γαρ ειμ' επι ξύλα"

(Αριστοφ. Fragments, 402)

μονάδα μέτρησης μήκους:

"Έστι των μέτρων είδη τάδε: δάκτυλος, ..., διχάς, σπιθαμή, ..., ξύλον, όργυιά, κάλαμος,...και πάντα τά έλάττονα μόρια"

(Ήρων, Γεωμετρικά, 23.4)

όργανο διαπόμπευσης:

"Άλλα τούτων χρήν απασών εις τετρημένον ξύλον εγκαθαρμόσαι λαβόντας τουτονί τον αυχένα".

(Αριστοφ. Λυσιστράτη, 680)

το όργανο φυλάκισης με τρύπες για τα χέρια και τα πόδια

"Ως γαρ δη εδέδετο εν ξύλω"

(Ηρόδοτ. 9.37)

το ρόπαλο:

"τον Ηρακλέα μυθολογούσι δέρμα και ξύλον έχοντα"

(Πλουτάρχου, Λυκούργος, 30.2)

Είναι λοιπόν φανερό ότι η ελληνική αυτή λέξη από τον 8ο αιώνα π.Χ. μέχρι και τον 2ο αιώνα μ.Χ., χρησιμοποιήθηκε με τόσους τρόπους που θα ήταν αδύνατο να επιμείνουμε ότι η λέξη αυτή σήμαινε απλά έναν πάσσαλο/δοκάρι.

Έχει όμως ενδιαφέρον να δούμε συνολικά και τις έννοιες που συναντάμε για τη λέξη αυτή στην Αγία Γραφή:

Στην Παλαιά Διαθήκη, η λέξη ξύλον έχει συχνά την έννοια του δένδρου. Για παράδειγμα, 40 φορές περίπου μέσα στην Πεντάτευχο, σημαίνει δένδρο είτε πραγματικό, είτε ως σύμβολο του δένδρου της ζωής (π.χ. Γεν. 2:17 & 3:22). Έχει όμως και άλλες σημασίες που θα δούμε πιο κάτω.

Στην Καινή Διαθήκη, οι έννοιες της λέξης ξύλο που συναντάμε περιλαμβάνουν:

Μια γενική έννοια του υλικού ξύλου, σε μορφή παροιμίας:

"ότι ει εν τω υγρώ ξύλω ταύτα ποιούσιν, εν τω ξηρώ τι γένηται;", (Λουκ.23:31)

Το όργανο βασανισμού και φυλάκισης που είχε οπές για δέσμευση του τραχήλου, των χεριών και των ποδιών

"έβαλεν αυτούς εις την εσωτέραν φυλακήν και τους πόδας αυτών ησφαλίσατο εις το ξύλον" (Πράξ. 16:24)

Το δένδρο με συμβολική έννοια

"φαγείν εκ του ξύλου της ζωής" (Αποκ. 2:7, 22:2 κ.ά.)

Το ρόπαλο ή ένα ξύλινο αντικείμενο το οποίο μπορεί να έχει διάφορα σχήματα

"μετ' αυτού όχλος πολύς μετά μαχαιρών και ξύλων" (Ματθ. 26:47)

Όταν πάλι η λέξη ξύλον χρησιμοποιείται στην Καινή Διαθήκη ως συνώνυμο του σταυρού χωρίς να προσδιορίζεται το σχήμα, όπως:

κρεμάσαντες επί ξύλου (Πρ. 5:30 & 10:39)
τω σώματι αυτού επι το ξύλον (Α' Πέτρ. 2:24)
καθελόντες από του ξύλου (Πρ. 13:29)

Θα πρέπει να έχουμε υπόψην μας ότι η λέξη αυτή χρησιμοποιείται με σαφείς αναφορές στην Παλαιά Διαθήκη, γεγονός που φαίνεται στο παρακάτω χωρίο όπου ο Απ. Παύλος λέει:

επικατάρατος πας ο κρεμάμενος επί ξύλου (Γαλ. 3:13)

και παραθέτει έτσι από χωρίο του Δευτερονόμιου και συγκεκριμένα το:

κεκατηραμένος υπό Θεού πας κρεμάμενος επι ξύλου (Δευτ. 21:22-23)

Η λέξη ξύλον όμως, στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα, δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι υποννοεί κάποιο συγκεκριμένο σχήμα, αφού χρησιμοποιείται με πολλές σημασίες και μπορεί να εννοεί:

Το λατρευτικό ξύλινο είδωλο:

"και τα είδωλα αυτών, ξύλον και λίθον" (Δευτ. 29:16, βλ. και Ησ. 45:20 ή Σολ. 14:1)

Το βόσκημα ή τη χλόη ή τα χαμηλά φυτά που περιέχει ένας αγρός:

"συν τω πληρώματι και ξύλον αγρού" (Α' Χρ. 16:32)

Τη σοδειά, γενικά:

"εντείλωμαι τη ακρίδι καταφαγείν το ξυλον" (Β' Χρ. 7:13)

Το ξύλινο πλεούμενο σκάφος [του Νώε]

"κατακλυζομένην γήν πάλιν διέσωσε σοφία, δι’ ευτελούς ξύλου τον δίκαιον" (Σολ. 10:4)

Το όργανο βασανισμού και φυλάκισης που είχε οπές για δέσμευση του τραχήλου και των ποδιών:

"έθετο δε εν ξύλω τον πόδα μου" (Ιώβ 33:11)

Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι, από τις ποικίλες έννοιες της λέξης ξύλο μέσα στις Γραφές αλλά και στην ελληνική γραμματεία, προκύπτει ότι δεν ήταν έννοια μονόσημη, ενώ με βάση τις ερμηνείες που της δίνονται, η λέξη αυτή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί γενικά για κάθετι που ήταν κατασκευασμένο από ξύλο είτε ως απλή είτε ως σύνθετη κατασκευή. Κάτι τέτοιο δεν αποκλείει και τον ξύλινο σταυρό του Ιησού σε μορφή T, μια που το σχήμα αυτό επιβεβαιώνουν άλλωστε τόσες εξωτερικές μαρτυρίες χριστιανών και εθνικών, αιώνες πριν από τον Μ. Κωνσταντίνο που υποτίθεται ότι εισήγαγε το σχήμα αυτό.

Επίσης δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και τις μαρτυρίες του Σενέκα (Επιστολή 101, 12-14) ή του Διοδώρου Αλικαρνασσέως (Ρωμαϊκή αρχαιολογία, 69.1-2) όπου με τη λέξη ξύλον προσδιορίζουν το ρωμαϊκό patibublum, το οποίο χαρακτηρίζεται από τις αρχαίες πηγές και τα λεξικά ως συνώνυμο του σταυρού.

Κάτι παρόμοιο βλέπουμε και στις "Ωδές Σολομόντος", μια συλλογή από 42 ωδές που βρέθηκε από τον Rendel Harris το 1905 σε συριακό χειρόγραφο, και χρονολογείται από τα τέλη του 1ου αιώνα έως τις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ.

Στην ωδή αρ. 27, συναντάμε την ταύτιση του Σταυρού και του δένδρου σύμφωνα με τη μετάφραση του Charlesworth J. H. για την γνωστή έκδοση "The Odes of Solomon",Clarendon Press - Oxford, του έτους 1973.

"I extended my hands and hallowed my Lord. For the expansion of my hands is His sign. And my extension is the upright cross."

που σημαίνει:

Το ενδιαφέρον σημείο είναι ότι στα συριακά, η λέξη που χρησιμοποιείται για τον μεταφρασμένο όρο Σταυρός, είναι ίδια με τη λέξη Δένδρο, η οποία όμως λέξη στη συριακή γραμματεία χρησιμοποιείται για τον σταυρό του Ιησού. Έτσι, εκτός από την έμμεση αναφορά στο σχήμα του σταυρού (αφού το σημείο το σταυρού δημιουργείται όταν βρισκόμαστε με τα χέρια σε έκταση) μας δίνεται ακόμη μία μαρτυρία σύνδεσης των βιβλικών όρων σταυρός=δένδρο-ξύλο μέσα στο ελληνορωμαϊκό περιβάλλον.

Άρα η λέξη «Ξύλο» δεν είναι καθόλου μονοσήμαντη ούτε στην αρχαία γραμματεία, ούτε στις Γραφές. Έχει τόσες έννοιες που θα μπορούσε κάλλιστα να σημαίνει οποιοδήποτε σχήμα, οποιαδήποτε ξύλινη κατασκευή από ένα κλαρί, μέχρι ένα καράβι!

15. Αναλυτικά τώρα, τα υποερωτήματα στο ζήτημα ότι τάχα Σταυρός = Πάσσαλος είναι τα παρακάτω:

Ξέρουμε ότι από ιστορική και γλωσσολογική πλευρά, τρεις λέξεις έπαιξαν ρόλο στην ερμηνεία του Σταυρού. Οι λέξεις αυτές, στα βιβλικά και εξωβιβλικά κείμενα, είναι οι: α) Σταυρός, β) Ξύλον, γ) Crux. Οι ΜτΙ λένε ότι η χρήση των λέξεων αυτών, δεν δίνει ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με το σχήμα του σταυρού που υιοθέτησε η Ορθόδοξη εκκλησία.
Επίσης, ισχυρίζονται ότι τους ενδιαφέρει τι εννοούσαν οι ευαγγελιστές, οι απόστολοι και οι ελληνόφωνοι ιστορικοί όταν έγραφαν "σταυρός" και "ξύλον" το 33 μ.Χ.
Για να στηρίξουν την άποψή τους λένε: «Υπάρχει μια οποιαδήποτε πηγή, σύγχρονη του Ιησού, η τουλάχιστον, μέχρι το τέλος του 1ου αιώνα, που να καταδεικνύει ότι η ελληνική λέξη σταυρός αναφέρεται σε δύο δοκούς τοποθετημένους κάθετα μεταξύ τους;»
«Υπάρχει μια οποιαδήποτε πηγή που να δείχνει ότι ο σταυρός (η ελληνική λέξη) χρησιμοποιούνταν με την μορφή του σύνθετου σχήματος στην χριστιανική τέχνη ή γραμματεία πριν από τον καιρό του Μ.Κωνσταντίνου;»
Ισχυρίζονται ότι «Σταυρός» την εποχή της σταύρωσης σήμαινε μόνο πάσσαλος. Επίσης, όταν καταγραφόταν η Κ.Δ. ο «σταυρός» δεν είχε αρχίσει ακόμη να συμπίπτει με το ρωμαϊκό «crux». Δέχονται ότι είναι βέβαιη η επίδραση της λατινικής λέξης Crux στην ερμηνεία που πήρε η λέξη «σταυρός», όμως αρχικά το «Crux» σήμαινε «δοκάρι, πάσσαλος» όπως και το «σταυρός». Αλλά κι αν ακόμη εξακριβώσουμε, λένε, πότε μεταβλήθηκε η σημασία της λατινικής λέξης, πρέπει να βρούμε ακριβείς πληροφορίες για το πότε η συγκεκριμένη μεταβολή έγινε αισθητή στην Ελληνική.
Ισχυρίζονται ακόμα πως η Κ.Δ. μας λέει «τι έγινε» αλλά όχι το «πώς έγινε». Εφόσον η σημερινή εικόνα τού σταυρού ως αντικειμένου και συμβόλου συνδέεται με τα γεγονότα τής Κ.Δ., πρέπει να αναζητήσουμε την αφετηρία στη χρήση τής λέξης στους συγγραφείς τής Κ.Δ. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και παρόμοιες παραθέσεις που δίνουν οι ΜτΙ από βιβλία που λένε ότι η ΚΔ δεν προσφέρει αποδείξεις ότι ο Σταυρός αποτελείτο από δύο δοκάρια τοποθετημένακάθετα μεταξύ τους.
Γνωρίζουμε ότι τα περισσότερα σήμερα ακαδημαϊκά έργα που ασχολούνται με το σχήμα του Σταυρού υποστηρίζουν ότι αυτό σχηματιζόταν όταν, ο κατάδικος που ήταν ήδη δεμένος επάνω σε ένα οριζόντιο ξύλο, το patibulum στα ρωμαϊκά, υψωνόταν με αυτό και καρφωνόταν επάνω σε ένα κάθετο δοκάρι. Οι ΜτΙ ισχυρίζονται πως όσοι τα λένε αυτά, το κάνουν για να αποφύγουν τη δυσκολία να εξηγήσουν πώς ένας εξαντλημένος από τη μαστίγωση μπορούσε να μεταφέρει σε όλη εκείνη τη διαδρομή έναν σταυρό αποτελούμενο από δύο δοκούς και έτσι υποθέτουν ότι μετέφερε μόνο την κάθετη δοκό ή την κεραία (λατ. patibulum). Όμως, συνεχίζουν οι ΜτΙ, η ΚΔ λέει «σταυρόν» και οι συγγραφείς των Ευαγγελίων χρησιμοποιούν τη λέξη «σταυρός» για να δηλώσουν ολόκληρο το όργανο εκτελέσεως και όχι ένα τμήμα του.

Όλα αυτά απαντούνται σταδιακά στο κείμενο που ακολουθεί:

16. Ποια είναι η απάτη που χρησιμοποιούν οι ΜτΙ για να στηρίξουν τις απόψεις τους:

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα, αρχικά «Σταυρός» σήμαινε μόνο τον όρθιο πάσσαλο και γενικά κάθε ξύλινο όρθιο δοκάρι που το χρησιμοποιούσαν για εργαλείο ή οχυρωματικά έργα.

Η έννοια αυτή όμως, αν και διατηρήθηκε μέχρι τον 1^ο αιώνα μ.Χ. και αργότερα, σε εκφράσεις που περιελάμβαναν έννοιες ανάλογες, εντούτοις υπέστη μία καθοριστική επέκταση στην σημασιολογία της. Πρώτα όταν χρησμοποιήθηκε ως όργανο εκτέλεσης, δάνειο από τους Πέρσες τον 5^ο αιώνα π.Χ. και δεύτερον όταν επικράτησε στη μεσόγειο η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία η οποία εφάρμοζε τη σταύρωση, όμως με διαφορετικούς τρόπους από τους προηγούμενους λαούς.

Όταν η Ρώμη λοιπόν, με σειρά εκστρατειών μετέβαλε σε επαρχίες της, την Ισπανία, τη Ναρβονική Γαλατία, μέρος της Μικράς Ασίας, ενώ υπέταξε την Ελλάδα (στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.) και την καρχηδονιακή Αφρική, η pax romana επιβλήθηκε σε όλη τη Μεσόγειο και η Ρώμη εισχώρησε στην πνευματική σφαίρα του ελληνιστικού κόσμου, του οποίου έγινε κληρονόμος με την ενοποίηση του μεσογειακού χώρου.

Υπάρχει έτσι συμφωνία στους μελετητές, ότι η λέξη σταυρός απέκτησε την σημερινή της έννοια κάτω από την επιρροή της λατινικής λέξης crux που εισήγαγαν οι Ρωμαίοι για το εκτελεστικό όργανο που συχνά περιελάμβανε μία οριζόντια δοκό η οποία ονομαζόταν patibulum. Εκεί, στην οριζόντια δοκό, δενόταν με τα χέρια σε έκταση και μαστιγωνόταν ο κατάδικος και κατόπιν με τα πόδια τον πήγαιναν στον τόπο εκτέλεσης όπου τον ανέβαζαν μαζί με το patibulum ψηλά σε μία όρθια δοκό. Έτσι έλαβε το σχήμα που γνωρίζουμε σήμερα ο Τίμιος Σταυρός του Ιησού Χριστού.

Έτσι, το τέχνασμα που προσπαθούν να περάσουν οι ΜτΙ είναι ότι θέλουν να συσχετίσουν το γεγονός ότι στα ελληνικά ονομαζόταν οι πάσσαλοι «σταυροί», και θέλουν να μας πουν ότι σήμαινε ακριβώς το ίδιο η λέξη σταυρός και όταν αναφέρονταν στη ρωμαϊκή σταύρωση που εφαρμόσθηκε στην περίπτωση του Ιησού.

Όμως, παραβλέπουν επίτηδες ότι οι Έλληνες δεν είχαν κάποια ειδική λέξη για τη μέθοδο σταύρωσης των Ρωμαίων και έτσι είναι βασικό το ερώτημα:

Πως είναι δυνατόν, η λέξη σταυρός να μην περιγράφει τα σύνθετα σταυρικά όργανα όπως αυτά με το patibulum, τη στιγμή που δεν υπήρξε ειδική ελληνική λέξη που να χρησιμοποιείται γι αυτό το σκοπό; Δηλ., αν ένας ελληνόφωνος έβλεπε το εκτελεστικό όργανο που είχε σύνθετο σχήμα οριζόντιου και κάθετου άξονα, όπως αυτό που αναφέρουν οι μαρτυρίες, με ποια ελληνική λέξη θα το περιέγραφε; Μπορούν να μας την πουν οι ΜτΙ;

Φυσικά όχι, επειδή ουδέποτε υπήρξε ειδική ελληνική λέξη που να περιγράψει τη σταύρωση με patibulum. Για το λόγο αυτό, ότι σταυρικό όργανο κι αν έβλεπαν, χρησιμοποιούσαν πάντα τη λέξη σταυρός και σταύρωση.

Για το λόγο αυτό, οι ερευνητές έχουν καταλήξει πως η σημερινή έννοια του Σταυρού, έχει προέλθει από την Ρωμαϊκή λέξη Crux που περιέγραφε και σταυρούς με οριζόντια δοκό. Αυτό έκανε άλλωστε και ο Ιώσηπος περιγράφοντας όλα τα εκτελεστικά όργανα των Ρωμαίων ως σταυρούς ανεξαρτήτου σχήματος.

Σε ολόκληρο τον 1ο μ.Χ. αιώνα, οι αναφορές από μη χριστιανούς συγγραφείς, σε "σταυρό" και παράγωγά του όπως: απεσταύρουν, ανεσταύρωσε, ανεσταυρωκέναι, σταυρός, προεσταύρου, σταυροίς, ανεσταυρωμένον, ανεσταυρώθη, αποσταυρώσας, εσταύρωσεν, σταυρούται, σταυρώματα, κ.ά., είναι οι παρακάτω:

Πλούταρχος:

Αναφέρει 20 περίπου λέξεις που περιέχουν τον όρο "σταυρός" με τους παραπάνω τύπους. Οι χρήσεις είναι δύο:

Είτε αναφέρεται σε οχυρωματικά έργα,

Είτε αναφέρεται σε όργανο και διαδικασία εκτέλεσης. Σε καμμιά όμως από αυτές τις περιπτώσεις δεν ξεκαθαρίζει το σχήμα που έχει ο σταυρός ως εκτελεστικό όργανο.

Ιώσηπος:

Αναφέρει 40 περίπου λέξεις που περιέχουν τον όρο "σταυρός" που στη συντριπτική πλειοψηφία τους αναφέρονται σε εκτέλεση.

Σε όλες του τις αναφορές σε ρωμαϊκές εκτελέσεις, αναφέρει απλά τη λέξη "σταύρωση" χωρίς να αναφέρεται σε σχήμα πασσάλου.

Αντιθέτως όμως, μας λέει ότι υπήρξε μεγάλη ποικιλία μεθόδων σταύρωσης και όχι μόνο μία:

"προβασανιζόμενοι του θανάτου πάσαν αικίαν ανεσταυρούντο του τείχους αντικρύ [...] προσήλουν δε οι στρατιώται δι οργήν και μίσος τους αλόντας άλλον άλλω σχήματι προς χλεύην".

(Ιωσήπου, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 5.449-451)

Αππιανός

Ο Ιστορικός Αππιανός αναφέρει 20 περίπου λέξεις που περιέχουν τον όρο "σταυρός" με τους παραπάνω τύπους. Η χρήση της λέξης γίνεται κυρίως με αναφορές σε οχυρωματικά έργα ή πολεμικά εργαλεία.

Στη μοναδική φορά που αναφέρεται σε μαζική εκτέλεση 3.000 ανδρών (Sic. 2.8.5), δεν κάνει καμμία αναφορά στο σχήμα.

Επίκτητος

Ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί 3 φορές τον όρο σταυρός και τις δύο αναφερόμενος σε θανατική ποινή. Στις δύο, δεν αναφέρει σχήμα ενώ στην Τρίτη, αναφέρει το σχήμα του σταυρού με την σημερινή μορφή:

"εκδυσάμενος και εκτείνας σεαυτόν ως οι εσταυρωμένοι τρίβη ένθεν και ένθεν"

(Επικτήτου, Διατριβαί, 3.26.22)

Απολλώνιος

Ο Σοφιστής Απολλώνιος αναφέρει τη λέξη σταυρός, αλλά ως λήμμα στο Ομηρικό Λεξικό του. Με ποια έννοια δηλ. χρησιμοποίησε ο Όμηρος τη λέξη αυτή 8 αιώνες πριν. Αν και χρησιμοποιεί την έκφραση ότι σταυρός σημαίνει και "πάντα τα διανιστάμενα ξύλα" όπου μπορούμε να συμπεράνουμε ότι είχε και πιο ευρεία χρήση από τον απλό πάσσαλο, εντούτοις η αναφορά που κάνει δεν είναι για ρωμαϊκή εκτέλεση, αλλά για τον σταυρό ως εργαλείο ή οχυρωματικό έργο την εποχή του Ομήρου.

Αρποκρατίων

Ο Βαλέριος Αρποκρατίων, Αλεξανδρινός γραμματικός, στο έργο του "Λέξεις των δέκα ρητόρων" αναφέρει μία φορά τη λέξη σταυρός για εκτέλεση, χωρίς όμως να αναφέρεται σε σχήμα.

Θα λέγαμε δηλ. ότι σε ολόκληρο τον 1^ο αιώνα δεν υπάρχει τίποτε που να επιβεβαιώνει τους ισχυρισμούς των ΜτΙ. Πόσο μάλλον να τους παράσχει τη βεβαιότητα ότι Σταυρός=πάσσαλος βασανισμού. Αντίθετα οι μαρτυρίες λένε ότι στον 1^ο αιώνα υπήρξε ποικιλία σταυρώσεων που εφαρμοζόταν από τους Ρωμαίους, ενώ ο Επίκτητος κάνει μία νύξη για το σχήμα του σταυρού με την σημερινή έννοια.

Είναι προφανές ότι για την μελέτη όλων των θεμάτων και ιδιαίτερα για το σχήμα του σταυρού, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν εκτός από τις εσωτερικές, και όσες εξωτερικές μαρτυρίες διαθέτουμε, όπως ορίζει η επιστήμη της ιστορίας για την κριτική κάθε κειμένου (Encyclopedie de la Pleiade, Ιστορία και Μέθοδοι της, Τόμος Δ', ΜΙΕΤ, 1980, βλ. σελ. 128, 249 κ.ά.). Ολόκληρη η Αγία Γραφή άλλωστε, είναι γεμάτη ποικίλης φύσεως γλωσσικά, γεωγραφικά ή πολιτιστικά στοιχεία, για την αξιολόγηση και την ερμηνεία των οποίων είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί κάθε διαθέσιμη μαρτυρία.

17. Η Σύνδεση των όρων Σταυρός, Crux & Patibulum μέσα από τις ιστορικές πηγές

Όπως γνωρίζουμε σήμερα, οι Πέρσες ήταν εκείνοι που πρώτοι χρησιμοποίησαν τη σταύρωση ως μέθοδο εκτέλεσης (Ηροδ. Ι.128, ΙΙΙ.132 & 159, Θουκ. I.110.3). Αργότερα, η μέθοδος αυτή υιοθετήθηκε από τους Έλληνες (χωρίς όμως να γίνει η κύρια ποινή) ενώ αργότερα χρησιμοποιήθηκε συχνά από τον Μ. Αλέξανδρο (Curtius Rufus, Ιστορία Αλεξάνδρου, iv.4.17) και τους διαδόχους (Διόδ. xvi.61.2). Ο Πολύβιος (i.24) αναφέρει ότι η σταύρωση πέρασε στους Καρχηδόνιους και από εκεί την υιοθέτησαν οι Ρωμαίοι οι οποίοι μας έδωσαν και τον όρο crux (The International Standard Bible Encyclopedia (Fully Revised, in 4 Volumes, 1986), Vol. 1, Page 828).

Όταν η Ρώμη με σειρά εκστρατειών μετέβαλε σε επαρχίες της, την Ισπανία, τη Ναρβονική Γαλατία, μέρος της Μικράς Ασίας, ενώ υπέταξε την Ελλάδα (στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.) και την καρχηδονιακή Αφρική, η pax romana επιβλήθηκε σε όλη τη Μεσόγειο και η Ρώμη εισχώρησε στην πνευματική σφαίρα του ελληνιστικού κόσμου, του οποίου έγινε κληρονόμος με την ενοποίηση του μεσογειακού χώρου.

Σε αυτή την περίοδο περίπου εντοπίζεται η σημασιολογική επέκταση του όρου σταυρός καθώς υπάρχει συμφωνία στους μελετητές ότι η λέξη σταυρός απέκτησε την σημερινή του έννοια κάτω από την επιρροή της λατινικής λέξης crux (* The Anchor Bible Dictionary, New York-Doubleday, Vol. 1, Page 1208 * Oxford English Dictionary, λήμμα: Cross, Crux * Oxford Latin Dictionary, Clarendon Press, 1968, λήμμα: crux ~ucis * Theological dictionary of the New Testament, Eerdmans Publishing Company, Vol. 7, σελ. 573 * The International Standard Bible Encyclopedia (Fully Revised), Vol. 1, Page 826) που εισήγαγαν οι Ρωμαίοι για το εκτελεστικό όργανο που συχνά περιελάμβανε μία οριζόντια δοκό η οποία ονομαζόταν patibulum.

Ενδεικτικά, αναφέρουν για το patibulum:

· The Wycliffe Bible Encyclopedia. Moody Press, λήμμα Cross: "The patibulum, a wooden crossbar"

· Theological dictionary of the New Testament. 1964-c1976, (Vol. 7, σελ. 573): "Crucifixion took place as follows. The condemned person carried the patibulum (cross-beam) to the place of execution"

· New Bible Dictionary, InterVarsity Press, σελ. 245: "He was then made to carry the cross-beam (patibulum) [..] It was this patibulum, not the whole cross"

· The murder of Jesus: A study of how Jesus died, Nashville, TN: Word Pub, 2000, σελ. 193: "to carry only the lateral crossbeam (known as the patibulum)"

· The International Standard Bible Encyclopedia, Revised (Vol. 1, σελ. 826): "The initial variation in form of the primitive cross was apparently the addition of the cross-beam. This development, in the Roman world at least, may be related to the carrying of the patibulum"

· Art in the Early Church, Walter Lowrie, σελ. 129: "The patibulum (fig. I on pl. 32a), an upright stake with a transverse bar above it, is the most realistic form of the cross on which criminals were hung"

· The Seven Books of History against the Pagans, Roy J. Deferrari, Paulus Orosius, 1964: "The transverse beam was called the patibulum and, in Rome at least, it was customary for the criminal to carry only this beam."

· A Dictionary of the Bible: Dealing with Its Language, Literature, and Contents, Including the Biblical Theology, C. Scribner's Sons, σελ. 140: "the leaders of all the peoples fastened to the patibulum."

· Treatises on Penance: On Penitence and on Purity, Newman Press, σελ. 294: "Patibulum (from patere) [...] In executions, this was fastened to the stipes or palus to form a cross. Hence, by metonymy, patibulum is often used for crux."

· The Mythical Interpretation of the Gospels: Critical Studies in the Historic Narratives, Thomas James Thorburn, σελ. 276: "In accordance with the usual custom in the case of condemned criminals, Jesus had to bear the horizontal beam (patibulum) of his cross to the place of execution."

· On the Trial of Jesus, Paul Winter, σελ. 65: "A heavy wooden bar (patibulum) was placed upon the neck of the condemned man, and his outstretched arms were fastened to the beam. In this position, he was led to the place of execution. There he was lifted up, the beam being secured to a vertical stake (simplex), fixed in the ground, so that his feet hung suspended in the air."

· The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge Vol. 3, σελ. 312: "the cross-piece ( patibulum ) was either bolted fast to the upright post"

· Dallas Theological Seminary. (1983). Bibliotheca Sacra Volume 140 σελ. 120): "It is this writer’s position that the phrase “take up his cross” is a figure of speech derived from the Roman custom requiring a man convicted of rebellion against Rome’s sovereign rule to carry the cross-beam (patibulum) to his place of execution."

· Oxford Readings in the Roman Novel, S. J. Harrison, Oxford University Press, 1999, σελ. 260: "Patibulum seems to be used here as a synonym for crux"

Ο Σενέκας ο Nεώτερος άλλωστε, σύγχρονος του Ιησού (πέθανε στη Ρώμη το 65 μ.Χ.), γράφει:

Λατινικό κείμενο:

Video istic cruces ne unius quidem generis sed aliter ab aliis fabricatas: capite quidam conuersos in terram suspendere, alii per obscena stipitem egerunt, alii brachia patibulo explicuerunt

(Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3)

Αγγλική μετάφραση (The Anchor Bible Dictionary, Doubleday, 1996, λήμμα: crucifixion, (Vol.1, p. 1207)

I see crosses there, not just of one kind but made in many different ways: some have their victims with head down to the ground; some impale their private parts; others stretch out their arms on the gibbet

(Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3).

Έτσι, κατά τη μαρτυρία αυτή, την εποχή του Ιησού υπήρχαν σταυροί διαφόρων τύπων, σε κάποιους από τους οποίους τα θύματα ήταν τοποθετημένα με τα χέρια σε έκταση. Αυτό σημαίνει ότι ο Σταυρός με την σημερινή μορφή, αποτελούσε μέσο εκτέλεσης στα χρόνια του Ιησού, γεγονός που δείχνει ότι η Ομηρική έννοια: σταυρός=πάσσαλος, δεν διατηρήθηκε εντελώς αναλλοίωτη μέχρι τα χριστιανικά χρόνια αλλά απομακρύνθηκε από τη βασική ερμηνεία της κάτω από την επίδραση της λέξης crux και της πολλαπλής σημασίας της.

Παρατηρούμε ότι ο Σενέκας ονομάζει σταυρό είτε τον απλό πάσσαλο, είτε το σύνθετο σχήμα κάθετου-οριζόντιου πασσάλου. Κατ' αυτή την έννοια, για τους συγγραφείς της Καινής Διαθήκης ο Πιλάτος τοποθέτησε την επιγραφή του εγκλήματος του Ιησού στον κάθετο πάσσαλο (Ιω. 19:19) ο οποίος ονομαζόταν σταυρός έτσι ή αλλιώς (αλλά και ως μέρος του οργάνου εκτέλεσης), αλλά και στην περίπτωση του ειστήκεισαν δε παρά τω σταυρώ (Ιω. 19:25) όπου αναφέρονται στο σύνθετο όργανο εκτέλεσης.

Στο ίδιο πνεύμα με τον Σενέκα, ο εβραίος ιστορικός Ιώσηπος, αναφερόμενος στα γεγονότα του 70 μ.Χ. επί Τίτου, μας λέει ότι υπήρξε ποικιλία μεθόδων σταύρωσης, τη στιγμή που γνωρίζουμε ότι ο σταυρός με την έννοια του πασσάλου προσφερόταν για έναν ή δύο το πολύ, τρόπους εκτέλεσης:

"προβασανιζόμενοι του θανάτου πάσαν αικίαν ανεσταυρούντο του τείχους αντικρύ [...] προσήλουν δε οι στρατιώται δι οργήν και μίσος τους αλόντας άλλον άλλω σχήματι προς χλεύην".

(Ιωσήπου, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 5.449-451)

Στην περίπτωση του σταυρού σχήματος Τ, ή τις περιπτώσεις όπου ο Σταυρός είχε σχήμα όπου η κατακόρυφη κεραία ήταν μακρύτερη από την οριζόντια, το σχήμα το προσδιόριζε η θέση του ονομαζόμενου από τους Ρωμαίους, Patibulum, της οριζόντιας δοκού δηλ. επάνω στην οποία τοποθετούσαν συνήθως το σώμα του μελλοθάνατου. Αν το patibulum υψωνόταν στην κορυφή του κάθετου πασσάλου, έδινε το σχήμα crux commissa (Τ) ενώ αν καρφωνόταν λίγο χαμηλότερα, έδινε το σχήμα του crux immissa ( † )⁽The Cambridge Companion to Jesus, Cambridge University Press, 2001, σελ. 90-91 * The Anchor Bible Dictionary, New York-Doubleday, Vol. 1, Page 1207).

Γενικά, οι περιγραφές σταυρώσεων είναι σπάνιες, γεγονός που δεν προξενεί έκπληξη λόγω της ευρείας αποστροφής για τη συγκεκριμένη μέθοδο. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα, ακόμη και η λέξη σταυρός (crux) ήταν απαγορευμένη στα μέλη μιας πολιτισμένης κοινωνίας (Pro Rabirio, 16).

Από τις πληροφορίες που σώζονται, γνωρίζουμε ότι πριν από τη σταύρωση οι Ρωμαίοι έγδυναν και μαστίγωναν τα θύματα τους σε δημόσιο χώρο. Κατόπιν, με τα χέρια προσαρτημένα επάνω στο patibulum, υποχρεώνονταν να περάσουν μέσα από τους δρόμους των κατοικημένων περιοχών και κάτω από τη χλεύη των κατοίκων να οδηγηθούν στο σημείο όπου θα σταυρώνονταν.

Μία από τις αρχαιότερες ρωμαϊκές περιγραφές της σταύρωσης αυτής, μας δίνει ο λατίνος κωμικός ποιητής Πλαύτος (254-184 π.Χ.):

"Patibulum ferat per urbem, deinde adfigatur cruci."

(Plautus, Carbonaria, fragment 2)

που σημαίνει:

Θα φέρω/βαστάξω/κρατήσω το Patibulum περνώντας μέσα από την πόλη, και μετά θα προσαρτηθώ στο σταυρό (cruci/crux)

(Plautus, Carbonaria, fragment 2)

Είναι σημαντικό ότι ο Διονύσιος Αλικαρνασσεύς (τέλη του 1ου αι. π.Χ. - αρχές του 1ου αι. μ.Χ.), ο ιστορικός που έζησε στη Ρώμη και κατέγραψε την λεγόμενη "Ρωμαϊκή αρχαιολογία" σε 20 βιβλία, περιγράφει και επιβεβαιώνει την πορεία εξευτελισμού όπως και τον τρόπο με τον οποίο σταύρωναν οι Ρωμαίοι:

"Ρωμαίος ουκ αφανής θεράποντα ίδιον επί τιμωρία θανάτου παραδούς τοις ομοδούλοις άγειν, ίνα δη περιφανής η τιμωρία του ανθρώπου γένηται, δι' αγοράς αυτόν εκέλευσε μαστιγούμενον έλκειν και ει τις άλλος ην της πόλεως τόπος επιφανής ήγούμενον της πομπής, ην έστελλε τω θεώ κατ' εκείνον τον καιρόν η πόλις. Οι δ' άγοντες τον θεράποντα επί την τιμωρίαν τας χείρας αποτείναντες αμφοτέρας και ξύλω προσδήσαντες παρά τα στέρνα τε και τους ώμους και μέχρι των καρπών διήκοντι παρηκολούθουν ξαίνοντες μάστιξι γυμνόν όντα."

(Ρωμαϊκή αρχαιολογία, 69.1-2)

Στο παραπάνω κείμενο, ο Διονύσιος, σύγχρονος του Ιησού, ονομάζει ξύλον (ξύλω προσδήσαντες), την οριζόντια δοκό που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι στις σταυρώσεις τους, όπου έδεναν τα χέρια του θύματος (χείρας αποτείναντες αμφοτέρας [...] προσδήσαντες), για να το οδηγήσουν μαστιγούμενο, εν μέσω χλευασμών, στον τόπο της εκτέλεσης. Παρατηρούμε όμως ότι η λέξη ξύλον χρησιμοποιείται μέσα στην Καινή Διαθήκη εκτός άλλων, και για να προσδιορίσει τον σταυρό του Ιησού (π.χ. κρεμάσαντες επί ξύλου (Πρ. 5:30 & 10:39), ενώ η όλη διαδικασία που περιγράφεται στα Ευαγγέλια θυμίζει την αντίστοιχη ρωμαϊκή:

"εμπαίξαι και μαστιγώσαι" (Ματθ. 20:19) και κατόπιν "άρη τον σταυρόν αυτού" (Μάρκ. 15:21) "και σταυρώσαι" (Ματθ. 20:19)

Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι στην περίπτωση του Ιησού ακολουθήθηκε η ίδια ακριβώς διαδικασία προσάρτησης στο patibulum, κατά τη γνωστή μέθοδο των Ρωμαίων.

Μια σημαντική μαρτυρία που συνδέει όλους αυτούς τους όρους, συναντάμε στην Επιστολή αριθ. 101 του Σενέκα:

Contempissimum putarem, si vivere vellet usque ad crucem [...] Est tanti vulnus suum premere et patibulo pendere districtum [...] Invenitur, qui velit adactus ad illud infelix lignum, iam debilis, iam pravus et in foedum scapularum ac pectoris tuber elisus, cui multae moriendi causae etiam citra crucem fuerant, trahere animam tot tormenta tracturam?

(Σενέκα, Επιστολή 101, 12-14)

(μετφρ. στα Αγγλικά: The Anchor Bible Dictionary, λήμμα: Crucifixion και Epistle 101, Loeb Classical Library, Harvard University Press, 1943):

"I should deem him most despicable had he wished to live up to the very time of crucifixion [...] Is it worth while to weigh down upon one's own wound, and hang impaled upon a patibulum? [...] Can any man be found willing to be fastened to the accursed tree, long sickly, already deformed, swelling with ugly weals on shoulders and chest, and drawing the breath of life amid long-drawn-out agony? He would have many excuses for dying even before mounting the cross."

(Σενέκα, Επιστολή 101, 12-14)

Στην επιστολή αυτή, ο Σενέκας αναφέρει πως, σταύρωση του θύματος (ad crucem), σήμαινε το να κρέμεται προσαρτημένος επάνω στην οριζόντια δοκό (patibulo) με την οποία διήνυε όλη τη διαδρομή μέχρι τον τόπο εκτέλεσης. Στη συνέχεια, ονομάζει το όργανο προσάρτησής του ως "καταραμένο δένδρο/ξύλο" (infelix lignum) και τελικά, αναφέρεται και πάλι στο όργανο αυτό και τη διαδικασία προσάρτησης και περιφοράς του με τη φράση: "να φορτωθεί το σταυρό" (crucem...trahere).

Σύμφωνα άλλωστε με το Oxford Latin Dictionary, το lignum ~i σημαίνει είτε το ξύλο όπως το συναντάμε στη φύση (Wood as occurring in nature), είτε το δένδρο (applied to trees), είτε και κάτι που φτιάχνεται από ξύλο (Wood as a material...various objects made of wood). Με αυτή την έννοια, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, στο ελληνορωμαϊκό περιβάλλον το: κρεμάσαντες επί ξύλου (Πρ. 5:30) θα μπορούσε να σημαίνει και το κρέμομαι/είμαι προσαρτημένος στο patibulum (hang upon a patibulum).

Επιπλέον, σύμφωνα με το Dictionary of Latin Synonymes (Johann Gottlob Ludwig Ramshorn, 1857, σελ. 144), στην καταχώρηση #291.Crux, Furca, Patibulum, οι λέξεις αυτές θεωρούνται συνώνυμες στα λατινικά και άρα σταυρός και patibulum μπορούσαν να χρησιμοποιούνται με την ίδια έννοια.

Κάτι τέτοιο επιβεβαιώνει και η μαρτυρία του Πλαύτου και άλλων Ρωμαίων συγγραφέων που θα δούμε αργότερα, όπως και η βιβλιογραφία. Δηλ. ενώ γνωρίζουμε πως αυτό που έφεραν οι κατάδικοι μέχρι να φτάσουν στο σημείο της σταύρωσης ήταν η οριζόντια δοκός ή patibulum και έτσι το ονομάζει αλλού και ο Πλαύτος, ο ίδιος, στο Mostellaria, 359-360 το ονομάζει crucem (σταυρό):

"ego dabo ei talentum, primus qui in crucem excucurrerit"

(Plautus, Mostellaria, 359-360)

που σημαίνει:

Θα πληρώσω πολλά χρήματα στον πρώτο που θα φορτωθεί και θα πάρει τον σταυρό μου.

(Plautus, Mostellaria, 359-360)

Για τη σύνδεσή μας με τις έννοιες αυτές, δεν θα πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι οι Έλληνες δεν είχαν κάποια ειδική λέξη για τη μέθοδο σταύρωσης των Ρωμαίων και έτσι είναι βασικό το ερώτημα:

Θα ήταν δυνατόν, η λέξη σταυρός να μην περιγράφει τα σύνθετα σταυρικά όργανα όπως αυτά με το patibulum, τη στιγμή που δεν υπήρξε ειδική ελληνική λέξη που να χρησιμοποιείται γι αυτό το σκοπό; Αν το εκτελεστικό όργανο είχε σύνθετο σχήμα οριζόντιου και κάθετου άξονα, όπως αυτό που αναφέρουν οι μαρτυρίες, με ποια ελληνική λέξη θα περιγραφόταν;

Καθώς άλλη ελληνική λέξη δεν υπήρξε για το σκοπό αυτό, οι ερευνητές έχουν καταλήξει πως η σημερινή έννοια του Σταυρού, έχει προέλθει από την Ρωμαϊκή λέξη Crux που περιέγραφε και σταυρούς με οριζόντια δοκό. Αυτό έκανε άλλωστε και ο Ιώσηπος περιγράφοντας όλα τα εκτελεστικά όργανα των Ρωμαίων ως σταυρούς ανεξαρτήτου σχήματος.

Η ΚΔ για το εκτελεστικό όργανο των Ρωμαίων, χρησιμοποιεί δύο όρους: Σταυρός και Ξύλον. Η λέξη σταυρός ήταν η ίδια ακριβώς που χρησιμοποιούσαν και για ολόκληρο το εκτελεστικό όργανο των Ρωμαίων, που περιελάμβανε και ένα οριζόντιο δοκάρι. Το οποίο οριζόντιο δοκάρι ο Διονύσιος Αλικαρνασσεύς είναι σημαντικό ότι αναφέρει ως Ξύλον.

Justus Lipsius:,"De cruce" Κατάρτιο ή Ιστίον

Αυτό επιβεβαιώνουν και οι αναφορές που συναντάμε στην αρχαία γραμματεία, που αναφέρουν ως Σταυρούς, σύνθετα σταυρικά σχήματα οριζόντιου και κάθετου άξονα, από τον 1ο αιώνα:

Ο φιλόσοφος Επίκτητος, αναφέρει:

"εκδυσάμενος και εκτείνας σεαυτόν ως οι εσταυρωμένοι τρίβη ένθεν και ένθεν"

(Επικτήτου, Διατριβαί, 3.26.22)

ενώ σταυρό σε σχήμα Τ αναφέρει και η Επιστολή Βαρνάβα, επίσης τον 1ο μ.Χ. αιώνα:

"Ότι δε ο σταυρός εν τω Τ ήμελλεν έχειν την χάριν, λέγει και τους τριακόσιους" (δηλ. έχει το σχήμα που στην ελληνική αρίθμηση αντιστοιχεί στον αριθμό 300 που είναι το γράμμα τ'.

(Επ. Βαρνάβα 9.8b)

Την ίδια περιγραφή για το σταυρό κάνει και ο εθνικός Αρτεμίδωρος Δαλδιανός, ένας οιωνοσκόπος που συνέγραψε στα τέλη 2ου αιώνα μ.Χ. το έργο "Ονειροκριτικά". Στο πεντάτομο αυτό έργο, αναφέρει συνολικά 23 φορές τη λέξη σταυρός και κάνει λόγο για το σταυρικό σχήμα:

"κακούργος δε ών σταυρωθήσεται δια το ύψος και την των χειρών έκτασιν".

(Αρτεμίδωρος Δαλδιανός, Ονειροκριτικά, 1.76)

και πιο κάτω αναφέρει:

"Σταυρούσθαι πάσι μεν τοις ναυτιλλομένοις αγαθόν: και γαρ εκ ξύλων και ήλων γέγονεν ο σταυρός ως και το πλοίον, και η κατάρτιος αυτού όμοια έστι σταυρώ."

(Αρτεμίδωρος Δαλδιανός, Ονειροκριτικά, 2.53)

Μάλιστα είναι εντυπωσιακός ο συνδυασμός με την μαρτυρία του Ιουστίνου που πριν τον Αρτεμίδωρο, στις αρχές προς μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ., αναφέρεται στο σχήμα του σταυρού του Ιησού. Στο έργο του Απολογία, ο Ιουστίνος ξεκινά από το χωρίο 55 να περιγράφει ότι παντού στον κόσμο είναι πρόδηλο το σχήμα του σταυρού το οποίο περιγράφει με πολλούς τρόπους:

"[...] το σταυρωθήναι εμιμήσαντο [...] κατανοήσατε γαρ πάντα τα έν τω κόσμω, ει άνευ του σχήματος τούτου διοικείται η κοινωνίαν έχειν δύναται. Θάλασσα μεν γάρ ου τέμνεται, ην μή τούτο το τρόπαιον, ο καλείται Ιστίον, έν τη νηί σώον μείνη [...] το δε ανθρώπειον σχήμα [...] τω ορθόν τε είναι και έκτασιν χειρών έχειν και εν τω προσώπω από του μετωπίου τεταμένον τον λεγόμενον μυξωτήρα φέρειν [...] και ουδέν άλλο δείκνυσιν ή το σχήμα τού σταυρού".

(Ιουστίνος, Απολογία, 55.1-4)

Justus Lipsius:"De cruce"

τω ορθόν τε είναι και έκτασιν χειρών έχειν [...] και ουδέν άλλο δείκνυσιν ή το σχήμα τού σταυρού

Σύμφωνα με τα παραπάνω, η περιγραφή του σταυρού είναι πάντα βασισμένη στο μοτίβο οριζόντιος & κάθετος άξονας. Το λεγόμενο ιστίο ή κατάρτιο στα πλοία της εποχής αποτελείται από ένα σύμπλεγμα κάθετης και οριζόντιας δοκού, στην οποία δένονταν τα πανιά. Επιπροσθέτως, ο Αρτεμίδωρος μας δηλώνει το σχήμα που είχε το κατάρτιο συνδέοντάς το με τον τρόπο σταύρωσης του Ονειροκριτικά, 1.76 αλλά και ο Ιουστίνος αφού μας λέει πως το κατάρτιον/ιστίον είχε το σχήμα:

α) που δημιουργεί ο άνθρωπος όταν βρίσκεται με τα χέρια σε έκταση ("τω ορθόν"=κάθετος άξονας, "έκτασιν χειρών"=οριζόντιος άξονας)

β) που σχηματίζεται από το μέτωπο (οριζόντιος άξονας) σε συνδυασμό με τη μύτη (κάθετος άξονας)

Μία επόμενη μαρτυρία όμως, είναι ακόμα πιο διαφωτιστική σε σχέση με τη διαδικασία της σταύρωσης. Ο Αρτεμίδωρος Δαλδιανός, που περιέγραψε το τελικό σχήμα του σταυρού ως σχήμα Τ, μας λέει ότι ο καταδικασμένος σε σταύρωση, πριν καρφωθεί στο σταυρό, τον κουβαλούσε μαζί του, όπως ακριβώς μας λένε και οι ρωμαϊκές μαρτυρίες:

"κακούργω μεν ιδόντι σταυρόν βαστάσαι [...] έοικε γάρ και ο σταυρός θανάτω, και ο μέλλων αύτω προσηλούσθαι πρότερον αυτόν βαστάζει".

(Αρτεμίδωρος Δαλδιανός, Ονειροκριτικά, 2.56)

Αυτή η περιγραφή συμφωνεί με εκείνη που βρίσκουμε στο έργο που άφησε ο Χαρίτων, ο αρχαίος μυθιστοριογράφος:

"oμοσκήνους ανασταυρώσαι. [...] έκαστος αυτών τον σταυρόν έφερε"

(Χαρίτων, περί Χαιρεαν και Καλλιροην, 4.2.7, 1ος αι. π.Χ.;)

Το απόσπασμα του Χαρίτωνα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τον λόγο ότι η υπόθεση εκτυλίσσεται στις Συρακούσες, μία πολή Ρωμαϊκή από τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. άρα αναφέρεται σε ρωμαϊκή εκτέλεση (Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία Τόμος Α' "Αρχαία Ελλάδα", Heinz - Gunther Nesselrath, Παπαδήμας, 2001, σελ. 279)

Ενώ, ο Πλούταρχος (50 – 120 μ.Χ.) αναφέρει κάτι παρόμοιο:

"έκαστος κακούργων εκφέρει τον αυτού σταυρόν"

(Πλουτ., Περί των υπό του θείου βραδέως τιμωρουμένων, 554.Α.10-11)

και οι περιγραφές αυτές θυμιζουν έντονα τη ρωμαϊκή μέθοδο σταύρωσης του Ιησού:

"βαστάζων τον σταυρόν αυτού εξήλθεν εις τον λεγόμενον κρανίου τόπον" (Ιωάν. 19:17)

O Λουκιανός από τη Σαμόσατα (121–180 μ.Χ.), σοφιστής και συγγραφέας στα μέσα προς τέλη του 2ου μ.Χ. αιώνα μας παραδίδει μια μαρτυρία που ταιριάζει στην περίπτωση της σταύρωσης του Ιησού όπως περιγράφεται στα σχετικά χωρία της Καινής Διαθήκης:

"προσηλώσας αυτό τω σταυρώ" (Κολ. 2:14) και "εν ταις χερσίν αυτού τον τύπον των ήλων" (Ιωάν. 20:24)

Η περιγραφή του Λουκιανού έχει ως εξής:

(Λουκιανού, Προμηθέας,1-2)

Έτσι, οι αρχαίες μαρτυρίες δείχνουν ότι καταρχάς, η λέξη σταυρός απόκτησε την σημερινή της έννοια κάτω από την επιρροή της λατινικής λέξης crux και κατά δεύτερον, η σημασιολογία της ελληνικής λέξης, τουλάχιστο από τον 1ο αιώνα π.Χ. σαφώς περιελάμβανε καί το σταυρικό όργανο σε σχήμα T (crux commissa).

18. Ο όρος Crux στην λατινική γραμματεία

Γνωρίζουμε ότι τα πρώτα λατινικά λογοτεχνικά κείμενα εμφανίζονται κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα. Ένας από τους πρώτους συγγραφείς που μας περέδωσαν περιγραφές της μεθόδου σταύρωσης επάνω στο όργανο Crux, είναι o Πλαύτος Τίτος Μάκκιος, o λατίνος κωμικός ποιητής (254–184 π.Χ.):

· "Credo ego istoc extemplo tibi esse eundum actutum extra portam, dispessis manibus, patibulum quom habebis."

(Plautus, Miles Gloriosus, 359-360)

Αγγλ. Μετφρ.

"I suspect you're doomed to die outside the gate, in that position: Hands spread out and nailed to the crossbar"

(Plautus, Miles Gloriosus], 359-360)

που σημαίνει:

Πιστεύω ότι είσαι καταδικασμένος να πεθάνεις έξω από την πύλη, σε τούτη τη στάση: Με τα χέρια σε έκταση και προσαρτημένα/καρφωμένα στην οριζόντια δοκό (patibulum)."

(Plautus, Miles Gloriosus], 359-360)

Εδώ ο Πλαύτος περιγράφει μια θανατική ποινή που θέλει τον καταδικασμένο προσαρτημένο επάνω σε μια οριζόντια δοκό, το λεγόμενο patibulum.

Σε μια άλλη αναφορά όμως του ίδιου συγγραφέα, μας δίνονται περισσότερες λεπτομέρειες για την ποινή αυτή: το patibulum είναι ένα όργανο το οποίο φέρει ο κατάδικος μαζί του στο σημείο όπου θα εκτελεστεί η ποινή και θα σταυρωθεί με αυτό:

"Patibulum ferat per urbem, deinde adfigatur cruci."

(Plautus, Carbonaria, fragment 2)

που σημαίνει:

Θα φέρω/βαστάξω/κρατήσω το Patibulum περνώντας μέσα από την πόλη, και μετά θα προσαρτηθώ στο σταυρό (cruci/crux)

(Plautus, Carbonaria, fragment 2)

Η περιγραφή αυτή είναι του 3ου π.Χ. αιώνα και είναι ακριβώς ίδια με αυτή του Σενέκα του Νεώτερου που ήταν σύγχρονος του Ιησού:

Λατινικό κείμενο:

Video istic cruces ne unius quidem generis sed aliter ab aliis fabricatas: [...] alii brachia patibulo explicuerunt

(Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3)

Αγγλική μετάφραση (The Anchor Bible Dictionary, Doubleday, 1996, λήμμα: crucifixion, (Vol.1, p. 1207)

I see crosses there, not just of one kind but made in many different ways: [...] others stretch out their arms on the patibulum

(Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3).

που σημαίνει:

"Βλέπω σταυρούς εκεί, όχι ενός είδους αλλά διαφορετικούς: [...] σε κάποιους βρίσκονται με τα χέρια σε έκταση επάνω στο patibulum"

(Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3).

Είναι φανερό ότι, από τις πρώτες λατινικές μαρτυρίες μέχρι τα χρόνια του Ιησού αλλά και αργότερα, η έννοια του crux δεν σήμαινε σε καμμία περίπτωση μόνο τον απλό όρθιο πάσσαλο αλλά αναφερόταν και σε σύνθετα σχήματα όπου ονομαζόταν crux=σταυρός εκείνο το όργανο το οποίο σχηματιζόταν από μία κάθετη δοκό που είχε προσαρμοσμένη επάνω της και μία οριζόντια (το patibulum) με τον σταυρωμένο επάνω της.

Μερικές φορές αναφέρεται ότι ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος, σύγχρονος του Ιησού (59 π.Χ.–17 μ.Χ.), που συνέγραψε το μεγάλο ιστορικό έργο Από κτίσεως της πόλεως (Ab urbe condita), χρησιμοποιούσε τον όρο crux εννοώντας μόνο τον πάσσαλο. Από τα σχετικά χωρία όμως που βλέπουμε παρακάτω, δεν εξάγεται το συμπέρασμα αυτό, αφού πουθενά δεν περιγράφεται το σχήμα του οργάνου:

"virgisque caeso duce et ad reliquorum terrorem in crucem sublato"

(Ab Urbe Condita, 22.13.9)

crucem sublato=Σταυρώνω (crucem=σταυρός, sublato=υπομένω/σηκώνω/υψώνομαι)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...] είχε χτυπηθεί με ράβδους και είχε οδηγηθεί στο σταυρό/σταυρώθηκε [...]

"et servi quinque et viginti in crucem acti, quod in campo Martio coniurassent"

(Ab Urbe Condita, 22.33.2)

crucem acti=Σταυρώνω (crucem=σταυρός, acti=οδηγούμαι)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...] εικοσιπέντε δούλοι οδηγήθηκαν στο σταυρό/σταυρώθηκαν [...]

"nominis Latini qui erant securi percussi, Romani in crucem sublati."

(Ab Urbe Condita, 30.43.13)

crucem sublati=Σταυρώνω (crucem=σταυρός, sublati=υπομένω/σηκώνω/υψώνομαι)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...], οι Ρωμαίοι τους οδηγούσαν στο σταυρό/σταύρωναν [...]

"ubi in crucem tolli imperatores dicuntur, si prospero eventu, prauo consilio rem gesserunt"

(Ab Urbe Condita, 38.48.13)

crucem tolli=Σταυρώνω (crucem=σταυρός, tolli=υπομένω/σηκώνω/υψώνομαι)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...], οι διοικητές τους οδηγούνται στο σταυρό/σταυρώνονται [...]

"Poenis est magistratus, cum quaestore elicuit, laceratosque verberibus cruci adfigi iussit."

(Ab Urbe Condita, 28.37.3)

cruci adfigi=Σταυρώνω (cruci=σταυρός, adfigi=προσαρτώμαι)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...], δόθηκε διαταγή να μαστιγωθούν και να οδηγηθούν στο σταυρό/σταυρωθούν [...]

Αντίθετως μάλιστα, σε εκείνες τις περιπτώσεις που ο Τίτος Λίβιος ήθελε να αναφερθεί στον απλό πάσσαλο, χρησιμοποιούσε τον όρο palus/palum:

"stabant deligati ad palum nobilissimi iuvenes"

(Ab Urbe Condita, 2.5.6)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...], στέκονταν οι δεμένοι/προσαρτημένοι στον πάσσαλο [...]

"deligati ad palum uirgisque caesi et securi percussi"

(Ab Urbe Condita, 28.29.11)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...], αυτοί που είχαν δεθεί/προσαρτηθεί σε πάσσαλο [...]

Έτσι, εκτός των παραπάνω σχετικών χωρίων και αυτά που ακολουθούν μας βεβαιώνουν ότι ο όρος crux σε καμμία περίπτωση δεν είχε μόνο την έννοια του απλού όρθιου πασσάλου:

Μαρτυρίες Πλαύτου

1. "O carnuficium cribum, quod credo fore, ita te forabunt patibulatum per vias stimulis carnufices, si huc reveniat senex"

(Mostellaria, 55-57)

(Αγγλική μετφρ.: Mostellaria or the Haunted House, by Plautus, Kessinger Publishing, 2004, σελ. 4)

"Oh, I bet the hangmen will have you looking like a human sieve, the way they'll prod you full of holes as they run you down the streets with your arms on a patibulum, once the old man gets back"

που σημαίνει:

"Στοιχηματίζω πως οι δήμιοι θα σε κάνουν να μοιάζεις με ένα ανθρώπινο κόσκινο, έτσι όπως θα σε γεμίσουν τρύπες καθώς θα σε οδηγούν στους δρόμους με τα χέρια προσαρτημένα επάνω στο patibulum, μόλις επιστρέψει ο γέρος"

2. "Ego dabo ei talentum, primus qui in crucem excucurrerit; sed ea lege, ut offigantur bis pedes, bis brachia".

(Mostellaria, 359-360)

(Αγγλική μετφρ.: Mostellaria or the Haunted House, by Plautus, Kessinger Publishing, 2004, σελ. 55 και Loeb Classical Library, Mostellaria, 359-360, Nixon P., Harvard University Press, 1966). )

"I'll give a talent to that man who shall be the first to run to the cross for me; but on condition that twice his feet, twice his arms are fastened".

που σημαίνει:

"θα δώσω πολλά χρήματα σε εκείνον που θα κουβαλήσει τον σταυρό μου (crucem ), αλλά με την προϋπόθεση ότι δύο φορές τα πόδια του και δύο φορές τα χέρια του θα στερεωθούν/καρφωθούν".

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα, ο Πλαύτος μας δίνει μια εικόνα που μοιάζει με την μαρτυρία του Λουκιανού για τη σταύρωση (ανεσταυρώσθω εκπετασθείς τω χείρε [...] όρεγε την δεξιών [...] προσήλου και την σφύραν ερρωμένως κατάφερε [...] (Λουκιανού, Προμηθέας,1-2) ενώ επιπροσθέτως αναφέρει την προσάρτηση των ποδιών.

· Μαρτυρίες Σενέκα 4 π.Χ.-65 μ.Χ.)

1. "hi, qui in se ipsi animum advertunt, quot cupiditatibus tot crucibus distrahuntur. At maledici et in alienam contumeliam venusti sunt. Crederem illis hoc vacare, nisi quidam ex patibulo suo spectatores conspuerent!"

(De Vita Beata, 19.3)

(Αγγλική μετφρ.: Loeb Classical Library, De Vita Beata, 19,3, tr. John W. Basore, 1932)

"these others who bring upon themselves their own punishment are stretched upon as many crosses as they had desires. Yet they are slanderous and witty in heaping insult on others. I might believe that they were free to do so, did not some of them spit upon spectators from their own patibulum!"

που σημαίνει:

"Εκείνοι που κουβαλάνε την τιμωρία τους, εκτείνονται πάνω σε τόσους σταυρούς, όσους είχαν ζητήσει/επιθυμήσει. Κι όμως, συνεχίζουν να δυσφημούν και με ευφυολογήματα να αριαδιάζουν προσβολές για τους άλλους. Θα μπορούσα να πιστέψω ότι ήταν ελεύθεροι να κάνουν κάτι τέτοιο και όχι ότι μερικοί από αυτούς φτύνουν επάνω στους θεατές από το patibulum τους."

Στο κομμάτι αυτό ο Σενέκας, όπως και σε προηγούμενα αποσπάσματα, συνδυάζει το σταυρό με το γεγονός της τοποθέτησης του καταδικασμένου απάνω στο patibulum. Εκτείνεται στο σταυρό κάποιος ο οποίος είναι προσαρτημένος στο patibulum.

2. "sive extendendae per patibulum manus"

(Σενέκας, Fragmenta, 124, σε Lactantius:Divinis Institutionibus, 6,17)

(Αγγλική μετφρ.: The Ante-Nicene Fathers Vol. VII, Translations of the writings of the Fathers down to A.D. 325, 1997)

"or his hands are to be stretched out on the patibulum"

που σημαίνει:

"ή τα χέρια τους είναι τοποθετημένα σε έκταση επάνω στο patibulum""

Επίσης ο Τάκιτος μας δίνει τη μαρτυρία ότι τη μέθοδο αυτή την χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι διαρκώς από τον 3ο π.Χ. μέχρι και τον 2ο μ.Χ. αιώνα:

· Μαρτυρίες Τάκιτου 56 μ.Χ.-120 μ.Χ.)

1. "Rapti qui tributo aderant milites et patibulo adfixi."

(Τάκιτος, Annals, 4.72)

(Αγγλική μετφρ.: The Annals by Tacitus, tr. A. J. Woodman, Hackett Publishing Company, 2004, σελ. 158)

"The soldiers attending to the tax were seized and affixed to the patibulum."

που σημαίνει:

"Οι στρατιώτες που ήταν υπεύθυνοι για τους φόρους, συνελήφθησαν και προσαρτήθηκαν στο patibulum"

19. Πολυθεϊστικό σύμβολο;

Επειδή οι ΜτΙ ακόμα κι αν τους αποδείξει κάποιος ότι έχουν άδικο συνεχίζουν να επιμένουν, μετά την παρουσίαση των μαρτυριών για το σχήμα του Σταυρού, εκείνοι εξακολουθούν να λένε: «ακόμα κι έτσι να είναι, εσείς παρόλ’ αυτά λατρεύετε ένα ειδωλολατρικό σύμβολο που το είχαν πολυθεϊστές και φυσιολάτρες πριν από εσάς.»

Το πλέον κλασικό επιχείρημα των ΜτΙ σε σχέση με αυτό, είναι η αναφορά σε παρόμοια σύμβολα που είχαν η Αίγυπτος, η Περσία, η Ινδία, και τα θεωρούσαν ιερά και τα συνέδεαν με τη λατρεία τής φύσης, την επιδίωξη της γονιμότητας και με τον θεό Ήλιο.

Αυτή η αναφορά σχεδόν πάντα συνοδεύεται από το πασίγνωστο λήμμα για τον σταυρό στο λεξικό του W.E. Vine που λέει:

«Το σχήμα τού σταυρού με τις δύο δοκούς προέρχεται από την αρχαία Χαλδαία, όπου εχρησιμοποιείτο ως σύμβολο του θεού Θαμμούζ (καθώς είχε το σχήμα Τ, από το αρχικό γράμμα τού ονόματος του) τόσο σε εκείνη όσο και σε γειτονικές περιοχές, όπως η Αίγυπτος. Κατά τα μέσα τού 3ου αιώνα μ.Χ. οι εκκλησίες είχαν είτε παραποιήσει είτε μεταβάλει ορισμένα δόγματα της χριστιανικής πίστης. Προκειμένου να αυξήσουν το γόητρο του ΑΠΟΣΤΑΤΙΚΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ οι παγανιστές έγιναν δεκτοί χωρίς να γίνει αναγέννηση της πίστης τους και τους επιτράπηκε να διατηρήσουν τα ειδωλολατρικά σημεία και σύμβολα. Έτσι, το Ταυ ή Τ, όπως συνήθως εμφανίζεται, με την οριζόντια κεραία χαμηλωμένη, υιοθετήθηκε ως σύμβολο του σταυρού του Χριστού».

Εδώ πρέπει να προσεχθούν τα εξής:

Αν ο Vine συμφωνεί με τους ΜτΙ ότι «Κατά τα μέσα τού 3ου αιώνα μ.Χ. οι εκκλησίες είχαν είτε παραποιήσει είτε μεταβάλει ορισμένα δόγματα της χριστιανικής πίστης» με αποτέλεσμα να τις θεωρεί «Αποστατικές», τότε έχουμε μία αναφορά καθαρά μονόπλευρη, δογματική και μη αντικειμενική.

Είναι δυνατόν να υποστηρίζει κάποιος ότι η χριστιανοσύνη πήρε την ΚΔ των 27 βιβλίων από μία αποστατημένη εκκλησία; Γιατί πρέπει να ξέρουμε ότι η ΠΡΩΤΗ στην ιστορία αναφορά της πλήρους ΚΔ των 27 βιβλίων βρίσκεται μόλις στην 39^η εορταστική επιστολή του Μ. Αθανασίου το 367 μ.Χ.!

Μέχρι τότε, σε όλες τις αναφορές σε κανόνα της ΚΔ, η προς Εβραίους επιστολή όπως και οι περισσότερες Καθολικές Επιστολές όπως και η Αποκάλυψη κυριολεκτικά έμπαιναν και έβγαιναν στον κανόνα. Και επιπλέον δεν είχε ξεκαθαριστεί ακόμα και η κανονικότητα της Επιστολής Βαρνάβα και του Ποιμένα του Ερμά.

Είναι λοιπόν ποτέ δυνατόν να επιτρέψει ο Θεός να δώσει σε όλη τη χριστιανοσύνη τον πλήρη κανόνα το 367 μ.Χ. μία αποστατημένη εκκλησία που είχε παραβεί το λόγο Του;

Προτιμούμε λοιπόν να υποστηρίξουμε ότι ο Vine στο λεξικό του (που γενικά, είναι ένα σημαντικό έργο), πιθανόν να εννοούσε κάτι διαφορετικό που το αναλύουμε παρακάτω.

Για να δούμε τι λέει η επιστήμη της Φαινομενολογίας της Θρησκείας για το θέμα των συμβολισμών και των δανείων:

Για να μπορέσει να καταδειχθεί η σημασία που πρέπει να δίνεται στον ακριβή συμβολισμό και ερμηνεία που δίνει μία θρησκεία σε κάποιο αντικείμενο, φαινόμενο, γεγονός ή διαδικασία που χρησιμοποιεί χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε ένα παράδειγμα:

Όλη η ιστορία της ανθρωπότητας και η ζωή του ανθρώπου, θα λέγαμε ότι δεν αφορά κάτι άλλο από το βίωμα μια διαπάλης ανάμεσα στο "καλό" και το "κακό". Από αυτά τα δύο στοιχεία, ο καθένας καλείται να επιλέξει το ένα ή το άλλο, να υπηρετήσει το ένα για να καταπολεμήσει το άλλο (Φαινομενολογία της Θρησκείας, Μπέγζος Μ., Ελληνικά Γράμματα, 1995, σελ. 129).

Σε μια πρώτη ανάγνωση αυτή της πρότασης, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι, σε πρώτο επίπεδο, ο Χριστιανισμός και ο Γνωστικισμός και οι διδασκαλίες τους όπως αυτές αναφέρονται στα κανονικά ευαγγέλια και στα γνωστικιστικά ή απόκρυφα κείμενα, δεν παρουσιάζουν διαφορές.

Κι όμως. Η "γνώση", σε αντίθεση με τον Χριστιανισμό, προϋποθέτει πάντοτε την κοσμολογική διαρχία και όχι μόνο την ηθική. Έτσι, ο ουράνιος κόσμος είναι ο κόσμος του φωτός, ενώ αυτός ο κόσμος που ζούμε, βρίσκεται στο σκότος. Για την "γνώση", η αντίθεση αυτή φωτός-σκότους είναι απόλυτη και το κακό στον κόσμο μας δεν είναι απλώς ο χωρισμός από το "φως" όπως διδάσκει ο Χριστιανισμός. Για τον γνωστικισμό, ο Δημιουργός αυτού του κόσμου είναι συνήθως μιά κατώτερη, κακή θεότητα σε αντίθεση με τον Δημιουργό του κόσμου του φωτός, τον "μέγα άρχοντα", ενώ για τον Χριστιανισμό υπάρχει μόνο ένας Δημιουργός, που φτιάχνει μία, αγαθή πάντοτε κτίση (Ιστορία των Χρόνων της Καινής Διαθήκης, Αγουρίδης Σ., Πουρναράς, σελ. 238).

Το παραπάνω σχήμα, μπορεί εύκολα να μας δείξει τα μεγάλα προβλήματα που γεννά μια πρόχειρη φαινομενολογική διερεύνηση που ερμηνεύει επιφανειακά τις ποικίλες θρησκευτικές παραδόσεις χωρίς να δίνει βάση στον τρόπο, το χρόνο, τον τόπο, τις ομοιότητες, τις διαφορές και την ερμηνεία των κοινών και των ποικίλων σημείων ενός φαινομένου.

Με αυτό τον τρόπο, όπου αίμα, νερό, προσευχή, χώρος λατρείας, ιερό κείμενο, θεοπνευστία, κακό, καλό, ζωή, θάνατος, φως, σκοτάδι, πρεσβυτερείο, κ.ά. έχουν την ίδια προέλευση, το ίδιο περιεχόμενο και συμβολισμό, αφού σχεδόν τίποτε από αυτά δεν υπάρχει που να μην υφίσταται χιλιάδες χρόνια πριν τον Χριστιανισμό και όχι μόνο.

Σε καμμία περίπτωση όμως, η θρησκειολογία δεν αποδέχεται τον όρο δάνειο από τη στιγμή που ένα φαινόμενο έστω και αν διαθέτει εξωτερικές ομοιότητες με άλλα φαινόμενα, έχει απαλλαγεί από τα στοιχεία του πρότερου συμβολισμού του και χρησιμοποιείται με μία νέα διάσταση σύμφωνη προς το νέο θρησκευτικό πλαίσιο (Αι Ωδαί του Σολομόντως-Εισαγωγή,Κείμενον,Ερμηνεία, Τσάκωνα Β., Συμμετρία, 1994, σελ. 182).

Επάνω στο θέμα αυτό, στο λεξικό του της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, ο W.E. Vine, στο λήμμα CROSS, CRUCIFY (Vine's complete expository dictionary of Old and New Testament words, Vine, W. E., Unger, M. F., & White, W., Nashville: T. Nelson, 1996, Vol. 2, Page 256), αφού κάνει πρώτα μια ιστορική αναδρομή σε παρόμοια με το σταυρό σύμβολα, που λαοί με φυσιοκρατική και πολυθεϊστική θρησκεία είχαν υιοθετήσει, δίνει μια ενδιαφέρουσα πληροφορία που αφορά την φαινομενολογία της θρησκείας:

Κάνει κριτική σε εκκλησίες που εντάσσονταν, όπως λέει, στο αποστατικό εκκλησιαστικό σύστημα (σ.σ. ίσως να εννοεί γνωστικές ομάδες τις εποχής), οι οποίες επέτρεψαν σε προσύλιτους παγανιστές, να διατηρήσουν αυτούσιο τον συμβολισμό (αναφέρει: "to retain their pagan signs and symbols": Υπάρχει σημαντική διαφορά ανάμεσα στα εξωτερικά χαρακτηριστικά ενός θέματος και στον συμβολισμό που αυτό αντιπροσωπεύει σε ένα θρησκευτικό, οργανικό σύνολο.) κάποιων εμβλημάτων που έμοιαζαν με το σταυρό του Ιησού όπως μας τον δηλώνουν οι αρχαίες χριστιανικές μαρτυρίες.

Ασφαλώς, αυτή και μόνο είναι η ουσία του προβλήματος. Αυτούσιος δανεισμός συμβολισμού ενός αντικειμένου ή φαινομένου, δεν είχε θέση ποτέ στον Χριστιανισμό, αφού τα φαινόμενα συγκριτισμού καταδικάζονταν όχι μόνο στην Καινή Διαθήκη, όχι μόνο από την πρώτη εκκλησία, αλλά και σε όλους τους αιώνες από την Ορθόδοξη και την Ρωμαιοκαθολική εκκλησία.

Όπως σωστά αναφέρει ο W.E. Vine, το πρόβλημα ερμηνείας της φαινομενολογίας της θρησκείας, αποτελούσε και αποτελεί ένα σημαντικό ζήτημα στη θρησκειολογία και δυστυχώς, αποτελεί συχνό γεγονός η επιφανειακή κριτική από μη ειδικούς σε τέτοια θέματα, με αποτέλεσμα, κάθε θρησκεία αντί να εκλαμβάνεται ως ένα οργανικό σύνολο, να αντιμετωπίζεται ως άθροισμα παραδόσεων και λατρευτικών εθίμων. Έτσι, απομονώνεται και το σταυρικό σχήμα και αντί να εξεταστεί ως προς τη σύνδεσή του με το ιστορικό γεγονός της σταύρωσης και τον ιερό συμβολισμό του από τη σταυρική θυσία του Ιησού, όπως αποδίδεται από τα ιερά κείμενα και την αρχαία εκκλησία, αντιμετωπίζεται σαν κάτι "που μοιάζει με...", παρόλο που δεν είναι.

Άραγε με το ίδιο σκεπτικό οι ΜτΙ γιατί δεν είναι αποστάτες και ειδωλολάτρες αφού ο καθένας μπορεί να θεωρήσει το βάπτισμα τους ως ειδωλολατρικό δάνειο από τον εμβαπτισμό των ιεροφαντών των Ελευσινίων Μυστηρίων της αρχαίας Ελλάδας και τις καθαρτήριες πλύσεις των Εσσαίων, τον συμβολισμό που έχουν για το αίμα του Χριστού, ως δάνειο από τον Μιθραϊσμό και την Αιγυπτιακή θρησκεία, τον συμβολισμό που έχουν για το κρασί , ως αυτούσιο δάνειο του πνευματικού συμβόλου του Βάκχου, την μορφή του Ιησού, ως δάνειο από την αρχαία ηρωωλατρεία, και την ανάστασή του, ως δάνειο από την αναβίωση των θεοτήτων στις φυσιοκρατικές θρησκείες.

Η αρχαία Εκκλησία όμως, είχε συνείδηση της διαφοράς και της ουσίας των ζητημάτων αυτών και η διδασκαλία της οροθετούσε χωρίς παραχωρήσεις τις διαφορές των ειδωλολατρών και των χριστιανών. Ο Σταυρός του Ιησού, όχι μόνο δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει αποδεκτός ως τμήμα του βουλήματος των εθνών, αλλά αποτελούσε σημείο διαφοροποίησης και σύνορο ανάμεσα στις δύο ιδεολογίες:

"το βούλημα των εθνών κατειργάσθαι, πεπορευμένους εν ασελγείαις, επιθυμίαις, οινοφλυγίαις, κώμοις, πότοις και αθεμίτοις ειδωλολατρείαις. Όρον έχωμεν τον σταυρόν του κυρίου, ω περισταυρούμεθα [...]"

(Κλήμης Αλεξανδρείας (τέλη 2ου αιώνα), Παιδαγωγός, 3.12.85)

Απαντάει λοιπόν με αυτό τον ξεκάθαρο τρόπο ο Κλήμης εκ μέρους της αρχαίας εκκλησίας ότι ο σταυρός όχι μόνο δεν είναι ειδωλολατρικός αλλά μας ξεχωρίζει και από τους ειδωλολάτρες!

Είναι λοιπόν φανερό ότι, η ανάγνωση της φαινομενολογίας της θρησκείας, δεν πρέπει να έγκειται στην ταύτιση στοιχείων που παρουσιάζονται και λειτουργούν σε διαφορετικά πλαίσια και συναρτήσεις, ούτε οδηγεί σε σωστά συμπεράσματα το να απομονώνονται σημεία από μια διδασκαλία και τη λατρεία της, που ταυτίζονται με παρόμοιες εκδηλώσεις άλλων θρησκειών.

Ο φανατισμός εγκυμονεί κινδύνους ώστε να διατυπωθούν επιπόλαιες θεωρίες, με αποσπασματική άποψη επάνω στα ιστορικά δεδομένα των θρησκειών και με κενά ως προς τις ερμηνείες των θρησκευτικών φαινόμενων όπως αυτές των ΜτΙ.

20. Εκτελεστικό όργανο;

Σχετικά με το τρίτο επιχείρημα των ΜτΙ, δηλ.:

με βάση αναφορές σε χωρία της Αγίας Γραφής, ο σταυρός του Ιησού, ως εκτελεστικό όργανο αυτού του τόσο σημαντικού προσώπου για τον Χριστιανισμό, θα έπρεπε να μην τιμάται και να μην θεωρείται ιερό σύμβολο, αλλά αντίθετα, να προκαλεί αποστροφή στον πιστό, όπως ένα οποιοδήποτε φονικό όργανο, που θα έπαιρνε τη ζωή από ένα προσφιλές πρόσωπο.

και πάλι οι ΜτΙ παίρνουν τις απαντήσεις τους και μάλιστα μέσα από την Καινή Διαθήκη:

Η αποδοχή του Σταυρού στην Καινή Διαθήκη και τον Πρωτοχριστιανισμό

Καταρχάς, μία απλή ανάγνωση όλων των πρωτοχριστιανικών μαρτυριών για το σχήμα του σταυρού, θα αποκαλύψει έναν βαθύ σεβασμό προς τον σταυρό και μία ύψιστη αξιολόγησή της σημασίας του για τη ζωή του χριστιανού. Ο σταυρός, σύμφωνα με τις μαρτυρίες εκείνες, είναι σε κάθε περίπτωση:

· Σύμβολο νίκης (πρβλ. "τω σταυρώ απεκδυσάμενος τάς αρχάς καί τάς εξουσίας εδειγμάτισεν έν παρρησία, θριαμβεύσας αυτούς εν αυτώ", Κολ. 2:13-15)

· Σημείο αγιασμού (πρβλ. "δια του θανάτου, παραστήσαι υμάς αγίους [...] κατενώπιον αυτού", Κολ. 1:22)

· Σύμβολο θεϊκής αρχής και ισχύος (πρβλ. "Ο λόγος γαρ ο του σταυρού [...] τοις δε σωζομένοις ημίν δύναμις Θεού εστι", Κορ. Α' 1:18)

· Ξύλον μακαριστόν (πρβλ. "ειρηνοποιήσας δια του αίματος του σταυρού αυτού", Κολ. 1:20)

· Σύμβολο μετανοίας και επιστροφής του άνθρωπου στο θεό (πρβλ. "πάλιν ανακαινίζειν εις μετάνοιαν, ανασταυρούντας εαυτοίς", Εβρ.6:6 και "ο παλαιός ημών άνθρωπος συνεσταυρώθη ίνα καταργηθή το σώμα της αμαρτίας", Ρωμ. 6:6)

Πουθενά δεν συναντάμε αποστροφή, σημάδια απαξίωσης ή έλλειψη Καινοδιαθηκικού πνεύματος, είτε στα αποσπάσματα αυτά, είτε στο σύνολο των χριστιανικών έργων των πρώτων αιώνων του Ιγνατίου, του Πολυκάρπου, του Ιουστίνου, του Ειρηναίου, του Θεόφιλου Αντιοχείας, του Μινούκιου Φήλιξ, του Κλήμη Αλεξανδρείας, του Τερτυλλιανού και πολλών άλλων.

Από εκεί και πέρα όμως, ένα ερώτημα που συνήθως απευθύνεται από τους επικριτές του σταυρού προς όσους τον τιμούν είναι:

Θα υπήρχε περίπτωση να τιμήσουμε το όπλο που θα έπαιρνε τη ζωή από αγαπημένο μας πρόσωπο;

Έτσι όμως όπως τίθεται το ερώτημα, παρουσιάζει ελλιπή στοιχεία και άρα αδυναμία να απαντηθεί σε όλες τις διαστάσεις του. Γιατί μπορεί καταρχάς, η ιδέα ενός όπλου να δημιουργεί αρνητικούς συνειρμούς, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στα πλαίσια του πολιτισμού μας, δίνουμε προτεραιότητα στο συμβολισμό και τη χρήση ενός αντικειμένου και όχι στο αντικείμενο καθαυτό το οποίο δεν μπορεί να είναι κακό ή καλό από μόνο του. Ένα μαχαίρι χρησιμεύει για να εξυπηρετεί την καθημερινότητά μας, μπορεί όμως να αφαιρεί και ζωές. Όμως ακόμα και στη δεύτερη περίπτωση, οι άνθρωποι φτιάχνουν πολεμικά μουσεία ή προθήκες με όπλα, τα οποία τιμούν, ακόμα κι αν από τη χρήση τους, έχασαν τη ζωή τους αγαπημένα πρόσωπα.

Δεν τα τιμούμε όμως επειδή στέρησαν τη ζωή των δικών μας ανθρώπων, αλλά τα τιμούμε σε σχέση με το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας.

Τα τιμούμε ως σύμβολα ελευθερίας.

Όπως λέει και ο απ. Παύλος:

"Χαρισάμενος ημίν πάντα τα παραπτώματα, εξαλείψας το καθ' ημών χειρόγραφον τοις δόγμασιν ο ην υπεναντίον ημίν, και αυτό ήρεν εκ του μέσου προσηλώσας αυτό τω σταυρώ απεκδυσάμενος τάς αρχάς καί τάς εξουσίας εδειγμάτισεν έν παρρησία, θριαμβεύσας αυτούς εν αυτώ"

(Κολ. 2:13-15)

Συγχώρησε ο Χριστός δηλ. όλα τα παραπτώματα και κατήργησε το χρεόγραφο με τις διατάξεις του, που ήταν εναντίον μας, και το έβγαλε από τη μέση καρφώνοντας το στο σταυρό. Και αφαίρεσε τη δύναμη που είχε το εξουσιαστικό κακό που τώρα νικήθηκε από το θρίαμβο του σταυρού.

Αυτός ο σταυρός λοιπόν, είναι σύμβολο ελευθερίας και θριαμβευτικό όργανο απελευθέρωσης του ανθρώπου από το κακό σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη.

Επίσης είναι σύμβολο ειρήνης:

"Νυνί δε εν Χριστώ Ιησού, υμείς οι ποτέ όντες μακράν, εγγύς εγεννήθητε έν τω αίματι του Χριστού. Αυτός γάρ έστιν ή ειρήνη ημών, ό ποιήσας τά αμφότερα έν καί τό μεσότοιχον του φραγμού λύσας, την έχθραν έν τή σαρκί αύτοΰ τόν νόμον τών εντολών έν δόγμασι καταργήσας, ίνα τους δύο κτίση έν έαυτώ εις ένα καινόν άνθρωπον ποιών είρήνην, καί αποκαταλλάξη τους αμφότερους έν ενί σώματι τω θεώ διά του Σταυρού, αποκτείνας την έχθραν έν αύτώ"

(Εφ. 2:13-16).

Ο Παύλος διδάσκει πως όσοι ήταν μακριά από το θεό, ήρθαν πλέον κοντά με τη σταυρική θυσία του Χριστού. Ο Ιησούς έκανε τους δύο αντιμαχόμενους κόσμους (Ιουδαίους και εθνικούς) ένα λαό και γκρέμισε με το σταυρικό του θάνατο ότι τους χώριζε και προκαλούσε έχθρα μεταξύ τους. Θανάτωσε με το σταυρό του την έχθρα, και συμφιλίωσε τους δύο πρώην εχθρούς σε ένα σώμα και με το θεό.

"Ημείς δε κηρύσσομεν Χριστόν εσταυρωμένον" (Α' Κορ. 23 εξ.)

Το παραπάνω χωρίο, θυμίζει ότι οι Χριστιανοί δεν ζητούσαν μεσσία που δίνει σημεία δυνάμεως και εξουσίας. Ο σταυρός και η ανάσταση ξεπερνούν τα ιουδαϊκά σχήματα της ηθικής και της νομιμότητας καθώς αυτές οι δύο έννοιες είναι αχώριστες στην αφήγηση των Ευαγγελιστών. Ο σταυρός είναι πλέον ένα σύμβολο-καύχημα, της νίκης του Ιησού (και μέσω αυτού και του ανθρώπου) κατά της φθοράς και του θανάτου, μια πρόσκληση να τον ακολουθήσουν οι άνθρωποι στη νέα ζωή της Αναστάσεως.

Ο Ιωάννης, παρουσιάζει το σταυρό ως τη στιγμή που ο Υιός του ανθρώπου "υψώθη" (Ιω 8:28, 12:32 εξ), σαν ένα νέο σημείο σωτηρίας (Ιω. 3:14-16) ενώ όλη η διήγηση του ευαγγελιστή, θα έλεγε κανείς ότι δείχνει τον Ιησού να προχωρεί προς το σταυρό με μεγαλοπρέπεια.

Συχνά παρουσιάζεται ως επιχείρημα ενάντια στο σταυρό, αυτό που έχει γραφτεί στην Παλαιά Διαθήκη:

"κεκατηραμένος υπό Θεού πας κρεμάμενος επι ξύλου" (Δευτ. 21:22-23),

και το υπενθυμίζει και ο Παύλος:

"επικατάρατος πας ο κρεμάμενος επί ξύλου" (Γαλ. 3:13)

Αυτά τα δύο χωρία όμως, δεν αναφέρονται στο όργανο βασανισμού, αλλά στο πρόσωπο που πεθαίνει επάνω στο όργανο αυτό. Ποια σχέση έχει το επιχείρημα αυτό με το Σταυρό, μπορούν να εξηγήσουν οι ΜτΙ;

Δεν λέει πουθενά ότι είναι καταραμένος ο σταυρός, αλλά λέει ότι είναι καταραμένος εκείνος που σταυρώνεται! Άρα, το πρόβλημα, θα έμπαινε στην πραγματική του διάσταση αν θεωρούσαν οι χριστιανοί τον Ιησού ως ένα "κεκατηραμένο υπό Θεού" πρόσωπο ή αν ο Παύλος θα καταφερόταν ενάντια στον Ιησού ώστε να τον ονομάσει καταραμένο! Οι ΜτΙ δηλ. ισχυρίζονται πως ο σωτήρας Ιησούς αναφέρεται στην Γραφή ως καταραμένο πρόσωπο;

Βεβαίως κάτι τέτοιο είναι γνωστό ότι δεν συμβαίνει στην χριστιανική θρησκεία και θα ήταν περιττό να μείνουμε περισσότερο.

Ο ίδιος ο Παύλος λοιπόν, απευθυνόμενος προς Ιουδαίους και Εθνικούς για τους οποίους ο σταυρός ήταν αισθητικά αποκρουστικός και απόδειξη αδυναμίας περισσότερο παρά δυνάμεως (υπέμεινεν σταυρόν, αισχύνης καταφρονήσας Εβρ. 12:2), και απευθυνόμενος συνάμα και προς εκείνους που σήμερα σκανδαλίζονται ακόμη από το σταυρό, λέει μην αφήνοντας πλέον περιθώρια για παρανοήσεις:

"άρα κατήργηται το σκάνδαλον του σταυρού" (Γαλ. 5:11)

Είμαστε στην ώρα της Καινής Διαθήκης. Πρίν το Πάσχα, ο Ιησούς ήταν ο μόνος που βεβαίωνε την αναγκαιότητα του σταυρού (Μτ 16:21) για να υπακούσει στο θέλημα του Πατέρα (Πράξ. 2:23). Μετά όμως από την Πεντηκοστή, οι μαθητές, φωτισμένοι πλέον, κηρύττουν και εκείνοι με τη σειρά τους την αναγκαιότητα αυτή, τοποθετώντας το σκάνδαλο του Σταυρού στη πραγματική του θέση μέσα στη Θεία Οικονομία:

Ο Μεσσίας σταυρώθηκε "κρεμασθείς επί ξύλου" (Πράξ. 5:30) με σκανδαλώδη τρόπο (βλ Δευτ. 21:23), όμως αυτό συνέβει εξαιτίας του μίσους των αδελφών του. Το γεγονός όμως αυτό, κάτω από το φως της προφητείας, παίρνει μια νέα διάσταση: εκπληρώνει "πάντα τα περί Χριστού γεγραμμένα" (Πράξ 13:29).

Για το λόγο αυτό, τα ευαγγελικά κείμενα που περιγράφουν το θάνατο του Ιησού, περιέχουν πολλές αναφορές στους Ψαλμούς (Μτ 27:33-60 / Ιω 19:24,28,36 εξ): "ταύτα έδει παθείν τον Χριστόν", σύμφωνα με τις Γραφές, όπως θα πει κι ο ίδιος ο Αναστημένος Χριστός (Λκ. 24:25 εξ).

Ο σταυρός δεν είναι πια όνειδος, αλλά απαίτηση και τίτλος δόξας, πρώτα για το Χριστό και έπειτα για τους χριστιανούς:

"Όστις ου βαστάζει τον σταυρόν εαυτού και έρχεται οπίσω μου, ου δύναται είναι μου μαθητής" (Λκ. 14:27)

"Ος ου λαμβάνει τον σταυρόν αυτού και ακολουθεί οπίσω μου, ουκ εστί μου άξιος" (Μτ. 10:38)

"Ει τις θέλει οπίσω μου ελθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και άράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι" (Μτ. 16:24, Μκ. 8:34, Λκ. 8:23)

Ο σταυρός όχι μόνο δεν είναι αποκρουστικός, αλλά είναι καύχημα:

"Εμοί δε μη γένοιτο καυχασθαι ει μη εν τω σταυρώ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού" (Γαλ. 6:14)

Στην καθημερινή ζωή του χριστιανού, "ο παλαιός άνθρωπος συνεσταυρώθη" (Ρωμ. 6:6) και ελευθερώθηκε τελείως από το κακό και πλέον η αποδοχή του σταυρού, χαρακτηρίζει τους φίλους ή μή του Χριστού:

"νυν δε και κλαίων λέγω, τους εχθρούς του σταυρού του Χριστού, ων το τέλος απώλεια" (Φιλ. 3:18-19)

21. Σύμβολο θυσίας;

Κάποιο από τα επιχειρήματα που μερικές φορές θυμούνται οι ΜτΙ για να δικαιολογήσουν αυτά τα χωρία-καταπέλτης, είναι πως όπου αναφέρει Σταυρό η ΚΔ, μιλάει μεταφορικά θέλοντας να μιλήσει για θυσία. Δεν εννοεί δηλ. το καθαυτό ξύλινο όργανο αλλά χρησιμοποιεί τη λέξη μεταφορικά.

Είναι όμως δυνατόν αυτή η δικαιολογία να ισχύει;

- Θα ήταν ποτέ δυνατό, να χρησιμοποιηθούν μέσα στην ΚΔ λέξεις βδελυρές, αποκρουστικές και ανάρμοστες , με σκοπό την διδασκαλία των θείων λόγων; Αν ο Σταυρός του Κυρίου ήταν κάτι τόσο αποκρουστικό όσο θέλουν να το παρουσιάζουν οι ΜτΙ, τότε είναι προφανές ότι η ΚΔ θα χρησιμοποιούσε άλλη λέξη για να αναφερθεί στη θυσία του Χριστού.

- Επίσης, η ΚΔ περιέχει το «ευαγγέλιο» της Σωτηρίας, ένα μήνυμα ζωής για εκείνον που θα το διαβάσει. Είναι δυνατό να μην έχει προσεχθεί το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται; Αν η λέξη Σταυρός περιέχεται μέσα σημαίνει ότι μόνο αποκρουστική δεν είναι, ούτε η ίδια, ούτε αυτό στο οποίο παραπέμπει. Είναι άραγε έργο χριστιανών, να μεταβάλλονται οι λέξεις της ΚΔ κατά βούληση; Είναι δυνατόν να γράφει μέσα Σταυρός και εκείνοι χωρίς σεβασμό στο κείμενο να παραλείπουν τη λέξη και στη θέση της να γράφουν «Ξύλο Βασανισμού»;

Ας σκεφτούν καλά οι ΜτΙ τα λόγια αυτά της Καινής Διαθήκης που απαντούν στις δοξασίες και τις πρακτικές τους:

· «κατήργηται το σκάνδαλον του σταυρού» (Γαλ. 5:11) (ενώ οι ΜτΙ συνεχίζουν να τον θεωρούν «σκάνδαλο»)

· «μη γένοιτο καυχασθαι ει μη εν τω σταυρώ» (Γαλ. 6:14) (κάυχημα ο Σταυρός για τους Χριστιανούς, ενώ οι ΜτΙ θεωρούν τον σταυρό όργανο ντροπής και αισθάνονται αποστροφή γι αυτό)

· «τους εχθρούς του σταυρού του Χριστού, ων το τέλος απώλεια» (Φιλ. 3:18-19) (οι ΜτΙ να συλλογιστούν την προειδοποίηση αυτή, καθώς αυτή τη στιγμή θέλουν να λέγονται χριστιανοί και ότι τάχα κατέχουν την οδό της σωτηρίας, ενώ είναι από τους μεγαλύτερους εχθρούς του σταυρού)

22. Τα σχέδια του Justus Lipsius και το σχήμα του Σταυρού

Όποιος έχει εμπλακεί σε συζητήσεις με τους ΜτΙ για το έμα του Σταυρού, θα γνωρίζει πολύ καλά τις αναφορές τους στα περίφημα του Φλαμανδού λόγιου, λατινιστή και ουμανιστή Γιούστους Λίψιους (Justus Lipsius 1547-1606).

Για να στηρίξει τις απόψεις της περί πασσάλου, η εταιρεία «Σκοπιά» επικαλείται το βιβλίο του Justus Lipsius (1547-1606) με τίτλο De cruce και δημοσιεύει από αυτό το βιβλίο έναν πάσσαλο, πάνω στον όποιο εικονίζεται ένας άνδρας καρφωμένος. Η εταιρεία σχολιάζει ότι «αυτός είναι ο τρόπος που σταυρώθηκε ο Χριστός».

Ανάμεσα στα έργα του, υπήρξαν δύο μελέτες που αφορούσαν

Justus Lipsius,"De cruce", σταύρωση σε πάσσαλο

κάποιες μάλλον αποκρουστικές συνήθειες της αρχαιότητας: η μία είχε ως θέμα τις μονομαχίες στα αμφιθέατρα της Ρώμης και η άλλη, τη σταύρωση, την πιο αποκρουστική μέθοδο θανάτωσης του αρχαίου κόσμου. Η ιστορική μονογραφία του με θέμα τον σταυρό, έργο του 1593, είχε τον τίτλο De cruce (Στο σταυρό), και περιελάμβανε τρία βιβλία, Liber Primus, Secundus και Tres όπου παρουσίαζε κείμενα και σχέδια που αφορούσαν στο σταυρικό θάνατο και το σταυρό με όλες τις διαφορετικές μορφές που είχε στην αρχαιότητα.

Στο προσκήνιο το έργο αυτό ήρθε καθώς σχετίστηκε με την επιχειρηματολογία των ΜτΙ περί του σχήματος του σταυρού. Σε ένα σχέδιο που βρίσκεται στη σελίδα 647 του Liber Primus, υπάρχει η απεικόνιση ενός εκτελεστικού οργάνου που αποτελείται από έναν απλό όρθιο πάσσαλο (crux simplex). Η εικόνα αυτή κυκλοφόρησε επίτηδες από τους ΜτΙ με μια λανθασμένη υποσημείωση ότι τάχα, αυτός ήταν ο σταυρός που ο Lipsius θεωρούσε πως σταυρώθηκε ο Ιησούς.

Βεβαίως, αυτό είναι ψέμα και θα το δούμε σε λίγο. Όμως ακόμα κι έτσι, πάλι οι ΜτΙ φαίνονται επιπόλαιοι, καθώς δεν είχαν δει ότι στην απεικόνιση της εκτελεστικής αυτής μεθόδου, τα ενωμένα πάνω από το κεφάλι χέρια του θύματος καρφώνονται με ένα μόνο καρφί. Καθώς πολύ συχνά επικαλούνται αυτό το σχέδιο υποστηρικτές της άποψης ότι: σταυρός Ιησού=πάσσαλος, ο τρόπος σταύρωσης που εικονίζεται εκεί, έρχεται σε αντίθεση με την ευαγγελική μαρτυρία:

"ο δε είπεν αυτοίς. εάν μη ίδω εν ταις χερσίν αυτού τον τύπον των ήλων ..." (Ιω. 20:24)

όπου σαφώς στη φράση αυτή αναφέρονται σημάδια από καρφιά (πληθ.) στα χέρια, ενώ σύμφωνα με το σχέδιο του Lipsius, θα χρειαζόταν ένα μόνο καρφί! Ένα ακόμη τεράστιο λάθος των ΜτΙ.

Επίσης η μαρτυρία του Ματθ. 27:36-37: "επέθηκαν επάνω της κεφαλής αυτού την αιτίαν αυτού γεγραμμένην. ούτος εστιν Ιησούς ο βασιλεύς των Ιουδαίων",

"De cruce", σελ. 47 Ο σταυρός του Ιησού κατά Justus Lipsius

δεν ταιριάζει στην περιγραφή αυτή καθώς δεν υπάρχει χώρος επάνω από το κεφάλι του σταυρωμένου για την τοποθέτηση μίας επιγραφής που θα έκανε ορατό στους θεατές τον λόγο της σταύρωσής του. Έτσι, η περιγραφή κανονικά θα έπρεπε να αναφέρει επάνω από τα χέρια του ώστε το κείμενο να απεικονίζει την ακριβή εικόνα.

Πέρα από αυτό όμως όπου το επιχείρημα των ΜτΙ γυρίζει εναντίον τους, υπάρχει και μία απάτη στα όσα υποστηρίζουν.

Στο έργο του αυτό ο συγγραφέας παρουσιάζει ποικιλία από σταυρικά σχέδια σε σχήμα Χ (crux decussata), σε σχήμα Τ (crux commissa), πασσάλους και διάφορα άλλα, ενώ στη σελίδα 47 του Liber Secundus αυτής της έκδοσης, ο Lipsius παρουσιάζει τον σταυρό που κατά την αντίληψη του σταυρώθηκε ο Ιησούς και απεικονίζει εκεί ένα σχέδιο εσταυρωμένου σε crux immissa ( † ), το οποίο συνοδεύει από αναφορές στον Ειρηναίο και τον Τερτυλλιανό και τις μαρτυρίες τους για τον σταυρό του Ιησού. Δηλ. ενώ ο Lipsius θεωρούσε ότι ο σταυρός του Ιησού ήταν αυτός που και όλοι οι άνθρωποι στον πλανήτη γνωρίζουν, οι ΜτΙ φρόντισαν με μισόλογα να παρουσιάσουν ότι ΤΑΧΑ ο Lipsius υποστήριξε πως ο Ιησούς σταυρώθηκε σε …πάσσαλο.

Ακόμα, λένε οι ΜτΙ πως οι μαρτυρίες των εκκλησιαστικών Πατέρων δείχνουν ότι στη δική τους εποχή υπήρχε σύγχυση ως προς το ακριβές αντικείμενο αναφοράς του όρου σταυρός.

Κι όμως, ο Justus Lipsius σε αυτό το σημαντικό έργο, φρόντισε να απεικονίσει όλα σχεδόν τα σχήματα σταυρών που παρουσιάζουν οι αρχαίες μαρτυρίες των εκκλησιαστικών συγγραφέων (που τις είδαμε όλες παραπάνω).

Η μοναδική σύγχυση που υπάρχει είναι στα «επιχειρήματα» των ΜτΙ.

ΟΛΕΣ οι μαρτυρίες που αναφέρονται στον σταυρό παρουσιάζουν απόλυτη ενότητα επάνω σε ένα και μοναδικό σταυρικό μοτίβο:

Περιγράφεται ΠΑΝΤΑ ΕΝΑΣ οριζόντιος ΚΑΙ ΕΝΑΣ κάθετος άξονας (άνθρωπος με χέρια ανοιχτά, κατάρτιον, πλοίο με κουπιά, στρατιωτικό λάβαρο κ.λπ.) και όχι μόνο ο κάθετος, όπως θα ήταν σε μια πιθανή σταύρωση σε πάσσαλο. Άρα δεν υπάρχει πουθενά σύγχυση, αντίθετα υπάρχει απόλυτη συμφωνία.

Τα σχέδια αυτά, που έκανε ο Lipsius βασισμένος σε πατερικές μαρτυρίες, αναδημοσιεύονται στο βιβλίο Closet Devotions του Richard Rambuss, με τον υπότιτλο "φυσικά σταυρικά σχήματα" (Closet Devotions, Richard Rambuss, Duke University Press, 1998, σελ. 24, εικόνα: "φυσικά σταυρικά σχήματα)

Βιβλιογραφία (αλφαβητικά)

A Greek-English lexicon of the New Testament and other early Christian literature (3rd ed.). Arndt, W., Danker, F. W., & Bauer, W. (2000). Chicago: University of Chicago Press.
A Greek-English Lexicon of the Septuagint: Revised Edition, Lust, J., Eynikel, E., & Hauspie, K. (2003). Deutsche Bibelgesellschaft: Stuttgart.
A Greek-English lexicon, Liddell, H. G., Scott, R., Jones, H. S., & McKenzie, R. (1996). Oxford; New York: Clarendon Press; Oxford University Press.
Baker encyclopedia of the Bible, Elwell, W. A., & Beitzel, B. J. (1988), Grand Rapids, Mich.: Baker Book House.
Crucifixion in the Ancient World and the Folly of the Message of the Cross, M. Hengel, Philadelphia: Fortress, 1977
Dictionary of Jesus and the Gospels, Green, J. B., McKnight, S., & Marshall, I. H. (1992), Downers Grove, InterVarsity Press.
Dictionary of New Testament background: A compendium of contemporary biblical scholarship, Porter, S. E., & Evans, C. A. (2000), Downers Grove, InterVarsity Press.
Dictionary of Paul and his letters, Hawthorne, G. F., Martin, R. P., & Reid, D. G. (1993), Downers Grove, InterVarsity Press
Dictionary of the Vulgate New Testament, Harden, J. M. (1921), London; New York: Society of Promoting Christian Knowledge; The Macmillan Co.
Eerdmans dictionary of the Bible, Freedman, D. N., Myers, A. C., & Beck, A. B. (2000), Grand Rapids, Mich.: W.B. Eerdmans
Exegetical Dictionary of the New Testament, Horst Balz, Eerdmans Publishing Company, 1993
Friberg, T., Friberg, B., & Miller, N. F. (2000). Vol. 4: Analytical lexicon of the Greek New Testament. Baker's Greek New Testament library. Grand Rapids, Mich.: Baker Books.
Greek and Roman Slavery, Thomas Wiedemann; Routledge, 1988
Greek-English lexicon of the New Testament: Based on semantic domains, Louw, J. P., & Nida, E. A. (1996, c1989), New York: United Bible societies.
Jesus, Charles Guignebert, S. H. Hooke; Alfred A. Knopf, 1935
Law and Empire in Late Antiquity, Jill Harries; Cambridge University Press, 1999
Merriam-Webster's collegiate dictionary. (Eleventh ed.), Merriam-Webster, I. (2003), Springfield, Mass.: Merriam-Webster, Inc.
New dictionary of biblical theology, Alexander, T. D., & Rosner, B. S. (2001), Downers Grove, IL: InterVarsity Press
On the Trial of Jesus, Paul Winter; Walter De Gruyter, 1961
Oxford English Dictionary, (CD-ROM ed.)
Oxford Latin Dictionary, Clarendon Press, 1968
The Anchor Bible Dictionary, Freedman, D. N. (1996, c1992), New York: Doubleday
The Archaeological encyclopedia of the Holy Land (3rd ed.), Negev, A. (1996, c1990), New York: Prentice Hall Press
The complete word study dictionary, New Testament, . Baker, W. (2003, c2002). Chattanooga, TN: AMG Publishers
The encyclopedia of Judaism, Neusner, J., Neusner, J., Avery-Peck, A. J., Green, W. S., & Museum of Jewish Heritage (New York, N. Y. (2000)
The International Standard Bible Encyclopedia, Revised, Bromiley, G. W. (1988; 2002), Wm. B. Eerdmans
The Life of Our Lord upon the Earth, Samuel J. Andrews; Charles Scribner's Sons, 1900
The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge Vol. 3, George William Gilmore, Samuel MaCauley Jackson, Charles Colebrook Sherman; Funk and Wagnalls, 1908
The new Strong's dictionary of Hebrew and Greek words, Strong, J. (1997, c1996), Nashville: Thomas Nelson.

Theological dictionary of the New Testament, 1964-c1976 (G. Kittel, G. W. Bromiley & G. Friedrich, Ed.), Grand Rapids, MI: Eerdmans.

*ΜτΙ: "Μαρτύρων του Ιεχωβά"

Εισαγωγικά

Το άλλοτε καύχημα του Σταυρού, μετατρέπεται σε όργανο αισχύνης με τη δήλωση:

1. Οι 3 Βασικές Θέσεις των ΜτΙ ενάντια στο σχήμα του Σταυρού και τη Θεολογία του

α) Η υπόθεση περί πασσάλου είναι πέρα για πέρα αυθαίρετη και υποκριτική

2. Οι αρχαίες μαρτυρίες για το σχήμα και τη θεολογία του Σταυρού του Ιησού Χριστού

· Ευαγγέλια (1ος αιώνας)

· Επιστολή Βαρνάβα (τέλη 1ου έως αρχές 2ου αιώνα, από το 70-130 μ.Χ.)

· Ωδές Σολομώντος (από τέλη 1ου έως τέλη 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Ιουστίνος (μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Σιβυλλικοί χρησμοί (2ος έως 3ος αιώνας μ.Χ.)

· Κέλσος (μέσα προς τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Πράξεις Πέτρου (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Ειρηναίος (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Λουκιανός (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

· Μινούκιος Φήλιξ Μάρκος (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)

· Τερτυλλιανός (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)

· Ωριγένης (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)

Ας δούμε αναλυτικά όλες τις αρχαίες μαρτυρίες για το σχήμα του σταυρού του Ιησού:

3. Τι λένε τα Ευαγγέλια για το σχήμα του σταυρού (1ος αιώνας)

α) Ματθ. 27:36-37

β) Ιωάν. 20:24

"ο δε είπεν αυτοίς. εάν μη ίδω εν ταις χερσίν αυτού τον τύπον των ήλων".

γ) Ιωάν. 21:18-19

Σημείωση:

Σχετικά με το χωρίο Ιωάν. 21:18-19 και τη σύνδεσή του με σταυρό και σταύρωση αναφέρουν:

· Early Church History, Verlyn Verbrugge, John H Sailhamer, 1998, Zondervan, σελ. 89: "John [...] also hints that Peter's death came by crucifixion (John 21:18—19)"

· The Open Bible, (Jn 21:19), Thomas Nelson Publishers, 1997: "stretch out your hands: Jesus’ prediction was fulfilled when Peter was crucified"

· KJV Bible commentary, Nashville: Thomas Nelson, 1994, σελ. 2124: "This language could refer to crucifixion"

· Life application Bible commentary, John, Tyndale House, 1993, σελ. 408: "Jesus used a proverbial statement about old age to depict Peter’s death, which was by crucifixion"

· Eusebius of Caesarea Against Paganism, Arieh Kofsky, Brill Academic Publishers, 2000, σελ. 298: "Jesus also predicted the crucifixion of Peter (John 13:36; 21:18-19)"

· The Wycliffe Bible commentary: New Testament (Jn 21:18), 1962: "Stretch forth thy hands. Suitable language for crucifixion"

4. Η μαρτυρία της "Επιστολής Βαρνάβα" (70-130 μ.Χ.)

Η μαρτυρία της Επιστολής Βαρνάβα

α) Ότι δε ο σταυρός εν τω Τ ήμελλεν έχειν την χάριν, λέγει και τους ‘τριακόσιους’.

(Επ. Βαρνάβα 9.8b)

· "Αλλά και σταυρωθείς έποτίζετο όξει καί χολή."

(Επ. Βαρν. 7.3)

(Επ. Βαρν. 7.2)

· "Ιησούς ανέστη εκ νεκρών και φανερωθείς ανέβη είς ουρανούς."

(Επ. Βαρν. 15.9)

(Επ. Βαρνάβα 12.2-3)

5. Ωδές Σολομώντος (τέλη 1ου έως τέλη 2ου αιώνα μ.Χ.)

(Ωδές Σολομώντος, 27)

6. Η μαρτυρία του Ιουστίνου (μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ.)

Ο εκκλησιαστικός συγγραφέας και απολογητής Ιουστίνος γράφει:

(Ιουστίνος, Τρύφων, 90.4)

(Ιουστίνος, Απολογία, 55.1-4)

7. Σιβυλλικοί χρησμοί (2ος-3ος αιώνας μ.Χ.)

"ώ ξύλον ώ μακαριστόν, έφ' ου θεός έξετανύσθη"

(Συβιλ. Χρ. 6.26)

8. Οι μαρτυρίες Κέλσου-Λουκιανού-Ωριγένη

"Είτα φησιν ο Κέλσος: Τι φησι και ανασκολοπιζομένου του σώματος;"

(Ωριγένης, Κατά Κέλσου 2.36)

(Ωριγένης, Κατά Κέλσου 3.32.20)

(Δίκη Φωνηέντων, 12.4-13)

(Λουκιανού, Προμηθέας,1-2)

Άρα, είτε ο Ιησούς πούμε ότι σταυρώθηκε, είτε πούμε ότι ανασκολοπίσθηκε, αυτό έγινε ως εξής:

9. Η μαρτυρία στις "Πράξεις Πέτρου" (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

(Πράξεις Πέτρου, 38)

10. Η μαρτυρία Ειρηναίου (τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ.)

"The very form of the cross, has five extremities, two in length, two in breadth, and one in the middle, on which [last] the person rests who is fixed by the nails."

(Κατά αιρέσεων , ΙΙ, 24.4)

που σημαίνει:

(Κατά αιρέσεων , ΙΙ, 24.4)

11. Ο Μινούκιος Φήλιξ Μάρκος για το σχήμα του σταυρού (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)

J.Lipsius: πλοίο με φουσκωμένα τα πανιά και τα κουπιά εκτεταμένα

J.Lipsius: Στρατ. έμβλημα

(Octavius, 29)

που σημαίνει:

(Octavius, 29)

12. Η μαρτυρία του Τερτυλλιανού (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.)

"the Greek letter Tau and our own letter T is the very form of the cross, which He predicted would be the sign on our foreheads in the true Catholic Jerusalem.""

(Adversus Marcionem, ΙΙΙ,22)

που σημαίνει:

(Κατά Μαρκίωνος, ΙΙΙ,22)

Άρα, ότι το σχήμα του Σταυρού δεν ήταν ούτε επινόηση, ούτε εφεύρεση του αυτοκράτορα.

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε μία σημαντική αρχαιολογική μαρτυρία σε σχέση με τον σταυρό και το σχήμα του:

13. Σταυρός και αρχαιολογία: ΑΛΕΞΑΜΕΝΟC CΕΒΕΤΕ ΘΕΟΝ

του γαϊδάρου
ατόμου με κεφάλι γαϊδάρου
μόνο την κεφαλή του γαϊδάρου

Ο Ιώσηπος έγραφε σχετικά:

(Ιώσηπος, Άπαντα 1, Ιωσήπου Βίος - Περί αρχαιότητος Ιουδαίων (Κατ' Άπίωνος), μετφρ. Κάκτος, σελ. 309)

και απαντά λίγο πιο κάτω:

"Εμείς οι Ιουδαίοι δεν τιμούμε ούτε λατρεύουμε γαϊδάρους [...]"

(Ιώσηπος, Άπαντα 1, Ιωσήπου Βίος - Περί αρχαιότητος Ιουδαίων (Κατ' Άπίωνος), μετφρ. Κάκτος, σελ. 311)

Religions of Rome, Volume 2, Mary Beard, Simon Price, John North, ISBN: 0521456460, σελ. 57
The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, Funk & Wagnalls Company, 1908, σελ. 318
Apologetical Works and Minucius Felix Octavius, Catholic University of America Press, 1950, σελ. 336
Rise of Christianity, A Sociologist Reconsiders History, Rodney Stark, ISBN: 0691027498, σελ. 146
Backgrounds of Early Christianity, Everett Ferguson, ISBN: 0802822215, σελ. 597
The Monuments of Ancient Rome, "L'Erma" di Bretschneider, 1950, σελ. 48
Christianity, Judaism and Other Greco-Roman Cults, Morton Smith, Jacob Neusner, ISBN: 9004042156, σελ. 168
The Early Christians, Frederick A. Praeger, 1961, σελ. 83
Ancient Rome in the Light of Recent Discoveries, Houghton Mifflin, 1888, σελ. 122
Matthew, a Commentary, Frederick Dale Bruner, ISBN: 0802826709, σελ. 730
Early Christian Families in Context, David L Balch, Carolyn Osiek, ISBN: 080283986X, σελ. 103
The Mass, Lucien Deiss, ISBN: 0814620582, σελ. 17
Homilies for the Sundays of Advent and Lent, Richard Viladesau, ISBN: 0809136260, σελ. 46
The Myriad Christ, Merrigan T., Haers J., ISBN: 9042909005, σελ. 147
The Suffering of the Impassible God, The Dialectics of Patristic Thought, Paul Gavrilyuk, ISBN: 0199269823, σελ. 75
Visual Communication with Infotrac: Images with Messages, Paul Martin Lester, ISBN: 0534637205, σελ. 207
Tagging: Changing Visual Patterns and the Rhetorical Implications of a New Form of Graffiti, Journal article, ETC.: A Review of General Semantics, Vol. 50, 1993
The Church of Apostles and Martyrs Vol. 1, Henri Daniel-Rops Image Books, 1960, σελ. 220 & 258
History of Mediaeval Art, Harper & Brothers, 1887, σελ. 74
Laughing Gods, Weeping Virgins: Laughter in the History of Religion, Routledge, 1997, σελ. 54
Graphic Arts, Garden City Pub. Co., 1936, σελ. 81
Central Italy and Rome, K. Baedeker, 1909, σελ. 236
Evangelism In The Early Church, Michael Green, ISBN: 0802827683, σελ. 244
Art History-An Anthology of Modern Criticism, Vintage Books, 1963, σελ. 299
The Forum and the Palatine, A. Bruderhausen, 1928, σελ. 72-73
Roman Sources of Christian Art, Columbia University Press, 1951, σελ. 160
The Remains of Ancient Rome, John Henry Middleton, A. and C. Black, 1892, σελ. 208
Light from the Ancient Past-The Archeological Background of the Hebrew-Christian Religion, Princeton University Press, 1946, σελ. 292

Ενδεικτικά αναφέρουμε τα:
Λεξικά

14. Η έννοια της λέξης "Ξύλον"

το φορτίο ξυλείας:

"σίτον τ' εκ μεγάρων, επι δε ξύλα πολλά λέγεσθε"

(Ιλιάδα, 8.507)

"και των τε πλοίων επιτυχούσαι τα πολλά διέφθειραν και ξύλα ναυπηγήσιμα"

(Θουκ. 7.25.2)

"όκως μεν ήμερη γένοιτο, ξύλα τετράγωνα, επ' ών την διάβασιν εποιεύντο οι Βαβυλώνιοι"

(Ηροδ. 1.186)

το δένδρο:

"δασύ πολλοίς και παντοδαποίς και μεγάλοις ξύλοις."

(Ξενοφ. Ανάβ. 6.4-5)

το έδρανο του δικαστηρίου:

"έρα τε τούτου του δικάζειν, και στένει ην μη 'πι του πρώτου καθίζηται ξύλου"

(Αριστοφ. Σφήκες, 90)

το εμπόριο ξυλείας

"άλλ' ιμάντα μοι δός και ζμινύην: έγώ γαρ ειμ' επι ξύλα"

(Αριστοφ. Fragments, 402)

μονάδα μέτρησης μήκους:

(Ήρων, Γεωμετρικά, 23.4)

όργανο διαπόμπευσης:

"Άλλα τούτων χρήν απασών εις τετρημένον ξύλον εγκαθαρμόσαι λαβόντας τουτονί τον αυχένα".

(Αριστοφ. Λυσιστράτη, 680)

το όργανο φυλάκισης με τρύπες για τα χέρια και τα πόδια

"Ως γαρ δη εδέδετο εν ξύλω"

(Ηρόδοτ. 9.37)

το ρόπαλο:

"τον Ηρακλέα μυθολογούσι δέρμα και ξύλον έχοντα"

(Πλουτάρχου, Λυκούργος, 30.2)

Έχει όμως ενδιαφέρον να δούμε συνολικά και τις έννοιες που συναντάμε για τη λέξη αυτή στην Αγία Γραφή:

Στην Καινή Διαθήκη, οι έννοιες της λέξης ξύλο που συναντάμε περιλαμβάνουν:

Μια γενική έννοια του υλικού ξύλου, σε μορφή παροιμίας:

"ότι ει εν τω υγρώ ξύλω ταύτα ποιούσιν, εν τω ξηρώ τι γένηται;", (Λουκ.23:31)

Το όργανο βασανισμού και φυλάκισης που είχε οπές για δέσμευση του τραχήλου, των χεριών και των ποδιών

"έβαλεν αυτούς εις την εσωτέραν φυλακήν και τους πόδας αυτών ησφαλίσατο εις το ξύλον" (Πράξ. 16:24)

Το δένδρο με συμβολική έννοια

"φαγείν εκ του ξύλου της ζωής" (Αποκ. 2:7, 22:2 κ.ά.)

Το ρόπαλο ή ένα ξύλινο αντικείμενο το οποίο μπορεί να έχει διάφορα σχήματα

"μετ' αυτού όχλος πολύς μετά μαχαιρών και ξύλων" (Ματθ. 26:47)

κρεμάσαντες επί ξύλου (Πρ. 5:30 & 10:39)
τω σώματι αυτού επι το ξύλον (Α' Πέτρ. 2:24)
καθελόντες από του ξύλου (Πρ. 13:29)

επικατάρατος πας ο κρεμάμενος επί ξύλου (Γαλ. 3:13)

και παραθέτει έτσι από χωρίο του Δευτερονόμιου και συγκεκριμένα το:

κεκατηραμένος υπό Θεού πας κρεμάμενος επι ξύλου (Δευτ. 21:22-23)

Το λατρευτικό ξύλινο είδωλο:

"και τα είδωλα αυτών, ξύλον και λίθον" (Δευτ. 29:16, βλ. και Ησ. 45:20 ή Σολ. 14:1)

Το βόσκημα ή τη χλόη ή τα χαμηλά φυτά που περιέχει ένας αγρός:

"συν τω πληρώματι και ξύλον αγρού" (Α' Χρ. 16:32)

Τη σοδειά, γενικά:

"εντείλωμαι τη ακρίδι καταφαγείν το ξυλον" (Β' Χρ. 7:13)

Το ξύλινο πλεούμενο σκάφος [του Νώε]

"κατακλυζομένην γήν πάλιν διέσωσε σοφία, δι’ ευτελούς ξύλου τον δίκαιον" (Σολ. 10:4)

Το όργανο βασανισμού και φυλάκισης που είχε οπές για δέσμευση του τραχήλου και των ποδιών:

"έθετο δε εν ξύλω τον πόδα μου" (Ιώβ 33:11)

"I extended my hands and hallowed my Lord. For the expansion of my hands is His sign. And my extension is the upright cross."

που σημαίνει:

15. Αναλυτικά τώρα, τα υποερωτήματα στο ζήτημα ότι τάχα Σταυρός = Πάσσαλος είναι τα παρακάτω:

Ξέρουμε ότι από ιστορική και γλωσσολογική πλευρά, τρεις λέξεις έπαιξαν ρόλο στην ερμηνεία του Σταυρού. Οι λέξεις αυτές, στα βιβλικά και εξωβιβλικά κείμενα, είναι οι: α) Σταυρός, β) Ξύλον, γ) Crux. Οι ΜτΙ λένε ότι η χρήση των λέξεων αυτών, δεν δίνει ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με το σχήμα του σταυρού που υιοθέτησε η Ορθόδοξη εκκλησία.
Επίσης, ισχυρίζονται ότι τους ενδιαφέρει τι εννοούσαν οι ευαγγελιστές, οι απόστολοι και οι ελληνόφωνοι ιστορικοί όταν έγραφαν "σταυρός" και "ξύλον" το 33 μ.Χ.
Για να στηρίξουν την άποψή τους λένε: «Υπάρχει μια οποιαδήποτε πηγή, σύγχρονη του Ιησού, η τουλάχιστον, μέχρι το τέλος του 1ου αιώνα, που να καταδεικνύει ότι η ελληνική λέξη σταυρός αναφέρεται σε δύο δοκούς τοποθετημένους κάθετα μεταξύ τους;»
«Υπάρχει μια οποιαδήποτε πηγή που να δείχνει ότι ο σταυρός (η ελληνική λέξη) χρησιμοποιούνταν με την μορφή του σύνθετου σχήματος στην χριστιανική τέχνη ή γραμματεία πριν από τον καιρό του Μ.Κωνσταντίνου;»
Ισχυρίζονται ότι «Σταυρός» την εποχή της σταύρωσης σήμαινε μόνο πάσσαλος. Επίσης, όταν καταγραφόταν η Κ.Δ. ο «σταυρός» δεν είχε αρχίσει ακόμη να συμπίπτει με το ρωμαϊκό «crux». Δέχονται ότι είναι βέβαιη η επίδραση της λατινικής λέξης Crux στην ερμηνεία που πήρε η λέξη «σταυρός», όμως αρχικά το «Crux» σήμαινε «δοκάρι, πάσσαλος» όπως και το «σταυρός». Αλλά κι αν ακόμη εξακριβώσουμε, λένε, πότε μεταβλήθηκε η σημασία της λατινικής λέξης, πρέπει να βρούμε ακριβείς πληροφορίες για το πότε η συγκεκριμένη μεταβολή έγινε αισθητή στην Ελληνική.
Ισχυρίζονται ακόμα πως η Κ.Δ. μας λέει «τι έγινε» αλλά όχι το «πώς έγινε». Εφόσον η σημερινή εικόνα τού σταυρού ως αντικειμένου και συμβόλου συνδέεται με τα γεγονότα τής Κ.Δ., πρέπει να αναζητήσουμε την αφετηρία στη χρήση τής λέξης στους συγγραφείς τής Κ.Δ. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και παρόμοιες παραθέσεις που δίνουν οι ΜτΙ από βιβλία που λένε ότι η ΚΔ δεν προσφέρει αποδείξεις ότι ο Σταυρός αποτελείτο από δύο δοκάρια τοποθετημένακάθετα μεταξύ τους.
Γνωρίζουμε ότι τα περισσότερα σήμερα ακαδημαϊκά έργα που ασχολούνται με το σχήμα του Σταυρού υποστηρίζουν ότι αυτό σχηματιζόταν όταν, ο κατάδικος που ήταν ήδη δεμένος επάνω σε ένα οριζόντιο ξύλο, το patibulum στα ρωμαϊκά, υψωνόταν με αυτό και καρφωνόταν επάνω σε ένα κάθετο δοκάρι. Οι ΜτΙ ισχυρίζονται πως όσοι τα λένε αυτά, το κάνουν για να αποφύγουν τη δυσκολία να εξηγήσουν πώς ένας εξαντλημένος από τη μαστίγωση μπορούσε να μεταφέρει σε όλη εκείνη τη διαδρομή έναν σταυρό αποτελούμενο από δύο δοκούς και έτσι υποθέτουν ότι μετέφερε μόνο την κάθετη δοκό ή την κεραία (λατ. patibulum). Όμως, συνεχίζουν οι ΜτΙ, η ΚΔ λέει «σταυρόν» και οι συγγραφείς των Ευαγγελίων χρησιμοποιούν τη λέξη «σταυρός» για να δηλώσουν ολόκληρο το όργανο εκτελέσεως και όχι ένα τμήμα του.

Όλα αυτά απαντούνται σταδιακά στο κείμενο που ακολουθεί:

16. Ποια είναι η απάτη που χρησιμοποιούν οι ΜτΙ για να στηρίξουν τις απόψεις τους:

Πλούταρχος:

Αναφέρει 20 περίπου λέξεις που περιέχουν τον όρο "σταυρός" με τους παραπάνω τύπους. Οι χρήσεις είναι δύο:

Είτε αναφέρεται σε οχυρωματικά έργα,

Ιώσηπος:

Αντιθέτως όμως, μας λέει ότι υπήρξε μεγάλη ποικιλία μεθόδων σταύρωσης και όχι μόνο μία:

(Ιωσήπου, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 5.449-451)

Αππιανός

Στη μοναδική φορά που αναφέρεται σε μαζική εκτέλεση 3.000 ανδρών (Sic. 2.8.5), δεν κάνει καμμία αναφορά στο σχήμα.

Επίκτητος

"εκδυσάμενος και εκτείνας σεαυτόν ως οι εσταυρωμένοι τρίβη ένθεν και ένθεν"

(Επικτήτου, Διατριβαί, 3.26.22)

Απολλώνιος

Αρποκρατίων

17. Η Σύνδεση των όρων Σταυρός, Crux & Patibulum μέσα από τις ιστορικές πηγές

Ενδεικτικά, αναφέρουν για το patibulum:

· The Wycliffe Bible Encyclopedia. Moody Press, λήμμα Cross: "The patibulum, a wooden crossbar"

· New Bible Dictionary, InterVarsity Press, σελ. 245: "He was then made to carry the cross-beam (patibulum) [..] It was this patibulum, not the whole cross"

· The murder of Jesus: A study of how Jesus died, Nashville, TN: Word Pub, 2000, σελ. 193: "to carry only the lateral crossbeam (known as the patibulum)"

· The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge Vol. 3, σελ. 312: "the cross-piece ( patibulum ) was either bolted fast to the upright post"

· Oxford Readings in the Roman Novel, S. J. Harrison, Oxford University Press, 1999, σελ. 260: "Patibulum seems to be used here as a synonym for crux"

Ο Σενέκας ο Nεώτερος άλλωστε, σύγχρονος του Ιησού (πέθανε στη Ρώμη το 65 μ.Χ.), γράφει:

Λατινικό κείμενο:

Video istic cruces ne unius quidem generis sed aliter ab aliis fabricatas: capite quidam conuersos in terram suspendere, alii per obscena stipitem egerunt, alii brachia patibulo explicuerunt

(Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3)

Αγγλική μετάφραση (The Anchor Bible Dictionary, Doubleday, 1996, λήμμα: crucifixion, (Vol.1, p. 1207)

(Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3).

(Ιωσήπου, Ιουδαϊκός Πόλεμος, 5.449-451)

"Patibulum ferat per urbem, deinde adfigatur cruci."

(Plautus, Carbonaria, fragment 2)

που σημαίνει:

Θα φέρω/βαστάξω/κρατήσω το Patibulum περνώντας μέσα από την πόλη, και μετά θα προσαρτηθώ στο σταυρό (cruci/crux)

(Plautus, Carbonaria, fragment 2)

(Ρωμαϊκή αρχαιολογία, 69.1-2)

Μια σημαντική μαρτυρία που συνδέει όλους αυτούς τους όρους, συναντάμε στην Επιστολή αριθ. 101 του Σενέκα:

(Σενέκα, Επιστολή 101, 12-14)

(μετφρ. στα Αγγλικά: The Anchor Bible Dictionary, λήμμα: Crucifixion και Epistle 101, Loeb Classical Library, Harvard University Press, 1943):

(Σενέκα, Επιστολή 101, 12-14)

"ego dabo ei talentum, primus qui in crucem excucurrerit"

(Plautus, Mostellaria, 359-360)

που σημαίνει:

Θα πληρώσω πολλά χρήματα στον πρώτο που θα φορτωθεί και θα πάρει τον σταυρό μου.

(Plautus, Mostellaria, 359-360)

Justus Lipsius:,"De cruce" Κατάρτιο ή Ιστίον

Ο φιλόσοφος Επίκτητος, αναφέρει:

"εκδυσάμενος και εκτείνας σεαυτόν ως οι εσταυρωμένοι τρίβη ένθεν και ένθεν"

(Επικτήτου, Διατριβαί, 3.26.22)

ενώ σταυρό σε σχήμα Τ αναφέρει και η Επιστολή Βαρνάβα, επίσης τον 1ο μ.Χ. αιώνα:

(Επ. Βαρνάβα 9.8b)

"κακούργος δε ών σταυρωθήσεται δια το ύψος και την των χειρών έκτασιν".

(Αρτεμίδωρος Δαλδιανός, Ονειροκριτικά, 1.76)

και πιο κάτω αναφέρει:

(Αρτεμίδωρος Δαλδιανός, Ονειροκριτικά, 2.53)

(Ιουστίνος, Απολογία, 55.1-4)

Justus Lipsius:"De cruce"

τω ορθόν τε είναι και έκτασιν χειρών έχειν [...] και ουδέν άλλο δείκνυσιν ή το σχήμα τού σταυρού

β) που σχηματίζεται από το μέτωπο (οριζόντιος άξονας) σε συνδυασμό με τη μύτη (κάθετος άξονας)

(Αρτεμίδωρος Δαλδιανός, Ονειροκριτικά, 2.56)

Αυτή η περιγραφή συμφωνεί με εκείνη που βρίσκουμε στο έργο που άφησε ο Χαρίτων, ο αρχαίος μυθιστοριογράφος:

"oμοσκήνους ανασταυρώσαι. [...] έκαστος αυτών τον σταυρόν έφερε"

(Χαρίτων, περί Χαιρεαν και Καλλιροην, 4.2.7, 1ος αι. π.Χ.;)

Ενώ, ο Πλούταρχος (50 – 120 μ.Χ.) αναφέρει κάτι παρόμοιο:

"έκαστος κακούργων εκφέρει τον αυτού σταυρόν"

(Πλουτ., Περί των υπό του θείου βραδέως τιμωρουμένων, 554.Α.10-11)

και οι περιγραφές αυτές θυμιζουν έντονα τη ρωμαϊκή μέθοδο σταύρωσης του Ιησού:

"βαστάζων τον σταυρόν αυτού εξήλθεν εις τον λεγόμενον κρανίου τόπον" (Ιωάν. 19:17)

"προσηλώσας αυτό τω σταυρώ" (Κολ. 2:14) και "εν ταις χερσίν αυτού τον τύπον των ήλων" (Ιωάν. 20:24)

Η περιγραφή του Λουκιανού έχει ως εξής:

(Λουκιανού, Προμηθέας,1-2)

18. Ο όρος Crux στην λατινική γραμματεία

· "Credo ego istoc extemplo tibi esse eundum actutum extra portam, dispessis manibus, patibulum quom habebis."

(Plautus, Miles Gloriosus, 359-360)

Αγγλ. Μετφρ.

"I suspect you're doomed to die outside the gate, in that position: Hands spread out and nailed to the crossbar"

(Plautus, Miles Gloriosus], 359-360)

που σημαίνει:

(Plautus, Miles Gloriosus], 359-360)

"Patibulum ferat per urbem, deinde adfigatur cruci."

(Plautus, Carbonaria, fragment 2)

που σημαίνει:

Θα φέρω/βαστάξω/κρατήσω το Patibulum περνώντας μέσα από την πόλη, και μετά θα προσαρτηθώ στο σταυρό (cruci/crux)

(Plautus, Carbonaria, fragment 2)

Λατινικό κείμενο:

Video istic cruces ne unius quidem generis sed aliter ab aliis fabricatas: [...] alii brachia patibulo explicuerunt

(Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3)

Αγγλική μετάφραση (The Anchor Bible Dictionary, Doubleday, 1996, λήμμα: crucifixion, (Vol.1, p. 1207)

I see crosses there, not just of one kind but made in many different ways: [...] others stretch out their arms on the patibulum

(Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3).

που σημαίνει:

(Dial. 6 [Cons. Marc.] 20.3).

"virgisque caeso duce et ad reliquorum terrorem in crucem sublato"

(Ab Urbe Condita, 22.13.9)

crucem sublato=Σταυρώνω (crucem=σταυρός, sublato=υπομένω/σηκώνω/υψώνομαι)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...] είχε χτυπηθεί με ράβδους και είχε οδηγηθεί στο σταυρό/σταυρώθηκε [...]

"et servi quinque et viginti in crucem acti, quod in campo Martio coniurassent"

(Ab Urbe Condita, 22.33.2)

crucem acti=Σταυρώνω (crucem=σταυρός, acti=οδηγούμαι)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...] εικοσιπέντε δούλοι οδηγήθηκαν στο σταυρό/σταυρώθηκαν [...]

"nominis Latini qui erant securi percussi, Romani in crucem sublati."

(Ab Urbe Condita, 30.43.13)

crucem sublati=Σταυρώνω (crucem=σταυρός, sublati=υπομένω/σηκώνω/υψώνομαι)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...], οι Ρωμαίοι τους οδηγούσαν στο σταυρό/σταύρωναν [...]

"ubi in crucem tolli imperatores dicuntur, si prospero eventu, prauo consilio rem gesserunt"

(Ab Urbe Condita, 38.48.13)

crucem tolli=Σταυρώνω (crucem=σταυρός, tolli=υπομένω/σηκώνω/υψώνομαι)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...], οι διοικητές τους οδηγούνται στο σταυρό/σταυρώνονται [...]

"Poenis est magistratus, cum quaestore elicuit, laceratosque verberibus cruci adfigi iussit."

(Ab Urbe Condita, 28.37.3)

cruci adfigi=Σταυρώνω (cruci=σταυρός, adfigi=προσαρτώμαι)

"stabant deligati ad palum nobilissimi iuvenes"

(Ab Urbe Condita, 2.5.6)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...], στέκονταν οι δεμένοι/προσαρτημένοι στον πάσσαλο [...]

"deligati ad palum uirgisque caesi et securi percussi"

(Ab Urbe Condita, 28.29.11)

και αποδίδεται στο απόσπασμα ως: [...], αυτοί που είχαν δεθεί/προσαρτηθεί σε πάσσαλο [...]

Μαρτυρίες Πλαύτου

1. "O carnuficium cribum, quod credo fore, ita te forabunt patibulatum per vias stimulis carnufices, si huc reveniat senex"

(Mostellaria, 55-57)

(Αγγλική μετφρ.: Mostellaria or the Haunted House, by Plautus, Kessinger Publishing, 2004, σελ. 4)

"Oh, I bet the hangmen will have you looking like a human sieve, the way they'll prod you full of holes as they run you down the streets with your arms on a patibulum, once the old man gets back"

που σημαίνει:

2. "Ego dabo ei talentum, primus qui in crucem excucurrerit; sed ea lege, ut offigantur bis pedes, bis brachia".

(Mostellaria, 359-360)

"I'll give a talent to that man who shall be the first to run to the cross for me; but on condition that twice his feet, twice his arms are fastened".

που σημαίνει:

· Μαρτυρίες Σενέκα 4 π.Χ.-65 μ.Χ.)

(De Vita Beata, 19.3)

(Αγγλική μετφρ.: Loeb Classical Library, De Vita Beata, 19,3, tr. John W. Basore, 1932)

που σημαίνει:

2. "sive extendendae per patibulum manus"

(Σενέκας, Fragmenta, 124, σε Lactantius:Divinis Institutionibus, 6,17)

(Αγγλική μετφρ.: The Ante-Nicene Fathers Vol. VII, Translations of the writings of the Fathers down to A.D. 325, 1997)

"or his hands are to be stretched out on the patibulum"

που σημαίνει:

"ή τα χέρια τους είναι τοποθετημένα σε έκταση επάνω στο patibulum""

· Μαρτυρίες Τάκιτου 56 μ.Χ.-120 μ.Χ.)

1. "Rapti qui tributo aderant milites et patibulo adfixi."

(Τάκιτος, Annals, 4.72)

(Αγγλική μετφρ.: The Annals by Tacitus, tr. A. J. Woodman, Hackett Publishing Company, 2004, σελ. 158)

"The soldiers attending to the tax were seized and affixed to the patibulum."

που σημαίνει:

"Οι στρατιώτες που ήταν υπεύθυνοι για τους φόρους, συνελήφθησαν και προσαρτήθηκαν στο patibulum"

19. Πολυθεϊστικό σύμβολο;

Αυτή η αναφορά σχεδόν πάντα συνοδεύεται από το πασίγνωστο λήμμα για τον σταυρό στο λεξικό του W.E. Vine που λέει:

Εδώ πρέπει να προσεχθούν τα εξής:

(Κλήμης Αλεξανδρείας (τέλη 2ου αιώνα), Παιδαγωγός, 3.12.85)

20. Εκτελεστικό όργανο;

Σχετικά με το τρίτο επιχείρημα των ΜτΙ, δηλ.:

και πάλι οι ΜτΙ παίρνουν τις απαντήσεις τους και μάλιστα μέσα από την Καινή Διαθήκη:

Η αποδοχή του Σταυρού στην Καινή Διαθήκη και τον Πρωτοχριστιανισμό

· Σημείο αγιασμού (πρβλ. "δια του θανάτου, παραστήσαι υμάς αγίους [...] κατενώπιον αυτού", Κολ. 1:22)

· Ξύλον μακαριστόν (πρβλ. "ειρηνοποιήσας δια του αίματος του σταυρού αυτού", Κολ. 1:20)

Θα υπήρχε περίπτωση να τιμήσουμε το όπλο που θα έπαιρνε τη ζωή από αγαπημένο μας πρόσωπο;

Τα τιμούμε ως σύμβολα ελευθερίας.

Όπως λέει και ο απ. Παύλος:

(Κολ. 2:13-15)

Επίσης είναι σύμβολο ειρήνης:

(Εφ. 2:13-16).

"Ημείς δε κηρύσσομεν Χριστόν εσταυρωμένον" (Α' Κορ. 23 εξ.)

Συχνά παρουσιάζεται ως επιχείρημα ενάντια στο σταυρό, αυτό που έχει γραφτεί στην Παλαιά Διαθήκη:

"κεκατηραμένος υπό Θεού πας κρεμάμενος επι ξύλου" (Δευτ. 21:22-23),

και το υπενθυμίζει και ο Παύλος:

"επικατάρατος πας ο κρεμάμενος επί ξύλου" (Γαλ. 3:13)

"άρα κατήργηται το σκάνδαλον του σταυρού" (Γαλ. 5:11)

"Όστις ου βαστάζει τον σταυρόν εαυτού και έρχεται οπίσω μου, ου δύναται είναι μου μαθητής" (Λκ. 14:27)

"Ος ου λαμβάνει τον σταυρόν αυτού και ακολουθεί οπίσω μου, ουκ εστί μου άξιος" (Μτ. 10:38)

Ο σταυρός όχι μόνο δεν είναι αποκρουστικός, αλλά είναι καύχημα:

"Εμοί δε μη γένοιτο καυχασθαι ει μη εν τω σταυρώ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού" (Γαλ. 6:14)

"νυν δε και κλαίων λέγω, τους εχθρούς του σταυρού του Χριστού, ων το τέλος απώλεια" (Φιλ. 3:18-19)

21. Σύμβολο θυσίας;

Είναι όμως δυνατόν αυτή η δικαιολογία να ισχύει;

· «κατήργηται το σκάνδαλον του σταυρού» (Γαλ. 5:11) (ενώ οι ΜτΙ συνεχίζουν να τον θεωρούν «σκάνδαλο»)

22. Τα σχέδια του Justus Lipsius και το σχήμα του Σταυρού

Ανάμεσα στα έργα του, υπήρξαν δύο μελέτες που αφορούσαν

Justus Lipsius,"De cruce", σταύρωση σε πάσσαλο

"ο δε είπεν αυτοίς. εάν μη ίδω εν ταις χερσίν αυτού τον τύπον των ήλων ..." (Ιω. 20:24)

"De cruce", σελ. 47 Ο σταυρός του Ιησού κατά Justus Lipsius

Η μοναδική σύγχυση που υπάρχει είναι στα «επιχειρήματα» των ΜτΙ.

Βιβλιογραφία (αλφαβητικά)

A Greek-English lexicon of the New Testament and other early Christian literature (3rd ed.). Arndt, W., Danker, F. W., & Bauer, W. (2000). Chicago: University of Chicago Press.
A Greek-English Lexicon of the Septuagint: Revised Edition, Lust, J., Eynikel, E., & Hauspie, K. (2003). Deutsche Bibelgesellschaft: Stuttgart.
A Greek-English lexicon, Liddell, H. G., Scott, R., Jones, H. S., & McKenzie, R. (1996). Oxford; New York: Clarendon Press; Oxford University Press.
Baker encyclopedia of the Bible, Elwell, W. A., & Beitzel, B. J. (1988), Grand Rapids, Mich.: Baker Book House.
Crucifixion in the Ancient World and the Folly of the Message of the Cross, M. Hengel, Philadelphia: Fortress, 1977
Dictionary of Jesus and the Gospels, Green, J. B., McKnight, S., & Marshall, I. H. (1992), Downers Grove, InterVarsity Press.
Dictionary of New Testament background: A compendium of contemporary biblical scholarship, Porter, S. E., & Evans, C. A. (2000), Downers Grove, InterVarsity Press.
Dictionary of Paul and his letters, Hawthorne, G. F., Martin, R. P., & Reid, D. G. (1993), Downers Grove, InterVarsity Press
Dictionary of the Vulgate New Testament, Harden, J. M. (1921), London; New York: Society of Promoting Christian Knowledge; The Macmillan Co.
Eerdmans dictionary of the Bible, Freedman, D. N., Myers, A. C., & Beck, A. B. (2000), Grand Rapids, Mich.: W.B. Eerdmans
Exegetical Dictionary of the New Testament, Horst Balz, Eerdmans Publishing Company, 1993
Friberg, T., Friberg, B., & Miller, N. F. (2000). Vol. 4: Analytical lexicon of the Greek New Testament. Baker's Greek New Testament library. Grand Rapids, Mich.: Baker Books.
Greek and Roman Slavery, Thomas Wiedemann; Routledge, 1988
Greek-English lexicon of the New Testament: Based on semantic domains, Louw, J. P., & Nida, E. A. (1996, c1989), New York: United Bible societies.
Jesus, Charles Guignebert, S. H. Hooke; Alfred A. Knopf, 1935
Law and Empire in Late Antiquity, Jill Harries; Cambridge University Press, 1999
Merriam-Webster's collegiate dictionary. (Eleventh ed.), Merriam-Webster, I. (2003), Springfield, Mass.: Merriam-Webster, Inc.
New dictionary of biblical theology, Alexander, T. D., & Rosner, B. S. (2001), Downers Grove, IL: InterVarsity Press
On the Trial of Jesus, Paul Winter; Walter De Gruyter, 1961
Oxford English Dictionary, (CD-ROM ed.)
Oxford Latin Dictionary, Clarendon Press, 1968
The Anchor Bible Dictionary, Freedman, D. N. (1996, c1992), New York: Doubleday
The Archaeological encyclopedia of the Holy Land (3rd ed.), Negev, A. (1996, c1990), New York: Prentice Hall Press
The complete word study dictionary, New Testament, . Baker, W. (2003, c2002). Chattanooga, TN: AMG Publishers
The encyclopedia of Judaism, Neusner, J., Neusner, J., Avery-Peck, A. J., Green, W. S., & Museum of Jewish Heritage (New York, N. Y. (2000)
The International Standard Bible Encyclopedia, Revised, Bromiley, G. W. (1988; 2002), Wm. B. Eerdmans
The Life of Our Lord upon the Earth, Samuel J. Andrews; Charles Scribner's Sons, 1900
The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge Vol. 3, George William Gilmore, Samuel MaCauley Jackson, Charles Colebrook Sherman; Funk and Wagnalls, 1908
The new Strong's dictionary of Hebrew and Greek words, Strong, J. (1997, c1996), Nashville: Thomas Nelson.
Theological dictionary of the New Testament, 1964-c1976 (G. Kittel, G. W. Bromiley & G. Friedrich, Ed.), Grand Rapids, MI: Eerdmans.
(Επίσης, η αναφερόμενη μέσα στο άρθρο βιβλιογραφία).

Έρευνα - Κείμενο: Papyrus 52

Tags: Κείμενα Ορθόδοξης Πνευματικότητας

Εκτενής έρευνα για το σχήμα του Σταυρού

Δεν ξεχνώ

ΦΑΚΕΛΟΣ ΕΚΤΡΩΣΕΙΣ [1986 - 2016]: 30 Χρόνια από τήν ψήφιση…

ΕΛΛΗΝΕΣ και ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ μποϊκοτάρετε τα προϊόντα εταιρειών που αφαιρούν…

1974: Η προδοσία της Κύπρου!

Σύμφωνο Διαστροφικής Συμβίωσης

ΚΑΡΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: Δεν θα γίνω ευκολόπιστο θύμα!

Η καταιγίδα των αντιδράσεων για το «αντιρατσιστικό»

Δεν θα γίνω «δωρητής» οργάνων χωρίς να το θέλω! …

Ποια είναι η λύση αν πλήρωσες «τσουχτερές» τιμές...

Όχι, δεν θα φύγω

ΜΝΗΜΟΝΙΟ: Δεν ξεχνώ αυτούς που παρέδωσαν αμετάκλητα και άνευ όρων…

Ποιοι πολεμούν την Πολύτεκνη Οικογένεια και τη Δημογραφική ανάπτυξη της…

Η γενοκτονία των Ελλήνων ΑΠΑΡΑΓΡΑΠΤΟ ΣΤΙΓΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΕΡΧΟΜΕΝΟΥ…

ΚΑΤΑΛΑΒΕΣ ΤΩΡΑ ...;

Τώρα πια γνωρίζω τους 10 τρόπους που τα ΜΜΕ μου…